«Ενός κακού μύρια έπονται-Σοφοκλής 496-406 π Χ-
Τις άμεσες συνέπειες από τη πανδημία του κορωνοϊού τις έχουμε ζήσει και εξακολουθούμε να τις ζούμε όλοι μας. Οι πιθανές όμως μακροχρόνιες επιπτώσεις του στα διάφορα όργανα του ανθρώπoυ (καρδιά, πνεύμονες, εγκέφαλος, άλλα) και oι ψυχοσωματικές επιδράσεις του, αναμένεται να καθοριστούν στο προσεχές και απώτερο μέλλον. Επιπλέον υπάρχουν και άλλες συνέπειες της πανδημίας, όχι και τόσο εμφανείς προς το παρόν τουλάχιστο, και γι’αυτό το λόγο δεν μας απασχολούν ιδιαίτερα σήμερα. Μερικές από αυτές τις όχι τόσο ορατές επιπτώσεις του κορονωϊού αναφέρονται περιληπτικά σε αυτό το άρθρο.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας αποφεύγαμε (ακόμα συνεχίζουμε την ίδια τακτική) να πάμε στο νοσοκομείο ή στον ιατρό μας για προγραμματισμένες εξετάσεις λόγω του φόβου του κορωνοϊού. Σε μια μελέτη που έχει δημοσιευτεί το Δεκέμβριο του 2020, στο περιοδικό «National Medical Association»στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ), αναφέρεται ότι οι επισκέψεις στα νοσοκομεία ή στα ιατρεία που έχουν σχέση με πρόληψη ορισμένων μορφών καρκίνου, π.χ. του παχέως εντέρου, του μαστού, του προστάτη, της μήτρας και άλλων οργάνων έχουν ελαττωθεί σημαντικά. Επίσης επισκέψεις στο νοσοκομείο ή στο ιατρείο για παρακολούθηση και θεραπεία άλλων χρόνιων νοσημάτων π.χ. αρτηριακής υπέρτασης, στεφανιαίας νόσου, βαλβιδοπαθειών, σακχαρώδους διαβήτη και άλλων, καθώς και προφυλακτικοί εμβολιασμοί (γρίπη, πνευμονία, άλλοι) έχουν ελαττωθεί σε μεγάλο ποσοστό (πάνω από 50%). Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, οι εισαγωγές στο νοσοκομείο, για άλλες ασθένειες εκτός κορωνοϊού, έχουν ελαττωθεί από 8% έως 10%. Επιπλέον το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νόσων (Center for Disease Control and Prevention), έχει ανακοινώσει ότι ο μέσος όρος ζωής στις ΗΠΑ έχει ήδη ελαττωθεί κατά ένα χρόνο. Έτσι, ενώ η πανδημία του κορωνοϊού μάλλον θα ελεγχθεί, θάνατοι από άλλα νοσήματα που θα μπορούσαν να προληφθούν (π.χ. καρδιαγγειακά, καρκίνος, άλλα) θα αυξηθούν σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Οι αρρώστιες δεν έχουν εξαφανιστεί ως δια μαγείας λόγω του κορωνοϊού, απλούστατα οι άνθρωποι δεν επισκέπτονται το νοσοκομείο ή το γραφείο του ιατρού. Ας μην έχουμε τη ψευδαίσθηση ότι τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο καρκίνος έχουν «κάνει ανακωχή» μέχρι που να περάσει η πανδημία, γιατί αυτά συνεχίζουν τη δουλειά τους. Θα περάσουν χρόνια μέχρι που να καθοριστούν με ακρίβεια οι συνέπειες που έχουν σχέση με την «αναβολή» προγραμματισμένων ιατρικών εξετάσεων και η ελάττωση των εισαγωγών στο νοσοκομείο λόγω κορωνοϊού στη νοσηρότητα και θνητότητα από τα διάφορα χρόνια νοσήματα.
Η πανδημία όχι μόνο παίρνει ζωές αλλά και δεν αφήνει να έλθουν καινούργιες.
