Της Βάιας Λαμπροπούλου
Η ελληνική επανάσταση υπήρξε σταθμός στην ιστορία του νεότερου ελληνισμού. Δυναμική υπήρξε και υπάρχει η επιρροή της στην παγκόσμια προτροπή για αποτίναξη οποιουδήποτε ζυγού. Ο εορτασμός των 200 χρόνων από την κήρυξη του απελευθερωτικού Αγώνα εμπνέει και εμψυχώνει τους απανταχού Έλληνες σε καιρούς δοκιμασίας και κρίσης. Είναι μια ευκαιρία η φετινή επέτειος εν μέσω πανδημίας για αυτογνωσία και ανάληψη ευθυνών σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο. Όλοι μας μπορούμε να συμβάλλουμε στην επίλυση της τωρινής δοκιμασίας μας καθώς όπως είπε και ο Γ.Σεφέρης : “ Σάυτόν τον κόσμο που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους.”
Ο Θανάση Καλλιανιώτης , Δρ. Ιστορίας ΑΠΘ, αποσαφηνίζει πλευρές τις ελληνικής επαναστάσης που συνδέονται με τις σημερινές πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις και δίνει το μήνυμα του αγώνα στους Έλληνες του 2021.
-Τι έσπρωξε τους Έλληνες στο παράτολμο επαναστατικό εγχείρημα της επανάστασης του 1821;
Οι επιρροές παρόμοιων διεργασιών και η άνοδος του βιοτικού τους επιπέδου. Πράγματι πριν από το 1821 είχαν λάβει χώραν στην αμερικανική ήπειρο νικηφόρες επαναστάσεις που οδήγησαν στην δημιουργία ανεξαρτήτων κρατών (Ηνωμένες Πολιτείες κι Αϊτή) κι εξεγέρσεις στην Γαλλία, την Ιταλία (Καρμπονάροι) και τον Λίβανο (Δρούζοι -Μαρωνίτες) με στόχο την αποκαθήλωση της καταπιεστικής των εξουσίας.
-Η επανάσταση του 1821 ήταν ένα ευρωπαϊκό γεγονός;
Ναι, ήταν. Διότι είχε εξαφθεί τόσο το πνεύμα των Ελλήνων που διαβιούσαν εμπορευόμενοι στις Παροικίες της κεντρικής κι ανατολικής Ευρώπης όσο και η αγάπη ποιητών και διανοούμενων, θαυμαστών του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, για μια νέα Ελλάδα. Επιπλέον η εξουσιαστική ελίτ των ευρωπαϊκών κρατών κι αυτοκρατοριών φοβούνταν μην διαπυρσευθεί ο πυρετός της αλλαγής από τους Έλληνες στους δικούς τους υπηκόους.
-Ο αγώνας του 1821 ήταν εθνικοαπελευθερωτικός ή κοινωνικοπολιτικός;
Αμφότερα. Σύμφωνα με την προκήρυξη του Αλέξανδρου που είδε το φως στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες το Φεβρουάριο του 1821, την οποία ίσως έγραψε, αν δεν συνεισέφερε σοβαρά στη διατύπωσή της, ο νεαρός φιλόλογος Γεώργιος Λάτσκος ή Λασσάνης από την Κοζάνη. Ομιλούσε ξεκάθαρα για έθνος, εθνικές φάλαγγες (στρατός) και Δίκαιο, ιδία ανεξαρτησία, εκλογές Δημογερόντων και Βουλής (τοπικής και γενικής εξουσίας), και απαλλαγή από το παιδομάζωμα, τις ληστείες και τις λεηλασίες που υφίστατο ο λαός από τους καταπιεστές της Ημισελήνου.
– Πόσο ενέπνευσε τους Αγωνιστές του 1821 το σύνθημα «Για του Χριστού την Πίστη την Αγία και της Πατρίδος την Ελευθερία»;
Ολοκληρωτικά. Οι πολεμικές σημαίες των Ελλήνων στην ξηρά και τη θάλασσα πριν επί και μετά την Επανάσταση έφεραν τον σταυρό επάνω τους, ενώ η προκήρυξη που έχει ήδη αναφερθεί αναφερόταν και σε καταπατημένους ναούς. Λαϊκότερα εκφράζεται από τον βωμολόχο οπλαρχηγό Γεώργιο Καραϊσκάκη με μια έκφρασή του ως προς του Οθωμανούς: «γαμώ την πίστιν σας και τον Μωχαμέτη σας».
