Oι μέλισσες εμφανίστηκαν στη γη πριν από 80 εκατομμύρια χρόνια. Σήμερα σε όλο τον κόσμο υπάρχουν πάνω από 20.000 είδη μελισσών και 700 γένη, ανάμεσα σ’αυτές και η κοινή μέλισσα Apis Mellifera L. H μέλισσα είναι κοινωνικό έντομο και ζει σε πολυάριθμες, καλά οργανωμένες κοινωνίες, τα μελίσσια. Σε κάθε μελίσσι υπάρχουν τρεις τάξεις μελισσών, οι εργάτριες, οι κηφήνες και η βασίλισσα.
Οι εργάτριες που αποτελούν το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού στο μελίσσι, συλλέγουν και μεταφέρουν νερό, νέκταρ, γύρη, και παράγουν μέλι, πρόπολη, κερί και βασιλικό πολτό. Eίναι ατελή θηλυκά καθώς δεν αναπτύσσουν αναπαραγωγικό σύστημα. Όλες οι εργασίες σ’ ένα μελίσσι γίνονται από τις εργάτριες: συλλογή τροφής, εκτροφή του γόνου, κατασκευή κηρήθρων, καθαρισμός και ρύθμιση της θερμοκρασίας της κυψέλης και φρούρηση της εισόδου της κυψέλης. Οι εργάτριες παίζουν καθοριστικό ρόλο και στην ανατροφή της υποψήφιας βασίλισσας αλλά και στο φυσικό πολλαπλασιασμό του μελισσιού, διαδικασία που ονομάζεται σμηνουργία. Ουσιαστικά, οι εργάτριες «αποφασίζουν» ποιες θα επιλέξουν για υποψήφιες βασίλισσες, πόσοι κηφήνες θα γεννηθούν και αυτές εξολοθρεύουν τη βασίλισσα και τους κηφήνες όταν δεν είναι πλέον χρήσιμοι για την κυψέλη!
Οι εργάτριες-συλλέκτριες «επισκέπτονται» τα διάφορα είδη φυτών συγκεκριμένη ώρα της ημέρας, την ώρα που το κάθε φυτό εκκρίνει νέκταρ ή δίνει γύρη. Η εργάτρια συλλέκτης που θα εντοπίσει μια πηγή τροφής, επιστρέφει στην κυψέλη και ενημερώνει τις άλλες εργάτριες οδηγώντας τες στην πηγή. Οι εργάτριες που έχουν βγει για αναζήτηση τροφής, με ειδικές «χορευτικές» κινήσεις δείχνουν την απόσταση, τη διεύθυνση και το είδος της τροφής. Οι εργάτριες διατηρούν την ισορροπία της φύσης, καθώς τα φυτά αναπαράγονται με τη γύρη που μεταφέρουν οι μέλισσες. Ζουν μόνο λίγους μήνες εξαιτίας της καταπόνησης που υφίστανται.
Ο κηφήνας είναι το αρσενικό άτομο του μελισσιού που γεννιέται από μη γονιμοποιημένο ωάριο και ζει το πολύ 2 μήνες. Σε αντίθεση με την εργάτρια δεν έχει κεντρί, ούτε όργανα συλλογής τροφής και παραγωγής κεριού. Κύρια αποστολή του είναι η γονιμοποίηση της βασίλισσας. Μετά τη γονιμοποίηση της βασίλισσας, που γίνεται στον αέρα, ο κηφήνας πεθαίνει. Ο κηφήνας εξυπηρετεί την αναπαραγωγή και την ύπαρξη της κυψέλης. Αν ο κηφήνας δεν γονιμοποιήσει τη βασίλισσα, το είδος δε θα αναπαραχθεί. Οι κηφήνες που δε ζευγαρώνουν, αποβάλλονται από την κυψέλη και πεθαίνουν κυρίως από έλλειψη τροφής.
Η βασίλισσα είναι το πιο μεγαλόσωμο άτομο του μελισσιού. Κάθε μελίσσι έχει μια μόνο βασίλισσα, που είναι το μοναδικό τέλειο θηλυκό άτομο του μελισσιού. Δεν έχει όργανα για συλλογή γύρης όπως η εργάτρια. Το κεντρί της το χρησιμοποιεί για να σκοτώσει τις αδερφές της – υποψήφιες βασίλισσες. Η βασίλισσα ζει 3-5 χρόνια και μένει διαρκώς μέσα στην κυψέλη. Πετά έξω απ’ αυτή μόνο δύο φορές στη ζωή της, μια για να γονιμοποιηθεί και μία για να σμηνουργήσει. Δε συλλέγει τροφή ούτε ασχολείται με άλλες εργασίες. Κύρια αποστολή της είναι η ωοτοκία και η διοίκηση του μελισσιού. Για να γίνει η γονιμοποίηση, η βασίλισσα πετά έξω από την κυψέλη, όπου ζευγαρώνει στον αέρα συνήθως με 8-12 κηφήνες, ώστε να εξασφαλιστεί η γονιδιακή ποικιλομορφία του γόνου τους. Η βασίλισσα γεννά καθόλη τη διάρκεια ζωής της εκατομμύρια αυγά πολλαπλάσια του βάρους της.
H βασίλισσα ωοτοκεί δύο ειδών αυγά, γονιμοποιημένα και αγονιμοποίητα. Τα αγονιμοποίητα θα δώσουν κηφήνες, ενώ τα γονιμοποιημένα θα δώσουν θηλυκά άτομα. Στη συνέχεια τα θηλυκά μπορούν να εξελιχθούν σε βασίλισσες ή εργάτριες, ανάλογα με τη διατροφή τους στο στάδιο της προνυμφικής τους ηλικίας. Οι προνύμφες που εξελίσσονται σε βασίλισσες τρέφονται αποκλειστικά με βασιλικό πολτό όλες τις μέρες της διατροφής τους. Oι προνύμφες που εξελίσσονται σε εργάτριες τρέφονται τις τρεις πρώτες μέρες με βασιλικό πολτό και τις υπόλοιπες με βασιλικό πολτό, γύρη και μέλι. (συνεχίζεται)
H Βούλα Αγραφιώτη είναι M. Sc. Γεωπόνος Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων Α.Π.Θ., Πιστοποιημένη Εκπαιδευτής ΕΦΕΤ
