Μια δημοσιογραφική ερευνητική σύμπραξη σε τρεις Περιφέρειες
Μια στιγμή σ’ έναν δρόμο, μια στροφή, ο θόρυβος από τις λαμαρίνες και μετά σιωπή. Τα τροχαία ατυχήματα στην Ελλάδα συνεχίζουν να στοιχίζουν ζωές, αφήνοντας πίσω τους οικογένειες, αναπηρίες, ενοχές και σιωπή.
Το μικρού μήκους ντοκιμαντέρ «Σιωπηλή Πανδημία», μια σύμπραξη των περιφερειακών μέσων «Ο Χρόνος», «Χανιώτικα Νέα» και «Trikala Voice», αποτελεί μια δημοσιογραφική έρευνα που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Incubator του iMEdD κι επιχειρεί να ρίξει φως σ’ αυτή τη σκληρή πραγματικότητα: μια πραγματικότητα που οι αριθμοί αδυνατούν να περιγράψουν. Παράλληλα, αναζητά μέσα από τους αριθμούς τα αίτια που βρίσκονται πίσω από τα τροχαία.
Η δημοσιογραφική μας ομάδα πραγματοποίησε σε συνεργασία με το Πολυτεχνείο Κρήτης την δική της πολυκριτηριακή ανάλυση, προκειμένου να εξετάσει παράγοντες που επηρεάζουν τον δείκτη των τροχαίων σε τρεις περιφέρεις της χώρας: την Δυτική Μακεδονία, την Κρήτη και την Θεσσαλία.
Η εικόνα είναι γνώριμη και επώδυνη: φώτα που αναβοσβήνουν στη μέση της ασφάλτου, σπασμένα γυαλιά και γύρω τους άνθρωποι που παλεύουν με τον χρόνο και τα συναισθήματά τους. Στο οπτικοακουστικό πρότζεκτ για τα τροχαία ατυχήματα στην Ελλάδα, γιατροί, αστυνομικοί, διασώστες, ψυχολόγοι και νέοι μιλούν για αυτή τη σιωπηλή πανδημία.
Τι έδειξε η στατιστική μελέτη
Η μελέτη βασίστηκε σε δεδομένα της περιόδου 2020–2022 και επικεντρώθηκε σε τρεις βασικούς δείκτες: την ανεργία, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ και το μορφωτικό επίπεδο του πληθυσμού (ποσοστό με τριτοβάθμια εκπαίδευση).
Με τη βοήθεια του λογισμικού SPSS πραγματοποιήθηκε επεξεργασία των στοιχείων και τα αποτελέσματα δείχνουν μια ξεκάθαρη συσχέτιση μεταξύ εισοδήματος και τροχαίων δυστυχημάτων: όσο αυξάνεται το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, αυξάνεται και ο αριθμός των νεκρών σε τροχαία. Αν και αυτό το εύρημα μοιάζει αντιφατικό με την πρώτη ματιά, ενδέχεται να συνδέεται με την αυξημένη κυκλοφορία και τη χρήση οχημάτων σε οικονομικά πιο εύρωστες περιοχές.
Παράλληλα, η ανεργία φαίνεται να σχετίζεται επίσης με τα τροχαία, αλλά σε μικρότερο βαθμό: οι Περιφέρειες με υψηλότερη ανεργία εμφανίζουν ελαφρώς αυξημένο αριθμό δυστυχημάτων.
Όσο για το μορφωτικό επίπεδο, η επίδρασή του στο φαινόμενο δεν ήταν ιδιαίτερα έντονη, αν και η γενική τάση έδειξε ότι περιοχές με υψηλότερα ποσοστά αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είχαν ελαφρώς λιγότερους νεκρούς στην άσφαλτο.
Οι αριθμοί πίσω από τα τροχαία
Το αποτέλεσμα ενδεχομένως να προκαλεί έκπληξη, καθώς θα ανέμενε κανείς ότι η φτώχεια, η έλλειψη πρόσβασης σε υποδομές ή η περιορισμένη οδική παιδεία σχετίζονται άμεσα με τα τροχαία. Ωστόσο, η έρευνα υποδεικνύει πως ο αυξημένος αριθμός μετακινήσεων (λόγω και του τουρισμού), η κυκλοφοριακή ένταση και η μεγαλύτερη χρήση οχήματος σε περιοχές με υψηλό ΑΕΠ ενδέχεται να εξηγούν καλύτερα το φαινόμενο. Σε περιφέρειες με χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας και υψηλό μορφωτικό επίπεδο, δεν φαίνεται να παρατηρείται συστηματική μείωση των θανατηφόρων τροχαίων, γεγονός που ενισχύει την υπόθεση ότι η κινητικότητα και η οδική έκθεση είναι καθοριστικοί παράγοντες.