– Το «φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους» που είπε ο Κολοκοτρώνης είχε νόημα για την συνέχεια της επανάστασης;
Πρόκειται για σύνηθες στους καιρούς κι αρκετά δύσκολο ζήτημα, σε περίπτωση που καθοριστούν οι αιτίες εξαιτίας των οποίων άνθρωποι υπηρετούν ή εξυπηρετούν ένα προς ανατροπήν καθεστώς. Παράδειγμα ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄, ενώ καταδίκασε την Επανάσταση του 1821, δεν γλίτωσε τη μάχαιρα των Τούρκων. Η επιλογή στρατοπέδων φορές δεν είναι εθελοντική αλλά τυχαία ή αναγκαστική.
-Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του προεπαναστατικού πολιτισμού και πόσο δικαιώθηκαν οι αξίες τους μετά την απελευθέρωση;
Υπήρχε όντως γραμματολογικός οργασμός στις Παροικίες, δηλαδή έξω από τον ελληνικό χώρο, επηρεασμένος από τη Δύση, με θέατρα, ποιήματα, μυθιστορήματα, επιστημονικά συγγράματα και μεταφράσεις. Αλλά και μέσα στη χώρα, στην Κοζάνη π.χ. ένας λαμπυρίζων νους, ο ιατρός Μιχαήλ Περδικάρης, σατίριζε ακόμη και τον εαυτό του γράφοντας σε ποίημά του: Λαλώ απλώς ως φυσικός και ως ανθρωπολόγος, αλλά όχ’ ως μεταφυσικός, μηδέ ως θεολόγος.
-Η ιστορική έρευνα σε ποια σημεία της επανάστασης εστιάζει και για ποιο λόγο;
Εξαρτάται από τον κορεσμό, την τόλμη και την ικανότητα. Παλαιότερα ενδιέφεραν τα στρατιωτικά γεγονότα στη χρονική τους ακολουθία, σήμερα υπάρχει θεματική διασκέδαση. Γενικά στα γραπτά των επαγγελματιών ερευνητών, οι οποίοι συμπλέουν με τους καιρούς, δεν προβάλλονται ευκρινείς θέσεις. Του συρμού είναι επίσης σήμερα δοκίμια για την «εικόνα του άλλου» καθώς είναι δύσκολο να κριθεί το εγώ ή το εμείς.
-Τα βιβλία της ιστορίας στην ελληνική εκπαίδευση σήμερα δίνει την ουσία και την αλήθεια της επανάστασης; Ποια μηνύματα λαμβάνουν οι μαθητές;
Τα βιβλία της Ιστορίας, όπως και όλα τα υπόλοιπα, κατευθύνονται από το Υπουργείο Παιδείας οπότε οι συγγραφείς, όταν δεν είναι ήδη στρατευμένοι, εν μέρει εγκλωβίζονται. Στο παρόν π.χ. βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού, στο οποίο συμμετείχε κι ο γράφων, οι τίτλοι ήταν ήδη προδικασμένοι, όμως το περιεχόμενό τους γράφτηκε ελεύθερα χωρίς σχεδόν κανέναν περιορισμό. Θελήσαμε να εξάρουμε τη γενναιότητα επώνυμων προσώπων μέσα στον ωκεανό της μαζικής ανωνυμίας και την επιτυχή λειτουργία του εθνικού κράτους έναντι του θολού πλαισίου της παγκοσμιοποίησης.
-Υπήρχε εθνική ενότητα την εποχή εκείνη; Ποια είναι τα αίτια την νίκης του αγώνα και τα εσωτερικά αίτια των εμφύλιων φιλονικιών;
Ναι, στην αρχή κάθε επανάστασης όπου τα ανατρεπτικά λόγια πλημμυρίζουν την μακρά δομή της πραγματικότητας ο κόσμος συμμετέχει αφειδώλευτα, διότι ποτέ δεν σβήνει η ελπίδα για μια καλύτερη η ζωή. Έπειτα αρχίζουν διενέξεις, καθώς η νέα εξουσία είναι ταυτόσημη ή ομοιάζει αρκετά με την προηγούμενη. Η Μεγάλη Επανάσταση όμως πέτυχε διότι εκτός των καιροσκόπων υπήρξαν ιδεολόγοι αγωνιστές εντός κι εκτός του ελληνικού χώρου που την συντηρούσαν.