Σύμφωνα με διάφορες στατιστικές, υπολογίζεται ότι ο αριθμός των γεννήσεων στις ΗΠΑ, λόγω κορωνοϊού θα ελαττωθούν κατά 8 % έως 10 % σε σχέση με προηγούμενα χρόνια. Αυτό σε ένα ποσοστό οφείλεται σε οικονομικούς λόγους αλλά και στο φόβο που υπάρχει λόγω της πανδημίας. Ιστορικά έχει αποδειχτεί ότι σε κάθε οικονομική κρίση ο αριθμός των γεννήσεων ελαττώνεται, και το αντίθετο, όταν δηλαδή η οικονομία ανθίζει, ο αριθμός των γεννήσεων αυξάνει. Αυτό ισχύει για την κοινωνία γενικά, αλλά και για κάθε οικογένεια ειδικά. Εκτός όμως από την οικονομική κρίση, ο φόβος και το άγχος που είναι αποτέλεσμα της πανδημίας, έχουν συμβάλλει στην ελάττωση των γεννήσεων. Στη πανδημία της γρίπης του 1918-1919 π.χ., αν και δεν υπήρχε ιδιαίτερη οικονομική κρίση στις ΗΠΑ, ο αριθμός των γεννήσεων είχε ελαττωθεί. Με το κλείσιμο στο σπίτι, θεωρητικά θα περιμέναμε να αυξηθεί ο αριθμός των γεννήσεων, αλλά συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Συγχρόνως, η έλλειψη κοινωνικών επαφών λόγω της πανδημίας, έχει ως αποτέλεσμα ο αριθμός των σχέσεων μεταξύ των δυο φύλων να ελαττωθεί με συνέπεια ο αριθμός των γεννήσεων και στο προσεχές μέλλον να είναι περιορισμένος. Η ελάττωση του αριθμού των γεννήσεων που θα συμβεί λόγω της πανδημίας, θα επιτείνει το πρόβλημα της υπογεννητικότητας που υπάρχει εδώ και χρόνια στη χώρα μας και επιπλέον θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στον αριθμό των εργατικών χεριών, μετά από δεκαπέντε έως είκοσι χρόνια, με όλες τις συνέπειες που αυτό συνεπάγεται.
«Ουδέν κακόν αμιγές καλού-Στωικοί φιλόσοφοι-
Η πανδημία όμως είχε και άλλες όχι τόσο δυσάρεστες επιπτώσεις, πολλές από τις οποίες, τουλάχιστο σε κάποιο ποσοστό, θα συνεχιστούν και στο μέλλον. Αυτή έχει συμβάλει σημαντικά στο να επιταχυνθεί η εφαρμογή της σύγχρονης τεχνολογίας στην πράξη. Η πανδημία μας ανάγκασε να προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες και να συνειδητοποιήσουμε ότι ορισμένες εργασίες δυνατόν να γίνουν και από το σπίτι χωρίς να είναι απαραίτητο να πηγαίνουμε καθημερινά στο γραφείο. Το ίδιο έχει συμβεί και με τα πολυάριθμα ταξίδια που έχουν σχέση με εμπορικές συναλλαγές ή επιστημονικές συναντήσεις. Αντί να ταξιδεύει κάποιος από τη μια στην άλλη άκρη της γης για μια εμπορική συμφωνία ή για μια επιστημονική διάλεξη, «ανακαλύψαμε» ότι αυτά δυνατόν να γίνουν και διαδικτυακά. Διδασκαλία, ακόμα και στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, για ορισμένο χρονικό διάστημα ή για μερικές ώρες την εβδομάδα δυνατόν να γίνει διαδικτυακά. Στην Ιατρική εφαρμόζεται τηλεϊατρική πολύ πιο συχνά από ότι προηγουμένως. Με αυτό τον τρόπο, ασθενείς γνωστοί στον ιατρό από προηγούμενες επισκέψεις , εφόσον η κατάστασή τους είναι σταθεροποιημένη, αντί να πάνε στο γραφείο του ιατρού, επισκέπτονται τον Ιατρό μέσω του internet ή μάλλον ο Ιατρός πηγαίνει στο σπίτι του ασθενούς (όπως παλιότερα )με το internet. Αρκετά μεγάλο ποσοστό ασθενών (40% περίπου) είναι ικανοποιημένο με αυτό το σύστημα, ιδίως όταν είναι υποχρεωμένοι να ταξιδέψουν πολλές ώρες για να πάνε στο γραφείο του Ιατρού. Όλα αυτά, σε ένα ορισμένο ποσοστό, θα συνεχιστούν και μετά την πανδημία. Φυσικά δεν θα κλείσουν όλα τα γραφεία, δεν θα σταματήσουν τα ταξίδια που γίνονται για εμπορικούς λόγους ούτε οι επιστημονικές συγκεντρώσεις.Το διαδίκτυο δεν θα κλείσει τα σχολεία ούτε τα ιατρεία. Απλούστατα θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο όλα αυτά λειτουργούσαν στο παρελθόν και στα επόμενα χρόνια θα επέλθει μια νέα ισορροπία. Η φωτογραφική μηχανή δεν έχει αντικαταστήσει τη ζωγραφική, ούτε ο ηλεκτρονικός τύπος κατάργησε τα βιβλία, τις εφημερίδες, ή τις βιβλιοθήκες. Σε όλα αυτά όμως έχουν επέλθει αρκετές αλλαγές.