Τα ευρήματα αυτά μπορούν να αξιοποιηθούν για στοχευμένη χάραξη πολιτικής, καθώς αναδεικνύουν το γεγονός ότι τα τροχαία δεν είναι απλώς ζήτημα οδηγικής συμπεριφοράς, αλλά συνδέονται και με κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες.
Ο Διευθυντής του Εργαστηρίου Ανάλυσης Δεδομένων & Πρόβλεψης του Πολυτεχνείου Κρήτης Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης εξηγεί πως τα στατιστικά δεδομένα δείχνουν ότι οι πιο επικίνδυνες περιοχές δεν είναι μόνο τα μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά και οι περιφερειακοί νομοί, τα νησιά, οι περιοχές με αυξημένη τουριστική κίνηση και απαρχαιωμένο οδικό δίκτυο. Οι μελέτες δείχνουν ότι όπου υπάρχει μεγαλύτερη οικονομική δραστηριότητα, αυξάνονται και οι μετακινήσεις, άρα και οι πιθανότητες τροχαίων. Αντίθετα, σε περιοχές με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο, οι απώλειες είναι λιγότερες. «Με την πολυκριτήρια ανάλυση που κάναμε, είδαμε ότι σε περιοχές με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο οι θάνατοι είναι λιγότεροι, ενώ όπου υπάρχει μεγάλη οικονομική δραστηριότητα, οι κίνδυνοι αυξάνονται», αναφέρει.
«Η ταχύτητα σκοτώνει, αλλά ο πόνος μένει»: οι άνθρωποι πίσω από τα τροχαία
«Ουσιαστικά γίνεσαι ο άγγελος των κακών ειδήσεων», λέει ο νευροχειρουργός Αντώνης Κρασουδάκης από το νοσοκομείο Χανίων, περιγράφοντας τη στιγμή που πρέπει να πει σε μια μητέρα ότι το παιδί της δεν τα κατάφερε. «Είναι πάντα το ίδιο, όσες φορές κι αν συμβεί. Βλέπεις την προσμονή στα μάτια τους και ξέρεις τι θα φέρεις». Θυμάται ακόμη ένα περιστατικό που σημάδεψε την καριέρα του: ένα παιδί που έμεινε τετραπληγικό μετά από σοβαρή εγκεφαλική κάκωση και μια οικογένεια που καταστράφηκε οικονομικά και συναισθηματικά, αναδεικνύοντας τα σημαντικά κενά που έχει η ελληνική πολιτεία.
Σημειώνεται ότι το 2024, οι θάνατοι από τροχαία στην Ελλάδα αυξήθηκαν κατά 4% σε σχέση με το 2023, φτάνοντας τους 64 νεκρούς ανά εκατομμύριο κατοίκους, ενώ συνολικά η χώρα έχει καταγράψει μείωση μόλις 3% από το 2019. Η πρόοδος είναι αργή και ασταθής και η κατάσταση παραμένει ανησυχητική.
Ο διοικητής της Τροχαίας Τρικάλων Κωνσταντίνος Κωστακόπουλος αναφέρει τις ενέργειες της υπηρεσίας του για την καταπολέμηση των παράνομων αγώνων και για την ενίσχυση της ασφάλειας, ενώ παραδέχεται ότι η πρόληψη είναι δύσκολη, καθώς η νοοτροπία παραμένει προβληματική. Το φαινόμενο με τις παράνομες «κόντρες» στα Τρίκαλα είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό, καθώς δεκάδες νέοι δίνουν «ραντεβού θανάτου» στους δρόμους. Είναι αγώνες που συνδέονται με παράνομες οικονομικές δραστηριότητες και με προβολή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ένας νεαρός μοτοσικλετιστής από τα Τρίκαλα που δεν θέλει να εμφανιστεί η ταυτότητά του, μιλά για τη δική του εμπειρία: «Όταν καβαλάς τη μηχανή ξεχνάς τα πάντα», μας λέει και προσθέτει ότι εκείνη την στιγμή «δεν υπάρχει τίποτα άλλο πέρα από σένα και τη μηχανή». Ούτε φόβος, ούτε όρια. Όταν έρχεται η αστυνομία, εκείνος απλώς φεύγει.
