Διαμέρισμα το γεωγραφικό της Ελληνικής Μακεδονίας μας  Γράφει ο Ευστάθιος Λαμπριανίδης*

Το έβδομο και τελευταίο τούτο πόνημα με τα τελευταία 100 επιχειρήματα το αφιερώνω προς όλους όσοι ανά τους αιώνες θυσιάστηκαν για τον Ελληνισμό.

  901. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής του Δήμου Κοζάνης ευρίσκεται  ανάγλυφη ενεπίγραφη, εις την αρχαία ελληνική μακεδονική γλώσσα (α.ε.μ.γ.), αναθηματική (=αφιερωτική) στήλη. Στο άνω μέρος φέρει δύο επιγραφές. Η υψηλότερη έχει τέσσερις στίχους. Η χαμηλότερη έχει δύο στίχους. Η υψηλότερη :

   (α΄ στίχος)          ΘΕω ΔΕΣΠΟΤΗ   δοτική

   (β΄ στίχος)            ΠΛΟΥΤωΝΙ  ΚΑΙ      δοτική       

   (γ΄ στίχος)      ΤΗ  ΠΟΛΕΙ  ΕΑΝΗ    δοτική    (=τη Εανή-Αιανή )

   (δ΄ στίχος)   ……..  ΥΙΟΣ  ΛεωΝΑ         όνομα  ………, υιός Λεωνά.

 Και  στην λέξη : Θεω  και στο όνομα : ΠΛΟΥΤωΝΙ και στο όνομα : ΛΕωΝΑ   το ωμέγα αντί να γραφεί με κεφαλαίο, ήτοι Ω,  είναι γραμμένο με μικρό, ήτοι ω.  Αυτό είναι συνηθισμένο στις α. ε. μ. επιγραφές. Βλέπε και σύμβολο 995δ   του παρόντος.

    Στην επιγραφή  τούτη τις πολίτης της αρχαίας Αιανής, αφιερώνει  την ανάγλυφη στήλη  α) στο θεό Δεσπότη, ήτοι τον θεό Δία,  β) στο θεό του Κάτω Κόσμου Πλούτωνα, υιό του Κρόνου και της Ρέας, και  στην πόλη του Αιανή –Εανή (Αιανή).

Εκ του ουσιαστικού :  ΤΗ ΠΟΛΕΙ  που είναι στην δοτική προκύπτει ότι και το : ΕΑΝΗ είναι στην ίδια πτώση, δοτική, ήτοι : ΤΗ ΠΟΛΕΙ ΕΑΝΗ

  Η λέξη-πόλη Αιανή στα αρχαία ελληνικά γράφεται και ως Εανή. Εανή ονομ, της Εανής γεν., τη Εανή δοτ., την Εανήν  αιτιατ., ω Εανή.   Ετυμ: ιων-αττ. εαν  <  ει-αν  ιων. αττ. ην < η-αν (και ουχί < ε-αν) – ιων. αττ. α ν < αι-αν   το αττ.  ε αν προέρχεται  εκ  διασταυρώσεως των ε-αν και α ν. Βλέπε σελ. 295, Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης  Α-Ω   Ιωάννου  Σταματάκου, Αθήναι 1972. Προσέτι Βλέπε και σελ. 1.111, Τόμος 2^ος ΔΙΚΡ-ΞΩΦ Λεξικόν της νέας Ελληνικής Γλώσσης, Ιωάννου Σταματάκου : έα (κυρ. προστ. του αρχ. ρήμ. εάω-ω= αφήνω, επιτρέπω), «έα ηρέμα»  (=αμόλα αγάλια=πηγαίνε αγάλι-αγάλι) επί αργής πορείας,  «έα παρά χείρα» (=μόλα χέρι παρά χέρι),  αρχ. έα,  έα   αι  αι.  Σημειώνω : «Έα σε χαίρειν» ( =πήγαινε φίλε μου, άει στην ευχή..) Τούτο λέγεται προς τινα ενοχλητικό.

   Ο εανός, η εανή, το εανόν (ως αρχαίο επίθετο)  = λεπτός, λεπτοϋφαντος, ελαφρός. Το εανόν, ως ουσιαστικοποιημένο επίθετο,  εννοείται ίμμα ή ιμμάτιον = το ακριβό επίσημο ένδυμα  (επίσημη στολή). Βλέπε σελ.295 Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, Ιωάννου Σταματάκου, Αθήναι 1972.

 Άρα,  εανή ή αιανή, κατά τα ανωτέρω, σημαίνει η λεπτή, η λεπτοϋφαντη, η ελαφριά. Η ονομασία: Η ΑΙΑΝΗ, της ομώνυμης κωμόπολης της περιοχής Ελίμειας του Δήμου Κοζάνης Π. Ε. Κοζάνης σημαίνει  η λεπτή, η λεπτοϋφαντη.

 Στην Π. Ε.  Καστοριάς υπάρχει χωριό του οποίου η ονομασία  είναι :   Η  ΧΡΥΣΗ

     Η χαμηλότερη επιγραφή έχει δύο στίχους :

    (α΄ στίχος)     …ΟΝ     ΤΕ ΤΟΝ ΘΕΟΝ ΚΑΙ  ΤΟΝ ΝΑΟΝ

    (β΄  στίχος)     …..   ΕΠΙΜΕΛΗΤΟΥ  ΑΡΧΕ

Α΄ στίχος : τε τον θεόν και τον ναόν  …. (= και τον θεό και τον ναό … ). Το τε και το και = συμπλεκτκοί σύνδεσμοι.

Β΄ στίχος :  επιμελητού άρχε. Άρχε προστ. ενεστώτος (άρχε, αρχέτω άρχετε αρχόντων ή αρχέντωσαν. Το άρχω=αρχίζω, εξουσιάζω, άρχω+γεν.=κάνω αρχή έργου, εξουσιάζω κάποιον.ΕΠΙΜΕΛΗΤΟΥ ΑΡΧΕ=ξεκίνα να ασκείς καθήκοντα επιμελητού.

    Στην ανάγλυφη αυτή στήλη, αν δει κανείς προσεκτικά, απεικονίζεται άνδρας με κύνα (σκύλο), ο οποίος (κύων) φέρει τρεις κεφαλές. Όπως φαίνεται από το απλωμένο προς τον κύνα  προστατευτικό-χαϊδευτικό χέρι του, τον έχει υπό την προστασία του. Πρόκειται για τον Κέρβερο. Ο Κέρβερος ήτο  παλαιότερον  ο πεντηκοντακέφαλος κύων του Άδη, ο οποίος φρουρούσε την πύλη του Άδη. Ήτο υιός του Τυφωέως  και της Έχιδνας, κατά τον ποιητή Ησίοδο. Βραδύτερο παρίστατο ως τρικέφαλος ή τρισώματος. Εδώ εικονίζεται ανάγλυφα επί της αφιερωτικής (= αναθηματικής) επιτύμβιας στήλης τρικέφαλος. Ο τρικέφαλος λοιπόν Κέρβερος παίζει με τον αφέντη του. Ποιος είναι τούτος;  Ο Άδης-Πλούτων. Ο εικονιζόμενος θεός Πλούτων-Άδης δείχνει να έχει απρόσιτη μορφή, παρουσιάζεται βλοσυρός, παρότι ευρίσκεται σε στιγμή «ευθυμίας» με τον κύνα του. Ο Πλούτων  παριστάνεται με το αγαπημένο του σκυλί, με το οποίο παίζει. Είναι όρθιος και πρεσβύτης (=γερίσκος). Το σώμα του δείχνει να είναι γεροντικό και καταβεβλημένο. Έχει άσπρα μαλλιά στην κεφαλή, πλούσια και μακριά άσπρη γενειάδα, χοντρό  άσπρο μύστακα, διακρίνονται δε παραστατικά, ανάγλυφα  τέσσερις ή πέντε οδόντες του.

   Κάποιος κάτοικος της Αρχαίας Αιανής έβαλε στήλη αυτήστον τάφο προσφιλούς του προσώπου και την αφιέρωσε στον Δία, στον Πλούτωνα και στην πόλη του       

  902. Στην Φλώρινα ευρέθη ενεπίγραφος, εις την α.ε.μ.γ., σκύφος (=ποτήρι, κούπα) με παράσταση από την άλωση της Τροίας, του 2^ου αιώνος π.Χ. Η αγάπη των αρχαίων Ελλήνων Μακεδόνων  προς τα ποιητικά έπη του Ομήρου, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, αποδεικνύεται από την συχνότητα των Ομηρικών θεμάτων στην διακόσμηση των αρχαίων ελληνικών μακεδονικών αναγλύφων σκύφων (ποτηριών) κ.λ.π. Στον ενεπίγραφο αυτόν σκύφο  αναγράφεται η λέξις : ΙΛΙΟΝ  και απεικονίζεται  η είσοδος του Δουρείου Ίππου εντός της πόλεως Τροίας,  με σκηνές  από την άλωση της Τροίας.  Για το ΙΛΙΟΝ  υπάρχει  στην Ομήρου Ιλιάδα Δ 164 και ζ 448 σχετικός στίχος: «Έσσετ΄ ήμαρ, όταν ποτ΄ ολώλη Ίλιος ιρή» (=Θα έλθει   η ημέρα που θα καταστραφεί η  ιερή πόλη της Τροίας). Το είπε ο Έκτορας, υιός του βασιλιά της Τροίας Πριάμου, προς την σύζυγό του  Ανδρομάχη, προμηνύοντας την καταστροφή της πόλης τους.  Η Ίλιος  ή το Ίλιον  = η Τροία.

  Σε μια σκηνή, η οποία αποτυπώνεται – απεικονίζεται επί του αγγείου αυτού,  παρατήρησα ενδελεχώς και επιμελώς ότι αναγράφεται  πλήρης πρόταση και τούτη είναι  :  ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΠΡΟΣ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ   (=Για την εμφάνιση-παρουσία της Ιφιγένειας  κατενώπιον, μπροστά, στον πατέρα της Αγαμέμνονα). Η πρόθεσις προς + αιτιατική σημαίνει στάση, τοποθέτηση. Εν προκειμένω σημαίνει : μπροστά, ενώπιος ενωπίω, κατενώπιον.

   Σε μία άλλη σκηνή του  ιδίου  σκύφου  τα δύο αδέλφια, Αγαμέμνων-Μενέλαος, κάθονται κατεπώνιον, ήτοι ο ένας απέναντι από τον άλλον. Πάνω από το κεφάλι καθενός είναι γραμμένο το όνομά του :     ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ    ΜΕΝΕΛΑΟΣ

Ο  Μενέλαος φαίνεται να προσπαθεί να πείσει τον  Αγαμέμνονα για κάτι. Πιθανόν  για την ανάγκη προς εκστρατεία κατά της Τροίας. Ας σημειωθεί πως είναι  Βασιλεύς της Σπάρτης, τρωθείς, προσβεβλημένος, όμως λόγω της αρπαγής-απαγωγής της συζύγου του Ωραίας Ελένης υπό του Τρωός Πάρεως. Για να πείσει  τον Αγαμέμνονα κάνει έντονες κινήσεις δια των χειρών του. Είναι παραστατικά τα εκτεινόμενα πέντε (5) δάκτυλα της αριστεράς του χειρός. Ο Αγαμέμνων δείχνει να ακούει με αφοσίωση και προσήλωση αλλά και με περισσή περίσκεψη τα λόγια του αδελφού του. Τούτο αποκαλύπτει και η τοποθέτηση της δεξιάς χειρός του επί του προσώπου-μετώπου του. Συνήθως βάζουμε το ένα χέρι στο πρόσωπο-μέτωπο όταν  θέλουμε το μυαλό μας να «βγάλει» ιδέες, όταν προβληματιζόμαστε για κάτι. Εδώ λοιπόν ο Αγαμέμνων προβληματίζεται για το εγχείρημα-τόλμημα- στρατιωτική επιχείρηση-πόλεμο στην Τροία. Ο Μενέλαος δείχνει αποφασισμένος, ο Αγαμέμνων προβληματισμένος.

  Στην ίδια τούτη σκηνή του εν λόγω αρχαίου ελληνικού μακεδονικού τούτου σκύφου (ποτηριού, κούπας) αναγράφονται και οι εξής ονομασίες και τα εξής ονόματα :

  Ονομασίες :  ΟΡΕΣΤΙΣ     Πρόκειται για την αρχαία ελληνική μακεδονική περιοχή της Ορεστίδος (σημερινή Π. Ε. Καστοριάς),  που ευρίσκετο  εις την αρχαία  Ελληνική Άνω Μακεδονία (νυν Δυτική Μακεδονία).

 Ονόματα :   ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ     ΗΛΕΚΤΡΑ

Ο σκύφος τούτος ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. 

903. Από ιστορικές πηγές διαπιστώνονται: α) ονόματα Ελιμειωτών Βασιλέων και β) στοιχεία γι΄ αυτούς και το βασίλειό τους, το οποίο με βάση τις πηγές αλλά και την ανασκαφική έρευνα άκμασε και μεγαλούργησε παράλληλα με το βασίλειο των  εξ Άργους Πελοποννήσου Αργεάδων – Τημενίδων της Κάτω Μακεδονίας που είχε πρωτεύουσα τις Αιγές  και ακολούθως την Πέλλα.

  Γνωστοί  Ελιμειώτες βασιλείς της Ελίμειας είναι :

1) ο Αρριδαίος, περί το 472 π.Χ., ο οποίος συνδεόταν συγγενικά με τον αρχαίο Έλληνα Μακεδόνα βασιλέα (α.Ε.Μ.β.) της αρχ. Ελ. Μακεδονίας Αλέξανδρο τον Α΄(498-454π.Χ.),βασιλέα των Αργεάδων Τημενιδών βασιλέωντης Κάτω Μακεδονίας,

 2) ο Δέρδας ο Α΄ περίπου 442 π.Χ., ο οποίος είχε αναμιχθεί στα γεγονότα του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ.) που έγιναν στην Ελληνική Μακεδονία.

3) ο Παυσανίας και οι αδελφοί του Δέρδα. Ο Παυσανίας και τα αδέλφια του Δέρδα μνημονεύονται από τον Θουκυδίδη (Ι.59, Ι.61) και ένας από αυτούς πιθανόν  νυμφεύθηκε μία κόρη του α.Ε.Μ.β. Αρχελάου (413-399 π.Χ.). Ο Ξενοφών στα «Ελληνικά»  του (Ξεν. Ελλην. 5.2.38) αναφέρει «τον Δέρδαν της Ελιμείας άρχοντα» περί το 382 π.Χ., ο οποίος με το ιππικό του διακρίθηκε πολεμώντας τους Ολυνθίους της Χαλκιδικής, Ίωνες αποίκους, και τους άλλους Χαλκιδείς εκ Χαλκίδος Ευβοίας Ίωνες, ως σύμμαχος α) του Αμύντα Γ΄ (392/3-369/8 π.Χ.) και β) των Σπαρτιατών.

4) Η Φίλα, αδελφή του Δέρδα και του Μαχάτα, η οποία υπήρξε μία από τις πολλές συζύγους του Φιλίππου Β΄, πατέρα του Μ. Αλεξάνδρου. Ο αδελφός της Φίλας, Δέρδας ο Γ΄, περί το 358 π.Χ. υπήρξε προφανώς  ο τελευταίος βασιλεύς της Ελίμειας. Δεν αποκλείεται από τον ελιμειωτικό διαλυμένο βασιλικό οίκο  να κατήγετο και είς ονόματι Δέρδας, εταίρος και στρατηγός του Μ. Αλεξάνδρου.. Σχετικά με τον όρο εταίρος σημειώνω ότι εταίροι α) μπορούσαν να είναι μέλη της μακεδονικής αριστοκρατίας και να απολαμβάνουν την εμπιστοσύνη και την φιλία του εκάστοτε Μακεδόνα Μονάρχη και β) ήταν το επίλεκτο βαρύ ιππικό του ελληνικού μακεδονικού στρατού, από την εποχή του Φιλίππου  Β΄ και πιο πριν, και απέκτησαν την μεγάλη τους φήμη με τις εκστρατείες του Μ. Αλέξανδρου.  Σύμφωνα με ιστορική  άποψη η Ευρυδίκη, θυγατέρα του Σίρρα, μητέρα του α.Ε.Μ.β  Φιλίππου Β΄,  και γιαγιά του Μ. Αλεξάνδρου εκ πατρός, κατήγετο από την Ελίμεια η Ελιμιώτιδα της Άνω Μακεδονίας, ήτοι την περιοχή της Ελίμειας με πρωτεύουσα την αρχαία Αιανή, νυν Αιανή Δήμου Κοζάνης.

904. Κοντά στην πόλη της Νάουσας υπάρχει ο μεγάλος τάφος των Λευκαδίων, ο οποίος είναι από τους σημαντικότερους αρχαίους ελληνικούς μακεδονικούς τάφους και χρονολογείται στις αρχές του 3^ου αιώνος π.Χ. , ήτοι 300 π.Χ. 280 π.Χ.  Στον κάτω όροφο υπάρχουν  τέσσερις (4) κίονες που στηρίζουν των δωρικό θριγκό, ήτοι  το τμήμα του κτιρίου που στηρίζεται στους 4 κίονες και αποτελείται από  το επιστήλιο, την ζωφόρο και το γείσο, με τρίγλυφα και μετόπες, που κοσμούνται με Κενταυρομαχία.  Ακολουθεί ζώνη με  γραπτά φυτικά κοσμήματα. Ακολούθως έπεται  ζωφόρος από κονίαμα, ανάγλυφη και γραπτή, με παραστάσεις μάχης αρχαίων Ελλήνων Μακεδόνων με Πέρσες. Ο δεύτερος όροφος αποτελείται από ιωνικούς ημικίονες και ψευδοπαράθυρα. Η  κύρια γραπτή παράσταση, η κρίση του νεκρού, ευρίσκεται  σε τέσσερις  πίνακες ανάμεσα στους ημικίονες του πρώτου ορόφου. Εικονίζονται ο νεκρός, ο Ερμής  και οι δύο κριτές: ο Αιακός, ο υιός του Δία και της Αιγίνης, και ο Ραδάμανθυς, ο υιός του Δία και της Ευρώπης, αδελφός του Μίνωα και  του Σαρπηδόνος (Ομήρ. Ιλιάδα Ξ, 322). Ο Ραδάμανθυς μεταβάς εν Βοιωτία ενυμφεύθη την Αλκμήνη, μητέρα του Ηρακλή και θανών εγκαταστάθηκε στον Άδη,  κριτής μετά του Αιακού και του Μίνωος,  δικαιοδοσία έχων επί των ψυχών. Κατ΄ άλλους ενυμφεύθη την Αλκμήνη μετά θάνατον εις τα Ηλύσια Πεδία. Ηλύσια Πεδία : τόπος στην άκρη της γης, όπου μετά θάνατον ζούσαν, κατά την ελληνική μυθολογία, οι ήρωες, τα παιδιά των θεών και οι ενάρετοι, Οι Γάλλοι, χρησιμοποιώντας την ελληνική αυτή φράση : Ηλύσια Πεδία, ονόμασαν την συνοικία των Παρισίων με την ομώνυμη μεγάλη λεωφόρο που συνδέει την Αψίδα του Θριάμβου με την χαοτική όμορφη κυκλική πλατεία Place de la Concorde και στην περιοχή αυτή περιοχή υπάρχουν ο κομψός  κήπος των Ηλυσίων Πεδίων  και μουσεία τέχνης.

    Στο Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης ευρίσκεται  ο περίφημος κρατήρας του Ευφρονίου, που πρόσφατα έγινε γνωστός. Σε λεπτομέρεια από τον κρατήρα αυτόν στην κύρια όψη του αγγείου παριστάνεται ο ξανθός νέος Σαρπηδών νεκρός, να τον παίρνουν ο φτερωτός Ύπνος και ο Θάνατος. Το αίμα τρέχει ακόμη σαν ποτάμι  από τις πληγές που  έχει ο νεκρός Σαρπηδών στο σώμα του. Στο κέντρο ο θεός Ερμής ως ψυχοπομπός. Το όνομα του αγγειογράφου ΕΥΦΡΟΝΙΟΣ διακρίνεται επάνω δεξιά.  Ο κρατήρας τούτος είναι της τελευτ. δεκαετίας του 6^ουαιώνος π.Χ., δηλ. 510-500 π.Χ.   

  905α. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής Δήμου Κοζάνης ευρίσκεται τμήμα ενεπίγραφης εις την α. ε. μ. γ. στήλης. Η εν λόγω επιγραφή στη στήλη αυτή φέρει δύο στίχους.         Ο  α΄ στίχος  αναγράφει :          ΠΕΤΡωΜΙΑ  ΠΟΥ

                         και ο β΄στίχος :                       ΠΛΙΟΥ    ΕΥΧΗΝ.  

 Στο όνομα  ΠΕΤΡωΜΙΑ  το ωμέγα είναι μικρό. Αυτό συνηθίζεται. Ευχή=προσευχή

  Η επιγραφή  είναι  :     ΠΕΤΡωΜΙΑ   ΠΟΥΠΛΙΟΥ    ΕΥΧΗΝ  

     Κάποια ονόματι Πετρωνία, θυγατέρα του Πουπλίου, προσφέρει δέηση, προσευχή.

905β. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής ευρίσκεται αρχαίος ελληνικός μακεδονικός αργαλειός  στην πλήρη του μορφή. 

906α Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας ευρίσκονται δύο (2)  ειδώλια  της θεάς Αθηνάς. Παριστάνεται η θεά  φέρουσα πέπλο και ζώνη με γοργόνειο. Η  ίδια φέρει περικεφαλαία κα κέρατα ταύρου. Είναι τα λατρευτικά αγάλματα της θεάς Αθηνάς Αλκιδήμου, της οποίας θεάς η λατρεία μαρτυρείται στην αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη (α.ε.μ.π.) Πέλλα.

906β. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης ευρίσκεται ειδώλιο της θεάς Αθηνάς. Η θεά Αθηνά  φέρει πέπλο και γοργόνειο εμπρός στη ζώνη που φοράει. Φέρει επίσης περικεφαλαία με κέρατα ταύρου. Ίσως είναι αντίγραφο του λατρευτικού αγάλματος  της θεάς Αθηνάς Αλκιδήμου, που η λατρεία της μαρτυρείται στην Πέλλα.

907. Η λαμπρότητα της εποχής του Μ. Αλεξάνδρου, η εφευρετικότητα και η δημιουργικότητα των αρχαίων Ελλήνων Μακεδόνων καλλιτεχνών αποκαλύπτεται στον περίφημο ενεπίγραφο, εις την α. ε. μ. γ., ορειχάλκινο επίχρυσο κρατήρα με τις ελικοειδείς λαβές και την πλούσια διακόσμηση με ανάγλυφα και τρισδιάστατες μορφές. Βρέθηκε στην αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη Δερβένι που ευρίσκεται κοντά στην πόλη της Θεσσαλονίκης μεταξύ Ευκαρπίας και Λαγυνών. Χρονολογείται στο 330 π.Χ. επί Μ. Αλεξάνδρου. Ανήκε σε έναν ευγενή, τον Αστούντιο, υιό του Αναξαγόρα, από την αρχαία πόλη της Λάρισας, σύμφωνα με την επιγραφή, η οποία υπάρχει στο χείλος-στόμιο του κρατήρος. Στον κορμό του κρατήρος υφίσταται μία σκηνή από τον γάμο Διονύσου-Αριάδνης, με Μαινάδες που χορεύουν και με Σατύρους που παρασύρονται από τον φρενήρη  χορό των μαθητριών του  Διονύσου.

   Αναλυτικά : Στην μία όψη του ο κρατήρ, από πάνω προς τα κάτω, παρουσιάζει τα εξής :  Αριστερά ψηλά και κάτω ακριβώς από το χείλος του κρατήρος παριστάνεται σε ανάγλυφο ο θεός Διόνυσος γυμνός και μέθυσος. Δεξιά ψηλά παριστάνεται σε ανάγλυφο η Αριάδνη κι αυτή μεθυσμένη-κοιμωμένη. Ο θεός Διόνυσος στο αριστερό χέρι του κρατάει  μεγάλον δίωτο σκύφο (=κούπα κρασιού με δύο λαβές) από τη μία λαβή του. Ο σκύφος δείχνει να γέρνει προς την άλλη πλευρά, πράγμα που σημαίνει είναι γεμάτος. Γέρνει και λόγω του βάρους του αλλά και λόγω του χαλαρού τρόπου με τον οποίο κρατάει την κούπα είς μεθυσμένος, όπως εδώ ο θεός Διόνυσος. Το δεξιό του χέρι  ο μέθυσος θεός Διόνυσος το υψώνει και το τοποθετεί στο πίσω μέρος της κεφαλής του ως προσκέφαλο, μαξιλάρι. Κάτω ακριβώς από το χείλος του κρατήρος και ανάμεσα στις δύο κεφαλές των Διονύσου-Αριάδνης, εικονίζεται ανάγλυφα λέαινα ανάμεσα σε δύο ελάφια. Κάτωθεν υπάρχουν δύο κλάδοι αμπέλου μετά φύλλων, οι οποίοι ενώνονται, συμπλέκονται και δημιουργούν κόμπο, βρόχο, θηλιά,  άμμα.

   Στο σύμβολο 755 του αμέσως προηγουμένου πονήματός μου με τίτλο : «Μακεδονίας μας της Ελληνικής το γεωγραφικό Διαμέρισμα» ανεφέρθη τι είναι το Ηράκλειο άμμα.  Ηράκλειον άμμα  είναι ο κόμπος που συχνά  συναντάται στην αρχαιότητα  και δηλώνει 1) το δέσιμο της ζωής με τον θάνατο μέσα από τον σύνδεση που  επιτυγχάνει  ο Ηρακλής ανάμεσα στους δύο κόσμους  και βέβαια δηλώνει β) τον διττό (διπλό) χαρακτήρα του ιδίου του Ηρακλή ως θεού και ανθρώπου, ήτοι ως ημιθέου: μισού θεού, ως υιού του  θεού Διός, και μισού ανθρώπου εκ της Αλκμήνης.