Επιπλέον, ο αγώνας δρόμου για τη δημιουργία του εμβολίου κατά του κορωνοϊού, όχι μόνο έχει επιταχύνει σημαντικά την πρακτική εφαρμογή πολλών ανακαλύψεων της Ιατρικής αλλά έχει ανοίξει και νέους δρόμους για παρόμοιες εφαρμογές στο μέλλον. Για πρώτη φορά για παρασκευή εμβολίου (εμβόλια Pfeizer-BioNTech και Moderna) έχει χρησιμοποιηθεί το γενετικό υλικό του ιού (RNA). Ο γενετικός κώδικας του ιού που υπάρχει σε αυτά τα εμβόλια ενεργοποιεί τα κύτταρα του ανθρώπου τα οποία αρχίζουν να συνθέτουν ένα τμήμα της πρωτεΐνης του ιού (spikeprotein), την οποία ο ιός χρησιμοποιεί για να εισέλθει στα κύτταρα του ανθρώπου, και στη συνέχεια ο ανθρώπινος οργανισμός αναπτύσσει αντισώματα εναντίον αυτής της πρωτεΐνης. Η ίδια τεχνολογία δυνατόν να χρησιμοποιηθεί και για τη θεραπεία άλλων ασθενειών, π.χ. απόλυτα στοχευμένη θεραπεία για μια ορισμένη μορφή καρκίνου σε ένα συγκεκριμένο ασθενή και πολλά άλλα.
Όλα αυτά δεν έχουν γίνει αυτόματα ως δια μαγείας, αλλά είναι αποτέλεσμα μόχθου, χρονοβόρας, επίπονης και σκληρής δουλειάς με αμέτρητα ξενύχτια, χιλιάδων ερευνητών για πολλές δεκαετίες. Αναφέρω μόνο ένα μικρό τμήμα της έρευνας που έχει σχέση με την αποκωδικοποίηση των γονιδίων, η οποία δυνατόν να χρησιμοποιηθεί και για την απενεργοποίηση του ιού. Σήμερα υπάρχει η δυνατότητα να αντικαταστήσουμε ένα παθολογικό γονίδιο με ένα άλλο φυσιολογικό (μέθοδος CRISPR) για να θεραπεύουμε μια νόσο. Η μέθοδος δυνατόν να χρησιμοποιηθεί για να καταστρέψουμε το γενετικό κώδικα ιών, και ίσως αυτή θα είναι μια καλή και αποτελεσματική θεραπεία για νοσήματα που προκαλούνται από ιούς. Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως ορισμένα μικρόβια χρησιμοποιούν αυτή τη «μέθοδο», δηλαδή τροποποιούν το γενετικό κώδικα του ιού αν προσβληθούν και τον εξουδετερώνουν. Η πανδημία που περνάμε τώρα, δυστυχώς δεν θα είναι η τελευταία. Αν όμως στο μέλλον δεν θα μπορέσουμε να καταστείλουμε μια επιδημία στα πρώτα της στάδια, θα είμαστε σε θέση να κατασκευάσουμε εμβόλια σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα με την τεχνολογία που ήδη έχει χρησιμοποιηθεί. Επιπλέον δεν θα είναι υπερβολικό αν προβλέψουμε πως πιθανόν θα υπάρξει η δυνατότητα να απενεργοποιούμε τον ιό με τη «μέθοδο» που χρησιμοποιούν τα μικρόβια, δηλαδή να τροποποιήσουμε το γενετικό τους κώδικα. Όλες αυτές οι εφαρμογές θα ερχόταν και χωρίς την πανδημία, με πολύ όμως βραδύτερο ρυθμό. Η πανδημία ήταν αυτή που συνέβαλε σημαντικά στην επιτάχυνση αυτών των εφαρμογών.
Τα τελευταία εξήντα με εβδομήντα χρόνια ήταν η εποχή της «τεχνολογικής επανάστασης», των ηλεκτρονικών υπολογιστών, του διαδικτύου και πολλών άλλων. Τώρα μπαίνουμε σε μια νέα εποχή της «βιολογικής επανάστασης» αφού είμαστε σε θέση να τροποποιούμε τα γονίδια των ζώντων οργανισμών και του ανθρώπου, να αλλάζουμε δηλαδή το γενετικό μας «κώδικα».Έτσι σε αυτούς που μέχρι τώρα έκαναν και συνεχίζουν να κάνουν προγράμματα για τους υπολογιστές, θα προστεθούν και επιστήμονες που θα προγραμματίζουν το γενετικό μας κώδικα. Όλα αυτά κυριολεκτικά θα αλλάξουν τη ζωή μας ποικιλοτρόπως και κατά πάσα πιθανότητα προς το καλύτερο. Κανένας όμως δεν είναι σε θέση να φαντασθεί το μέγεθος αυτών των αλλαγών. Το μέλλον της Βιοϊατρικής επιστήμης προβλέπεται λαμπρό, αρκεί να μη χάσουμε τις ανθρωπιστικές μας αξίες (δηλαδή την ανθρωπιά μας) που πρέπει να τις τοποθετούμε πολύ πιο πάνω από τα μόρια και το RNA. Ο Πλάτων πριν από 2500 χρόνια περίπου είχε επισημάνει ότι« Πάσα τε επιστήμη, χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής πανουργία, ου σοφία φαίνεται».
Konstantinos Dean Boudoulas, MD, Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine, Section Head, Interventional Cardiology, Director, Cardiac Catheterization Laboratories
The Ohio State University, Columbus, Ohio, USA
Harisios K Boudoulas, MD, Dr, Dr Hon, Professor of medicine/Cardiovascular Medicine and Pharmacy (emeritus), The Ohio State University, Columbus, Ohio, USA
Honorary Professor, Academician (an. mem.)
