Σαν προβολέα που φωτίζει τα …θολά νερά χωρίς όμως να τα ξεθολώσει παρομοιάζουν το περιβόητο «Master Plan», που έδωσε πρώτος ο «Χ» στην δημοσιότητα την Τρίτη, ειδικοί τεχνοκράτες που ασχολούνται με την απολιγνιτοποίηση. Όπως λένε πρόκειται για ένα «οριζόντιο» σχέδιο με αρκετές ασάφειες και διαπιστώσεις και καταλήγουν πως όλοι περίμεναν περισσότερα από την κυβέρνηση για ένα τόσο σοβαρό για το μέλλον της περιοχής εγχείρημα. Στα θετικά συγκαταλέγεται η «προσιτή» μορφή παρουσίασής του και όχι τόμοι με χιλιάδες λέξεις που περιέχουν ορολογίες και θεωρίες που απευθύνονται σε εξειδικευμένο κοινό.
Το “Σχέδιο δίκαιης αναπτυξιακής μετάβασης των λιγνιτικών περιοχών” ξεκινά με μια αρκετά περιορισμένη ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης, συνεχίζεται με τα πολύ συνοπτικά συμπεράσματα της επίσκεψης Μουσουρούλη στη Δυτική Μακεδονία και Μεγαλόπολη, κάνει αναφορά στην διεθνή εμπειρία από ανάλογες δράσεις και αναλύει το μέλλον της περιοχής βασιζόμενο όμως μόνο σε περιορισμένου αριθμού εμβληματικές επενδύσεις που φαίνεται πως βρίσκονται σε εμβρυακή μορφή σε σχέση με την ωριμότητά τους.
Όσον αφορά στα στοιχεία που έχει βασιστεί η μεγάλη αυτή μελέτη, διαπιστώνεται πως πέραν των δημογραφικών χαρακτηριστικών, το μεγαλύτερο και πιο αναλυτικό κομμάτι είναι αυτό που προέρχεται από την ΔΕΗ και αναφέρεται στους εργαζόμενους, στις εξειδικεύσεις και γενικά σε ότι έχει σχέση με την ενέργεια. Στοιχεία τόσο αναλυτικά για τους υπόλοιπους κλάδους (πρωτογενής τομέας, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οικονομικοί κλάδοι κλπ) δεν υπάρχουν και αυτό γιατί και αυτό γιατί η τελευταία εξειδικευμένη έρευνα πεδίου που έγινε ήταν αρκετά πριν το 2010 από τις τότε δομές υποστήριξης επιχειρηματικότητας.
Από τότε μέχρι σήμερα και με δεδομένη την περίοδο της οικονομικής κρίσης, τα δεδομένα της περιοχής άλλαξαν άρδην και η απουσία τέτοιων δεδομένων από το «Master Plan» είναι ικανή να δημιουργήσει μεγάλη στρέβλωση. «Με δεδομένα έρευνας πεδίου μπορείς να καταστρώσεις σχέδια και στρατηγικές γιατί αποτυπώνονται οι τάσεις της αγοράς και διάφορα στοιχεία κλαδικά που είναι σημαντικά για να χαραχθούν πορείες και κατευθύνσεις. Αρμοδιότητα για την διενέργεια τέτοιων στρατηγικών μελετών πεδίου έχουν κυρίως τα επιμελητήρια και η Περιφέρεια και αντί αυτού βλέπουμε να γίνονται τώρα κάποιες ασκήσεις επί χάρτου που βασίζονται σε παραδοχές» αναφέρει στον «Χ» εμπλεκόμενος με την απολιγνιτοποίηση τεχνοκράτης. Τα μοναδικά τόσο εξειδικευμένα στοιχεία που υπάρχουν στο Σχέδιο, είναι μόνο για τον κλάδο της ενέργειας και της ΔΕΗ και δυστυχώς η αξιολόγηση βασίζεται μόνο σε αυτά για να προχωρήσει ο στρατηγικός σχεδιασμός.
Ένα πολύ χρήσιμο στοιχείο που προκύπτει από τα στοιχεία αυτά είναι πως το 10% των εργαζομένων στην ενέργεια και στην εξόρυξη αντιπροσωπεύει το 25% με 30% των εργαζόμενων στους Δήμους Κοζάνης και Φλώρινας με το υπόλοιπο 70% να είναι εργαζόμενοι σε παρεμφερείς κλάδους, σε άλλους κλάδους ή να είναι άνεργοι. Όσον αφοράς στην τελευταία κατηγορία παρατηρείται μια μεγάλη στρέβλωση: το master plan, βασιζόμενο στα στοιχεία του ΟΑΕΔ, καταλήγει πως το 30% των άνεργων στην περιοχή βρίσκει πολύ εύκολα δουλειά αφού η κάρτα ανεργίας τους έχει διάρκεια λίγους μήνες. Δεν λαμβάνεται, όμως, υπόψη πως το συγκεκριμένο ποσοστό αποτελεί εργαζόμενους 8μηνης ή 4μηνης απασχόλησης, εκπαιδευτικούς σε φροντιστήρια μέσης εκπαίδευσης και ξένων γλωσσών που «απολύονται» τον Ιούνιο και προσλαμβάνονται τον Οκτώβριο και άλλες παρόμοιες κατηγορίες εργαζόμενων που δεν μπορούν να αποτελούν πρότυπο σχεδίασης για τα μελλοντικά προγράμματα επανακατάρτισης ή άλλα εργαλεία απασχόλησης. Ακόμη ένα στοιχείο που δείχνει «προχειρότητα» είναι και η πλήρης ισοδύναμη βαρύτητα των θέσεων εργασίας. Μπορεί το σχέδιο να προβλέπει πως θα χαθούν περίπου 10000 θέσεις εργασίας και θα δημιουργηθούν 11500, αλλά δεν λαμβάνει υπόψη ότι το ετήσιο εισόδημα του εργαζόμενου που χάνει την δουλειά του στον τομέα της ενέργειας είναι περίπου 30000 ευρώ και η θέση που θα τον «αντικαταστήσει» δεν θα ξεπεράσει τις 15000 ευρώ με τα νέα εργασιακά δεδομένα.