   Στο μέσον περίπου του κρατήρος τούτου εικονίζονται άλλοι δύο κλάδοι αμπέλου που δείχνουν να τυλίγουν τον κρατήρα, γύρω-γύρω,  πέριξ  της πλατιάς «κοιλιάς» του και να πλέκονται και αυτά σε άμμα (=βρόχο, κόμπο, θηλιά).

 Αμέσως πιο κάτω απεικονίζονται ανάγλυφα στον κρατήρα τούτο Μαινάδες (=θεραπαινίδες-ιέρειες του θεού Διονύσου) γυμνόστηθες, οι οποίες  λικνίζονται και χορεύουν με γυμνούς Σιληνούς (=Σατύρους), ακολούθους του θεού Διονύσου.

   Στην άλλη όψη του ο ορειχάλκινος (αργυρός) και επιχρυσωμένος τούτος κρατήρας παρουσιάζει τα εξής : Ψηλά αριστερά και κάτω ακριβώς από το χείλος-στόμιο του κρατήρος εμφανίζεται μεθυσμένος ο θεός Διόνυσος, γυμνός από την μέση και άνω, να απλώνει το δεξιό του χέρι προς την Αριάδνη. Ψηλά δεξιά η Αριάδνη αποκαμωμένη, μεθυσμένη κοιμωμένη. Μεταξύ των κεφαλών τους λέαινα που καταδιώκει έλαφο. Αμέσως πιο κάτω δύο κλάδοι αμπέλου μετά των φύλλων πλέκονται και δημιουργούν, κόμπο, βρόχο, άμμα. Περί το μέσον ( πλατιά κοιλιά) του κρατήρος πάλι  δύο κλάδοι αμπέλου  με φύλλα φαίνεται να τυλίγουν τον κρατήρα και να δημιουργούν βρόχο, κόμπο, άμμα. Κάτωθεν ακριβώς του άμματος  παριστάνεται σκηνή από τον ιερό Γάμο του Διονύσου με την Αριάδνη, με τον Διόνυσο γυμνό. Αριστερά και δεξιά του λικνιζόμενες Μαινάδες. Στα πόδια του  Διονύσου  λέων.

  Στην παράσταση τούτη όπως και στην παράσταση της πρώτης όψεως  αποδίδονται με  λεπτομέρεια α) τα  πρόσωπα και τα σώματα  των δύο εικονιζομένων, ήτοι του Διονύσου και της Αριάδνης, αλλά και των υπολοίπων μορφών (ανθρωπομόρφων  ή ζωομόρφων), β) η εκφραστικότητα των προσώπων Διονύσου-Αριάδνης γ) η πλαστικότητα «κινήσεων» των προσώπων και των σωμάτων των Διονύσου-Αριάδνης  και  δ) η τέλεια ανάδυση του εσωτερικού των δύο, Διονύσου-Αριάδνης,  κόσμου.

    Τούτος ο κρατήρας είναι εξαίσιο δείγμα της αρχαίας ελληνικής μακεδονικής μεταλλοτεχνίας (α.ε.μ.μ.). Το εύρημα τούτο μαρτυρεί το υψηλότατο επίπεδο της καλλιτεχνικής αποδόσεως των αρχαίων Ελ. Μακεδονικών εργαστηρίων. Ως ανεφέρθη ανωτέρω, το εύρημα τούτο ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.   

  Στα πλαίσια της αναφοράς στο θεό Διόνυσο σημειώνω ότι εσχάτως στην αρχαία ελληνική πόλη  Τέως (-έω) της Μ. Ασίας απεκαλύφθησαν Βουλευτήριο και μωσαϊκά με δύο φτερωτές μορφές, φτερωτούς θεούς που παραπέμπουν στο θεό Διόνυσο και τον θεό Έρωτα. Οι δύο αυτές μορφές,  Έρως και Διόνυσος, δείχνουν να ερίζουν. Ο δεύτερος εξ αυτών, θεός Διόνυσος,  ήτο θεός της πόλεως Τέω και αυτό αποδεικνύεται  από έναν ναό, που ήταν κτισμένος στην πόλη Τέω, αφιερωμένο στο θεό Διόνυσο.

908α. Στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών ευρίσκεται νόμισμα της Θεσσαλονίκης του 3^ου αιώνος π.Χ.  Στη μία όψη του αναγράφονται δύο λέξεις σε κυκλική τροχιά. Η μία λέξη είναι : ΚΑΒΙΡΟΙ. Η δεύτερη λέξη είναι :ΛΗΜΝΟΥ. Οι ΚΑΒΙΡΟΙ ή ΚΑΒΕΙΡΟΙ  ήσαν  αρχαίες  μυστηριώδεις θεότητες των νήσων Λήμνου, Σαμοθράκης,  Ίμβρου. Τινές έλεγον τους Καβίρους ή Καβείρους τέκνα του Ήφαιστου και της Καβίρας ή Καβείρας, θυγατρός του Πρωτέως. Άλλοι τους εθεώρουν δύο αδέλφια, υιούς του Δία.

908β. Επίσης στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών ευρίσκεται και τετράδραχμο νόμισμα, το οποίο εικονίζει το πρόσωπο του αρχαίου Έλληνος Μακεδόνος Ανδρίσκου. Η εξέγερσή του το 149 π.Χ. κατά των Ρωμαίων συνέτεινε ώστε να ενσωματωθεί οριστικά η αρχαία ελληνική Μακεδονία στο ρωμαϊκό κράτος. Το τετράδραχμο  αυτό φέρει την κεφαλή του Ανδρίσκου εντός κύκλου και πέριξ αυτού απεικονίζονται ρόδακες τριαντάφυλλου.

908γ. Ακόμη στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών ευρίσκεται τετράδραχμο του   (α.Ε.Μ.β.) Φιλίππου Ε΄ (220 π.Χ.-179 π.Χ.) με παράσταση της κεφαλής του βασιλέως αυτού. Ο Φίλιππος Ε΄ της αρχαίας Ελληνικής Μακεδονίας, κατά την μακρόχρονη άνω των 40 ετών βασιλεία του, ήλθε συχνά σε σύγκρουση με τους Ρωμαίους και την επεκτατική πολιτική τους.

908δ. Προσέτι στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών ευρίσκεται τετράδραχμο με παράσταση κεφαλής του Περσέως  (179 π.Χ.-168 π.Χ.). Ο Περσεύς ήτο ο τελευταίος βασιλεύς της αρχαίας Ελληνικής Μακεδονίας, στη σειρά των α.Ε.Μ.β., ο οποίος προσπάθησε να ανορθώσει οικονομικά πολιτικά και στρατιωτικά το βασίλειο των Ελλήνων Μακεδόνων. Η αναπόφευκτη σύγκρουσή του με τους Ρωμαίους κατέληξε  στην οριστική υποταγή της  ελληνικής Μακεδονίας σ΄ αυτούς.

908ε. Έτι στο  Νομισματικό Ταμείο Αθηνών υπάρχει τετράδραχμο που από την μία όψη φέρει το ρόπαλο(=κορύνη) του Ηρακλή και από την άλλη ελληνική μακεδονική ασπίδα. Εξεδόθη μετά την μάχη της Πύδνας (168 π.Χ.).

908στ. Ακόμη στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών ευρίσκεται χρυσός στατήρας (=νομισματική μονάδα)  φέρων στη μία όψη του την κεφαλή του θεού Απόλλωνος, και στην άλλη όψη συνωρίδα (=άμαξα), συρόμενη υπό δύο ίππων, με αναβάτη επί της αμάξης, ο οποίος με το  αριστερό  χέρι του κρατάει τις ηνίες ή τα ηνία (=χαλινάρια) των  ίππων και στο δεξιό χέρι κρατάει το μαστίγιο που κατευθύνει προς τους ίππους.

908ζ. Επιπροσθέτως στο Νομισματικό Μουσείο ευρίσκεται τετράδραχμο που στη μία όψη του φέρει την μορφή, την κεφαλή του  Ανδρίσκου. Η  πρόσκαιρη επιτυχία της εξέγερσης του Ανδρίσκου  γύρω στο 149 π.Χ. οφείλεται στα έντονα αντιρωμαϊκά αισθήματα των αρχαίων Ελλήνων Μακεδόνων. Η στάση του όμως προσέφερε την ευκαιρία στους Ρωμαίους να ενσωματώσουν την αρχαία ελληνική Μακεδονία οριστικά στο ρωμαϊκό κράτος

909. Μετά τη μάχη της Πύδνας (168 π.Χ.) οι Ρωμαίοι επέβαλαν την διοικητική διαίρεση  της αρχαίας Ελληνικής Μακεδονίας. Τότε εξεδόθη τετράδραχμο  νόμισμα.  Στην μία όψη του εικονίζει την κορύνην (= το ρόπαλο) του Ηρακλή, εξ ής και ο Ηρακλής αποκαλείται κορυνηφόρος (=ροπαλοφόρος),  Από την όψη του ροπάλου  το νόμισμα είναι ενεπίγραφο και αναγράφει : ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ    Κάτω  δε από το ρόπαλο του Ηρακλή  γράφει :   ΠΡΩΤΗΣ   Κάτω από τη λέξη   ΠΡΩΤΗΣ   γράφει :  ΣΤΡ Η Ρ

Στην  άλλη όψη απεικονίζεται ελληνική μακεδονική ασπίδα. Στην όψη τούτη η ασπίδα παριστά κεφαλή γυναικείας μορφής με ενώτια (=σκουλαρίκια) και περιδέραιο και έξωθεν του κυκλικού πλαισίου  φέρει ρόδακες τριαντάφυλλου.  Το νόμισμα τούτο ευρίσκεται στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών.

910. Στην Αρχαία Πέλλα ευρέθη ανάγλυφη ενεπίγραφη, εις την α. ε. μ. γ., επιτύμβια στήλη. Είναι μία από τις αρχαιότερες και ωραιότερες ελληνικές μακεδονικές στήλες. Απεικονίζει οικογενειακή στιγμή. Παριστάνεται  η νεκρή Φιλοπάτρα, σύμφωνα με την επιγραφή, καθιστή επί καρέκλας. Η νεκρή φέρει μαντήλα στην κεφαλή της. Αποχαιρετά την οικογένειά της. Είναι η στιγμή του οδυνηρού αποχαιρετισμού.  Η νεκρή φαίνεται να είναι  υπέργηρη. Κοιτά κατάματα τη νεαρή θυγατέρα της, με την οποία φαίνεται να συζητεί. Εμπρός της κόρης της ευρίσκεται ο υιός της κόρης της και εγγονός της νεκρής γηραιάς γυναικός, έτοιμος κι αυτός με τη σειρά του να αποχαιρετήσει την προσφιλή του γιαγιά. Στο κέντρο της ανάγλυφης αυτής επιτύμβιας στήλης όρθιος και γενειοφόρος  ο σύζυγος της νεκρής γυναίκας Παυσανίας, υιός του Ανδρίσκου, ο  οποίος φαίνεται να συζητά με τον υιό που είχαν ο Παυσανίας και  η νεκρή σύζυγός του Φιλοπάτρα. Πίσω ακριβώς από την καθισμένη νεκρή, όρθια κι αυτή, η νύμφη πιθανόν της νεκρής Φιλοπάτρας, σύζυγος του υιού της, ο οποίος συνομιλεί με τον πατέρα του. Η νύμφη αυτή ευρίσκεται δίπλα στο πλευρό  του συζύγου της,  υιό της νεκρής πεθεράς της, για συμπαράστασή του.

  Δύο γυναίκες, σε μικρότερη κλίμακα, βρίσκονται κοντά στα πόδια της νεκρής. Ως εκ της θέσεώς των και  του μικροτέρου της κλίμακος, είναι θεραπαινίδες, βοηθοί, υπηρέτριες της νεκρής γυναικός. Δέσποινα (=Κυρία) η νεκρή, θεραπαινίδες (=υπηρέτριες) οι δύο,  σε μικρότερη κλίμακα και χαμηλά υπάρχουσες, γυναικείες μορφές της αναγλύφου αυτής στήλης.

Η επιγραφή τούτη  στον πρώτο στίχο της αναγράφει :

  ……..ΠΑΤΡΑ           ΑΝΤΙΜΑΧΟΣ          ΦΙΛΟΠΑΤΡΑ        ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ

και η δεύτερη σειρά αναγράφει :

     ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ      ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ        ..ΑΣΜΙΚΥΛΟΥ         ΑΝΔΡΙΣΚΟΥ

     Συνήθως η αναγραφή του ονόματος και του γεννήτρος (πατρός) στις αρχαίες ελληνικές επιγραφές είναι σε ευθεία γραμμή. Εδώ  είναι σε κάθετη γραμμή. Τέσσερα τα ονόματα της πρώτης σειράς (α΄ στίχου), τέσσερα (4) και τα ονόματα  του γεννήτορος εκάστου. Σε ευθεία γραμμή θα είχαμε τα ονόματα  ως εξής :

(ΦΙΛΟ)ΠΑΤΡΑ ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ     ΑΝΤΙΜΑΧΟΣ  ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ

ΦΙΛΟΠΑΤΡΑ   ..ΑΣΚΙΜΥΛΟΥ    ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ   ΑΝΔΡΙΣΚΟΥ

Τουτέστι : (ΦΙΛΟ)ΠΑΤΡΑ ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ, ήτοι  η Φιλοπάτρα, η κόρη του Παυσανία,

                 ΑΝΤΙΜΑΧΟΣ  ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ ,  ήτοι ο Παυσανίας, ο υιός του Παυσανίου,

          ΦΙΛΟΠΑΤΡΑ   ..ΑΣΚΙΜΥΛΟΥ, ήτοι η Φιλοπάτρα, η κόρη του  …ασκιμύλου,

          ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ    ΑΝΔΡΙΣΚΟΥ,  ήτοι ο Παυσανίας, ο υιός του Ανδρίσκου.

  Ένα άλλο στοιχείο που προδίδει ότι πρόκειται για οικογένεια, είναι τα επαναλαμβανόμενα όμοια – ίδια ονόματα των μελών της οικογενείας.

   Η επιτύμβια τούτη στήλη είναι του 4^ου αιώνος π.Χ., ήτοι του 400 π.Χ.-300 π.Χ.,  και ευρίσκεται στο Βρετανικού Μουσείου Λονδίνου.

911α. Ένα από τα ωραιότερα και πιο γνωστά ψηφιδωτά που ευρέθησαν στην αρχαία Πέλλα είναι το έργο του Γνώσιου ή Γνώση και εικονίζει κυνήγι ελαφιού. Δύο κυνηγοί-νέοι συλλαμβάνουν ένα ελάφι. Ο ένας  κρατά με το αριστερό χέρι του το κέρατό  του και με το αριστερό του χέρι κρατώντας σπάθη επιχειρεί να το θανατώσει. Λόγω της έντασης της στιγμής έχει φύγει από την κεφαλή του η καυσία του (=το ανδρικό του καπέλο). Ο άλλος νέος-κυνηγός κραδαίνει με τα δυο του χέρια το στειλιάρι, την δοκό ενός πελέκεως και επιχειρεί θανατηφόρο κτύπημα κατά του ζώου. Χαμηλά εικονίζεται κύων εφορμών κατά του παγιδευθέντος ελαφιού. Το ψηφιδωτό τούτο, που χρονολογείται  στις αρχές (323-300 π.Χ.) της Ελληνιστικής Εποχής (323 π.Χ.-31 π.Χ.), χαρακτηρίζεται από τους σαφείς πλαστικούς όγκους των μορφών. 

  Ο ψηφοθέτης στο εν λόγω ψηφιδωτό που απεικονίζει κυνήγι ελαφιού είναι πρωτοπόρος στην τέχνη του. Με σοφές συνιζήσεις (= συγχωνεύσεις, συντμήσεις) και φωτοσκιάσεις πέτυχε να αποδώσει  την αίσθηση του χώρου και της τρίτης διάστασης. Το συγκεκριμένο ψηφιδωτό παρουσιάζει τις μεγαλύτερες καινοτομίες. Η σκηνή πλαισιώνεται από φυτικά γεωμετρικά σχήματα.Το ψηφιδωτό παρουσιάζει χρωματικές διαβαθμίσεις και έντονες φωτοσκιάσεις και δημιουργείται η αίσθηση της τρίτης διάστασης.  Η υπογραφή του καλλιτέχνη ΓΝΩΣΙΣ ΕΠΟΙΗΣΕΝ που σώζεται  στο άνω μέρος του ψηφιδωτού αποτελεί την παλαιότερη μέχρι σήμερα αναγραφή ονόματος. Το ψηφιδωτό τούτο είναι του 4^ου π.Χ. αιώνος, περί το 330 π.Χ.-300 π.Χ. Από  δεύτερη πηγή το ψηφιδωτό  φέρεται ως έργο του 280 π.Χ.  Το ψηφιδωτό αυτό ήταν στρωμένο σε δάπεδο σπιτιού της αρχαίας Πέλλας. Το ψηφιδωτό αυτό ευρίσκεται στον Αρχαιολογικό χώρο της Πέλλας.

   Με την ευκαιρία τούτη αναφέρω και το εξής  περί θήρας συναφές. Σε προγενέστερο χρόνο ανήρτησα στο διαδίκτυο το άρθρο μου με τίτλο : «Ότο Ρεχάγκελ, ο γιος του θεού  των αρχαίων Ελλήνων Ποσειδώνα, και οι Μυρμιδόνες του». Σε αυτό έγινε λόγος και για τα δυο παιδιά του Ποσειδώνος με την Ιφιδάμεια ή Ιφιμέδεια, δηλ. την εγγονή του, αφού πατέρας της ήτο ο Τρίοψ (-οπος) ή  ο Τρίοπας (-όπου), υιός του Ποσειδώνος, : Ώτο και Εφιάλτη. Οι δυο αυτοί υιοί του  Ποσειδώνος λοιπόν εκυνήγον εν Πηλίω έλαφον, το αγαπημένο της θεάς Αρτέμιδος ζώον. Δυσαρεστηθείσα η θεά Άρτεμις μετεμορφώθη εις έλαφον κινούμενη πέριξ και μεταξύ των δύο αυτών αδελφών, ποιούσα ελικοειδείς κινήσεις σχήματος γράμματος 8 (οκτάρια). Στην προσπάθεια των δύο αδελφών κυνηγών Ώτου-Εφιάλτη να φονεύσουν την εξύπνως  κινουμένη έλαφον, τα δύο αδέλφια  έπεσαν νεκρά βληθέντα από τα αφ΄ εαυτών βέλη, (= σκοτώθηκαν από τα μεταξύ τους βέλη), οδυρομένου του πατρός των,  Ποσειδώνος.

   911β.  Σε ψηφιδωτό που ευρίσκεται στον Αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Πέλλας  παριστάνεται κυνήγι λιονταριού. Η θήρα (=το κυνήγι)  ήτο το αγαπημένο άθλημα της αρχ. ελ. μακ. βασ. οικογενείας της αρχαίας Ελληνικής Μακεδονίας και φυσικά και του Μ. Αλεξάνδρου. Στο εν λόγω ψηφιδωτό εικονίζονται δύο νέοι-κυνηγοί και στο μέσον ένα λιοντάρι. Ο είς εκ των δύο νέων-κυνηγών  φέρει εις την κεφαλή του καυσία (=ανδρικό καπέλο) και στο δεξιό χέρι του κρατάει  δόρυ κατευθυνόμενο προς το λιοντάρι. Ο έτερος νέος-κυνηγός  κρατάει στο δεξιό χέρι του, που είναι εν εκτάσει, σπάθη, έτοιμος να επιφέρει θανάσιμο τραύμα στο άγριο ζώο. Οι δύο αυτοί νέοι συχνά ταυτίζονται με τον Μ. Αλέξανδρο και τον Κρατερό, τον Στρατηγό και φίλο του.

911γ. Στο δάπεδο του Αρχαιολογικού Μουσείου Πέλλας  ευρίσκεται ψηφιδωτό  που παριστά το θεό Διόνυσο  καθήμενο επί πάνθηρος. Ο  θεός Διόνυσος  με το δεξιό του χέρι  κρατάει τον λαιμό του πάνθηρος και με το αριστερό του τον θύρσο του, ήτοι την εστεμμένη  με κισσό και φύλλα αμπέλου ράβδο του. Ο τρόπος με τον οποίο κάθεται πάνω στον πάνθηρα παραπέμπει  σε γυναικείο τρόπο. (Τέλος του 4^ου αιώνος π.Χ., 330 π.Χ.-300 π.Χ.).  Ο επιπόλαιος τρόπος με τον οποίο κρατιέται με το δεξιό χέρι του από το λαιμό του πάνθηρα για να ισορροπήσει επ΄ αυτού, ο πρόχειρος τρόπος με τον κάθεται πάνω στον πάνθηρα – σχεδόν ξαπλώνει -, το απλωμένο  αριστερό χέρι του  με τον θύρσο του στην παλάμη δείχνουν ανεμελιά και άγνοια κινδύνου για το ενδεχόμενο πτώσεως. Προσέτι η επιλογή του Διονύσου να επιλέξει πάνθηρα σημαίνει πρόσθετη άγνοια κινδύνου λόγω της επιθετικότητος του ζώου ως εκ της φύσεώς του ως αγρίου. Επιπλέον τα χαρακτηριστικά του προσώπου του δείχνουν ευδαιμονία. Συμπέρασμα :  ο Διόνυσος εδώ είναι απολύτως μεθυσμένος.

911δ. Σε άλλο ψηφιδωτό δάπεδο από αρχαίο σπίτι στην αρχαία Πέλλα  παριστάνεται ο  ηνίοχος Φορβάς (Φορβάντας), (Φορβάς-αντος) όπως δηλώνει η σχετική επιγραφή. Έργο του τέλους του 4^ου αιώνος π.Χ.  Το ψηφιδωτό τούτο ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας. Το όνομα Φορβάς (-άντος) είναι γνωστό : 1. Υιός του Λαπίθου και της Ερμιόνης, 2. Βασιλεύς  Άργους, 3. Βασιλεύς Λέσβου.

911ε. Στον Αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Πέλλας υπάρχει επίσης ψηφιδωτό με την αρπαγή  της Ελένης από τον Θησέα. Οι απεικονιζόμενες μορφές ταυτίζονται με επιγραφές : ΦΟΡΒΑΣ  ΔΗΙΑΝΕΙΡΑ. Το ψηφιδωτό κοσμούσε τον μεγαλύτερο ανδρώνα πολυτελούς οικίας. Για την κατασκευή του απαιτήθηκε ποικιλία χρωμάτων, ενώ κάποιες  σχεδιαστικές λεπτομέρειες και τμήματα του περιγράμματος των μορφών έχουν στοιχεία μολύβδου ή ψημένου πηλού. Στους οφθαλμούς των μορφών  πιθανότατα ήσαν τοποθετημένοι ημιπολύτιμοι λίθοι.

α.    Ως προς το  ΦΟΡΒΑΣ   σημειώνω  Φορβάς (-άντος) :  1.  υιός του Λαπίθου και της Ερμιόνης, 2. βασιλεύς του Άργους, 3. βασιλεύς της Λέσβου. Βλ. σύμβολο 911δ.

β.  Ως  προς το  ΔΗΙΑΝΕΙΡΑ : θυγ.  του βασιλιά Καλυδώνας Οινέα και σύζ. Ηρακλή.

911στ. Στις ανασκαφές της Πομπηίας ευρέθη περίφημο ψηφιδωτό  με παράσταση μιας  μάχης ανάμεσα  σε Έλληνες Μακεδόνες και Πέρσες. Αριστερά διακρίνεται ο Μ. Αλέξανδρος για την μαχητικότητά του. Με ευθυτενές βλέμμα εφορμά κατά του Δαρείου. Το βλέμμα του αλόγου του Βουκεφάλα δείχνει πειθήνια υπακοή στο αφεντικό του.  Στο κέντρο εικονίζεται ο Δαρείος πάνω στο άρμα του. Παρακολουθεί σαστισμένος τον ορμητικό Μ. Αλέξανδρο. Σαστισμένοι παρακολουθούν τον Μ. Αλέξανδρο και οι στρατιώτες του Δαρείου και δείχνουν να προβληματίζονται για τη συνέχιση ή μη της μάχης. Οι ειδικοί πιστεύουν πως το ψηφιδωτό τούτο αποδίδει σύνθεση υψηλής ζωγραφικής.

911ζ. Σε τοιχογραφία από τον μικρό ελληνικό μακεδονικό τάφο των Αιγών (Βεργίνας) Βεροίας (340π.Χ.-330 π.Χ.) απεικονίζεται η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Άδη-Πλούτωνα. Ο θεός του Κάτω Κόσμου αρπάζει βίαια την Περσεφόνη, ημίγυμνη από την μέση και άνω, και την ανεβάζει στο άρμα του. Δεξιά κατατρομαγμένη συντρόφισσα, φίλη, της Περσεφόνης, κι αυτή ημίγυμνη από την μέση και  άνω. Πιθανόν έργο του μεγάλου ζωγράφου Νικόμαχου. (Αιγές, Τάφος Α΄).