-Η μαθητιώσα νεολαία γνωρίζει τα γεγονότα που συνέβησαν την περίοδο της επανάστασης του 1821; Έχει ενδιαφέρον για αυτά;
Νομίζω πως όχι και σ΄ αυτό φταίει τόσο ο ξύλινος λόγος μας όσο και οι περιορισμοί, οικονομικοί ή προγραμματικοί, για το μάθημα της Ιστορίας. Αν διέθεταν π.χ. τα Σχολεία παραδοσιακές στολές και οπλισμό, είχαν τη δυνατότητα οι μαθητές να βγουν έξω από τους τοίχους των περισσότερο από εννέα φορές που επιτρέπεται σήμερα, ώστε να εμπλακούν ενεργά στα μαθήματα με θεατρικό τρόπο έξω στη φύση, τότε θα μπορούσαν να ξεχωρίσουν την 25η Μαρτίου 1821 από την 28η Οκτωβρίου 1940.
-Σήμερα ποιος είναι ο ρόλος της Ευρώπης στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική της Ελλάδας;
Είναι όπως το 1821 με την Ιερά Συμμαχία (Ρωσία, Αυστρία, Πρωσία), που ήταν αποτρεπτική ως προς την Ελληνική Επανάσταση. Τότε αναγνώρισαν ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, αν εξαιρεθεί το ποτάμι αίματος που χώριζε Οθωμανούς κι Έλληνες, για να μην διακυβεύονται, ειδικά από την πειρατεία, εμπορικά τους συμφέροντα. Σήμερα (υποτίθεται ότι) μάς δανείζουν για να εξωραΐζουμε πλατείες και παιδικές χαρές αντί για την κατασκευή βιοτεχνιών κι εργοστασίων και φυσικά δεν βάζουν φρένο στις πράξεις των εδώ αντιπροσώπων τους. Δυστυχώς ο Φιλελληνισμός, που τόσο βοήθησε στο 1821, πνέει τα λοίσθια.
– Οι Έλληνες του 2021, όχι επετειακά, αλλά ουσιαστικά είναι εμποτισμένοι από τα ιδανικά της Επανάστασης;
Ασφαλώς, επιθυμούν μια διαφορετική ζωή, συγκινεί με τον εξωτικό της χαρακτήρα η υπερηφάνεια των παλαιών στολών και των σπαθιών. Όμως οι ένοπλοι αγώνες δεν προσιδιάζουν, ο πόλεμος υποφώσκει σήμερα στο πεδίο της Οικονομίας, δεν εξασκείται άμεση μαζική βία, αργός μόνον ατομικός θάνατος.
-Η ομόνοια που επέδειξαν οι Έλληνες το 1821 μπορεί να επιτευχθεί και το 2021 απέναντι σε έναν άλλο αόρατο εχθρό , την πανδημία;
Θεωρητικά ναι. Όταν όμως η Επιστήμη εμπλέκεται με την Πολιτική ο κόσμος δεν δίνει εύκολα εμπιστοσύνη στην εξουσία –δεν έχει κι άδικο. Πανδημίες κι επιδημίες υπήρχαν πάντα και μάλλον επαναλαμβάνονται περιοδικά, οι μεγάλες κάθε έναν αιώνα αν θυμηθούμε την Ισπανική Γρίπη του 1918. Έρχονται και παρέρχονται χωρίς να μας ρωτήσουν.
-Ποιο είναι το πιο σπουδαίο μήνυμα που θα είναι ωφέλιμο να αντιληφθούν οι απανταχού Έλληνες με τον εορτασμό των 200 χρόνων από την απελευθέρωση;
Η πίστη στον εαυτό μας χωρίς προσμονή ατομικής ωφέλειας και η τόλμη της μετατροπής του απίθανου σε πιθανό.