Ένα ακόμη στοιχείο που είναι θολό και ασαφές είναι τα επενδυτικά και φορολογικά κίνητρα που θα δοθούν. Αναφέρονται φορολογικές ελαφρύνσεις, αλλά όχι συγκεκριμένο ποσοστό που θα τύχουν οι τοπικές εν ενεργεία επιχειρήσεις και οι μελλοντικές. Συνεπώς ένας υποψήφιος επενδυτής «παγώνει» τις επενδύσεις του γιατί δεν γνωρίζει ακόμη τα κίνητρα που θα του δοθούν. Μέχρι στιγμής, η συγκεκριμενοποίηση έχει γίνει με την λεγόμενη «Ρήτρα Μετάβασης» στο πρόγραμμα «Εξοικονομώ Κατ Οίκον» με επιπλέον επιδότηση 10% για τους Δυτικομακεδόνες και για την αγορά ηλεκτρικού οχήματος.
Αξιοσημείωτη είναι και η διαπίστωση – παρατήρηση που γίνεται στο κομμάτι των ΑΠΕ. Το σχέδιο ουσιαστικά αποτρέπει επενδυτές να αναπτύξουν δραστηριότητες σχετικά με την αιολική ενέργεια λόγω των ήπιων ανέμων που πνέουν στην περιοχή. Αντίθετα προτρέπει σε επενδύσεις που έχουν σχέση με τα φωτοβολταϊκά, με ναυαρχίδα το μεγάλο φωτοβολταϊκό που έχει εξαγγελθεί.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στον στιβαρό εταίρο του εγχειρήματος της απολιγνιτοποίησης που είναι το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Γίνεται λεπτομερής ανάλυση της δυναμικής του με αναφορά σε συνεργασίες με το εξωτερικό που «υπερθεματίζουν τον διεθνή του χαρακτήρα». Αν λάβουμε υπόψη ότι ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Θόδωρος Θεοδουλίδης είναι ο επικεφαλής της επιτροπής που αξιολογεί τα επενδυτικά σχέδια, συμπεραίνουμε πως το πανεπιστημιακό ίδρυμα θα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στο σχεδιασμό.
Οι ελάχιστες εμβληματικές δράσεις του Σχεδίου δεν ενθουσίασαν τους εμπλεκόμενους με την απολιγνιτοποίηση χαρακτηρίζοντάς τες «πολύ γενικές, χωρίς στοιχεία βιωσιμότητας και αμήχανες. Το θέμα είναι πως ο όλος σχεδιασμός βασίζεται σε αυτές τις επτά δράσεις που φαίνονται να είναι πολύ εύθραυστες και επισφαλείς και αν αποτύχουν τότε αποτυγχάνει και όλο το Σχέδιο και το μέλλον της περιοχής. Πάνω σε αυτές τις δράσεις γίνεται ο υπολογισμός των θέσεων εργασίας που θα δημιουργηθούν και τα ισοδύναμα. Αν λοιπόν αυτές καταπέσουν τότε το Σχέδιο δεν μπορεί να έχει εφαρμογή» λέει στον «Χ» στέλεχος μεγάλης εταιρίας συμβούλων. Ακόμη και η δημιουργία της υπερσύγχρονης μονάδας αποκατάστασης αποτελεί ερωτηματικό γιατί οι δαπάνες ιδιωτικής υγείας και αθλητισμού δεν είναι επιλέξιμες από τα διαρθρωτικά ταμεία, υπάρχει ειδική πρόβλεψη μέσω ΣΔΙΤ ή ανάλογης συνεργασίας δημοσίου – ιδιωτικού τομέα
Συμπερασματικά, μια πρώτη ανάγνωση του πολυπόθητου Master Plan χαρακτηρίζεται από τους ειδικούς ως ένα εγχείρημα που έγινε από ανθρώπους «που δεν γνωρίζουν καλά» την περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας και δούλεψαν από…απόσταση. Το Σχέδιο δεν είναι «καθετοποιημένο» και δεν παρουσιάζει χειροπιαστά αποτελέσματα. Τέλος, υπάρχει κίνδυνος να στρέψει την περιοχή σε μια νέα μονοκαλλιέργεια (έρευνα καθαρής ενέργειας και διατήρηση ενεργειακού χαρακτήρα), αφού δεν παρουσιάζονται παράλληλες δραστηριότητες με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η περιοχή να «εγκλωβιστεί» και πάλι μετά από δεκαετίες.
Σωκράτης Μουτίδης