912α. Στην αρχαία ελληνική πόλη Βίτσα της Ελληνικής Ηπείρου ευρέθη κράνος αρχαίου ελληνικού μακεδονικού τύπου, το οποίο χρησιμοποιούσαν συνήθως οι πεζέταιροι (=οι του πεζικού) στον ελληνικό μακεδονικό στρατό. Στο άνω τμήμα του κράνους υπάρχει ένθετο διακοσμητικό ανθέμιο. Σε ένα από τα προηγούμενα εννιακόσια (900) επιχειρήματα ανεφέρθη πως μία από τις έξι (6) τάξεις της Φάλαγγος των πεζεταίρων στον στρατό του Μ. Αλεξάνδρου στην περσική εκστρατεία ήτο η τάξις των εκ Ηπείρου (Ζαγοροχώρια) αρχαίων Ελλήνων Μακεδόνων εκ 1.600 ανδρών. Το μακεδονικό τούτο κράνος ευρέθη στην Βίτσα Ηπείρου και είναι εύρημα που χρονολογείται  στον 4^ο αιώνα π.Χ., ήτοι 400 π.Χ.-300 π.Χ., δηλ. στα χρόνια των βασιλέων Φιλίππου και Μ. Αλεξάνδρου. Το σπουδαίο τούτο κράνος κοσμεί το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων.

912β. Από ανασκαφές στη Δωδώνη της Ηπείρου μας ευρέθη χάλκινο άγαλμα του θεού Δία. Ο θεός εικονίζεται να κρατάει  έναν κεραυνό με το δεξιό του χέρι και ετοιμάζεται να τον εκσφενδονίσει. Τα πόδια του δείχνουν να είναι γερά και στηρίζουν το μυώδες του σώμα. Το αριστερό του χέρι είναι απλωμένο για να ισορροπεί την μεγαλόπρεπη στάση του. Γύρω στα 460 π.Χ. Το άγαλμα τούτο ευρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Η στάση του αγάλματος αυτού μπορεί να συγκριθεί με αντίστοιχη στάση αγάλματος του Ποσειδώνος του Αρτεμισίου, που ευρίσκεται κι εκείνο στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και είναι γύρω στα 450 π.Χ.

913. Η α.ε.μ.π. της Αιανής Ελίμειας συνδέεται με τον Αιανό, υιό του Ελύμου,  (Στέφανος Βυζάντιος). Το αρχαίο ελληνικό μακεδονικό τοπικό βασίλειο(α.ε.μ.τ.β.) της Ελίμειας είχε προς βορρά και βορειοδυτικά τα έτερα αρχαία ελληνικά μακεδονικά βασίλεια της Ορεστίδος και της Εορδαίας. Το βασίλειο της Ελίμειας κατείχε  το νοτιότερο τμήμα της αρχαίας Ελληνικής Άνω Μακεδονίας. Περιελάμβανε τις αρχαίες πόλεις Τυμφαία, Πύθον, Άζωρον, Δολίκη. Η αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη της Αιανής  είχε οικιστική οργάνωση  και πολιτική οργάνωση  από τα υστεροαρχαϊκά χρόνια, ήτοι περίπου 600 π.Χ.-480 π.Χ., και  κατά την κλασική Εποχή, ήτοι 480 π.Χ.-323 π.Χ.(θάνατος Μ. Αλεξάνδρου). Αυτό αποδεικνύει ότι στην Άνω Μακεδονία (νυν Δυτική Μακεδονία με τις Π.Ε. Κοζάνης Φλώρινας, Καστοριάς και Γρεβενών) υπήρχαν ακμαίες και οργανωμένες πόλεις πολύ πριν από την ενοποίηση του αρχαίου Μακεδονικού Ελληνισμού από τον Έλληνα Μακεδόνα Βασιλέα Φίλιππο Β΄ (359 π.Χ.-336 π.Χ.), πατέρα το Μ. Αλεξάνδρου (336-323 π.Χ.), στον οποίο (Φίλιππο Β΄) οι αρχαίοι ιστορικοί απέδιδαν  την ίδρυση των πρώτων πόλεων-αστικών κέντρων. Οι πρώτες πόλεις-αστικά κέντρα δηλαδή προϋπήρχον του Φιλίππου Β΄ εις τον ελληνικό μακεδονικό χώρο της  Ελληνικής Άνω Μακεδονίας. Οι ιστορικοί εδώ σφάλλονται. Η αποκάλυψη της αρχαίας ελληνικής μακεδονικής πόλεως Αιανής με το άριστο οικιστικό σύστημα, και της Νεκρόπολης Αιανής με τους μνημειακούς κτιστούς τάφους αλλά και τους λακκοειδείς τάφους του 6^ου  αιώνος π.Χ. (600-500 π.Χ.) και του 5^ου αιώνος π.Χ. (500-400 π.Χ.)  με πλούσια κτερίσματα, έδωσε φως σε δύο αιώνες της πρώιμης ιστορίας των Μακεδόνων (6^ος και 5^ος αιών π.Χ). Τούτο προκύπτει και από τα αναφερόμενα στο παρόν περί τοπικού βασιλείουκαι πολιτικής οργάνωσης.

 914. Οι συστάδες των τάφων στη Νεκρόπολη της α. ε. μ. π. Αιανής και τα εκτεταμένα Νεκροταφεία που ευρέθησαν και ανεσκάφησαν εν μέρει γύρω από τον λόφο της αρχαίας πόλεως Αιανής  χρονολογούνται από την Ύστερη Εποχή Χαλκού έως τα υστεροελληνικά – υστεροελληνιστικά χρόνια. Στη Νεκρόπολη του τοπικού βασιλείου των αρχαϊκών (800 π.Χ.-480 π.Χ.)  και των κλασικών χρόνων (480 π.Χ.-323 π.Χ.) και συγκεκριμένα 6^ου μέχρι 4^ου αιώνος π.Χ., έχουν αποκαλυφθεί 12 μεγάλοι κτιστοί θαλαμωτοί και μικρότεροι κιβωτιόσχημοι, καθώς επίσης και πολλοί λακκοειδείς τάφοι. Τέσσερις (4) κτιστοί τάφοι φέρουν ορθογώνιους περιβόλους, δηλ. ορθογώνιες κατασκευές από λιθόπλινθους, ενώ τρεις περίβολοι περικλείουν λακκοειδείς ταφές.

   Οι μνημειακοί κτιστοί  τάφοι απεδίδοντο σε επιφανείς νεκρούς. Προσέτι  οι τάφοι αυτοί έφεραν επιτάφια, μνημεία, επιτύμβιες ενεπίγραφες εις την α. ε. μ. γ. στήλες, ιωνικές γραπτές στήλες, κούρους, κόρες, κεφαλή, πορτραίτο γενειοφόρου ανδρός, των αρχών του 5^ου αιώνος π.Χ., δηλ. περί το 500π.Χ.-470 π.Χ. Τα στοιχεία τούτα αποδεικνύουν το ενιαίο του ελληνικού μακεδονικού πολιτισμού και του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Τα οικοδομήματα επίσης που περιβάλλουν τους τάφους αυτούς  ή χτίζονται  πάνω τους  υποδηλώνουν τη λατρεία των νεκρών και αποτελούν αντικειμενικά κριτήρια για τον χαρακτηρισμό των τάφων ως βασιλικών. Καθιστούν δε την Νεκρόπολη της αρχαίας Αιανής μοναδική στην Ελληνικής Μακεδονία.

 Οι λακκοειδείς τάφοι της Νεκρόπολης της αρχαίας Αιανής της Ελίμειας ήσαν απλά σκάμματα  στη γη, μέσα στα οποία τοποθετούσαν  τα φέρετρα των νεκρών. Πολλοί από τους τάφους αυτούς, οι οποίοι ανήκαν σε απλούς πολίτες, διέφυγαν της σύλησης. Τα πλούσια κτερίσματά τους παρουσιάζουν εξαιρετική ποιότητα και ποικιλία. Τα στοιχεία αυτά αποκαλύπτουν οικονομική ευρωστία και υψηλό βιοτικό επίπεδο και αποτελούν γρανάζι του ενιαίου ελληνικού μακεδονικού και γενικά ελληνικού θρησκευτικού και πολιτιστικού πολιτισμού. Τα πλούσια αυτά κτερίσματα είναι : 1) χρυσά, αργυρά και χάλκινα κοσμήματα, 2) χάλκινα σκεύη, 3) όπλα, 4) σιδερένια ομοιώματα αμαξιών  με πήλινα και χάλκινα  άλογα, 5) πήλινα μελανόμορφα και  ερυθρόμορφα αγγεία, 6) πήλινα ειδώλια, και 7) οστέϊνα περίτμητα  πλακίδια.

 Στη Νεκρόπολη Αιανής υφίσταται τάφος, ο οποίος είναι ο μεγαλύτερος από τους κτιστούς τάφους  με διαστάσεις θαλάμου  4,5 μ. και 4,5 μ.  και πλευρές πάχους 3 μέτρων περίπου, κτισμένος  εναλλάξ από τρεις και δύο σειρές. Ο θάλαμος φέρει  και οριζόντια στέψη. Βρέθηκε και τμήμα βάσης μεγάλου κίονα. Παρά την σύλησή του και την καταστροφή του διατηρήθηκαν επιφάνειες με γραπτή διακόσμηση και λιγοστά χρυσά και επίχρυσα αντικείμενα, όπως επίσης χρυσά ελάσματα με εμπίεστη (ανάγλυφη ) διακόσμηση  δεκαεξάφυλλου ρόδακα και αργυρά επίχρυσα κισσόφυλλα.

915. Η ύπαρξη τηςα.ε.μ.π. Αιανής, ως φαίνεται από τα ερείπια αυτής και ως επιβεβαιώνεται από επιγραφικές μαρτυρίες, διέθετε άριστο ρυμοτομικό σχέδιο. Τα δημόσια και ιδιωτικά οικοδομήματα διαμορφώνουν την εικόνα μίας οργανωμένης πόλεως της Ελληνικής Άνω Μακεδονίας  από τα υστεροαρχαϊκά και κλασικά χρόνια (600 π.Χ.-323 π.Χ.). Προσέτι οι αρχαϊκές και κλασικές επιγραφές, οι οποίες ευρέθησαν αποκαλύπτουν, μαρτυρούν την χρήση του γραπτού λόγου και επιβεβαιώνουν (το) ότι η μέχρι τώρα έλλειψη πρώιμων επιγραφών οφειλόταν στην περιορισμένη και όχι συστηματική  αρχαιολογική έρευνα της αρχαίας Αιανής.

916. Στους Αρχαιολογικούς χώρους που ερευνήθηκαν ή απλώς εντοπίσθηκαν  κι ξεπερνούν πλέον τις τρεις εκατοντάδες αντιπροσωπεύονται όλες οι ιστορικές περίοδοι από την Νεολιθική Εποχή, δηλ. από το 6.000 π.Χ. έως και την  ύστερη αρχαιότητα. Με βάση την πρόσφατη αρχαιολογική – ανασκαφική έρευνα, η παραδοσιακή άποψη σύμφωνα με την οποία η πολιτική ανάπτυξη και η οικιστική οργάνωση καθυστέρησαν στην Άνω Μακεδονία δεν επιβεβαιώνεται. Οι ερευνημένες οικιστικές εγκαταστάσεις της Αιανής, του Πολυμύλου, της Μαυροπηγής, της Ποντοκώμης, της Απιδέας, της Εράτυρας  της Π.Ε. Κοζάνης και αλλού, έχουν μεγάλη έκταση  και παρουσιάζουν την εικόνα  αξιόλογων διοικητικών  κέντρων  σε πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο. Η ανάπτυξη της αρχαίας Ελληνικής Άνω Μακεδονίας μέχρι τουλάχιστον την υποταγή της στους Ρωμαίους, παρουσιάζει τον ίδιο ρυθμό με την υπόλοιπη Μακεδονία μας, αυτή δηλ. των Αργεάδων – Τημενιδών της Κάτω Μακεδονίας και την ίδια ανάπτυξη με την υπόλοιπη Ελλάδα.  Στην  Ελληνική Άνω Μακεδονία υπήρχαν πόλεις με ρυμοτομικά σχέδια, με πολιτική οργάνωση, με πολιτικούς και αστικούς θεσμούς, οργανωμένη διοίκηση.

917. Ανασκαφές εσχάτως στο Χιλιομόδι Κορινθίας έφεραν στο φως ταφικό κτίσμα ελληνιστικών  χρόνων, Ελληνιστικής Εποχής (323 π.Χ.-31 π.Χ.), κατά τα πρότυπα των μακεδονικών τάφων. Το ταφικό μνημείο παρουσιάζει λακκοειδείς τάφους,  ένα τμήμα του ταφικού μνημείου είναι κλειστό, στεγασμένο και η είσοδος σ΄ αυτό γίνεται μέσω θυραίου ανοίγματος, το οποίο βρέθηκε σφραγισμένο εξωτερικά με ορθογώνια καλυπτήρια πλάκα. Τα εντός αυτού ευρήματα χρονολογούνται  στα ελληνιστικά (323 π.Χ. 31 π.Χ.) και ρωμαϊκά (31 π.Χ.-330μ.Χ.) χρόνια. Μεταξύ των ευρημάτων ξεχωρίζουν : α) χρυσό δακτυλίδι με σφραγιδόλιθο από ημιπολύτιμο λίθο που απεικονίζει το θεό Απόλλωνα  με θεραπευτικό όφι, β)  χρυσά φύλλα από στεφάνι, γ) ασημένιο τετρόβολο Φιλίππου Γ΄ του Αρριδαίου, δ) 29 νομίσματα ελληνιστικών χρόνων, ε) ρωμαϊκά νομίσματα, στ) σιδερένιες στρεγγλίδες (=ξύστρα για καθαρισμό σώματος αθλητή από λάσπη μετά την πάλη), ζ) σιδερένιο εγχειρίδιο, η) χάλκινα κοχλιάρια, θ) ατρακτόσχημα και βολβόσχημα μυροδοχεία, κ.λ.π.

  Σημειώνω : Ο Φίλιππος Γ΄ ο Αρριδαίος, ήταν υιός το Φιλίππου Β΄. Γεννήθηκε το 359 π.Χ. και πέθανε το 317 π.Χ. Ήταν αδελφός του Μ. Αλεξάνδρου, αλλά ετεροθαλής.  Τον Μ. Αλέξανδρο ο Φίλιππος Β΄ απέκτησε με την Ολυμπιάδα. Το Φίλιππο Γ΄ τον Αρριδαίο ο Φίλιππος απέκτησε με την σύζυγό του Φίλα ή Φιλίνα. Ο Φίλιππος Γ΄ ο Αρριδαίος ήτο διάδοχος βασιλεύς της Μακεδονίας μαζί με τον ανηψιό του, υιό του Μ. Αλεξάνδρου  Αλέξανδρο τον Δ΄.

918. Κατά τη διάρκεια της 2^ης χιλιετίας π.Χ. η Ελληνική Άνω Μακεδονία υπήρξε ορμητήριο, αφετηρία, σταθμός της πορείας του έθνους (=φύλου)  των Ελλήνων Δωριέων Μακεδόνων κατά τον ιστορικό μας Ηρόδοτο. Κατά τον Ησίοδο (8^ο αιών π.Χ.), δεύτερο τη τάξει αρχαίο ποιητή μας μετά τον Όμηρο (8^ο αιών π.Χ.), ο Μακεδών ήτο αδελφός του Μάγνητος, υιοί και οι δύο του Δία και της Θυίας, αδελφής του Έλληνος και θυγατρός του Δευκαλίωνα, ως προείπον σε προγενέστερο κείμενό μου. Βλέπε το άρθρο μου : «Οι Πόντιοι είναι ανηψιοί των Ελλήνων Μακεδόνων. Οι Έλληνες Μακεδόνες είναι θείοι των Ελλήνων Ποντίων». Η σημασία των αρχαίων αυτών πηγών, που δεν είναι μόνο οι αναφερόμενες, έγκειται στο ότι μας δείχνουν με ποιο τρόπο οι Έλληνες της νότιας Ελλάδος αντιλαμβάνονταν ήδη από τα χρόνια του Ομήρου (8^ος αιών π.Χ.) την ενότητα του Ελληνικού Έθνους στο οποίο ανήκαν και οι αρχαίοι Έλληνες Μακεδόνες. Μη λησμονούμε ότι οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων ήσαν στον Όλυμπο της Ελληνικής Μακεδονίας.

919. Στη Νεκρόπολη της αρχαίας Αιανής της Ελλην. Άνω Μακεδονίας  ευρέθησαν :

 1) εγχάρακτη-ενεπίγραφη, εις την α. ε. μ. γ.,  επιγραφή, η οποία  αναγράφει :   …….ΑΛΙΟΣ  ΕΠΙ  ΤΗΣ  ΔΟΛΙΟ…….       

 2)  ένα τμήμα στομίου πίθου (=πιθαριού) με εγχάρακτα γράμματα που αποδίδονται σε μεγαρικό αλφάβητο και

3) δύο ενεπίγραφες, εις την α. ε. μ. γ., επιτύμβιες στήλες του  δευτέρου (β΄) μισού του 5^ου αιώνος π.Χ., ήτοι 450 π.Χ.- 400 π.Χ., με χαραγμένα τα αρχαία ελληνικά μακεδονικά ονόματα   :      ΚΛΕΙΟΝΑ       ΑΤΤΥΑ 

1α. Ως προς το  ..ΑΛΙΟΣ           είναι   (ΕΝ)ΑΛΙΟΣ ;      είναι   (ΠΑΡ)ΑΛΙΟΣ ;

 Ενάλιος =ο εν τη θαλάσση, θαλάσσιος, Παράλιος=ο παραθαλάσσιος, (άλς-αλός)

 2α. Ι. Ως προς το όνομα : ΚΛΕΙΟΝΑ, πλησιέστερο όνομα : ΚΛΕΩΝ  -ΩΝΟΣ,  αιτιατ. ΚΛΕΩΝΑ ( Αθηναίος δημαγωγός του  δεύτερου (β΄) μισού  του 5^ου αιώνος π.Χ., ήτοι 450 π.Χ. – 400 π.Χ.). Μήπως η μία από τις δύο αυτές ενεπίγραφες  επιτύμβιες  στήλες  της αρχαίας Αιανής, η οποία (στήλη) αναγράφει το όνομα ΚΛΕΙΟΝΑ αναφέρεται σ΄ αυτόν; Μου κάνει εντύπωση πως και ο ίδιος ο Αθηναίος δημαγωγός με το όνομα ΚΛΕΩΝ, αιτ. ΚΛΕΟΝΑ, έζησε  στο β΄ μισό του 5^ου αιώνος π.Χ. (450-400 π.Χ.) και η ενεπίγραφη επιτύμβια στήλη της Αιανής που αναγράφει ΚΛΕΙΟΝΑ  είναι του δεύτερου (β΄) μισού  του 5^ου αιώνος π.Χ., ήτοι 450 – 400 π.Χ.). 

 3α.  Ως προς το όνομα ΑΤΤΥΑ  πλησιέστερα : 1.  ΑΤΤΕΑ (Άττεα)  :  πόλις της Τροίας, 2. Ο  ΑΤΤΙΣ  (΄Αττις  -εως ή  -τιδος) ήτο θεός της βλάστησης, σύντροφος της θεάς  Κυβέλης, μητέρας των θεών. Η θεά Κυβέλη ήτο θεά της γονιμότητος.

920. Η  Π. Ε. Κοζάνης περιλαμβάνει  στα γεωγραφικά της όρια το μεγαλύτερο μέρος των αρχαίων τοπικών ελληνικών βασιλείων της αρχαίας Ελίμειας ή Ελιμιώτιδος,  της Εορδαίας και το νότιο τμήμα της Ορεστίδος. Η  περιοχή ανήκε στην Ελληνική Άνω Μακεδονία των αρχαίων Ελλήνων Μακεδόνων. Η Ελληνική Άνω Μακεδονία  (νυν Δυτική Μακεδονία) μνημονεύεται για πρώτη φορά στον ιστορικό μας Ηρόδοτο (7. 173, 4. 8. 137). Σαφέστερος είναι ο διαχωρισμός μεταξύ της Άνω-ορεινής Μακεδονίας και της Κάτω-πεδινής Μακεδονίας (Θουκυδίδ.  2.99.1 – 1.59.7.100).

921. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής περιοχής Ελίμειας Δήμου Κοζάνης ευρίσκονται : 1) επιτύμβια στήλη της Αδίστας (2^ος αιών π.Χ.-1^ος αιών π.Χ.), 2) τμήμα αίμης με ανάγλυφο ιωνικό κυμάτιο, 3) τμήματα από γραπτές αίμες, 4) κομμάτια γραπτής αίμης,  5)τμήματα ενσφράγιστων  κεραμίδων με μορφή σφίγγας και 6) τμήμα ενσφράγιστης κεραμίδος με τα γράμματα ΜΜ, 4) τμήματα από ανθεμωτά γραπτά ακροκέραμα, 5) τμήμα λίθινου γωνιακού ακροκέραμου 6) τμήμα μαρμάρινης κεφαλής νεαρού από αέτωμα 7) τμήματα κωδωνόσχημου κρατήρος, 8) τμήμα ανοικτού αγγείου με απεικόνιση πολεμιστή, μετά το μέσον του 5^ου αιώνος  π.Χ., ήτοι  430 π.Χ.-400 π.Χ. 9) τμήμα αμφορέα με απεικόνιση τον Οδυσσέα, 430π.Χ.-400π.Χ. 

922. Επίσης  στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής  ευρίσκεται 1) τμήμα σκύφου με κεφαλή γυναικός, τέλος του 5^ου αιώνος π.Χ. δηλ. τέλος του 5^ου αιώνος π.Χ., 430-400π.Χ. 2)  τμήμα σκύφου  με κεφαλή, μετά τα μέσα του 4^ου αιώνος π.Χ., 350-300 π.Χ.,  3) τμήμα σκύφου με γκραντική μορφή και δικτυωτό κόσμημα, τέλος του 4^ου αιώνος π.Χ., 4)  τμήματα σκύφων με κεφαλές μορφών, μετά τα μέσα του 4^ου αιώνος π.Χ., 5)  τμήματα σκύφου με ανθέμια και κάτω  άκρο μορφής, 6)  τμήματα υδρίας με ανθέμια και ελικωτούς βλαστούς (4^ος αιών π.Χ.), 7) τμήμα σκύφου με θαλάσσιο περιβάλλον (4^ος αιών π.Χ.) και 8) τμήμα αμφορέα με γλωσσωτό κόσμημα (4^ος αιών π.Χ.), 9) τμήματα πινακίων (=πιάτων)  με φυτική διακόσμηση, 10) μελαμβαφές σκυφίδιο με ανθέμια, 11) τμήματα μελαμβαφών και ερυθροβαφών σκυριφιδίων με ανθέμια, 12) τμήμα μελαμβαφούς  σκύφου με ανθέμια σε κύκλο από λοξές γραμμές, 13)  τμήματα κανθάρων και σκυφιδίου  με κισσόφυλλα και κάνθαρος με κισσόφυλλα.

923. Προσέτι στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής ευρίσκονται : α) τμήματα μελανόφαιων αγγείων με ανθέμια και με ομόκεντρους κύκλους, β) τμήματα μελανόφαιων αγγείων με ανθέμια και με  κύκλο από λοξές γραμμές, γ) τμήματα μελανόφαιων αγγείων με ανθέμια, δ) κεφαλές της θεάς Κυβέλης, δ) κεφαλές γυναικείων μορφών, ε) θραύσματα ειδωλίων σκύλων, στ) ειδώλιο πτηνού, ζ) θραύσμα υδρίας, η) σιδερένια κρεάγρα-ξέστρα, η οποία ευρέθη στη θέση  «Βέρβερη» της Αιανής, θ) σιδερένιες ξέστρες, που ευρέθησαν στις θέσεις «Μεγάλη Ράχη» της αρχαίας Αιανής και στη θέση «Λειβάδια» Αιανής, ι) ετέρα κρεάγρα στη  «Μεγάλη Ράχη» της αρχαίας Αιανής, και κ) και άλλη κρεάγρα στη «Λειβάδια» Αιανής.

924. Τα πήλινα λυχνάρια εμφανίζονται από την αρχαιότητα και η παραγωγή τους συνεχίζεται μέχρι και τον 8^ο  αιώνα μ.Χ. Το σχήμα και η μορφή τους μεταβάλλονται στην πορεία του χρόνου. Στην αρχαιότητα ήσαν χειροποίητα και ανοικτά. Ακολούθως  κατασκευάζονταν  σε τροχό.  Κατά τους επόμενους αιώνες αποκτούν  και ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά ανάλογα και με το εργαστήριο κατασκευής τους, προέλευσής τους. Από τον 3^ο αιώνα  π.Χ. αρχίζει η μαζική τους παραγωγή σε μήτρες.  Παράλληλα παράγονται και χάλκινοι λύχνοι (=λυχνάρια). Τα μέρη ενός λύχνου ήσαν : το κυκλικό σώμα, η οπή πληρώσεως για το λάδι, ο μυκτήρας, από όπου έκαιγε το φυτίλι και η λαβή ή ψευδολαβή. Η φλόγα ενός λύχνου αντιστοιχεί με ένα κερί.

925.  Στον μικρό παραλληλεπίπεδο τάφο της μεγάλης τύμβου στις Αιγές Βεροίας Π. Ε. Ημαθίας εικονίζεται η αρπαγή της Περσεφόνης.  Ο θεός Πλούτων ευρίσκεται με το ένα πόδι του στο άρμα. Με το δεξιό χέρι του κρατάει  το σκήπτρο του. Με το αριστερό του χέρι  έχει  πιάσει-αγκαλιάσει από την μέση την Περσεφόνη, η οποία απλώνει τα χέρια της ζητώντας με την κίνηση αυτή βοήθεια στην προσπάθειά της να ξεφύγει, να ξεγλιστρίσει το σώμα της από το  χέρι του Πλούτωνα.

926. Στις Αιγές Βεροίας ευρίσκεται ενεπίγραφο, εις την α. ε. μ. γ.,  επιτύμβια στήλη. Εικονίζονται ανάγλυφα  τα μέλη  μίας οικογένειας, όπως φαίνεται στην επιγραφή. Με σχολαστική παρατηρητικότητα διαπίστωσα πως η επιγραφή είναι σε δύο σειρές (δύο στίχους) και αναγράφει στην α.ε.μ.γ.  ονόματα, τα οποία είναι τα εξής :

(α΄  στίχος) :   ΚΛΕΩΝΥΜΟΣ    ΑΚΥΛΟΥ     ΑΔΥΜΟΣ   ΚΛΕΩΝΥΜΟΥ

(β΄ στίχος) :    ΠΕΥΚΟΛΑΟΣ     ΑΔΥΜΟΥ      ΗΡΙΝΩ        ΑΔΥΜΟΥ

 Κλεώνυμος (κλέος=δόξα+όνομα)=ο έχων δοξασμένο όνομα, ο υιός του Ακύλου.

  Άδυμος, ο υιός του Κλεωνύμου,

 Πευκόλαος (ο πεύκος, το πεύκο +λαός), ο υιός του Αδύμου,

 Ηρινώ, η θυγατέρα του Αδύμου. 

  Το όνομα ΗΡΙΝΩ εκ του  έαρ και ήρ, γεν. έαρος και ήρος, δοτ. έαρι και ήρι κλ.π. Επίθ. εαρινός,η,ον  και ειαρινός,η,ον. Αττικό : ηρινός,η,ον =ανοιξιάτικος. Ηρινώ= ανοιξιάτικη.   Η  Ήριννα ήταν  περίφημη ποιήτρια.

 Επανέρχομαι στην ενεπίγραφη τούτη επιτύμβια στήλη. Πρόκειται λοιπόν για ενεπίγραφη στήλη οικογενειακού τάφου. Κάτι αντίστοιχο δεν κάνουμε κι εμείς σήμερα; Επί μαρμάρινης επιτύμβιας στήλης δεν αναγράφουμε τα ονόματα των κεκοιμημένων μας στους τάφους τους με την τοποθέτηση φωτογραφιών των μορφών τους ή με ζωγραφισμένη τη μορφή τους; Να λοιπόν ένα ακόμη έθιμο των αρχαίων Ελλήνων Μακεδόνων αλλά γενικά όλων των Ελλήνων.

 Ποια άλλα ελληνικά μακεδονικά στοιχεία  από τη ζωή των αρχαίων Ελλήνων αλλά και όλων των Ελλήνων ενσωματώθηκαν σιωπηρά στην θρησκεία μας; Αναφέρω ενδεικτικά : α) οι βέρες κατά το Μυστήριο του γάμου, β) η σφαγή του αρνιού, κατσικιού κατά το Πάσχα,  γ) η σε πολλά μέρη της Ελλάδος τοποθέτηση κέρματος στο χέρι του νεκρού ως ναύλο  για το ταξίδι, δ) η συνήθεια να τοποθετείται μέσα στον τάφο, ακριβώς δίπλα στον νεκρό, προσωπικό του αντικείμενο, ως κτέρισμα, π.χ. τα γυαλιά του,  ε) η νίψις  των χειρών εις την έξοδον  του κοιμητηρίου, μετά την ταφήν του νεκρού, λόγω της πεποιθήσεως πως το νερό απομακρύνει κάθε τι κακό, στην ίδια δε πεποίθηση ότι το νερό διώχνει το κακό στηρίζεται και το έθιμο σε πολλά χωριά της ελληνικής Μακεδονίας να πλένονται σε ποτάμι ή με άλλον τρόπο τα στρωσίδια του δωματίου στο οποίο ξεψυχούσε ο νεκρός, στ) η παράθεση γεύματος μετά την ταφή του νεκρού, καθώς επίσης οι σπονδές και οι χοές στο μνήμα του νεκρού, η) αντίληψη πως η ψυχή του νεκρού  ευρίσκει ανάπαυση μόνον με την ταφή του σώματος (Βλέπε Αντιγόνη Σοφοκλέους). Η ρίψις επίσης ολίγου χώματος, εξ ενός εκάστου εκ των πενθούντων οικείων του νεκρού ή τρίτων παρισταμένων, επί του τάφου κατά την ταφή του νεκρού για καλό κατευόδιο στο νεκρό είναι αρχαιοελληνικό έθιμο, ως διασταλτικά διερμηνευομένου του έργου Αντιγόνη του Σοφοκλέους.

  Όλα τα έθιμά μας είναι αρχαιοελληνικά. Ανάγονται στις ρίζες μας και διατηρούνται ανά τους αιώνες. Ακούω πολλές φορές σε ρεπορτάζ δημοσιογράφων στην τηλεόραση : «Αυτό το έθιμο είναι από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας», «Το έθιμο αυτό διατηρείται από την Τουρκοκρατία». «Αυτό του έθιμο ετηρείτο και επί  Τουρκοκρατίας». Τα έθιμα μας δεν έχουν αφετηρία την τουρκοκρατία. Έχουν απώτερη ημεροχρονολογία, έχουν ρίζες αρχαιολογικές. Διατηρούνται μέσω των αιώνων, και λόγω της διαχρονικότητάς τους, υπάρχουν σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Προσοχή λοιπόν. Όλα τα ελληνικά έθιμά μας είναι αρχαιοελληνικά: Και τα πολιτιστικά έθιμα, χοροί τραγούδια, και τα τολμηρά, έχοντα σχέση με την Διονυσιακή λατρεία, και τα έχοντα σχέση με την κοινωνική ζωή μας, με την καθημερινότητά μας. Έτσι π.χ. σχετικά με το τελευταίο, συνηθίζεται και σήμερα στις επισκέψεις σε οικίες φίλων να βγάζουμε τα παπούτσια στην είσοδο της οικίας τους. Αυτό προς ένδειξη της αγάπης προς την καθαριότητα και κατ΄επέκταση προς ένδειξη της εκτίμησης προς τους οικοδεσπότες για διατήρηση της οικίας τους καθαρής. Το αυτό συνέβαινε και στην αρχαία Ελλάδα. Οι πολίτες έβγαζαν τα σάνδαλά του έξωθεν της οικίας του  οικοδεσπότου προς ένδειξη σεβασμού προς τον οικοδεσπότη.

  Οι  δημοσιογράφοι  λοιπόν όταν καλούνται να  καλύψουν οποιοδήποτε  έθιμό μας ανά την Ελλάδα, θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί  με ό,τι  λένε. Καλό είναι να ανατρέχουν πρώτα στην αντίστοιχη αρχαιοελληνική ιστορική πηγή, προτού καλύψουν ένα του τόπου μας πολιτιστικό ή άλλης θεματικής έθιμο.

927. Στον μεγάλο τάφο στις Αιγές Βεροίας ευρέθη ασημένιο επίχρυσο διάδημα (=βασιλικό στεφάνι) πιθανόν το στέμμα του νεκρού. Το διάδημα τούτο ήτο με τέτοιον τρόπο κατασκευασμένο, ώστε να μπορεί να αυξομειώνεται η διάμετρός του.  Το κινητό κυλινδρικό τμήμα στο πίσω μέρος του διαδήματος τούτου φέρει  τυπωμένο το «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ  ΑΜΜΑ» Περί του Ηρακλείου άμματος μιλήσα στο σύμβολ.755   του πονήματός μου  με τίτλο : «Μακεδονίας  μας της Ελληνικής το γεωγραφικό Διαμέρισμα». Ηράκλειον άμμα = ο κόμπος που συχνά  συναντάται στην αρχαιότητα  και δηλώνει 1) το δέσιμο της ζωής με τον θάνατο μέσα από τον σύνδεση που  επιτυγχάνει  ο Ηρακλής ανάμεσα στους δύο κόσμους και βέβαια δηλώνει β) τον διττό (διπλό) χαρακτήρα του ιδίου του Ηρακλή ως θεού και ανθρώπου, ήτοι ως ημιθέου: μισού θεού, ως υιού του  θεού Διός, και μισού ανθρώπου εκ της θνητής γυναικός Αλκμήνης, εκ της ερωτικής συνευρέσεως του Διός μετά της Αλκμήνης. Το επίχρυσο τούτο διάσημα ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης.

 928.Ο Νικόλαος Παπαδάκης κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913) όργωσε την Άνω και Κάτω (Κεντρική) Μακεδονία. Τις πληροφορίες που συγκέντρωσε τις δημοσίευσε στο περιοδικό «Αθήνα». Στο χωριό Πέτρες του αρχαίου τοπικού μακεδονικού βασιλείου της Εορδαίας βρήκε ανάγλυφα και επιγραφές εντοιχισμένες στην εκκλησία και τάφους αρχαίους. Στην περιοχή  της Φλώρινας, δηλ. του τοπικού αρχαίου ελληνικού βασιλείου της Λυγκηστίδος, βρήκε ανάγλυφα νεκρόδειπνα και επιγραφές εντοιχισμένες στις εκκλησίες, και τις κατονόμαζε. Στις περιοχές του αρχαίου ελληνικού μακεδονικού βασιλείου της Ορεστίδος και του αρχαίου ελληνικού μακεδονικού βασιλείου της Ελίμειας ερεύνησε τις εξής κωμοπόλεις και τα εξής χωριά, τις οποίες και τα οποία αντίστοιχα αναφέρει : Άργος Ορεστικόν, Αρμενοχώρι, Κέλετρον, Επαρχία Ανασελίτσας, Νεστόριον, Περιστέρα, Τσοτύλιον, Άγιος Γεώργιος Γρεβενών, Αμυγδαλιές, Καλαμίτσι, Σειρήνι, Κυρακαλή, Έλατος, Πηγαδίτσα, (Κηπουργριό (Κηπουρειό), Καταφύγι, Πριόνια, Σπήλαιον. Ακόμη : Εράτυρα, Βρατίνι, Σίπορον, Κέντρον, Πυλωρή, Πελεκάνος, Σισάνιον, Αιανή. Κατά την έρευνά του βρήκε αγάλματα, ανάγλυφα, επιγραφές, κάστρα και τείχη, καθώς και νομίσματα και άλλα ευρήματα της εποχής του Φιλίππου Β΄ (359 -.Χ.-336π.Χ., πατρός Μ. Αλεξάνδρου,  και της εποχής του Μ. Αλεξάνδρου (336 π.Χ.-323 π.Χ.).

929α. Ο βασιλεύς Φίλιππος ο Β΄ παρουσιάζεται με μικρό ελεφαντοοστέϊνο  κεφάλι, το οποίο στολίζει την ξύλινη  κλίνη  στον μεγάλο βασιλικό τάφο στις Αιγές Βεροίας. Το ελεφαντοοστέϊνο τούτο κεφάλι του α.Ε.Μ.β. Φιλίππου Β΄ ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

929β. Επίσης και ο υιός του Φιλίππου β΄, Μ. Αλέξανδρος,  παρίσταται σε μικρό ελεφαντοοστέϊνο κεφάλι, το οποίο επίσης στόλιζε την ξύλινη  κλίνη στον μεγάλο βασιλικό τάφο στις Αιγές Βεροίας. Και το ελαφαντοοστέϊνο κεφάλι ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

929γ. Υπάρχει και τρίτο μικρό  ελεφαντοοστέϊνο  κεφάλι, αυτό που παριστά την Ολυμπιάδα. Και τούτο το κεφάλι, της Ολυμπιάδος, κοσμούσε την ξύλινη κλίνη του μεγάλου βασιλικού τάφου στις Αιγές (Βεργίνα) της Βεροίας. Κι αυτό εκτίθεται στο Αρχαιολογικό μουσείο της Θεσσαλονίκης.

 930. Στη Βέροια ευρέθη χάλκινο αγαλμάτιο νεαρής λουομένης, το οποίο θεωρείται  από τα ωραιότερα δείγματα πλαστικής των μετά τον Λύσιππο χρόνων. Το χάλκινο αυτό αγαλμάτιο  ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Βερολίνου. Επίσης στη Βέροια ευρέθησαν χρυσές τοξωτές πόρπες του δεύτερου μισού του 4^ου αιώνος π.Χ., ήτοι από 350 π.Χ.-300 π.Χ. Οι χρυσές αυτές τοξωτές πόρπες ευρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βεροίας. Επίσης σε λεπτομέρεια γραπτής στήλης από την επίχωση του μεγάλου τύμβου στις Αιγές  αποδίδεται γυναικεία μορφή με ακρίβεια και ευαισθησία. Η κοπέλα αρχαία ελληνίδα εκ Μακεδονίας φέρει καυσία (= γυναικείο καπέλο) στολισμένο με λουλούδια της Άνοιξης. Τέλος του 4^ου αιώνος π.Χ. Το εύρημα ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βεροίας.

931. Στην αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη Αμφίπολη Καβάλας  ευρέθησαν χρυσά ενώτια (=σκουλαρίκια) σε σχήμα πυραμίδος με συρμάτινη διακόσμηση και χρυσά σφαιρίδια. (Δεύτερο μισό του 4^ου αιώνος π.Χ.). Τα ενώτια αυτά ευρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας.

932. Στην Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης ευρέθη το 1974 χρυσό κόσμημα που αποτελείται από φύλλα άκανθας σε εραλδική σύνθεση, έλικες, άνθη, και ανθέμια στις δύο άκρες.  (Δεύτερο μισό του 4^ου αιώνος π.Χ. (350 π.Χ.-300 π.Χ.). Το χρυσό αυτό κόσμημα ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

933. Στην α.ε.μ.π. Βέροια (αρχ. Βέρροια)  ευρέθη ειδώλιο Αφροδίτης. Η θεά ακουμπά σε πεσσό δηλ. κολόνα που στηρίζει θόλο, στην οποία κολόνα φέρει επιστέγασμα, και επ΄ αυτού κάθεται ο θεός Έρωτας. Η  ίδια η θεά Αφροδίτη κρατάει στο δεξιό της χέρι κεφαλή Σιληνού (=Σατύρου) και στο αριστερό της χέρι μία φιάλη με καρπούς (2^ος αιών π.Χ.). Το εύρημα τούτο ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βεροίας.

934. Η ζωφόρος του μεγάλου βωμού στην Πέργαμο  είναι σύμβολο της ελληνιστικής τέχνης. Παριστάνεται η μάχη μεταξύ θεών και γιγάντων (Τιτανομαχία). Η μάχη αυτή αποτελεί μία αλληγορία των νικηφόρων πολέμων των Ατταλίδων. Η ελληνιστική τέχνη έδινε έμφαση στην οικειότητα και εκφραστική αναπαράσταση των συναισθημάτων όπως φαίνεται  και από ένα  όμορφο άγαλμα ενός νέου με κοντό χιτώνα  που ευρέθη στην πόλη Τράλλεις  (Τράλλεις –εων) της Μικράς Ασίας.

935. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιγών υπάρχει Σύνταγμα κυνηγού και κάπρου. Πιθανότατα ανάθημα στο Γυμνάσιο των Αιγών (340 π.Χ.-330 π.Χ.), χρόνια του Φιλίππου Β΄ και του Μ. Αλεξάνδρου (359-323 π.Χ.).

936. Επίσης στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιγών ευρίσκεται αγαλμάτιο βασίλισσας, πιθανότατα της Λαοδίκης, του 180 π.Χ.-160 π.Χ., δηλ. Ελληνιστικής Εποχής.

937. Στους βασιλικούς τάφους των Αιγών ευρέθησαν κτερίσματα στον τάφο του αρχαίου Έλληνος Μακεδόνος πρίγκιπος Αλεξάνδρου του Δ΄, περί το 310 π.Χ. Ο πρίγκιπας Αλέξανδρος ο Δ΄ ήτο υιός του Μ. Αλεξάνδρου   και της Ρωξάνης, ο οποίος γεννήθηκε το 323 π.Χ., δηλ. την χρονιά που πέθανε ο πατέρας του, ο Μ. Αλέξανδρος.  Τα κτερίσματα αυτά ήσαν : 1) πετραχήλιο ενισχυμένο με σιδερένιο έλασμα, στο οποίο διακρίνονται ίχνη δέρματος που κάλυπταν την πάνω επιφάνειά του, και ήταν διακοσμημένο  με επιχρυσωμένα  γεωμετρικά μοτίβα, 2) όπλα, 3) έπιπλα, 4) ζεύγος χάλκινων επίχρυσων περικνημίδων, και 5) σκεύη λουτρού.

938. Προσέτι στους βασιλικούς τάφους των Αιγών Ημαθίας ευρίσκεται επιτύμβια στήλη, στην οποία απεικονίζεται η θαμμένη νεκρή γυναίκα του τάφου.  Προσέτι  στους βασιλικούς τάφους των Αιγών ευρίσκεται πλήρης πολεμική στολή  ενός αρχαίου Έλληνος Μακεδόνος πολεμιστή : κράνος, θώρακας φέρων γοργόνεια, περικνημίδες, θήκη ξίφους και ασπίδα.

939. Στο κέντρο της σημερινής πόλεως Θεσσαλονίκης στην περιοχή της αρχαίας πόλεως Θέρμης ευρέθησαν τα αρχιτεκτονικά λείψανα  ενός  επιβλητικού αρχαϊκού ναού. Ευρέθη ανάγλυφη κεφαλή,  πιθανόν γυναικεία, εκ της περιτέχνου κόμης, από την γλυπτή ζωφόρο του ναού. Από τον ίδιο τούτο επιβλητικό αρχαϊκό  ιωνικό ναό της α. ε. μ. π. Θέρμης  της Θεσσαλονίκης  ευρέθησαν και κιονόκρανα ιωνικά. Τόσο τα αρχιτεκτονικά μέλη όσο και η πλαστική επεξεργασία του γλυπτού αυτού οδηγούν στη σκέψη ότι η ακτινοβολία της αρχαϊκής ιωνικής δημιουργίας και τέχνης είχε απλωθεί πλατιά σε όλο τον αρχαίο ελληνικό  μακεδονικό, αρχαίο θρακικό και γενικό στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Το αρχαϊκό τούτο ιωνικό κιονόκρανο είναι στα τέλη του 7^ου αιώνος π.Χ.-6^ου αιώνος π.Χ., ήτοι Αρχαϊκής Εποχής 800 π.Χ.- 480 π.Χ.

 940α. Στο Κιλκίς της Κεντρικής Ελληνικής Μακεδονίας ευρέθη Κούρος : «Ο Κούρος του Κιλκίς». Είναι νεαρός λυγερός που αποδίδεται σε κυκλαδικό εργαστήριο. Χρονολογείται στα τελευταία χρόνια του 6ου αιώνος π.Χ., ήτοι  530 π.Χ. –500 π.Χ. και πάλι ομιλούμε για Αρχαϊκή Εποχή (800 π.Χ. – 480 π.Χ.). Ο Κούρος τούτος ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κιλκίς.

940β. Στο νησί μας Θάσος της Ελληνικής Μακεδονίας μας τα νομίσματα απεικόνιζαν Σιληνό (=Σάτυρο, δαίμονα ακόλουθο του θεού Διονύσου) με πόδια ίππου ή τράγου ή ανθρώπου αρπάζοντος Νύμφη.

941. Η Στήλη του Δίου παριστάνει μία νεαρή κόρη. Οι λεπτομέρειες της λεπτεπίλεπτα χτενισμένης κόμης της κόρης και οι λεπτομέρειες στην απόδοση των πτυχών του ενδύματός της αποδίδονται καταπληκτικά από τον Έλληνα Μακεδόνα γλύπτη, που φιλοτέχνησε το έργο τούτο. Αποδεικνύεται ότι ο  γλύπτης επηρεάστηκε  από ιωνικά καλλιτεχνικά  κέντρα. Το εύρημα τούτο είναι του μέσου του 5^ου αιώνος, δηλ. περί το 450 π.Χ. Ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

942. Στην αρχαία πόλη της Κασσάνδρας Χαλκιδικής ευρέθη αποσπασματική στήλη με παράσταση κεφαλής νεαρού πιθανόν αθλητού. Γύρω στα 420 π.Χ., ήτοι Κλασική Εποχή (480 π.Χ.- 323π.Χ. θάνατος Μ. Αλεξάνδρου). Η  εν λόγω στήλη ευρίσκεται  στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

 943. Στην αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη που ευρίσκετο κοντά στην Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης ευρέθη κρατήρ (=μεγάλο δοχείο)  που υπάρχει- εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και αποτελεί σπουδαίο δείγμα της αρχαίας ελληνικής μακεδονικής μεταλλοτεχνίας (α.ε.μ.μ.)

 944. Στην α. ε. μ. π. Τορώνη ευρέθη υδρία (=δοχείο πόσιμου νερού), η οποία (υδρία) είναι λαμπρό παράδειγμα της αρχαίας ελληνικής μακεδονικής τέχνης του μετάλλου. Η  υδρία τούτη ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. 

945. Στην α. ε. μ. π. Θεσσαλονίκη  υπήρχε επιστήλιο και επάνω σ΄ αυτό υπήρχαν τέσσερις πεσσοί (=κίονες, κολόνες που στήριζαν θόλους). Οι πεσσοί τούτοι ήσαν διακοσμημένοι με ανάγλυφες ολόσωμες μορφές, σε φυσικό μέγεθος, που απεικόνιζαν πρόσωπα-μορφές  της ελληνικής μυθολογίας, ήτοι : τον θεό Διόνυσο, την σύζυγό του Αριάδνη, μία Μαινάδα, την Λήδα, τον Γανυμήδη, ένα εκ των δύο Διοσκούρων, την Αύρα ή Αύρη  και μία Νίκη. Η Αύρα ή Αύρη ήταν : 1. θεότητα της ελ. μυθολογίας και 2. θυγατέρα του Λέλαντος και της Περιβοίας.

946. Σε χρυσό μετάλλιο της Ρωμαϊκής Εποχής (31 π.Χ. – 330 μ.Χ.) εικονίζεται ΄Έλλην Μακεδών Βασιλεύς Φίλιππος ο Β΄,  πατήρ του Μ. Αλεξάνδρου.  Το χρυσό τούτο μετάλλιο ευρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισίου.

947. Ο Έλλην Μακεδών Βασιλεύς Φίλιππος Β΄ με :  α) τις εξαιρετικές στρατηγικές και διπλωματικές ικανότητές του, β) με τις επίμονες προσπάθειες που έκανε για  i) την ενοποίηση της αρχαίας Ελληνικής Μακεδονίας, ii) την δημιουργία ισχυρού και αποτελεσματικού ελληνικού μακεδονικού στρατού, iii) την οικονομική και πολιτιστική  πρόοδο των αρχαίων Ελλήνων Μακεδόνων και του βασιλείου του,  και  γ) την επίτευξη της πανελλήνιας ενότητας, ανέδειξε την αρχαία ελληνική Μακεδονία σε ηγέτιδα, σε ηγετική δύναμη στον ελληνικό εν γένει χώρο.

 948. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης ευρίσκεται χρυσό μετάλλιο, Ρωμαϊκής Εποχής, ήτοι 31 π.Χ.-330μ.Χ.,  με παράσταση της Ολυμπιάδος, συζύγου του Φιλίππου Β΄ και μητρός του Μ. Αλεξάνδρου.

949. Στην α. ε. μ. π. Δερβένι, κοντά στην Θεσσαλονίκη απεκαλύφθη χρυσό στεφάνι, τέλη του 4^ου αιώνος π.Χ. Το στεφάνι τούτο ευρίσκεται  στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Επίσης στο Δερβένι ευρέθησαν χρυσά ενώτια(=σκουλαρίκια) 4ου αιώνος π.Χ., με περίτεχνη φυτική διακόσμηση από έλικες, ανθέμια, μικρά άνθη και καρπούς. Τα ενώτια τούτα ευρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

950. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βεροίας ευρίσκεται ανάγλυφη ενεπίγραφη, εις την α.ε.μ.γ., επιτύμβια στήλη του 1^ου αιώνος π.Χ. Πρόκειται για την επιτύμβια στήλη του  Πατερίνου, υιού του Αντιγόνου, όπως αναγράφει η επιγραφή της στήλης.  Παριστάνεται νεκρός όρθιος στη μέση του αναγλύφου. Δεξιά ευρίσκεται ο μικρός-δούλος υπηρέτης του νεκρού που  οδηγεί το άλογο του νεκρού προς τον νεκρό. Η θυγατέρα του νεκρού ονόματι Αγαθή είναι καθιστή αριστερά. Τα καλλιτεχνικά πρότυπα του έργου αυτού ανάγονται σε παλαιότερα γλυπτά τηςΕλληνιστικής Εποχής.

951. Τα νομίσματα των αρχαίων ελληνικών μακεδονικών πόλεων διατηρούν επί ρωμαιοκρατίας ορισμένα παραδοσιακά εικονογραφημένα θέματα, όπως ο Δίας και η Αθηνά στο νόμισμα του Δίου (3^ος αιών π.Χ.). Το νόμισμα τούτο ευρίσκεται στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών.

952. Στην α. ε. μ. π. Λητή Θεσσαλονίκης ευρέθη ταφικό ανάγλυφο με παράσταση ανδρών και γυναικών. Φέρει επιγραφές στο επάνω μέρος του μνημείου και σώζονται  τα ονόματα των ανδρών και των γυναικών. Χαρακτηριστικό αυτού του αναγλύφου  είναι η φροντίδα  στην επεξεργασία της κεφαλής, ενώ το σώμα αποδίδεται συνοπτικά.

953. Στο Νεκροταφείο της πόλεως Θεσσαλονίκης ευρέθη αττική σαρκοφάγος. Σ΄ αυτήν εικονίζεται σκηνή τρύγου με κορασίδες που φέρουν κάνιστρα (=καλάθια) γεμάτα τσαμπιά σταφυλιού και έναν ερωτιδέα. Η αττική αυτή σαρκοφάγος ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

954. Η  μεταφορά  της έδρας του Μαξιμιανού Γαλερίου στην πόλη της Θεσσαλονίκης  συνοδεύτηκε με την ίδρυση ενός μεγάλου αρχιτεκτονικού συγκροτήματος, του οποίου τμήμα  αποτελεί το οκτάγωνο, κτίριο που  πήρε το όνομά του από το σχήμα του. Συνέχεια του γαλεριανού συγκροτήματος αποτελούσε η ενότητα  του γαλεριανού τόξου της πομπικής οδού και του κυκλικού ναού (Ροτόντα).Το θριαμβικό τόξο  είχε αρχικά τέσσερις πεσσούς (σώζονται μόνο οι δύο) που ενώνονταν  και αυτοί σε τόξο  και στήριζαν  όλοι μαζί  έναν θόλο. Η Γλυπτική διακόσμηση  αφηγείται  σκηνές  από τον πόλεμο  του Γαλερίου εναντίον των Περσών (296-297 μ.Χ.).

955. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης ευρίσκεται ψηφιδωτό δάπεδο με παράσταση ανδρική μορφή που προσωποποιεί την θάλασσα (3^ος αιών μ.Χ.). Επίσης στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης ευρίσκεται ψηφιδωτό  γυναικείας μορφής με ένα δελφίνι. Με την παράσταση  αυτή  συμβολίζεται η θάλασσα (3^ος αιών π.Χ.).

956. Η Υφαντική τέχνη στην ελληνική Άνω Μακεδονία αποτελούσε σημαντική οικοτεχνική δραστηριότητα, αφού εξασφάλιζε την ενδυμασία των μελών της οικογένειας σε έναν αρχαίο οίκο και όλα τα υφάσματα, στα οποία υπήρχε μεγάλη ποικιλία, όπως πλούσια καλύμματα, πολύτιμα κλινοσκεπάσματα, μαξιλάρια που στόλιζαν τα  ανάκλιντρα των συμποσίων, παραπετάσματα  ως κουρτίνες. Πρώτη ύλη ήταν το λινάρι, και  κυρίως το μαλλί, από το οποίο η κλωστή  έβγαινε  μετά από μακριά και επίπονη διαδικασία επεξεργασίας, την λεγόμενη Ταλασία ή Ταλασιουργία. Τα κύρια στάδια  ήσαν η πλύσις (=πλύσιμο), η ξάνσις (=λανάρισμα),  η νήσις (= γνέσιμο),  και η ύφανσις  σε αργαλειούς όρθιους από κάτω προς τα πάνω. Τα μάλλινα υφάσματα δεν ήσαν έτοιμα, όταν κατέβαιναν από τον αργαλειό και όπως συμβαίνει και στις ημέρες μας, έπρεπε να υποστούν επιπλέον επεξεργασία, όπως πλύσιμο σε περιδινούμενο νερό, στύψιμο, στέγνωμα, βούρτσισμα για να γίνουν μαλακά και να αποκτήσουν την ζητούμενη και απαιτούμενη πυκνότητα.

957. Στο αρχαίο ελληνικό μακεδονικό Νεκροταφείο της αρχαίας πόλεως Σίνδου Θεσσαλονίκης ευρέθησαν  νεκρικές προσωπίδες του 6^ου αιώνος π.Χ., (600 π.Χ.-500 π.Χ.). Χρονολογούνται στο 520 π.Χ. Η νεκρική προσωπίδα της Σίνδου είναι φτιαγμένη  από χρυσό διαμορφωμένο με τέτοιον τρόπο, ώστε να δείχνει  εντελώς ρεαλιστικά  τα φυσικά χαρακτηριστικά  του νεκρού κάτω από το κράνος.

958. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών ευρίσκεται αρχαίο ελληνικό μακεδονικό κράνος του 6^ου αιώνος π.Χ., ήτοι 600 π.Χ.-500 π.Χ. Επίσης στην Αθήνα υπάρχει ενεπίγραφη, εις την α. ε.μ.γ., ανάγλυφη επιτύμβια στήλη μίας πλούσιας Αθηναίας, της Ηγησούς, κόρης του Προξένου, εντυπωσιακό δείγμα της άποψης της  ελληνικής τέχνης για το θάνατο περί τα τέλη του 5^ου αιώνος π.Χ. Σε μια μελαγχολική ατμόσφαιρα στο εσωτερικό ενός σπιτιού, μία γυναίκα ντυμένη  με ύφασμα  που αποκαλύπτει το σφριγηλό νεανικό της κορμί, κάθεται σε έναν κομψό δίφρο (=αναδιπλούμενο κάθισμα) και βγάζει ένα περιδέραιο, από το κουτί που της προσφέρει η υπηρέτριά της. Είναι οι προετοιμασίες της νύμφης για τον τελευταίο αιώνιο φρικτό γάμο της με τον πρίγκιπα του σκότους,  τον Άδη (ή Α ίδη ή Αϊδωνέα).

959. Από τις αρχές του 5^ου αιώνος π.Χ. υπάρχει ένα ορειχάλκινο κεφάλι του θεός Δία. Ο Δίας πανίσχυρος, κύριος του κεραυνού, και ακούραστος ξελογιαστής των Θεαινών, των Νυμφών  και λιγότερο συχνά των θνητών γυναικών.

960. Στην α. ε. μ. π. Δερβένι, κοντά στην Θεσσαλονίκη, ευρέθη  σε τάφο  απόσπασμα από ύμνο  των Ορφικών σε πάπυρο, οποίος είναι ο παλιότερος  που βρέθηκε σε ελληνικό έδαφος. Στην Ελλάδα δεν ευρίσκονται πάπυροι, γιατί η υγρασία του εδάφους τους καταστρέφει. Αντίθετα στην Αίγυπτο το αμμώδες έδαφος συντελεί στην διατήρησή τους. Πιθανά ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. 

961. Από ανασκαφή στην Ελληνική Μακεδονία ευρέθησαν τέσσερις (4) χρυσές πόρπες του 4^ου αιώνος π.Χ., ήτοι του 400 π.Χ.-300 π.Χ. δηλ. τα χρόνια της παντοδυναμίας Φιλίππου και Μ. Αλέξανδρου. Οι τέσσερις αυτές χρυσές πόρπες ευρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

962. Μετά την μάχη στην Ισσό (333 π.Χ.)  και την ήττα των Περσών, η οικογένεια του βασιλιά Δαρείου συνελήφθη. Ο Μ. Αλέξανδρος μετεχειρίσθη όλα τα μέλη  της ύψιστο σεβασμό και εγγυήθηκε την προσωπική τους ασφάλεια.  Όταν επισκέφθηκε ο Μ. Αλέξανδρος μαζί με τον Ηφιαστίονα τα μέλη της περσικής βασιλικής οικογένειας, η μητέρα του βασιλιά Δαρείου του Κοδομανού, Σισύγαμβις, βλέποντας τον Ηφαιστίονα, που ήταν κατά τι υψηλότερος του Μ. Αλεξάνδρου, ως βασιλέα, έπεσε να τον προσκυνήσει και να τον ευχαριστήσει. Μόλις αντιλήφθηκε το λάθος της  ντροπιασμένη γύρισε πίσω. Ο Μ. Αλέξανδρος δείχνοντας σεβασμό στην βασιλομήτορα, την καθησύχασε και της είπε εις την α. ε. μ. γ. : «Μη τάραττον, ώ Μήτερ, και ούτος γαρ εστίν Αλέξανδρος» : (=Μην ανησυχείς, Μητέρα, γιατί κι αυτός Αλέξανδρος είναι). Η συμπεριφορά του προς την ιδία  ήτο όμοια με την συμπεριφορά του προς τη μητέρα του, Ολυμπιάδα. Ο ίδιος ενυμφεύθη την εγγονή της Ρωξάνη, θυγατέρα του υιού της βασιλέα Δαρείου. Η Σισύγαμβις έχαιρε υπό του Μ. Αλεξάνδρου μεγάλων περιποιήσεων. Έτυχε ιδιαίτερης υπ΄ αυτού φροντίδος. Όταν, δε, ο Μ. Αλέξανδρος απεβίωσε στην Βαβυλώνα και το επληροφορήθη  η Σισύγαμβις, η ιδία ελυπήθη  πολύ και  «ηυτοκτόνησε αποσχούσα τροφής» (= έπαυσε να τρώει και πέθανε). Βλέπε Διόδωρ. ΙΖ, 67 – Curt. 1,5).

963.  Επηρεασμένος από την μητέρα του Ολυμπιάδα ο Μ. Αλέξανδρος  έμαθε να τιμά τόσο τους Ολύμπιους θεούς όσο και τις  μυστηριακές θρησκείες που υπόσχονταν την μεταθανάτια ζωή. Ιδού λοιπόν μπροστά μας πάλι οι πεποιθήσεις των αρχαίων Ελλήνων Μακεδόνων  περί  «Άλλης Ζωής» και περί «Κεκρυμμένου Θεού». Και πια ήταν αυτή η «Άλλη Ζωή» ;  Η μετά από  τέσσερις αιώνες υπό του Χριστιανισμού οριζομένη. Χωρίς αμφιβολία ο Μ. Αλέξανδρος ήτο βαθιά θρησκευόμενος. Τίμησε τους θεούς της Ανατολής, γεγονός που οδήγησε στην γρήγορη εισροή τους στον ελληνικό χώρο και πολιτισμό. Σε πολλά ιερά ο Μ. Αλέξανδρος χαιρετίζεται  σαν θεός : α) στα Δίδυμα, αρχαία ελληνική πόλη της Μ. Ασίας  σαν υιός του Δία, β) στην Λιβύη της Αφρικής σαν υιός του Άμμωνα Δία. Άμμων (-ωνος) θεός της Αιγύπτου.

964. Ξεχωριστή ήτο η αγάπη του Μ. Αλεξάνδρου για τα γράμματα, τις τέχνες, την γλυπτική,  την ζωγραφική και την μικροτεχνία. Ο  Λύσιππος  από την Σικυώνα της Κορίνθου  ήτο ο αγαπημένος γλύπτης του Μ.Αλεξάνδρου, γιατί ο τεχνίτης  αυτός απέδωσε και καθιέρωσε ξεχωριστά χαρακτηριστικά στα γλυπτά με την μορφή του Μ. Αλεξάνδρου. Ο γλύπτης Λύσιππος απέδιδε ιδιαίτερα την κλίση του λαιμού και το αγέρωχο στραμμένο βλέμμα της μορφής του γλυπτού  του Μ. Αλεξάνδρου προς τον ουρανό, σαν να είχε την αξίωση  το γλυπτό, και μέσα από αυτό ο ίδιος ο Μ. Αλέξανδρος,  να μοιράσει –να μοιρασθεί ο ίδιος-  τον κόσμο με τον θεό των θεών Δία. Ο Μ. Αλέξανδρος αποδίδεται από τον  γλύπτη Λύσιππο στα φιλοτεχνήματά του με βλέμμα στραμμένο στον ουρανό, σαν να ζητεί από τον Δία τη μοιρασιά του κόσμου.  Δια τούτο και ο ποιητής έγραψε: «Γάν υπ΄ εμέ  τίθεμαι. Ζεύ συ δ΄ Όλυμπον έχε» (=Κράτα εσύ τον Όλυμπο, ω Δία,  κι ας μείνει η  γη σε μένα). (Παλατινή Ανθολογία XVI, 120). 

965. Στο  Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης ευρίσκεται  αιχμή και  σαυρωτήρας (= σιδερένια αιχμή στο οπίσθιο άκρο του μακρού ξύλινου δόρατος-σάρισας, για να μπαίνει στη γη σε ανάπαυση μάχης, του οποίου δόρατος το ακριβές μήκος δεν έχει εξακριβωθεί).

966. Στη Βέροια ευρέθησαν : α) σιδερένιο ξίφος και  β) χρυσά ελάσματα με μορφή  θεάς Νίκης που διακοσμούν τη λαβή-χειρολαβή, του 370 π.Χ.-350 π.Χ., τα οποία (ξίφος και ελάσματα) ευρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βεροίας. 

967α. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο  Βεροίας ευρίσκεται επίχρυσο ασημένιο  μετάλλιο, το οποίο παριστά την «Επιτραγία» Αφροδίτη, ήτοι την επί τράγου καθημένη Αφροδίτη. Παριστάνει την Αφροδίτη ιππεύουσα τράγο. Μέσα του 2^ου αιώνος π.Χ. Η θεά εικονίζεται γυμνόστηθη και μακρομαλλούσα. Παραστατική είναι η απεικόνιση της μορφής του τράγου με τα χαρακτηριστικά του κέρατα, τα μεγάλα μάτια και την ορμητικότητά του που προκύπτει από τον μεγάλο διασκελισμό του.

967β. Επίσης, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Φλώρινας υπάρχει πήλινος πίνακας, στον οποίο απεικονίζεται η «Επιτραγία» Αφροδίτη. Και εδώ εμφανίζεται ημίγυμνη από τη μέση και πάνω και καθισμένη στην πλάτη του τράγου. Από κάτω τρέχουν δύο κατσικάκια, και πάνω αριστερά πετά γυμνός ο θεός Έρωτας. 

968. Στον Αρχαιολογικό χώρο Αμφιπόλεως Καβάλας ευρέθη πήλινο πλακίδιο των αρχών του 3^ου αιώνος π.Χ., στο οποίο παριστάνονται κωμικά προσωπεία, από τα  οποία προκύπτει ότι οι αρχαίοι Έλληνες Μακεδόνες κάτοικοι της αρχαίας πόλεως Αμφιπόλεως  ήσαν εξοικειωμένοι  με τους ανθρώπινους τύπους της Νέας Κωμωδίας.  Οι θεατρικές παραστάσεις στην αρχαία ελληνική Ανατολική Μακεδονία ήσαν εξίσου διαδεδομένες και αγαπητές όπως στον υπόλοιπο αρχαίο ελληνικό μακεδονικό χώρο. Το πήλινο τούτο πλακίδιο ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας.

969. Μεταξύ Βεροίας και Εδέσσης ευρέθη αρχαίος ελληνικός μακεδονικός τάφος. Είναι ο τάφος του Λύσωνος και του Καλλικλέους ( Καλλικλέος : κάλλος+κλέος=η δόξα της ομορφιάς). Ο τάφος περιείχε, εκτός από τις αξιόλογες τοιχογραφίες,  δύο σειρές από κόγχες,  στις οποίες τοποθετούσαν την τέφρα των νεκρών. Τα ονόματα των νεκρών καθώς και των συζύγων ή των απογόνων τους ήσαν γραμμένα, στην α. ε. μ. γ., επάνω και κάτω από τις κόγχες. Στις τοιχογραφίες αυτές παριστάνονται  μακεδονικά όπλα : ασπίδες με χαρακτηριστικά μακεδονικά κράνη, ξίφη, κνημίδες και δύο (2) τρόπαια. Ο τάφος  τούτος είναι του τελευταίου τετάρτου του 2^ου αιώνος π.Χ.

970.Στην α.ε.μ.π. της Πέλλας ευρέθη ένα στήριγμα προσκεφαλαίου (=προσκεφαλιού) που καταλήγει σε κεφαλή όνου ανάμεσα κληματόφυλλα και σταφύλια. Το κάτω τμήμα του διακοσμείται  με προτομή του θεού Διονύσου (2^ος αιών π.Χ.). Το εύρημα τούτο ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας.

971. Η αρχαία Πέλλα, γενέτειρα των α.Ε.Μ.β. Φιλίππου Β΄ και του υιού του Μ. Αλεξάνδρου  ήτο κατά τον ιστορικό μας Ξενοφώντα η μεγίστη των πόλεων στην αρχαία Ελληνική Μακεδονία. Βλέπε Ξενοφώντ. Ελληνικά V, 2, 13 : «Πέλλαν, ήπερ των εν Μακεδονία πόλεων» (= Πέλλα, υπερτέρα των εν Μακεδονία πόλεων). (Το ήπερ εν προκειμένω με την έννοια του υπέρ, όχι  με την έννοια : η οποία βεβαίως. 

972. Στο Νεκροταφείο της πόλεως Θεσσαλονίκης ευρέθη αττική σαρκοφάγος. Σ΄ αυτήν εικονίζεται σκηνή τρύγου με κορασίδες που φέρουν κάνιστρα (=καλάθια) γεμάτα τσαμπιά σταφυλιού και έναν ερωτιδέα. Η αττική αυτή σαρκοφάγος ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

973. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας ευρίσκεται γυναικείο άγαλμα που παριστά γυμνόστηθη γυναίκα, η οποία με το αριστερό χέρι της στηρίζεται σε κίονα, έχει μεγάλη πλούσια μακρά κόμη,  τα μαλλιά  της είναι στολισμένα με λουλούδια  και φοράει καυσία (= γυναικείο καπέλο). Προσέτι ευρίσκεται σωρεία αγαλμάτων που παριστάνουν γυναίκες φέρουσες καυσία και άνθη εις την κεφαλή. Στην αρχαία Ελληνική Μακεδονία  περιέβαλον την κεφαλή τους με καυσία στολισμένη με άνθη ανοιξιάτικα. Στο ίδιο Μουσείο ευρίσκονται μικρογραφικά γυναικεία αγάλματα στα οποία παρίστανται  γυναίκες με ποδήρεις χιτώνες φέρουσες χτενισμένη  μακρά κόμη και καυσία (=γυν. καπέλο). Ακόμη ευρίσκονται υφαντικά εξαρτήματα, εργαλεία, μικρογραφικά αγαλματίδια, κεφαλές γυναικείων αγαλματιδίων, εκ των οποίων φαίνεται η περίτεχνη κόμμωσή των και η περιβολή της κεφαλής των με καυσία.

974.  Σε πλούσιο τάφο της Τζινόσα της Απουλίας στην Κάτω Ιταλία ευρέθη ένα εκθαμβωτικό χρυσό περιδέραιο με σωληνοειδείς χάντρες που καταλήγουν σε ένα  άμμα (=βρόχο, κόμπο, θηλιά), στολισμένο με  λουλουδένια μοτίβα. Είναι φτιαγμένο από έναν χρυσοχόο της  αρχαίας ελληνικής πόλεως  του Τάραντος (Τάρας – αντος), αρχαίας ελληνικής πόλεως στην Κάτω Ιταλία που ίδρυσαν  οι Έλληνες μετά τον 8^ο αιώνα π.Χ., με βάση πρότυπα που εξαπλώθηκαν από την αρχαία Ελληνική Μακεδονία στον υπόλοιπο ελληνικό -και εκτός Ελλάδος- κόσμο  του 4^ου αιώνος π.Χ. (400 π.Χ.-300 π.Χ.). Στην αρχαία δε ελληνική πόλη,  εκ του αποικισμού των  αρχαίων Ελλήνων προς Κάτω Ιταλία και Σικελία μετά το 800 π.Χ., : Επιζεφύριοι Λοκροί της Καλαβρίας στην Κάτω Ιταλία ευρέθη ζωγραφισμένη πήλινη πλάκα, η οποία απεικονίζει μία χαρούμενη λεπτομερή σκηνή  της οικιακής ζωής. Μία θεά καθισμένη σε καρέκλα εντός δωματίου, εξοπλισμένου με διάφορα έπιπλα, σηκώνει το κάλυμμα ενός καλαθιού από λυγαριά. (Ελληνιστικής Εποχής, 323 π.Χ.-31 π.Χ.).

975. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο κατά πάσα πιθανότητα Πέλλας ευρίσκεται μεγάλη ενεπίγραφη, εις την α. ε. μ. γ. επιτύμβια στήλη με την επιγραφή : 

                              ΑΝΤΙΓΟΝΑΙ  …………  ΗΡΩΙΣΣΗ

976. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο  Πέλλας ευρίσκονται νομίσματα :  Αλεξάνδρου Α΄ (498 π.Χ.-454 π.Χ.),  Περδίκκα Β΄ (454 π.Χ.- 413 π.Χ.),  Αρχελάου (413 π.Χ.-399 π.Χ.), Αερόπου (396 π.Χ.- 392 π.Χ.),  Αμύντα Β΄ (392-389 π.Χ.),  Αμύντα Γ΄ (389 π.Χ. – 369 π.Χ.),  Περδίκκα Γ΄ (364 π.Χ. 359 π.Χ.), Φιλίππου Β΄ (359-336 π.Χ.),

Κασσάνδρου (316- 297 π.Χ.), Δημητρίου Α΄ (306-283 π.Χ.),  Αντιγόνου Β΄ (277-239 π.Χ.), Φιλίππου Ε΄ (220-179 π.Χ.), Κοινού  Ελλήνων Μακεδόνων (187-168 π.Χ.),

977. Ο Μ. Αλέξανδρος κατά την περσική εκστρατεία είχε μαζί του και τον επιστήμονα, γεωγράφο και ναύαρχό του Νέαρχο. Φθάνοντας στις Ινδίες ο Μ. Αλέξανδρος έδωσε εντολή στον  Νέαρχο  να παραπλεύσει στις Ινδικές ακτές και να συγκεντρώσει πληροφορίες για τους λαούς που συναντούσε. Ο Νέαρχος τις πληροφορίες που συγκέντρωσε από την γεωγραφική του περιήγηση της  κατέγραψε στο έργο του «Παράπλους της Ινδικής». Έτσι οι αρχαίοι Έλληνες Μακεδόνες γνώρισαν και τη νήσο Φαϊλάκα (=Φυλακή), στην οποία ο Μ. Αλέξανδρος  έδωσε την ονομασία : Ίκαρος, το όνομα του υιού του Δαίδαλου. Στο νησί  αυτό Φαϊλάκα του Κουβέϊτ  ευρέθησαν ύστερα από ανασκαφικές έρευνες της αρχαιολόγου κ. Αγγελικής Κοταρίδη και των αρχαιολογικών ερευνητικών ομάδων-αποστολών του Κουβέϊτ και της Ιταλίας υπολείμματα από ελληνικούς μακεδονικούς αργαλειούς, υφαντικά εργαλεία, γεωργικά εργαλεία. Αυτό σημαίνει πως η ελληνική μακεδονική τέχνη, η υφαντουργία, οι ασχολίες, οι γεωργικές εργασίες, οι αμπελοκαλλιέργειες, οι συνήθειες των αρχαίων Ελ. Μακεδόνων είχαν μεταδοθεί μέχρι τα βάθη της Ασίας.

978α. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας ευρίσκεται και προτομή της Τριμόρφου θεάς Εκάτης, της θεάς του σκότους, των νεκρών και των φαντασμάτων.

978β. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας ευρίσκεται  προτομή του θεού Δία  και  εμπρός του ευρίσκονται δύο φίδια πήλινα. Σε πολλές παραστάσεις αναγλύφων ο θεός Δίας φαίνεται να έχει δίπλα του φίδι.

979. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας ευρίσκεται σωρεία αγαλμάτων που παριστάνουν γυναίκες φέρουσες καυσία και άνθη εις την κεφαλή. Στην αρχαία Ελληνική Μακεδονία  περιέβαλον την κεφαλή τους με καυσία στολισμένη με άνθη.

980. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας  ευρίσκονται : α)   μικρογραφικά   γυναικεία

αγάλματα στα οποία παρίστανται  γυναίκες με ποδήρεις χιτώνες φέρουσες χτενισμένη  μακρά κόμη και καυσία, β)υφαντικά εξαρτήματα, γ) υφαντικά εργαλεία, δ) μικρογραφικά αγαλματίδια, ε) κεφαλές γυναικείων αγαλματιδίων, εκ των οποίων φαίνεται η περίτεχνη κόμμωσή των και η περιβολή της κεφαλής των με καυσία (=γυν. καπέλο), στ) κράνη, ζ) μάχαιρες, η) αιχμές βέλους και βελών, η) τμήματα δοράτων. 

981. Πρόσθετες αρχαίες  πόλεις εν  Ελληνική Μακεδονία είναι :

α)Αι Πέτραι  Ν. (Π.Ε.) Φλωρίνης  ήσαν αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη της Ελληνιστικής Εποχής (323 π.Χ. θάνατος Μ. Αλεξάνδρου – 31 π.Χ.). Ήτο πόλη της αρχαίας Εορδαίας. Ιδρύθηκε μεταξύ 300π.Χ. –200 π.Χ. από τον Αντίγονο Γονατά, περιεβάλλετο εκ τείχους και διέθετε άριστο πολεοδομικό σχεδιασμό, τουτέστιν  είχε πολεοδομικό  ρυμοτομικό σχέδιο.

β) Η Άρνισσα ήτο αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη που ιδρυθηκε μεταξύ 1.500 π.Χ.- 424 π.Χ.  Στην πόλη αυτή αναφέρεται ο Θουκιδίδης.

γ) Αι Γρηίαι (Γραίαι)  ήσαν αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη. Στην Αρχαιολογική Συλλογή Κοζάνης υπάρχει ενεπίγραφη στήλη που αναγράφει  τον ονομασία ΓΡΗΙΑΙ

δ)  Η εν Ημαθία Βέρροια ή Βέροια ήτο αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη. Περί αυτής ομιλεί ο ιστορικός μας Θουκιδίδης ο Αθηναίος (Θουκιδ. Α, 61 ) και ο ιστορικός μας  Πολύβιος από την Μεγαλόπολη της Αρκαδίας (Πολύβ.  ΚΖ, 8,5). Η

Πόλη Βέρροια ή Βέροια μετά την εν Πύδνα μάχη   (148 π.Χ.) παρεδόθη εις τους Ρωμαίους.  Εις την πόλη τούτη εδίδαξε ο Απόστολος Παύος (49 μ.Χ.-65 μ.Χ.)

ε) Η Λητή ήτο αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη πλησίον της Θεσσαλονίκης

στ)Η Βισαλτία ήτο αρχαία ελληνική μακεδον. επαρχία περιοχή Β της Χαλκιδικής υπό του ποταμού Βισάλτου διαρρεομένη  (Ηρόδοτ. Η, 116-Θουκυδίδ. Β, 99. Δ, 106).

η)  Το Δίον ήτο αρχαία ελληνική πόλη εν τη  Χαλκιδική ακτή, (Ηρόδοτ . Ζ, 22 – Θουκυδίδ.  Δ. 109).

θ) Η Γαληψός ήτο αρχαία ελληνική πόλη  μεταξύ των ποταμών  Στρυμόνος και Νέστου (Θουλυδίδ.  Δ, 107. Ε, 6 – Πλούταρχ.  Αιμιλ. Παύλου ΚΓ. – Liv. XLIV, 45).

ι) Η  Γαληψός  της Χαλκιδικής ήτο  κι αυτή  αρχαία  ελληνική πόλη. Ευρίσκετο στην Χαλκιδική και έφερε την ίδια ονομασία με την προηγούμενη. Ευρίσκετο στον Τορωναίο κόλπο. (Ηρόδοτ.  Ζ, 122). 

κ)  Κοντά στην λίμνη Βόλβη ετάφη ο σπουδαίος τραγικός ποιητής μας Ευριπίδης. Η λίμνη Βόλβη  ήτο μεγάλη λίμνη στην Μυγδονία της Ελληνικής Μακεδονίας, κοινωνούσα  με τον Στρυμωνικό κόλπο (Θουκυδίδ.  Α, 58. Δ, 103). 

λ) Η Οισύμη ήτο αρχαία πόλη  μεταξύ του ποταμού Στρυμόνος και του ποταμού Νέστου, αποικία των Θασίων  (Θουκυδίδ.  Δ, 107 – Pliv. IV, N.18).

μ) Τα  Αίνεια, αρχαία ελληνική πόλη  της Χαλκιδικής, απέναντι  από την Πύδνα. Κτισμένη από την Αινεία. Κατ΄ άλλους αποικία των Κορινθίων (Ηρόδοτ. Ζ, 145 – Στράβων – Σκύμν.).

ν)  Η Απολλωνία ήτο αρχαία ελληνική πόλη της  Ελληνικής Χαλκιδικής μας.

ξ)  Η Δολίχη ήτο αρχαία ελληνική πόλη θεσσαλική  υπό τον  Όλυμπον δυτικώς (Liv. XLII. 53,  XLIV. 32)

ο)  Η Ελλέβη (Λεβαία) Ν. (Π.Ε.) Φλωρίνης ήτο αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη, πρώτη πρωτεύουσα των Μακεδόνων

π) Το Δίον ήτο αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη  επί της Χαλκιδικής ( Ηροδοτ. Ζ, 22 – Θουκυδιδ. Δ, 109).

ρ) Η Αρεθούσα ήτο αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη κοντά στης αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη Αμφίπολη της Ελληνικής Μακεδονίας.

σ) Ο Λύγκος  ή Λύκος (Θουκιδίδης Β, 93. Δ. 8) ήτο  αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη της ελληνικής Μακεδονίας μας (Πλούταρχος Φλαμ. 4).  Ήτο πρωτεύουσα του αρχαίου τοπικού ελληνικού Βασιλείου της Λυγκηστίδος. Την ονομασία της η πρωτεύουσα της Λυγκηστίδος Λύγκος ή Λύκος έλκει εκ του Λύγκου, τοπικού, της Λυγκηστίδος,  Μακεδόνος βασιλέως,  καταγόμενος  εκ του γένους των Βακχιάδων.

τ) Το Άργος Ορεστικόν ήτο η κοιτίδα του αρχαίου τοπικού ελληνικού Μακεδονικού βασιλείου της Ορεστίδος, του σημερινού Νομού (Π.Ε.) Καστοριάς. Οι τοπικοί ηγεμόνες του βασιλείου αυτού εθεώρουν ότι κατήγοντο από τους Αργεάδες-Τημενίδες της ομώνυμης πελοποννησιακής πόλεως, ήτοι του Άργους Πελοποννήσου.

 υ) Η Εορδαία ήτο αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη, πρωτεύουσα των  Εορδών.

φ) Η Ελύμη ή Αιανή ήτο η πρωτεύουσα του τοπικού ελληνικού μακεδονικού βασιλείου της Ελίμειας. Ελίμεια ήτο η εν Ελληνική Μακεδονία προς Νότο διαρεόμενη  υπό του ποταμού Αλιάκμονος, πόλιν έχουσα  την Ελύμην ή Αιανήν. Το όνομά της η πόλις φέρει εκ του τοπικού της βασιλέως Ελύμου ως Ελύμη, και υπό του υιού αυτού  Αιανού ως Αιανή (Αρριανός Α,7,6 – Θουκιδίδης Β, 99- Στράβων Ζ, 326).

χ) Στην  ελληνική μακεδονική Ηδωνίδα, περιοχή μεταξύ ποταμού Στρυμόνος και ποταμού Νέστου ευρέθη οκτάδραχμο του 590-580 π.Χ. που ευρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. Επί του οκταδράχμου αυτού παρουσιάζεται ανάγλυφα παράσταση από «Ταυροκαθάψια». Τα Ταυροκαθάψια ήσαν αθλητικές εκδηλώσεις με αθλητικούς αγώνες στα πλαίσια θρησκευτικών  τελετών. Κατά τους αγώνες αυτούς οι αθλητές έκαναν ακροβατικά επί ταύρου. Στα Ταυροκαθάψια συμμετείχαν και γυναίκες αθλήτριες.

982. Ο Αθηναίος τραγικός ποιητής Ευριπίδης είχε κληθεί  από τον α.Ε.Μ.β. Αρχέλαο για να παραστεί  στις πανηγυρικές εκδηλώσεις που διοργάνωσε ο Αρχέλαος για την μεταφορά της πρωτεύουσας του Ελληνικού Μακεδονικού Βασιλείου από τις Αιγές στην Πέλλα. Ο  Αθηναίος Ίων Ευριπίδης έζησε στην αρχαία Ελληνική Μακεδονία  από το 408 π.Χ. μέχρι το 406 π.Χ. Έγραψε δύο τραγωδίες : την τραγωδία «Αρχέλαος» προς τιμήν του φίλου βασιλέως Αρχελάου και την τραγωδία «Βάκχαι».Απέθανε στην Μακεδονία και ετάφη στην Βόλβη. Τα πέρασμά του από την αρχαία Ελληνική μας Μακεδονία άφησε βαθιά ίχνη, όπως φάνηκε από την κατηγορηματική και επίμονη άρνηση των αρχαίων Ελλήνων Μακεδόνων να επιτρέψουν στους Αθηναίους  την ανακομιδή των οστών του μεγάλου μας  αυτού τραγικού ποιητή. Απαιτείται λαμπρό μνημείο, στον τάφο του στην Βόλβη και ετήσιες εκδηλώσεις από Δήμο Βόλβης, Περιφερειακή Ενότητα Θεσσαλονίκης και Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας  προς τιμή του μεγίστου Έλληνος.

    Στις  ίδιες πανηγυρικές εκδηλώσεις του βασιλιά της Ελ Μακεδονίας Αρχελάου  είχε κληθεί και παρέστη και ο Ιπποκράτης, ο οποίος θανών ετάφη στην Λάρισα. Απαραίτητο  και εκεί ένα λαμπρό μνημείο και ετήσιες εκδηλώσεις από  Δήμο Λαρισαίων, Περιφερειακή Ενότητα Λαρίσης και  Περιφέρεια Θεσσαλίας προς τιμήν και αυτού του μεγίστου  Έλληνος.Η εξ ανατολών γείτων χώρα διεκδικεί ως ομογενή της τον Ιπποκράτη και κάνει μεγάλο αγώνα για να αποκτήσει και την γενέτειρα του την Κω, όπως και όλα τα Δωδεκάννησα. Ήδη απέναντι από την Κω έχει στήσει εντυπωσιακό μνημείο προς τιμήν του και διεθνώς τον παρουσιάζει ως ομογενή της.

 983.  Τα ονόματα που αναγράφονται στις ενεπίγραφες επιτύμβιες στήλες και στις ενεπίγραφες αναθηματικές στήλες είναι ολοφάνερο ότι είναι αρχαία ελληνικά μακεδονικά ονόματα και αποδεικνύεται και εξ αυτού του λόγου ότι οι αρχαίοι Έλληνες Μακεδόνες ήσαν Έλληνες. Δρύκαλλος (Δρυς +κάλλος), Φιλοπάτρα (Φίλος +πατρίς), Πευκόλαος (Πεύκος+λαός), Δημήτριος (δη+μήτηρ), Παυσανίας (παύω+ανία), Αντίμαχος (αντί+μάχομαι), Κλεώνυμος  (κλέος+όνομα), Αρχέλαος (αρχή +λαός), Μενέλαος (μένος+λαός), Αγαμέμνων (αγαν+μένω=επιμένω), Ισόδημος (ίσος+δήμος), Μενεκλής (μένος+κλέος), Αμύντας (εκ του ρ. αμύνω και αμύνομαι), Α Περδίκκας (εκ του πέρδομαι), Πάγκαλος (παν+καλός), Ξενοκράτης (ξένος+κρατώ),

984. Οι στρατιωτικές νίκες του Μ. Αλεξάνδρου στην Ανατολή κατά την περσική του εκστρατεία οφείλονται σε μεγάλο βαθμό  και στον άριστα οργανωμένο στρατό του πατρός του Φιλίππου Β΄. Βασικό στοιχείο της στρατηγικής τακτικής του Μ. Αλεξάνδρου ήταν το καλά εκπαιδευμένο ιππικό  που συχνά έκρινε την έκβαση της μάχης και του οποίου  (ιππικού)  πολλές φορές ηγήθηκε ο ίδιος ο Μ. Αλέξανδρος.

985α. Στη λεγόμενη σαρκοφάγο του Μ. Αλεξάνδρου εικονίζεται με λεπτομέρεια σε παράσταση ο Μ. Αλέξανδρος έφιππος με λεοντοκεφαλή να κατανικά πεζό Πέρση πολεμιστή και να εφορμά  επί ετέρου Πέρση εφίππου (ιππέα) πολεμιστή. (Τέλη του 4^ου αιώνος π.Χ.) Στην ίδια αυτή σαρκοφάγο του Μ. Αλεξάνδρου παριστάνεται και άλλη σκηνή από τις μάχες του Μ. Αλεξάνδρου. Ο πολεμιστής που εφορμά στη σκηνή αυτή κατά των Περσών  είναι, κατά τους ερευνητές, ο Αντίγονος ο Μονόφθαλμος. ( Τέλη του 4^ου αιώνος π.Χ.)

985β. Στο Μουσείο Λούβρου στο Παρίσι  ευρίσκεται  το περίφημο  πορτραίτο του Μ. Αλεξάνδρου φιλοτεχνημένο από τον γλύπτη Λύσιππο.

986. Τόσο από αρχαίους όσο και από νεώτερους ιστορικούς διατυπώθηκαν πολλές απόψεις για την προσωπικότητα  και το έργο του Μ. Αλεξάνδρου. Τονίστηκαν  οι μοναδικές στρατηγικές του ικανότητες, οι τολμηρές πολιτικές του συλλήψεις, ο ακραίος χαρακτήρας. Το σπουδαιότερο κατόρθωμα του Μ. Αλεξάνδρου ήταν η διάδοση του αρχαίου ελληνικού μακεδονικού πολιτισμού  και γενικότερα το αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και της αρχαίας ελληνικής μακεδονικής γλώσσας μέχρι την Κεντρική Ασία και στα πέρατα του  Κόσμου.

987. Στην σπουδαία τοιχογραφία της Πομπηίας, αντίγραφο του έργου του Φιλοξένου από την αρχαία ελληνική πόλη Ερέτρια, παριστάνεται μία κρίσιμη στιγμή της μάχης στην Ισσό (333 π.Χ.). Ο  Έλλην Μακεδών στρατηλάτης βασιλεύς Μ. Αλέξανδρος, έφιππος, προχωρεί ακάθεκτος εναντίον του  βασιλέως των Περσών Δαρείου του Κοδομανού ο οποίος ευρίσκεται πάνω στο καταστόλιστο άρμα του. Από την παράσταση  προκύπτει καταφανώς  από το βλέμμα ου Δαρείου και των στρατιωτών του ότι και ο Δαρείος και οι στρατιώτες παρακολουθούν  τον επελαύνοντα  προς αυτούς Μ. Αλέξανδρο σαστισμένοι. Τόσο ο Δαρείος όσο και οι στρατιώτες του παρουσιάζονται διστακτικοί και ανήσυχοι.  Η  εν λόγω τοιχογραφία ευρίσκεται  στην Νάπολη (=αρχαία ελληνική  του 8^ου αιώνος π.Χ. Νεάπολη) της Ιταλίας.

988. Ανεφέρθη στο  προηγούμενο κείμενο πονήματος με τίτλο : «Της Μακεδονίας μας της Ελληνικής το γεωγραφικό διαμέρισμα», σύμβολ 755 πως στο ίδιο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας ευρίσκεται ενεπίγραφος, εις την α. ε. μ. γ., βωμίσκος με αναθηματική (=αφιερωτική) επιγραφή δύο στίχων, η οποία αναγράφει :    ΑΜΜΑ Α   ΜΗΤΡΙ  ΘΕΩΝ (= βρόχοι, κόμποι, θηλιές προς τιμήν της μητρός των θεών, δηλ. της θεάς Κυβέλης.

   Το 2016 απεκαλύφθη στην αρχαία ελληνική ιωνική-ποντιακή πόλη Κοτύωρα του Πόντου άγαλμα της θεάς Κυψέλης, της Μητέρας των θεών. Το άγαλμα τούτο έχει βάρος 200 κιλών και ύψος 1,10 μ. Είναι έργο Ελληνιστικής Εποχής (323-θάνατος Μ. Αλεξάνδρου π.Χ.  μέχρι 31 π.Χ.), περί  το 100 π.Χ.

989. Στην αρχαία πόλη Καπύη ή Κάπυνα, στην Καμπανία, κοντά στην Σάντα Μαρία,   της Νότιας Ιταλίας  ευρέθησαν δύο αγαλματίδια από ζωγραφισμένο κεραμικό υλικό   που χρονολογούνται στο 300 π.Χ., λίγα χρόνια μετά το θάνατο Μ. Αλεξάνδρου και βέβαια μέσα στην Ελληνιστική Εποχή (323 π.Χ.-31 π.Χ.). Παριστάνουν δύο νερά κορίτσια που παίζουν κότσια, παιχνίδι στο οποίο χρησιμοποιούσαν ζάρια φτιαγμένα από σπονδύλους  αρνιών ή βοδιών. Η ελληνιστική τεχνοτροπία τους  προμηνύεται και προδίδεται από τα εξατομικευμένα χαρακτηριστικά, την ελευθερία της σύνθεσης και την ποικιλία των χειρονομιών.

990α. Στην Ελληνική Κεντρική Μακεδονία ευρέθη χρυσό κλωνάρι μυρτιάς με λουλούδια. Αρχικά  ανήκε  σε ένα πολυτελές  στέμμα του δεύτερου  μισού του 4^ου αιώνος π.Χ., ήτοι 350 π.Χ.-300 π.Χ., στα χρόνια βασιλείας του Φιλίππου και του Μ. Αλεξάνδρου. Ο καλλιτεχνικός συνδυασμός  των χρυσοχόων  της αρχαίας Ελληνικής Μακεδονίας και των χρυσοχόων της Μεγάλης Ελλάδος (Κάτω Ιταλίας και Σικελίας του 4^ου αιώνος π.Χ. (400 π.Χ.- 300 π.Χ.),  είναι φανερός σε διάδημα (=βασιλικό στέμμα) που φέρει ορειχάλκινα φύλλα, έντομα και καρπούς από πηλό, το οποίο (διάδημα) είναι καλυμμένο  με φύλλο χρυσού. Το κόσμημα τούτο προέρχεται από την Καμπανία της Κάτω Ιταλίας. Στην αρχαία ελληνική πόλη Επιζεφύριοι Λοκροί της Καλαβρίας στην Κάτω Ιταλία, εκ του αποικισμού των  αρχαίων Ελλήνων προς Κάτω Ιταλία και Σικελία μετά το 800 π.Χ.,  ευρέθη ζωγραφισμένη πήλινη πλάκα, η οποία απεικονίζει μία χαρούμενη λεπτομερή σκηνή  της οικιακής ζωής. Μία θεά καθισμένη σε  καρέκλα εντός δωματίου,  εξοπλισμένου με διάφορα έπιπλα, σηκώνει το κάλυμμα ενός καλαθιού από λυγαριά. (Ελληνιστικής Εποχής, 323 π.Χ.-31 π.Χ.).

990β. Σε πλούσιο τάφο της Τζινόσα της Απουλίας στην Κάτω Ιταλία ευρέθη ένα εκθαμβωτικό χρυσό περιδέραιο με σωληνοειδείς χάντρες που καταλήγουν σε ένα άμμα (=βρόχο, κόμπο, θηλιά), στολισμένο με  λουλουδένια μοτίβα. Είναι φτιαγμένο από έναν χρυσοχόο της  αρχαίας ελληνικής πόλεως  του Τάραντος (Τάρας –αντος), αρχαίας ελληνικής πόλεως στην Κάτω Ιταλία, αποικίας των Σπαρτιατών, με βάση πρότυπα που εξαπλώθηκαν από την αρχαία Ελληνική Μακεδονία στον υπόλοιπο ελληνικό -και εκτός Ελλάδος- κόσμο  του 4^ου αιώνος π.Χ. (400 π.Χ.-300 π.Χ.).

990γ. Στον τάφο Α΄ στην Ομόλη της Θεσσαλίας ευρέθη χρυσό περιδέραιο με ρόδακες, χάντρες με σχήμα λωτού και περιδέραιο με σχήμα αμφορέα της ελληνιστικής μικρής περιόδου (330π.Χ.-300 π.Χ.).  Είναι ένα εξαιρετικό προϊόν των αρχαίων Ελλήνων Μακεδόνων χρυσοχόων.  Το χρυσό τούτο περιδέραιο ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου.

990δ. Στην Θεσσαλία, στο Διμήνι, κοντά στον Βόλο ευρέθη  πήλινο αγγείο δίωτο (=με δύο λαβές) με δίχρωμη διακόσμηση, καφέ και κόκκινη, επάνω στο φυσικό χρώμα του πηλού και ευρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

 990ε. Το Στέμμα του Νικητή, με χρυσά φύλλα δάφνης και δρυός είναι απόδειξη  της  τέχνης των Θεσσαλών χρυσοχόων κατά την Ελληνιστική Εποχή (323 π.Χ.-31 π.Χ.). Το στέμμα τούτο ευρέθη κοντά στον Βόλο και χρονολογείται μεταξύ του τέλους του 4^ου αιώνος π.Χ. και των αρχών του 3^ου αιώνος π.Χ., ήτοι  325 π.Χ.-275 π.Χ. 942.

991. Χρυσοχόος, Ελλήνων Μακεδόνων Βασιλέων, στην Αίγυπτο φιλοτέχνησε περιδέραιο στο οποίο συνδυάζονται ελληνικά μακεδονικά και γενικά ελληνικά χαρακτηριστικά με αιγυπτιακά χαρακτηριστικά.  Το περιδέραιο είναι στολισμένο με  κεφαλές Σιληνών (=Σατύρων), βελανίδια και μπουμπούκια λωτού φτιαγμένα  από παχύ φύλλο χρυσού που συνδέονται όλα μαζί με πλεγμένες αλυσίδες. Εκθαμβωτικά δείγματα της τέχνης των χρυσοχόων της Ελληνιστικής Εποχής, (323 π.Χ., δηλ. θάνατος Μ. Αλεξάνδρου μέχρι 31 π.Χ.),  είναι : α) χρυσά δακτυλίδια με εγχάρακτη διακόσμηση ή δεμένα με  χαραγμένες πέτρες και β)  ένα βραχιόλι που αποτελείται  από λεπτή διπλή χρυσή αλυσίδα η οποία καταλήγει σε πόρπες σχήματος κεφαλής λέοντος. Η χάραξη των πολυτίμων λίθων έφθασε σε μεγάλα ύψη  με την ελληνιστική τέχνη, δηλ. με την τέχνη της Ελληνιστικής Εποχής (323 π.Χ.-31 π.Χ. Η απέραντη αυτοκρατορία του Μ. Αλεξάνδρου μετά τον θάνατό του 323 π.Χ. (έναρξη Ελληνιστικής Εποχής) χωρίζεται σε βασίλεια, συμμαχίες και μικρότερα κράτη. Όμως η διάχυση του ελληνικού μακεδονικού καλλιτεχνικού πολιτισμού ακόμη και σε μέρη εκτός της Ελλάδος παίρνει μεγάλες διαστάσεις. Η τέχνη δεν κυριαρχείται πια  από την αττική τέχνη. Προέρχεται από πολλά κέντρα. Οι πόλεις Πέλλα, Ρόδος, Αλεξάνδρεια, Πέργαμος, Αθήνα, Τάρας, Συρακούσες, είναι τώρα πλέον οι νέες πρωτεύουσές της. Η αρχαία ελληνική Μακεδονία και ολόκληρη η Ελλάδα με την αρχαία ελληνική μακεδονική τέχνη και γενικώς με την ελληνική τέχνη  διατηρούν τα πρωτεία ακόμη  και μετά την ρωμαϊκή κατάκτηση της Ελλάδος (146 π.Χ.).

992α. Η εκστρατεία του Έλληνα στρατηλάτη Μ. Αλεξάνδρου άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη  του στην συλλογική μνήμη των λαών, παντού από όπου πέρασε. Η παροιμιώδης προσωπική του ευτολμία  αποσπούσε την  αμέριστη αγάπη  των στρατιωτών του και πυροδοτούσε την μαχητικότητά τους και το μαχητικό  πνεύμα τους. Η  σύζυγος του   βασιλέως Φιλίππου Β΄ Ολυμπιάς, η οποία γέννησε το 356 π.Χ. τον Μ. Αλέξανδρο με την ισχυρή φυσιογνωμία της, την αμείωτη θέληση και την έμφυτη φιλοδοξία της επηρέασε αποφασιστικά τον υιό της Μ. Αλέξανδρο και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα πολιτικά γεγονότα της εποχής πριν και μετά τον θάνατο του συζύγου της Έλληνος Μακεδόνος βασιλέως Φιλίππου Β΄.

992β. Η κατοχή και η εκμετάλλευση των πλουσίων σε πολύτιμα μέταλλα κοιτασμάτων  της αρχαίας  ελληνικής Ανατολικής Μακεδονίας προσέφερε ένα μέρος της υλικής βάσης για την επίτευξη τόσο της ενωτικής πολιτικής του Φιλίππου Β΄, όσο και της πανελλήνιας εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου προς την Ασία.

993α. Στην κωμόπολη Νεστόριο του Δήμου Νεστορίου Ν. Καστοριάς  υφίσταται η φωλιά της Λάμιας. Στο επιβλητικό  κάστρο του Νεστορίου, στην κορυφή του οποίου υφίσταται ο ιερός Ναός της Αγίας Τριάδος, υφίσταται άγριο βραχώδες κοίλωμα, το οποίο απετέλει  τη φωλιά της Λάμιας. Η πρόσβαση σ΄ αυτήν είναι βατή μετά την ασφάλεια της υφιστάμενης επιμελούς περιφράξεως. Η Λάμια ήτο φάσμα  (=φάντασμα) νυκτερινό και  φόβητρο των παιδιών. Υπόλοιπα νυκτερινά φαντάσματα, φόβητρα των παιδιών ήσαν  η Έμπουσα, η Μορμώ, η Μορμολύκη, οι οποίες ερρόφων το αίμα ωραίων κορασίδων-κορών (=κοριτσιών) και έτρωγον τις σάρκες αυτών. Το ίδιο και η Ακκώ, η Γοργώ και  η Αληκτώ.

 Ειδικώς δε η εξ αυτών των φοβήτρων Έμπουσα  είχε πόδια όνου, διά  τούτο ελέγετο και ονοσκελίς(=έχουσα σκέλη όνου) και ονοκώλη (=έχουσα οπίσθια όνου) (Αριστοφ. : Βάτραχοι  293,  Εκκλησιάζουσαι  1102). Η Έμπουσα ήτο φάσμα (+φάντασμα) νυκτερινό, συρόμενον  υπό της θεάς Εκάτης, θεάς της νυκτός, των φαντασμάτων και των νεκρών. Κατ΄ άλλους  η Έμπουσα ήτο η ίδια η Εκάτη.  Στο χωριό Λικνάδες του Δήμου Βοϊου Ν. Καστοριάς ευρέθη η Τρίμορφος Εκάτη, η οποία κοσμεί την Αρχαιολογική Συλλογή Κοζάνης. Το ανάγλυφο εύρημα παριστά την θεά Εκάτη σε τρεις πανομοιότυπες μορφές : προσώπου, χτενισμένης κυμματοειδώς κόμης, λαιμού, παρουσιαζομένης της ιδίας της Εκάτης  και στις τρεις ίδιες μορφές της με μάτια κλειστά,  ένδειξη της θεότητός της ως θεάς του σκότους και  του φόβου. 

 Σημειώνω τα εξής :

 α.  Η Λάμια,  ήταν άγριο φάντασμα, της ελλην. μυθολογίας, φόβητρο των παιδιών

β.   Η Λαμία  ήτο : 1. Θυγατέρα του θεού  Ποσειδώνος, 2. Θυγατέρα του Βήλου, 3. Όνομα αυλητρίδος, (αυλητρίς-ίδος=η αυλήτρια, η παίζουσα αυλόν, θ. του αυλητήρ).

γ. Ο Λάμιος ήτο υιός του Ηρακλή, ιδρυτής, κτίστης της πόλεως Λαμίας, πρωτεύουσας της Π. Ε. Φθιώτιδος. (Στέφ. Βυζάντιος).

993β. Έν εκ των ξενοδοχείων της κωμοπόλεως Νεστορίου Ν. Καστοριάς φέρει την ονομασία Βίττυνα. Η Βίττυνα ή Βάττυνα  ήτο αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη, η οποία ευρίσκετο πλησίον του σημερινού χωριού : Κρανοχώρι Δήμου Νεστορίου, ανάμεσα στην κωμόπολη Μεσοποταμία και την ιστορική κωμόπολη Νεστόριο. Ήτο αρχαία ελληνική πόλη στην Ορεστίδα (=Καστοριά) της Ελληνικής  Άνω Μακεδονίας.

994. Οι εις την ελληνική Θεσσαλονίκη μας γεννηθέντες Έλληνες Μακεδόνες Κύριλλος και Μεθόδιος ήσαν χριστιανοί, κληρικοί, λόγιοι και ιεραπόστολοι. Διέδωσαν  τον Χριστιανισμό στους λαούς πέραν του γεωγραφικού Διαμερίσματος της Ελληνικής Μακεδονίας μας, και συνέβαλαν ουσιαστικά στην πολιτιστική τους ανάπτυξη. Ανεκηρύχθησαν υπό της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας Άγιοι Ισαπόστολοι και τιμώνται την 11^η  Μαϊου.

995α. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής  ευρίσκεται τμήμα ανάγλυφης επιτύμβιας στήλης, στην οποία εικονίζεται στο κέντρο ο νεκρός, ο οποίος φαίνεται από το ρυτιδιασμένο, παρά τη γενειάδα, πρόσωπό του, και από το γυμνό ρυτιδιασμένο χέρι του, ηλικιωμένος,. Ο ίδιος φοράει ανδρικό καυσία (=καπέλο) και κάθεται σε μαρμάρινη βάση που φέρει επιστέγασμα. Είναι η δύσκολη και σκληρή στιγμή του αποχωρισμού. Τον αποχαιρετά αρχικά η ηλικιωμένη γυναίκα του. Ακολουθεί νεαρά γυναίκα με ένα παιδί. Είναι η  θυγατέρα του και το μικρό παιδί της. Το μικρό παιδί έχει σταθερά και μόνιμα στραμμένο το βλέμμα του στον πολυαγαπημένο παππού του και έχει ανοικτό το κάλυμμα ενός κυτίου. Ίσως προτίθεται να του δώσει κάποιο προσωπικό του ιδίου (νεκρού)  αντικείμενο ως κτέρισμα.

995β. Επίσης στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής ευρίσκεται ενεπίγραφη εις την α.ε.μ.γ. αφιερωτική ανάγλυφη επιτύμβια στήλη. Στο ανάγλυφο εικονίζεται  όρθιος, νεκρός νέος, ο ΗΡΩΣ  ΑΜΔΗΤΟΣ,  ο υιός  του ΤΗΡΟΥ ή του ΤΗΡΙΟΥ. Δεξιά του μία γυναίκα του αποδίδει τιμές για τις ηρωϊκές του πράξεις. Η σκηνή δείχνει γυναίκα, προφανώς  θεότητα, να του κρεμάει με το δεξιό χέρι της ένα μετάλλιο στο λαιμό. Τα μετάλλια που είναι κρεμασμένα στο λαιμό του είναι τουλάχιστον πέντε (5). Αριστερά του ένας ηλικιωμένος άνδρας. Πίσω τους ανδρικές μορφές, πιθανώς άλλων ηρώων. Λίγο ψηλότερα και πάντα επί του αναγλύφου είναι σχηματοποιημένος ένας όφις, ο οποίος  περισφίγγει ένα δόρυ. Το κεφάλι του όφεως δεξιά, η δε ουρά του αριστερά.

   Η ενεπίγραφη αυτή επιτύμβια στήλη φέρει τρεις επιγραφές. Η μία είναι  ψηλά. Και οι άλλες δύο χαμηλά. 

  1.  Η επιγραφή που  είναι ψηλά έχει τρεις (3) στίχους.

               Ο πρώτος γράφει ευκρινώς :                           ΑΜΔΗΤΟΣ

               Ο δεύτερος επίσης γράφει   :                  ΤΗΡΟΥ  ή  ΤΗΡΙΟΥ

                Και ο τρίτος γράφει καθαρά :                               ΗΡΩΣ

            Δηλαδή :  Αμάδητος, ο υιός του Τήρου, ο ήρωας.  

   Εδώ το γράμμα ωμέγα στη λέξη ΗΡΩΣ  είναι κεφαλαίο και όχι μικρό, ω .  Αντίθετο  με  ό,τι συμβαίνει στις επιγραφές των συμβ. 991 και  995δ

    Στον συγκεκριμένο λοιπόν τάφο, στον οποίο ήτο τοποθετημένη η εν λόγω επιτύμβια στήλη ήταν θαμμένος ο ήρωας ΄Αμδητος, γιος του Τήρου (Τήρος-ου) ή του Τηρίου (Τήριος –ίου).

  2. χαμηλότερα  επί της ίδιας επιτύμβιας στήλης υπάρχει και δεύτερη επιγραφή. Η επιγραφή ευρίσκεται κάτω ακριβώς από τα γυμνά δάκτυλα των εικονιζομένων μορφών. Η επιγραφή αυτή έχει δύο στίχους.  Κάθε στίχος είναι εκτενής δηλ. περιέχει πάρα πολλές λέξεις. 

       Ήτοι :    α΄ στίχος  :     ΜΑΚΕΔΟΝΑΙΣ  ΟΣΑ  ΕΙΣ   ΝΟ ΜΙΚΟΝ

                     β΄ στίχος …………………………   ΝΕΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ

     Και  στη λέξη ΑΓΩΝΕΣ  το ωμέγα είναι κεφαλαίο

  3. Η τρίτη επιγραφή είναι ακόμη πιο χαμηλά. Έχει κι αυτή δύο στίχους, μεγάλους  σε  έκταση.

         α΄   στίχος       ……  ΔΕΙ  ΜΕΙΛΙΧΙΩ   …………………

         β΄   στίχος  ………………………………………………………..

Επομένως  αυτή η επιτύμβια στήλη  είναι αφιερωτική  προς τον  Μειλίχιο (=πράο) Δία.   Στο σύμβολο 751 του προηγουμένου πονήματός μου ανέφερα πως στην αρχαία Ελλάδας ο Δίας ελέγετο  και Ζεύς και Δεύς. Το δεύτερο κλίνεται ως  εξής : Ονομ. Δεύς, γεν. Δεός, δοτ. Δε ί, ήτοι Δεί (ΔΕΙ)

    Επίσης και στη λέξη  ΜΕΙΛΙΧΙΩ  το ωμέγα είναι κεφαλαίο Ω και όχι μικρό  ω.

995γ. Προσέτι στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής ευρίσκεται τμήμα ενεπίγραφης στην α.ε.μ.γ. ανάγλυφης επιτύμβιας στήλης με  παράσταση ιππέα 2^ος αιών-3^ος μ.Χ.   Η  επιγραφή είναι στο κάτω μέρος της στήλης και φέρει δύο στίχους.

    Ο  α΄ στίχος  γράφει   :   ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ  ΚΑΙΑΔΕΑ

Ο  β΄ στίχος : ΧΑΙΡΕ  ΤΕ  ΧΑΙΡΕ  ΕΤΟΥΣ  ΣΝΒ ή ΣΝΘ  ΣΕΒΑΣΤΟΥ ΤΟΥ  ΚΑ..

   Ο  πρώτος στίχος σημαίνει : Δημήτριος, υιός του ΚΑΙΑΔΕΑ

Ονομ.  ΚΑΙΑΔΕΑΣ γεν. ΚΑΙΑΔΕΑ      

Αν το όνομα του πατρός του Δημητρίου ήταν ΚΑΙΑΔΕΥΣ η γεν. θα ήτο ΚΑΙΑΔΕΩΣ

Έτος ΣΝΒ : το 152 (άγνωστο σε εμέ αν προ π.Χ. ή μ.Χ.): το Σ=100, το Ν=50, το Β=2   

Έτος ΣΝΘ: το 159 (άγνωστο σε εμέ αν προ π.Χ.ή μ.Χ.) : το Σ=100, το Ν=50, το Θ=9.

995δ. Επιπλέον στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής ευρίσκεται τμήμα ενεπίγραφης στην α.ε.μ.γ. ανάγλυφης επιτύμβιας στήλης του 4^ου αιώνος μ.Χ. Η  επιγραφή αυτή έχει πέντε (5) στίχους.

                     Ο  α΄ στίχος   γράφει   :        ΦΙΛωΤΕ

                      Ο β΄ στίχος γράφει  :          ΡΑ   ΑΡΡΙΔΑΙ

                      Ο γ΄ στίχος  γράφει :          ΤΟΥ  ΕΡΜΗ Α

                      Ο δ΄ στίχος γράφει :          ΕΤΟΣ ……..  ΕΥ

                      Ο  ε΄ στίχος γράφει :              ΧΗΝ         Τουτέστι :     (ΕΥ)ΧΗΝ

 Η επιγραφή γράφει : ΦΙΛωΤΕΡΑ ΑΡΡΙΔΑΙ  ΤΟΥ  ΕΡΜΗ  ΕΤΟΣ …… ΕΥΧΗΝ

  (= Η Φιλωτέρα  ΑΡΡΙΔΑΙ  του Ερμή  έτος   ….   ΕΥΧΗΝ)

Σε πολλές επιγραφές  το γράμμα ωμέγα αντί να γράφεται κεφαλαίο, ήτοι : Ω, είναι γραμμένο μικρό,  ήτοι ω με.  Βλέπε και  σύμβολο  991  του παρόντος. Αντιθέτως σε επιγραφή του συμβ. 995β  το ωμέγα είναι γραμμένο με κεφαλαίο, ήτοι Ω.

Η πρώτη λέξη αυτής της επιγραφής  είναι το όνομα :  ΦΙΛωΤΕΡΑ.  Η  Φιλωτέρα  ήτο η αδελφή του Πτολεμαίου Β΄.  Η δεύτερη λέξη της επιγραφής αυτής είναι ΑΡΡΙΔΑΙ.

995ε. Ακόμη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής ευρίσκεται τμήμα άλλης ενεπίγραφης επιτύμβιας στήλης.

996α. Στους Βασιλικούς Τάφους των Αιγών και δη στον βασιλικό τάφο του βασιλέως Φιλίππου Β΄  ευρέθη  η λάρνακα του νεκρού Φιλίππου Β΄. Αυτό το μικρό αλλά βαρύ χρυσό κιβώτιο περιείχε την στάχτη του Φιλίππου Β΄ μετά την καύση  της σορού του. Είναι ένα αριστούργημα, στο οποίο ο Έλληνας Μακεδόνας χρυσοχόος άφησε ελεύθερη την φαντασία του, συνδυάζοντας  κομψότητα  και λεπτότητα  με την μεγαλοπρέπεια του υλικού και την ιερή λειτουργία  του αντικειμένου. Στο κάλυμμα υπάρχει το σύμβολο του αρχαίου ελληνικού μακεδονικού βασιλείου, ο Ήλιος της Βεργίνας, ο Ήλιος των Αιγών, το αστέρι με τις δεκαέξι (16)  ακτίνες. Τα πλαϊνά της λάρνακος  είναι διακοσμημένα με ρόδακες τριαντάφυλλου και ζωφόρους από χρυσό και σμάλτο. Στον μεγάλο τάφο στις Αιγές (Βεργίνα) ευρέθη η χρυσή λάρνακα  (=φέρετρο) του  θαλάμου. Στις τέσσερις (4) πλευρές της η λάρνακα έχει φυτική διακόσμηση και ρόδακες (αρχαία ελληνικά μακεδονικά σύμβολα) σε σχήμα τριαντάφυλλου  με ένθετη γαλάζια υαλομάτα. Στο κάλυμμά της η λάρνακα  φέρει το Ήλιο (άστρο) των Αιγών, της Βεργίνας, τον δεκαεξάκτινο Ήλιο. Ο με ρόδακα στη μέση Ήλιος της Βεργίνας είναι το επιβλητικό έμβλημα της αρχαίας ελληνικής μακεδονικής δυναστείας. Η λάρνακα τούτη κοσμεί το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Στον μεγάλο βασιλικό τάφο στις Αιγές ευρέθησαν όπλα που σύμφωνα με τις ενδείξεις ανήκαν στον Έλληνα Μακεδόνα Βασιλέα Φίλιππο τον Β΄, ο οποίος γεννήθηκε το 382 π.Χ. και δολοφονήθηκε το 33 6π.Χ.

996β. Από τα καλύτερα διατηρημένα στον μεγάλο βασιλικό τάφο του τύμβου στις Αιγές εξαρτήματα του στρατιωτικού εξοπλισμού είναι το αρχαίο ελληνικό μακεδονικό κράνος, μοναδικό στο είδος του, με λοφίο, παραγναθίδες και την κεφαλή της θεάς περί το μέσον του μετώπου του κράνους. Το κράνος τούτο ήτο του Έλληνος Μακεδόνος Βασιλέως Φιλίππου του Β΄ και ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Καλά διατηρημένο ευρεθέν στον  μεγάλο τάφο του Τύμβου στις Αιγές Ημαθίας  είναι και το ζεύγος επίχρυσων κνημίδων του Φιλίππου Β΄ που κοσμεί και τούτο το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Προσέτι στον ίδιο τούτο μεγάλο τάφο του Τύμβου στις Αιγές διατηρήθηκε σε καλή κατάσταση και ο σιδερένιος θώρακας του νεκρού βασιλέως Φιλίππου Β΄,  έργο  υψηλής τέχνης που διακοσμείται  με χρυσές ταινίες και δισκάρια  με λεοντοκεφαλές. Και ο σιδερένιος τούτος θώρακας του νεκρού Φιλίππου Β΄ στολίζει το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

996γ. Στον τάφο του Φιλίππου Β΄ στις Αιγές Ημαθίας ευρέθη μικρό αγαλματίδιο, ύψους μόλις 3 εκατοστών που απεικονίζει τον Έλληνα Μακεδόνα  Βασιλέα  Φίλιππο Β΄. Βρέθηκε  μέσα στον τάφο του ιδίου του Φιλίππου, πατρός Μ. Αλεξάνδρου, μαζί με άλλες τέσσερις (4)   κεφαλές. Ίσως να αποτελούσε μέρος μίας μικρογραφίας, την οποία φιλοτέχνησε ο γλύπτης Λεωχάρης για το Φιλίππειο της Ολυμπίας. Στον ίδιο βασιλικό τάφο του Φιλίππου Β΄ ευρέθη θαυμάσια χρυσή φαρέτρα, η οποία είναι διακοσμημένη με μια αιματηρή σκηνή λεηλασίας. Επίσης στον μεγάλο τάφο στις Αιγές (Βεργίνα) ευρέθη μεγάλη αργυρή οινοχόη (=δοχείο  οίνου) μονόωτη (=με μία χειρολαβή). Στην κάτω άκρη της λαβής στολίζει το ανάγλυφο στολίζεται  με κεφαλή Σιληνού (=Σάτυρου). Η ανάγλυφη κεφαλή έχει έντονα όλα τα χαρακτηριστικά. Η  κόμη του Σάτυρου αποτυπώνεται διακριτικά. Η  γενειάδα του με περισσή επιμέλεια.  Τα μάτια παραστατικά δοσμένα. Το βλέμμα τους ευδιάκριτο. Η ανάγλυφη  αυτή κεφαλή του Σάτυρου είναι κορυφαίο δημιούργημα της τορευτικής  (τορεύω=σκαλίζω) τέχνης του 4^ου αιώνος π.Χ. (400 π.Χ.-300 π.Χ.), δηλ. των χρόνων βασιλείας των αρχαίων Ελλήνων Μακεδόνων Αρχελάου Β΄ (396-393 π.Χ.), Φιλίππου Β΄ (359-336 π.Χ.) και Μ. Αλεξάνδρου (336-323 π.Χ.). Η τορευτική τέχνη επί μετάλλων  στην αρχαία Ελληνική Μακεδονία ήταν ιδιαίτερη, όπως ήταν και η λαξευτική τέχνη επί λίθου, μαρμάρων, κ.λ.π. Στον τάφο του Φιλίππου Β΄ στις Αιγές Ημαθίας ευρέθη ελεφάντινο ανάγλυφο διάκοσμο  της νεκρικής κλίνης. Απεικονίζεται ο θεός Διόνυσος καθήμενος επί εκδοράς (=δέρματος) πάνθηρος στρωμένης σε βράχο. Στην ίδια σύνθεση απέναντι από τον Διόνυσο υπάρχει καθιστός Σάτυρος με χαρακτηριστικά ηλικιωμένου ατόμου  με άφθονα μαλλιά και γένια.

997α. Στον βασιλικό τάφο του Φιλίππου Β΄ στον τύμβο στις Αιγές  μεταξύ των εξαρτημάτων  του στρατιωτικού  του εξοπλισμού ήτο και το κράνος του, μοναδικό στο είδος του, με λοφίο, παραγναθίδες και την κεφαλή της θεάς περί το μέσον του μετώπου του κράνους. Το κράνος τούτο ήτο του ιδίου του α.Ε.Μ.β. Φιλίππου του Β΄ και ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

997β. 997β. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας ευρίσκεται γυναικείο άγαλμα που παριστά γυμνόστηθη γυναίκα, η οποία με το αριστερό χέρι της στηρίζεται σε κίονα, έχει μεγάλη πλούσια μακρά κόμη,  τα μαλλιά  της είναι στολισμένα με λουλούδια  και φοράει καυσία. Προσέτι ευρίσκεται σωρεία αγαλμάτων που παριστάνουν γυναίκες φέρουσε καυσία και άνθη εις την κεφαλή. Στην αρχαία Ελληνική Μακεδονία   περιέβαλον την κεφαλή τους με καυσία στολισμένη με άνθη ανοιξιάτικα, ευρίσκονται μικρογραφικά γυναικεία αγάλματα στα οποία παρίστανται  γυναίκες με ποδήρεις χιτώνες φέρουσες χτενισμένη  μακρά κόμη και καυσία.

  997γ. Στις Αιγές (Βεργίνα) Βεροίας μέσα στον μεγάλο βασιλικό τάφο του Έλληνος Μακεδόνος Βασιλέως Φιλίππου Β΄ ευρέθη η λάρνακά του. Εντός της λάρνακος υπήρχε ο στρατιωτικός εξοπλισμός του, ο οποίος ήτο καλά διατηρημένος. Μεταξύ των εξαρτημάτων του εξοπλισμού  τούτου ήτο και το κράνος του. Το βασιλικό αυτό κράνος είναι μοναδικό στο είδος του. Φέρει α) λοφίο στην κορυφή του,  β) παραγναθίδες και γ) την κεφαλή της θεάς περί το μέσον του μετώπου του κράνους. Το κράνος τούτο ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Στην Ελληνική Μακεδονία μας, αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα υπάρχουν γυναικεία χορευτικά συγκροτήματα πολιτιστικών συλλόγων, στα οποία οι κοπέλες-χορεύτριες  φορούν την παραδοσιακή τους στολή και στην κεφαλή  φέρουν καυσία, γυναικείο καπέλο,  στολισμένο με άνθη της Άνοιξης, λουλούδια, τριαντάφυλλα. Το λοφίο που παρατηρείται στην καυσία τους αυτή είναι ακριβής απομίμηση του λοφίου του κράνους του βασιλέως Φιλίππου Β΄, το οποίο (κράνος), ως ανεφέρθη,  υπάρχει στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Τέτοια δε καυσία φορούν οι κοπέλες του Πολιτιστικού Λαογραφικού Συλλόγου  «Η ΚΟΖΙΑΝΗ» της πόλεως Κοζάνης, οι οποίες (κοπέλες) με το επιβλητικό αυτό αρχαιοελληνικομακεδονικό καπέλο τους, κομψά στολισμένο με λουλούδια, έκλεψαν την παράσταση στις δεκαήμερες αποκριάτικες εκδηλώσεις  (Φανούς) Κοζάνης 2025.

998α. Το έθιμο  «ΟΙ ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ»  έχει ρίζες αρχαιοελληνικές και σχετίζεται με την αναγέννηση της φύσης και την ανανέωση της ζωής.  Έλκει την ονομασία του εκ του Λαζάρου της Εκκλησίας μας. Διατηρήθηκε με τον Χριστιανισμό, συνδέθηκε με την Ανάσταση του Λαζάρου και προσαρμόστηκε στο πνεύμα της χριστιανικής θρησκείας.

  Το έθιμο τούτο λαμβάνει χώρα σε πολλές κωμοπόλεις και χωριά της Π.Ε. Κοζάνης και δη της Ελίμειας Κοζάνης, ήτοι στην Αιανή, στον Κρόκο,  στην Άνω Κώμη,  στην Κάτω Κώμη, στην Καισαρειά, στην Ροδιανή, στην Αγία Παρασκευή κ.λ.π.   Συμφώνως προς το έθιμο τούτο, το Σάββατο του Λαζάρου κοπέλες-κόρες φορούν την παραδοσιακή τους ενδυμασία. φορούν  Στο κεφάλι τους θέτουν γυναικείο καπέλο που παραπέμπει στο καπέλο που φορούσαν οι αρχαίες Ελληνίδες εκ Μακεδονίας (= την καυσία), ή θέτουν στεφάνι που παραπέμπει στο στεφάνι που φορούσαν οι αρχαίες εκ Μακεδονίας γυναίκες (= το διάδημα), ή φορούν λουλουδένια μανδήλα. Φέρουν ποδιά κεντημένη με λουλούδια. Φορούν ενώτια (=σκουλαρίκια) και περιλαίμιες επιχρυσωμένες ή επαργυρωμένες αλυσίδες με φλουριά και νομίσματα. Βγαίνουν στην εξοχή και συλλέγουν άνθη της Άνοιξης, σχηματίζουν στεφάνια, με τα οποία περιβάλλουν την κεφαλή τους ή στολίζουν την καυσία  ή την μαντήλα τους, όπως ακριβώς έκαναν και οι αρχαίες ελληνίδες κοπέλες στην αρχαία Ελληνική Μακεδονία και στην υπόλοιπη αρχαία Ελλάδα. Επίσης χορεύουν και τραγουδούν σηματοδοτώντας τον ερχομό της Άνοιξης, την αναγεννημένη Φύση, την καρποφορίας της Γης και την γονιμότητα.

   Στο  αρχαίο αυτό έθιμο συμμετέχουν και νεανίσκες, κορασίδες, κοριτσάκια. Κι αυτά  με ιδιαίτερο ζήλο συλλέγουν άνθη της Άνοιξης, στολίζουν τα μαλάκια τους, κάνουν από μόνα του μικρά στεφάνια και τα φορούν, και γεμίζουν τα μικρά κάνιστρα (=καλαθάκια) που έχουν στα χεράκια τους. Και οι μικρές αυτές ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ συμμετέχουν στο πανάρχαιο αυτό ελληνικό έθιμο και  επιμελούνται τοιουτοτρόπως της διαχρονικότητός του.

    998β.Στα πλαίσια της τελετουργίας εντάσσεται και το πήδημα της σιδερένιας πυροστιάς  ή της γάστρας για απόκτηση της δύναμης που έχει ένα σίδερο, όπως η πυροστιά. Έτσι, στην πλατεία του χωριού οι κοπέλες στήνουν ανάποδα μια πυροστιά, τοποθετούν πάνω σ΄ αυτήν αναποδογυρισμένη μια γάστρα και βάζουν μέσα ένα αγριολάχανο και ένα κλούβιο αυγό. Χορεύουν και τραγουδούν όλες μαζί γύρω από την πυροστιά και στη συνέχεια  μία –μία από τις κοπέλες με τη σειρά πηδά επάνω από την γάστρα για να έχει σιδερένια υγεία όλο το χρόνο για να μπορεί να αντέξει το βάρος των απαιτητικών γεωργικών εργασιών καθ΄ όλο το έτος. Το έθιμο του πηδήματος της πυροστιάς ή της γάστρας εξυμνεί το στοιχείο της δύναμης, της υγείας, της γονιμότητας και της διαιώνισης του ανθρώπινου γένους.

  Στην κωμόπολη : Αιανή Ελίμειας Δήμου Κοζάνης  τηρείται από τις ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ και το έθιμο της φωτιάς.  Οι κοπέλες-κόρες ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ ανάβουν φωτιά στην πλατεία του χωριού. Χορεύουν και τραγουδούν πέριξ αυτής και ακολούθως μία-μία από τις κοπέλες υπερπηδά τις φλόγες, χωρίς να καεί. Η φωτιά κατά την ελληνική αρχαιότητα συμβόλιζε τον εξαγνισμό, την  καθαρότητα, την φωτεινότητα.

  Στο χωριό : Λευκοπηγή  Ελίμειας του Δήμου Κοζάνης  ΟΙ ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ τηρούν και το έθιμο της λυγαριάς. Κατ΄ αυτό οι κοπέλες-κόρες ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ κόβουν ευλύγιστες λυγαριές και τις περιτυλίγουν στη μέση τους, δίκην γυναικείας ζώνης, για να αποκτήσουν τη δύναμη που απαιτείται για τις γεωργικές εργασίες της απαιτητικής χρονιάς που θα ακολουθήσει. Περιτυλίσσουν με τη λυγαριά τη μέση ως ζώνη και για να αποκτήσουν δύναμη δια την ανάγκη της μελλοντικής κυοφορίας και  τεκνοποιίας.