Στην Δυτική Μακεδονία, ο διασώστης του ΕΚΑΒ Κοζάνης, Θωμάς Σαραφίδης μετρά τα δευτερόλεπτα κάθε φορά που πρέπει να φτάσει σε ένα τροχαίο. Οι υποδομές στην περιοχή έχουν βελτιωθεί μεν με νέους δρόμους και διπλές λωρίδες, ωστόσο «δεν έχει βελτιωθεί η νοοτροπία», όπως αναφέρει. Αν είχε τη δυνατότητα, θα επέβαλε την εκπαίδευση των μαθητών με σκηνοθετημένα ατυχήματα μέσα στις αυλές των σχολείων, για να συνειδητοποιούν από μικροί τη σημασία της πρόληψης.
Λίγο παραπέρα, η ψυχολόγος Πηνελόπη Μελίδου από την Πτολεμαΐδα μιλά για την ψυχολογική διάσταση των τροχαίων: «Στην Ελλάδα υπάρχει μια τάση να δείχνουμε δυνατοί, να λέμε ‘πάλι καλά’. Αλλά αυτό συχνά κρύβει τον πόνο και τον αφήνει να μεγαλώνει. Πρέπει να δίνουμε χώρο και χρόνο στα συναισθήματα, να καταλάβουμε ότι είναι εντάξει να νιώθουμε ό,τι νιώθουμε». Η ίδια εξηγεί ότι η ψυχή δεν γιατρεύεται πάντα όσο εύκολα γιατρεύεται το σώμα. «Στην Ελλάδα υπάρχει μια τάση να ξεπερνάμε γρήγορα το κακό, να δείχνουμε δυνατοί, να λέμε “πάλι καλά”», λέει. «Αλλά αυτό συχνά κρύβει τον πόνο, τον σπρώχνει πιο βαθιά».
Η δημοσιογραφική αυτή έρευνα καταγράφει την αλήθεια που δεν φαίνεται. Πέρα από τους αριθμούς, τις στατιστικές και τα σχέδια δράσης, η πραγματικότητα στους δρόμους γράφεται με αίμα. Το τροχαίο κρατά δευτερόλεπτα. Ο πόνος, χρόνια. Το σώμα μπορεί να επουλωθεί. Η ψυχή, όχι πάντα. Γιατί το πραγματικό τραύμα είναι αυτό που δεν φαίνεται: εκείνο που κουβαλάς μέσα σου, στο σπίτι, στη σιωπή, μετά το δελτίο των οκτώ.
Η συγκεκριμένη δημοσιογραφική έρευνα, συμμετείχε στο iMEdD Incubator για την τοπική δημοσιογραφία στην Ελλάδα.
Το iMEdD είναι ένας μη κερδοσκοπικός δημοσιογραφικός οργανισμός που ιδρύθηκε το 2018 με αποκλειστική δωρεά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ). Αποστολή του είναι η ενίσχυση της διαφάνειας, της αξιοπιστίας και της ανεξαρτησίας στη δημοσιογραφία.
Προσηλωμένο στην προώθηση της ποιοτικής δημοσιογραφίας, το iMEdD καλλιεργεί μια ισχυρή κοινότητα δημοσιογράφων προωθώντας ενεργά τη συνεργασία, ενθαρρύνοντας τις συνέργειες και υποστηρίζοντας καινοτόμα έργα που αναμορφώνουν τις πρακτικές των μέσων ενημέρωσης.
Η δέσμευση του iMEdD επεκτείνεται και στη δημιουργία και υποστήριξη ποιοτικού δημοσιογραφικού περιεχομένου μέσα από δράσεις όπως το πρόγραμμα Incubator, τις συμπαραγωγές και την παραγωγή πρωτότυπου περιεχομένου.
Το incubator φιλοξενεί ομάδες ή μεμονωμένα άτομα που έχουν την επιθυμία να υλοποιήσουν ένα καινοτόμο project στο χώρο της δημοσιογραφίας.
Διευθύνουσα Σύμβουλος και συνιδρύτρια του iMEdD είναι η δημοσιογράφος Άννα Κύνθια Μπουσδούκου, Γενικός Διευθυντής και Συνιδρυτής είναι ο δημοσιογράφος Στρατής Τριλίκης.
Η κινηματογράφηση έγινε από τους Κώστα Μανουσαρίδη και Χαράλαμπο Γαλανάκη και το μοντάζ έγινε από τον Κώστα Μανουσαρίδη.
Σωκράτης Μουτίδης, Παρασκευάς Περάκης, Βασίλης Αλεξίου
Δείτε εδώ το ντοκιμαντέρ:
