Αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις
Αντισθένης
Η γνώση της σύνδεσης ανάμεσα στους όρους και το περιεχόμενο τους είναι κομβικής σημασίας για την ορθή κατανόηση και χρήση τους, προκειμένου να αποδίδουν τα ακριβή νοήματα-έννοιες που περιγράφουν. Δεν είναι ζήτημα γλωσσικού και λεκτικού παιχνιδιού. Ειδικά όταν πρόκειται για ορολογία με επιστημονικό και πολιτικό βάρος. Ο όρος «Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου» δεν είναι μία τυχαία διατύπωση. Η επιλογή, ακόμη και η σειρά τοποθέτησης των λέξεων αποδίδει ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο. Η φράση ορίζει ένα ιστορικό γεγονός με νομικές και πολιτικές προεκτάσεις και στοχεύσεις.
Τα γεγονότα που συνιστούν τη γενοκτονία είναι ιστορικά, καθώς συνέβησαν σε ένα συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Έχουν συγκεκριμένα υποκείμενα που τα προκάλεσαν και συγκεκριμένους αποδέκτες που τα υπέστησαν. Από την άλλη ο όρος Γενοκτονία είναι νομικός, ενώ το ζήτημα της αναγνώρισης της Γενοκτονίας έχει κύρια πολιτικό περιεχόμενο και είναι μία πολιτική πράξη. Άλλωστε η αναγνώριση της Γενοκτονίας γίνεται ή αναμένεται να γίνει από επίσημους πολιτικούς θεσμούς (κοινοβούλια, κυβερνήσεις κτλ).
Σε πρώτο επίπεδο η προώθηση του ζητήματος αποσκοπεί στην ανάδειξη του, για ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της διεθνούς κοινότητας. Σε δεύτερο επίπεδο στοχεύει στην ανάληψη της ευθύνης για το απαράγραπτο έγκλημα, όχι για ποινική καταδίκη και τιμωρία των φυσικών αυτουργών. Αυτοί άλλωστε δεν βρίσκονται πλέον στην ζωή. Το ζητούμενο είναι η ιστορική και ηθική δικαίωση των θυμάτων και η υπευθυνοποίηση του καθεστώτος, που κυβερνά πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά την Τουρκία. Αυτό αποτελεί συνέχεια του καθεστώτος εκείνου, που διέπραξε το έγκλημα της Γενοκτονίας. Η αναγνώριση από τον θύτη, η «συγγνώμη» σημαίνει την αποδοχή του ένοχου παρελθόντος και την μεταμέλεια, την μη επανάληψη. Άλλωστε η λέξη συγγνώμη εμπεριέχει και την γνώση, και συνεπώς τη συμμόρφωση. Έχει δηλαδή θετικό και εποικοδομητικό περιεχόμενο. Δεν είναι μια τυπική απολογία ή μία τιμωρητική πράξη.
Τα όσα συνέβησαν στον Πόντο, από την αρχή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι το 1923, αποτελούν μέρος μιας μεθοδευμένης και συστηματικής ακραίας εθνοκάθαρσης, που στράφηκε εναντίον όλων των χριστιανικών λαών και αφορούσε την εξόντωση αμάχων. Οι Έλληνες ήταν ένας από αυτούς τους λαούς. Στην περίπτωση του Πόντου, η εθνοκάθαρση αυτή έφτασε στον υπερθετικό βαθμό της, έγινε γενοκτονία. Τα αρχειακά ντοκουμέντα από οθωμανικές και διεθνείς πηγές, οι μαρτυρίες και τα στοιχεία, που συνεχώς έρχονται στο φως από την έρευνα -πλέον και μέσα στη ίδια την Τουρκία- αποδεικνύουν πως πρόκειται για γενοκτονία.
Αυτά προκύπτουν όχι σύμφωνα με τη γνώμη μερικών ιστορικών ή κάποιων ευσυγκίνητων απογόνων των θυμάτων, αλλά με βάση τον ορισμό που έδωσε ο Ο.Η.Ε. (1948) για να περιγράψει το Ολοκαύτωμα: τη γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης. Η πρόσβαση στην αυθεντική σύμβαση του Οργανισμού για τον ορισμό της Γενοκτονίας δεν είναι δύσκολη και δεν αφορά ιστορικό, αλλά νομικό κείμενο με πολύ συγκεκριμένο περιεχόμενο και στόχο. Το 1968 η ποινική δίωξη για το έγκλημα της Γενοκτονία απέκτησε απαράγραπτο χαρακτήρα. Άλλωστε η έννοια της Γενοκτονίας έχει τις ρίζες της πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και καθιερώθηκε τελικά για να περιγράψει εγκλήματα αντίστοιχα με το εβραϊκό Ολοκαύτωμα, μετά την καταδίκη των εγκληματιών Ναζί που το προκάλεσαν. Συνεπώς οι ισχυρισμοί περί μοναδικής χρήσης του όρου για την περίπτωση των Εβραίων ή οι ατυχείς και χυδαίες ποσοτικές συγκρίσεις άλλων γενοκτονιών με το Ολοκαύτωμα είναι και αβάσιμες και σε αντιδιαστολή με το περιεχόμενο του όρου, την ιστορία προέλευσης και αξιοποίησης του.
Η συζήτηση περί αιματηρής εθνοκάθαρσης ή γενοκτονίας είναι άτοπη και ύποπτη, γιατί υποδηλώνει είτε πρόθεση σύγχυσης και αποπροσανατολισμού, είτε επικίνδυνη άγνοια. Εκείνοι που παρουσιάζουν ως ψευδοδίλλημα το αν πρόκειται για εθνοκάθαρση ή γενοκτονία παραβλέπουν πως υπάρχουν ποιοτικά χαρακτηριστικά που διακρίνουν τον έναν όρο από τον άλλο. Η γενοκτονία είναι μορφή εθνοκάθαρσης, που επιδιώκει την πλήρη εξόντωση και αφανισμό του θύματος.η κάθε εθνοκάθαρση όμως δεν είναι γενοκτονία. Σημασία δεν έχει αν ο στόχος επιτυγχάνεται, ούτε οι απόλυτοι αριθμοί, αλλά η πρόθεση και οι αναλογίες, τα μέσα και ο βαθμός της βίας. Άλλωστε -και ευτυχώς- σε καμία γενοκτονία τα θύματα δεν αφανίστηκαν πλήρως, ούτε στην περίπτωση του Ολοκαυτώματος, ούτε των Αρμενίων, ούτε των Χερέρο και Νάμα στην νοτιοανατολική Αφρική.
Οι περιπτώσεις των αφρικανικών φυλών και των Αρμενίων τοποθετούνται η πρώτη στις αρχές του 20ου αιώνα και η δεύτερη στην ίδια περίοδο με τους Έλληνες του Πόντου. Πριν δηλαδή την υιοθέτηση του όρου γενοκτονία και των αποφάσεων του ΟΗΕ. Όμως τα υπαρκτά ντοκουμέντα αποδεικνύουν πως πρόκειται για γενοκτονίες. Η κινητοποίηση των ίδιων των θυμάτων και των απογόνων τους, καθώς και αλληλέγγυων θεσμών και οργανώσεων πέτυχαν την διεθνή προβολή και προώθηση των περιπτώσεων αυτών. Η Τουρκία φυσικά αρνείται να αναγνωρίσει την γενοκτονία των Αρμενίων για τους ίδιους λόγους που αρνείται και την αντίστοιχη των Ελλήνων του Πόντου. Όμως η βούληση των Αρμενίων να προωθήσουν το ζήτημα και να διεκδικήσουν το δίκαιο τους, δεν σκοντάφτει σε ψευδοδιλλήματα κι άλλα αναχώματα των διαφόρων αρνητών που επικαλούνται τάχα τη ιστορία για να κρύψουν τα πραγματικά κίνητρα τους, τουλάχιστον όχι στον βαθμός που συμβαίνει εδώ…
Η αξιοποίηση και μελέτη των ιστορικών ντοκουμέντων για τα όσα συνέβησαν στον Πόντο ανταποκρίνονται στα στοιχεία των νομικών που όρισαν την Γενοκτονία. Ιστορικοί και στοχαστές διεθνούς κύρους ξεκαθαρίζουν πως δουλειά του ιστορικού δεν είναι η απόδοση ευθυνών νομικού χαρακτήρα, αλλά η ανάδειξη και ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων. Κανείς δεν ζητά από τους ιστορικούς να δικάσουν και να καταδικάσουν ένα καθεστώς ή ένα πολιτικό κίνημα.