  Στο χωριό : Κρόκος Ελίμειας του Δήμου Κοζάνης ΟΙ  ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ  κοπέλες-κόρες τηρούν το έθιμο της λυγαριάς κατά την Πρωτομαγιά. Το πρωί της Πρωτομαγιάς  συγκεντρώνονται στη θέση «Λάκκος» του χωριού τους, μια  τοποθεσία του χωριού που έχει σχήμα λάκκου, κόβουν λυγαριές- λεπτά ευλύγιστα κλαριά- με τις οποίες περιτυλίγουν τη μέση τους, δίκην ζώνης, για να αποκτήσουν δύναμη για τις γεωργικές δουλειές της χρονιάς, αλλά και δια το μελλοντικώς κυοφορείν και τεκνοποιείν, κόβουν από την φύση λουλούδια της Άνοιξης, γεμίζουν με λουλούδια στόμια αγγείων ή κανίστρων και στη συνέχεια από πηγή χρησιμοποιούν νερό προς πλύσιμο των χεριών τους. Ακολούθως στην πλατεία του χωριού οι κοπέλες αυτές, με τα αγγεία στολισμένα με άνθη, επιδίδονται σε χορούς και τραγούδια. Με τις εκδηλώσεις αυτές σηματοδοτείται η χαρά της ζωής και η αναγέννηση της φύσης.

   Στο έθιμο ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ, στις ημέρες μας λόγω ελλιπούς συμμετοχής,  συμμετέχουν – και ορθώς – και έγγαμες γυναίκες : α) για να τονωθεί το στοιχείο της συμμετοχικότητος, β)  για να  αποκτήσουν  οι εκδηλώσεις περισσότερη αίγλη γ) για να δημιουργηθούν σκηνές με αστεία, κέφι και γέλιο και δ) για να διαμορφωθεί πνεύμα ομαδικότητος, ενότητος, αγάπης και αλληλεγύης.

  Οι ανθεσφόρες εις την κεφαλή κόρες ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ  και οι κοπέλες-χορεύτριες των πολιτιστικών συλλόγων που συμμετείχαν στις αποκριάτικες εκδηλώσεις 2025 του Δήμου Κοζάνης 2025, με τις με ανοιξιάτικα άνθη στολισμένες καυσίες (=αρχαία ελληνικά μακεδονικά γυναικεία καπέλα) τους, με την στολισμένη με λουλούδια καλοχτενισμένη κόμη τους, με τα διαδήματα, (=«βασιλικά», λουλουδένια επί της κεφαλής, στεφάνια), με τις πολύχρωμες λουλουδένιες μαντήλες και με την αρχαία-παραδοσιακή ελληνική μακεδονική φορεσιά τους, έδωσαν ξεχωριστό παρουσιαστικό και χορευτικό χρώμα στις αποκριάτικες εκδηλώσεις αυτές 2025, που έλαβαν χώρα στην κεντρική πλατεία της Κοζάνης, κατά το δεκαήμερο από την Τσικνοπέμπτη μέχρι  και την Κυριακή της Μεγάλης Αποκριάς.

  999. «ΤΑ ΑΝΘΕΣΦΟΡΙΑ». Εν ελληνική αρχαιότητι εγένοντο «ΤΑ ΑΝΘΕΣΦΟΡΙΑ».  Κι αυτή εορτή εαρινή (έαρ=άνοιξη), προς τιμήν τινος θεότητος.

  999α.«Τα ανθεσφόρια»,  ετελούντο  ατο  Άργος της Πελοππονήσου. Εδώ οι νέες άγαμες  ανθεσφόρες (=φέρουσες άνθη)  κόρες-κοπέλες κατά το έαρ (=Άνοιξη) κρατούσαν στα χέρια κάνιστρα-καλάθια πλήρη λουλουδιών ανοιξιάτικων και σε πομπή τιμούσαν τη θεά Ήρα.

 999β. Επίσης «Τα  Ανθεσφόρια» ετελούντο και εις την Κρήτη, και δη στην Κνωσσό. Εδώ οι άγαμες ανθεσφόρες κόρες κατά την πομπή των εκράτουν επί την κεφαλήν αυτών κάνιστρα (=καλάθια) πεπληρωμένα ανθέων. Και εδώ οι εκδηλώσεις εγένοντο  στης αρχή της Ανοίξεως. Ετελούντο δε προς τιμήν  της θεάς Αφροδίτης, της θεάς του έρωτος,που είχε ως ακολούθους τον θεό έρωτα, τον Πόθο καιτον Ιμέριο.

  999γ. Ακόμη «Τα Ανθεσφόρια» εγένοντο και εις την πόλη Μεγαλόπολη της Αρκαδίας της Πελοποννήσου. Απετέλει εαρινό έθιμο-εορτή για τον ερχομό της Ανοίξεως προς τιμή της θεάς Αφροδίτης, της θεάς του έρωτος, και προς τιμήν του θεού Διονύσου, θεού του κρασιού και  του γλεντιού.

  999δ. Προσέτι «Τα  Ανθεσφόρια» ετελούντο από τους Έλληνες αποίκους στην Σικελία και την Κάτω Ιταλία. Και εκεί οι εκδηλώσεις ελάμβανον χώρα  στη αρχή του έαρος. Οι νέες κοπέλες κατά το έαρ (κατά την Άνοιξη) συνέλεγον τα  νέα άνθη (Στράβων  στ, 256 – Πολυδωρ. Α, 37). Ετελούντο δε  οι εκδηλώσεις αυτές προς τιμήν  της θεάς Περσεφόνης.

 999ε. «ΤΑ ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΑ». Στην ιωνική Αθήνα, και σε άλλες ιωνικές πόλεις επίσης, υπήρχε το έθιμο-εορτή « Ανθεστήρια», εορτή του έαρος (=άνοιξης), κατά το μήνα Ανθεστηρίωνα  (δεύτερο 15νθήμερο Φεβρουαρίου-πρώτο 15νθήμερο Μαρτίου), προς τιμήν του Θεού Διονύσου, κατά το οποίο (έθιμο-εορτή) αι νεάνιδες συνέλεγαν τα νέα άνθη του έαρος, με τα οποία υπό μορφήν στεφάνου έθηκον επί της κεφαλής των, περιέβαλον την κεφαλήν των. Κατά τα «Ανθεστήρια» στην Αθήνα και σε λοιπές ιωνικές πόλεις διοργανώνονταν τραγικοί και κωμικοί αγώνες, με παραστάσεις τραγωδιών και κωμωδιών.Ο θεός Διόνυσος ήτο ο προστάτης της καρποφορίας των αμπέλων, ως εκ τούτου εθεωρείτο και  ευνοϊκός σε κάθε βλάστηση. Γι΄ αυτό ελέγετο και Ανθεύς και  καθώς με το ποτό έφερε και την εξημέρωση των ηθών ελέγετο και θεσμοφόρος. Κατά τον  αττικό μήνα Ανθεστηρίονα οι πολίτες άνοιγαν τους πίθους (=τα πιθάρια) και έπιναν  σε κοινή εστίαση τον νέον οίνον και έτσι εξημερώνοντο τα ήθη. Ειδικότερα  εν Αθήναις ετελούντο :

α) «Τα Λήναια»  από 15 Ιανουαρίου μέχρι 15 Φεβρουαρίου εκάστου έτους,

β) «Τα Ανθεστήρια» από 15 Φεβρουαρίου μέχρι 15 Μαρτίου εκάστου έτους,

γ)  «Τα Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια» από 15 Μαρτίου – 15 Απριλίου εκάστου έτους.

 Στη Ρόδο στην αρχαιότητα οι προς γάμο ώριμες κόρες ελέγοντο  «Ανθεστηριάδες».      

999στ. «Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΜΕΓΑΡΩΝ ΥΒΛΑΙΩΝ». «Η Αφροδίτη Μεγάρων Υβλαίων» ήτο μία εορτή – έθιμο που ετελείτο  στα Μέγαρα Υβλαία κάθε Άνοιξη. Η θεά Αφροδίτη  ελατρεύετο με ιδιαίτερη λαμπρότητα με γιορτές, με γλέντια, χορούς και  τραγούδια. Ένα ποίημα από άγνωστο αρχαίο ποιητή λέγει για την παντοδύναμη θεά του έρωτα : « Ω,  Βασίλισσα (Αφροδίτη) στον ουρανό, στη γη, στις θάλασσες δεν παύεις να σκορπάς σπόρους ζωής, να διδάσκεις πως έρχονται τα παιδιά. Αγαπήστε αύριο όσοι ποτέ ως τώρα δεν αγαπήσατε».

1000α. «ΟΙ ΦΑΝΟΙ» της Κοζάνης :

α) έχουν ρίζες αρχαίες ελληνικές μακεδονικές και γενικά ελληνικές,

β) λαμβάνουν χώρα στις Αποκριές,

γ) τελούνται  άμα τω έαρι αρχομένω (=στην αρχή της Ανοίξεως).

Βασικά τους χαρακτηριστικά :

1) το άναμμα της φωτιάς και η πέριξ αυτής όρχησις. Η φωτιά κατά την αρχαία ελληνική φιλοσοφική σκέψη συμβόλιζε την μεταμόρφωση, την ανανέωση και τον εξαγνισμό, εθεωρείτο ότι αποτελούσε πηγή της ζωής. Ο Πλάτων την συνέδεε με την αθανασία της ψυχής. Ο Αριστοτέλης και οι Στωικοί  την εθεώρουν πρώτη αιτία της δημιουργίας του κόσμου. Ο Ηράκλειτος (5^ος αιών π.Χ.)υποστήριζε  ότι  η  φωτιά  είναι σύμβολο της αλλαγής, ότι όλα κινούνται και ότι το μόνο σταθερό είναι το Όν φωτιά, που δεν είναι η εκδηλωμένη φλόγα, αλλά αυτή από όπου πηγάζουν τα πάντα. Ο ίδιος  ταύτιζε τη φλόγα με το πνεύμα, που είναι ανήσυχο, όπως η φλόγα, και χαρακτήριζε την φλόγα της φωτιάς  σύμβολο σοφίας και γνώσης, φως στο σκοτάδι.

γ) τα συμπόσια, ήτοι εδέσματα που προσφέρονται π.χ. κιχιά κ.λ.π. προς όλους τους παρισταμένους-συνδαιτυμόνες σε κάθε Φανό μαζί με το κρασί που διανέμεται, τα οποία (συμπόσια), συνοδευόμενα από μέθη και κέφι, αποτελούν στοιχείο της Διονυσιακής λατρείας,

δ) η εκφορά, εν τινι μέτρω, απρεπούς λόγου επί αυτοσχέδιων στιχομυθιών και πειραγμάτων,

ε) οι στίχοι των τραγουδιών που ακούγονται από τους χορευτές και υπονοούν ερωτικώς πολλά,

στ) η παννυχίδα, ήτοι το ολονύχτιο ξεφάντωμα που παρατηρείται στους Φανούς, με χορό, εδέσματα, ποτό (κρασί), τραγούδι και ξεφάντωμα. Οι αρχαίοι Έλληνες το ολονύχτιο γλέντι τους, το ονόμαζαν παννυχίδα (παν+νύξ-υκτός). «Παννυχίς» : η ολονυκτία εορτή, η τελουμένη κατά παν το διάστημα της νυκτός.  «Παννυχίδα στήσων», το ορθόν στήσον.  (Ηρόδοτ.. Δ,76,2. – Σοφοκλ.  Ελ.92). Βλέπε σελ.  903, Τόμος Β΄,  Λεξικόν  της Ελληνικής Αρχαιολογίας, Αλεξ. Ραγκαβή, Αθήναι 1891.

ζ) ακόμη και η με καθαρά διονυσιακό χρώμα παρέλαση από χορευτές και άρματα, η οποία γίνεται την Κυριακή της Μεγάλης Αποκριάς, κι αυτή εντάσσεται στο γενικότερο πνεύμα της Διονυσιακής ευθυμίας.

 1.000β. Στις εφετινές αποκριάτικες εκδηλώσεις του Δήμου Κοζάνης (20-2-2025/2-2-2025συμμετείχαν οι εξής πολιτιστικοί σύλλογοι με τα χορευτικά τους συγκροτήματα: 

1.Ο Πολιτιστικός  Λαογραφικός Σύλλογος « Η Κόζιανη» της πόλεως Κοζάνης.

2. Ο Πολιτιστικός Μορφωτικός Σύλλογος «Η Πρόοδος»  της κωμοπόλεως : Αιανή,   της αρχαίας ελληνικής μακεδονικής περιοχής Ελίμειας, νυν Δήμου Κοζάνης.

3.Ο Πολιτιστικός Μορφωτικός Σύλλογος του χωριού : Μεταμόρφωσις  Δήμ Κοζάνης.

4. Το χορευτικό του Φανού : «Πλατάνια» της πόλεως Κοζάνης.

5. Ο Λαογραφικός Όμιλος «Φίλοι της Παράδοσης» της πόλεως Κοζάνης

6. Ο Εκπολιτιστικός Μορφωτικός Αθλητικός Σύλλογος (Ε.Μ.Α.Σ.) «Μέγας Αλέξανδρος» του χωριού :  Λευκοπηγή, της περιοχής Ελίμειας Δήμου Κοζάνης.

7. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος : «Οι Μακεδνοί»  της πόλεως Κοζάνης

8. Ο Σύλλογος Γυναικών «Η Ωραία Ελένη» του χωριού : Ροδιανή,  της αρχαίας περιοχής Ελίμειας,  νυν Δήμου Κοζάνης.

9. Το χορευτικό του Φανού : «Αριστοτέλης» της πόλεως Κοζάνης.

10. Το χορευτικό του Φανού : «Παύλος Μελάς» της πόλεως Κοζάνης.

11. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος : «Παραολυμπιακή Ζαχαρία Φωστήρα» του χωριού : Γαλάτεια του Δήμου Εορδαίας Π.Ε. Κοζάνης.

12.  Ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Ιωακείμ Λιούλας» του χωριού :  Κρόκος, της αρχαίας περιοχής Ελίμειας, νυν Δήμου Κοζάνης.

13. Ο Πολιτιστικός Μορφωτικός Σύλλογος του χωριού : Άνω Κώμη, της αρχαίας περιοχής Ελίμειας, νυν Δήμου Κοζάνης.

14. Ο Μορφωτικός Αθλητικός και Πολιτιστικός Σύλλογος «Η Αγία Παρασκευή» του ομώνυμου χωριού :  Αγία Παρασκευή, της  περιοχής Ελίμειας Δήμου Κοζάνης.

15. Ο Πολιτιστικός Μορφωτικός Σύλλογος του χωριού : Καισαρεία, της αρχαίας περιοχής Ελίμειας, νυν Δήμου Κοζάνης.

16. Ο Μορφωτικός Όμιλος του χωριού : Πλατανόρρευμα, της αρχαίας ελληνικής μακεδονικής περιοχής Ελίμειας, νυν Δήμου Σερβίων.

17.  Ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Έλατος» Ελάτης, Δήμου Σερβίων Π.Ε Κοζάνης

18. Το χορευτικό Τμήμα  Α΄/θμιας Εκπαίδευσης  Κοζάνης, η οποία πόλη Κοζάνη ανήκε  εις την αρχαία ελληνική μακεδονική περιοχή της Ελίμειας.

19. Ο Πρότυπος Πολιτιστικός Σύλλογος Ζ.Ε.Π. (Ζώνης Ενεργού Πολεοδομίας) Κοζάνης, η οποία Πόλη Κοζάνη ως ανεφέρθη ήτο περιοχή της αρχαίας Ελίμειας.

20. Το χορευτικό του Φανού : «Πηγάδ΄  από το Κεραμαριό» της πόλεως Κοζάνης

21. Ο Πολιτιστικός  Σύλλογος «Πλατάνια» της πόλεως Κοζάνης.

22. Το χορευτικό του Φανού : «Άη Δημήτρης» της πόλεως Κοζάνης.

23. Το χορευτικό του Φανού : «Άη  Θανάσης» της πόλεως Κοζάνης.

24. Το χορευτικό του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών της πόλεως Κοζάνης

25. Ο Χορευτικός Όμιλος  της πόλεως Κοζάνης.

26. Ο Πολιτιστικός και Μορφωτικός Σύλλογος «Η Πρόοδος»Νέας Καρδιάς Κοζάνης.

27.  Ο Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού : Ρύμνιον της περιοχής της αρχαίας Ελίμειας, Δήμου Σερβίων Π.Ε. Κοζάνης.

28. Ο Πολιτιστικός Μορφωτικός Σύλλογος  του χωριού :Μελίσσια, της αρχαίας περιοχής της Ελίμειας, Δήμου Κοζάνης.

29. Ο Σύλλογος « Η Αγία Παρασκευή» Βοϊοτών Κοζάνης.

30. Ο Σύλλογος  « Ο Αιμιλιανός» Γρεβενιωτών Κοζάνης.

31. Ο Φιλοπρόοδος Σύλλογος «Η Αγία Παρασκευή» Σαμαριναίων Κοζάνης.

32. Ο Σύλλογος Ηπειρωτών «Ηπειρωτάν» της Κοζάνης.

33. Το Σωματείο : «Μακεδονία»Ευκαρπίας, Δ.  Παύλου Μελά  Π.Ε. Θεσσαλονίκης.

34. Ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος «Ορμίνιο» Πορταριάς Πηλίου Π.Ε. Μαγνησίας.

35. Η Χορευτική Ομάδα του Ιερού Ναού των Τριών Ιεραρχών Θεσσαλονίκης.

36.  Ο Μορφωτικός Σύλλογος των Λέυκτρων  Π.Ε.  Βοιωτίας.

37. Το Σωματείο «Μακεδονία» Ευκαρπίας Δήμου Παύλου Μελά Π.Ε. Θεσσαλονίκης.

38. Ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος «Το Ορμίνιο» Πορταριάς Πηλίου Π.Ε Μαγνησίας.

39. Η Χορευτική Ομάδα του Ιερού Ναού των Τριών Ιεραρχών  Θεσσαλονίκης.

40. Ο Μορφωτικός Σύλλογος της κωμοπόλεως Λεύκτρων Π.Ε.  Βοιωτίας.

41. Η Ακαδημία Χορευτικού Ομίλου Θεσσαλονίκης (Α.Χ.Ο.Θ.).

42. Ο Εξωραϊστικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Γουβιών της Π.Ε. Κέρκυρας.

43.  Το χορευτικό Σύνολο Άφρας  Κέρκυρας.

44.  Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πάγων Κέρκυρας.

45.Ο Πολιτιστικός Σύλλογος « Ο Πήγασος» Λαμίας.

46. Ο  Όμιλος Ερευνών Πηλίου.

47. Ο Λαογραφικός Σύλλογος Χώρας Π.Ε. Μεσσηνίας.

48. Η Στέγη Πολιτισμού Παράδοσης και Λαογραφίας «Φιλοτέχνες Κομοτηνής»

49. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Λαγηνών Θεσσαλονίκης.

50. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Η Κασσανδρεία»  Κασσάνδρας Χαλκιδικής.

51. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αφύτου Χαλκιδικής.

52. Ο Πολιτιστικός  και Λαογραφικός Σύλλογος Νέας Φώκαιας Χαλκιδικής.

53. Ο Σύλλογος  Παραδοσιακού Χορού Διονυσίου Χαλκιδικής.

54. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Τενέδου Χαλκιδικής.

55. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κρήνης Χαλκιδικής.

56.Ο Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Ταγαράδων Δήμ Θέρμης Θεσσαλονίκης.

57. Ο Σύλλογος Ανατολικοθρακιωτών Λακκώματος Χαλκιδικής.

58.  Ο Σύλλογος Μανδριακιωτών « Ο Βιότοπος» Αμπελοκήπων Θεσσαλονίκης.

59. Ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος Δισπηλιού Π.Ε. (Ν.) Καστοριάς.

60.Ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Ο Μέγας Αλέξανδρος» Καμποχωρίου Π.Ε. Ημαθίας.

61.  Ο Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος Νησιού Ημαθίας.

62. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Τσινάφορο» Πλατάνου Ημαθίας.

63. Χορευτικό Δήμου Αμπελοκήπων –Μενεμένης Π.Ε. Θεσσαλονίκης.

64. Ο Εξωραϊστικός Σύλλογος Πανοράματος Θεσσαλονίκης.

65. Η Λαογραφική Εστία Έδεσσας

66. Ο Πολιτιστικός  Σύλλογος «Μαρκίδες Πούλιου» Σιάτιστας.

67. Η Βοϊακή Εστία  Θεσσαλονίκης.

68. Ο Χορευτικός Όμιλος Γυναικών Σιάτιστας Δήμου Βοϊου Κοζάνης

69. Ο Ιππικός Αθλητικός Πολιτιστικός Σύλλογος «Ο  Άγιος Μόδεστος»  Σιάτιστας.

70. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Παλαιοκάστρου Σιάτιστας Π.Ε. Κοζάνης

71. Ο Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος Γαλατινής Δήμου Βοϊου  Κοζάνης.

72. Ο Σύλλογος Γυναικών  Τσοτυλίου Δήμου Βοϊου Π.Ε. Κοζάνης.

73. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ομαλής Δήμου Βοίου Π.Ε. Κοζάνης.

74. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πενταλόφου Δήμου Βοϊου Π.Ε. Κοζάνης

75. Η Ολυμπιακή Φλόγα Νεαπόλεως Δήμου Βοϊου  Π.Ε. Κοζάνης.

76. Ο Πολιτιστικός και Μορφωτικός Σύλλογος Καλονερίου Δήμου Βοϊου.

77. Ο Σύλλογος Γρεβενιωτών Θεσσαλονίκης.

78. Ο Εξωραϊστικός Μορφωτικός Σύλλογος Δεσκάτης Γρεβενών.

79. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αμυγδαλιών Γρεβενών.

80. Ο Σύλλογος «Η Βασιλίτσα» Αβδελιωτών Γρεβενών.

81. Ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος Ταξιάρχη Γρεβενών.

82. Ο Σύνδεσμος «Η Αγία Παρασκευή» Σαμαριναίων  Λάρισας και περιχώρων.

83.Ο Σύλλογος «Το Κοπάτσι» των Καπατσαραίων επαρχίαςΕλασσόνος Π.Ε Λάρισας.

84. Ο Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Λουτρού Ελασσόνος.

85. Ο Πανηπειρωτικός Σύλλογος Ν. Σερρών.

86. Το Τμήμα Λαογραφίας ΚΕΠΑ Βεροίας.

87.  Ο Σύλλογος  Φασαριωτών Καππαδοκίας Βαθυλάκκου Σερβίων Π.Ε. Κοζάνης.

88.  Ο Πολιτιστικός Μορφωτικός Αναπτυξιακός  Σύλλογος Φανού  Κιλκίς.

89.  Ο Πολιτιστικός  Σύλλογος «το Μιστί»  Νέο Αγιονέρι.

90. Ο Σύλλογος Μικρασιατών Πιερίας

91. Η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα  Καππαδοκών Αξού.

92. Ο  Μικρασιατικός Πολιτιστικός Σύλλογος Νέας Σελεύκειας  Ηγουμενίτσας.

93. Ο  Μικρασιατικός Σύλλογος «Ηρόδοτος» Ιωνίας Θεσσαλονίκης.

94. Ο  Εκπολιτιστικός Σύλλογος Μικρασιατών  Ημαθίας.

95. Η  Πανελλήνια Ένωση  Κουβουκλιωτών  « ΄Οσιος  Βαραδάτος» εκ Προύσσης.

96.  Ο Σύλλογος Μικρασιατών  «Η Κύζικος»  Άργους Ορεστικού Π.Ε. Καστοριάς

97. Ο Μικρασιατικός Σύλλογος Π.Ε. Κοζάνης.

98. Ο Όμιλος  Ποντίων Μεσημεριού Θεσσαλονίκης «Οι  Αργοναύτες».

99. Τα Ποντιακά Σωματεία του Δήμου Κοζάνης  (Ευξείνιος Κύκλος).

 Συντομεύσεις : α)  αρχαίος Έλλην Μακεδών βασιλεύς = α.Ε.Μ.β, β)  αρχαία ελληνική μακεδονική γλώσσα = α.ε.μ.γ., γ) αρχαίο ελληνικό μακεδονικό τοπικό βασίλειο = α.ε.μ.τ.β., δ) αρχαία ελληνική μακεδονική μεταλλοτεχνία  = α.ε.μ.μ.,  

ε) αρχαία ελληνική μακεδονική πόλη = α.ε.μ.π., στ) Περιφερειακή  Ενότητα = Π.Ε.

Βιβλιογραφία:

1. Μακεδονία – 4.000 Χρόνια Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού, Αθήνα 1982

2.  Αρχαία Ελλάδα   – Η Αυγή του Κόσμου   Furio Duranto

3. Η θρησκεία στην Αρχαία Ελλάδα, Νικολάου Παπαχατζή, Αθήνα 1996

4.Ιστορία των ΑρχαίωνΧρόνων ως τα 146π.Χ. Αθηνάς Καλογεροπούλου, Αθήνα1975

5.Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των ΑρχαίωνΕλλήνων Robert Flaceliere,Αθήνα1988.

6. Λεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας του Αλεξ. Ραγκαβή,  Τόμος Α΄ Αθήναι 1888

7. Λεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας του Αλεξ. Ραγκαβή, Τόμος Β΄  Αθήναι  1891

8. Αρχαία Ιστορία των : Θεοδώρου Κατσουλάκου, Γεωργίας Κοκκόρου Αλευρά, Βασιλείου Σκουλάτου, Έκδοση Ε΄, Αθήνα  2010

9.Ιστορία των Αρχαίων Χρόνων ως το 30π.Χ. Λάμπρου Τσακτσίρα–Μιχάλη Τιβερίου

10. Λεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας του Ιωάννου Σταματάκου, Αθήναι 1972.

Ηράκλεια η προσπάθεια. Το όλο επιστημονικό μου έργο, από το 1 μέχρι το 1.000, ας είναι   κα-λο-τά-ξι-δο  στον χρόνο….             

*ερευνητής -μελετητής –αναλυτής