Τελευταία σε σειρά, όχι όμως σε σημασία είναι μία διευκρίνιση που αφορά στο δεύτερο σκέλος του όρου «Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου». Μιλάμε για Έλληνες του Πόντου για να τονίσουμε την εθνική-πολιτισμική ομάδα, που υπέστη την γενοκτονική βία, στον συγκεκριμένο χώρο. Οι Έλληνες του Πόντου, οι Πόντιοι, δε αποτελούν ξεχωριστή εθνική ομάδα και για αυτό δεν πρέπει να νοείται πως η υπόθεση της γενοκτονίας αφορά μόνο αυτούς. Θύματα δεν υπήρξαν μόνον οι Πόντιοι, ούτε βέβαια θέλουν οι ίδιοι να παρουσιάζονται ως θύματα από ανάγκη να τους λυπούνται. Πολύ περισσότερο δεν αποτελούν (ούτε και θέλουν) ξεχωριστό σύνολο. Στον Πόντο σφαγιάστηκαν επίσης και οι Αρμένιοι, που ζούσαν εκεί.
Ο Πόντος είναι ο τόπος, όπου μπορούμε να μιλάμε για Γενοκοτονία, διότι η παρουσία του ελληνικού στρατού στην Ιωνία αλλάζει τα δεδομένα και ευνοεί την Τουρκία ώστε να αποπροσανατολίζει τη συζήτηση, μιλώντας για εγκλήματα μεταξύ εμπόλεμων κρατών. Η υπόθεση της γενοκτονίας αφορά όλους τους Έλληνες γιατί στόχος των Νεότουρκων και του Κεμάλ ήταν όλοι οι Έλληνες. Στον Πόντο, λόγω των συνθηκών, μπόρεσε να εφαρμοστεί η ακραίας μορφής εθνοκάθαρση, που αργότερα ο ΟΗΕ όρισε ως γενοκτονία. Η γενοκτονία αφορούσε άμαχους και όχι στρατούς.
Είναι ορθό να χρησιμοποιούμε τον όρο Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, χωρίς ενδοιασμούς ή παραποιήσεις γνωρίζοντας πως δεν είναι υπερβολικό, ανιστορικό ή έωλο το αίτημα για αναγνώριση της γενοκτονίας. Τονίζουμε πως η αναγνώριση της Γενοκτόνιας των Ελλήνων του Πόντου αποτελεί δικαίωση, όχι μόνο για τους Πόντιους, αλλά για όλους τους πρόσφυγες και όλους τους Έλληνες. Αφορά όλους τους πολιτισμένους και δημοκρατικούς ανθρώπους του κόσμου, που ασχέτως καταγωγής, γλώσσας ή θρησκείας στέκονται δίπλα σε εκείνους τους λαούς που υπέστησαν παρόμοια φρικτά εγκλήματα και αγωνίζονται για ένα ειρηνικό μέλλον, το οποίο προϋποθέτει την ώριμη, νηφάλια αναμέτρηση με το παρελθόν και την αναγνώριση των εγκλημάτων που το βαραίνουν και στοιχειώνουν το παρόν.
Σταύρος Ιάσονας Γαβριηλίδης
Ιστορικός, μέλος συντακτικής επιτροπής του Κοινοτιστή
