Ο «Χρόνος» παρουσιάζει τις συστάσεις των εμπειρογνωμόνων
Μια νέα μελέτη της Ομάδας Εργασίας “Μέλλον της Δίκαιης Μετάβασης”, υπό την αιγίδα της Πλατφόρμας Δίκαιης Μετάβασης της ΕΕ, που παρουσιάζει εννέα συστάσεις για τη βελτίωση του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης (JTM) στην περίοδο 2028-2034, βασισμένες σε εκτενή έρευνα, φέρνει στο φως σήμερα «Ο Χρόνος». Να σημειώσουμε εδώ πως οι πληροφορίες και απόψεις που περιέχονται είναι αυτές των μελών της Ομάδας Εργασίας της Πλατφόρμας Δίκαιης Μετάβασης σχετικά με το Μέλλον της Δίκαιης Μετάβασης και δεν αντικατοπτρίζουν την επίσημη άποψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Πρόκειται για ένα διάλογο, που έχει ανοίξει σε ευρωπαϊκό επίπεδο και επηρεάζει άμεσα και τη Δυτική Μακεδονία, καθώς ο τρόπος συνέχισης της χρηματοδότησης για τη μετάβαση, αποτελεί ένα μείζον ζήτημα με προτάσεις να υπάρχουν για στοχευμένες πλέον χρηματοδοτήσεις, με μεγαλύτερη παρακολούθηση και διαφάνεια, ενίσχυση της εδαφικής προσέγγισης και μείωση της γραφειοκρατίας.
Το πιο σημαντικό εύρημα της μελέτης είναι ότι το 100% των μελών της ομάδας εργασίας υποστηρίζει τη συνέχιση της χρηματοδότησης για τη δίκαιη μετάβαση στο επόμενο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο. Η πλειοψηφία (80%) επικαλείται ότι “η διαδικασία μετάβασης εκτείνεται πολύ πέρα από το 2027 και επομένως απαιτείται διαρκής υποστήριξη για την αποτελεσματική μείωση των κοινωνικο-οικονομικών προκλήσεων”.
Πάνω από το 85% των ερωτηθέντων συμφωνεί ότι πρέπει να στοχεύονται συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές, ενώ η πλειοψηφία των μελών της ομάδας εργασίας ανέφερε ότι ο μηχανισμός πυροδότησε ή επιτάχυνε τόσο την μειίωση της χρήσης άνθρακα σε σημαντικό βαθμό.
Οι εννέα συστάσεις
1. Συνέχιση της Ευρωπαϊκής χρηματοδότησης
Η συνέχιση της αφιερωμένης υποστήριξης για τη δίκαιη μετάβαση υπό τη μορφή οικονομικής και μη οικονομικής βοήθειας χαρακτηρίζεται κρίσιμη για τη διασφάλιση μιας δίκαιης και ισότιμης μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Χωρίς συνέχιση, τα οφέλη της προηγούμενης υποστήριξης από το Μηχανισμό θα χαθούν λόγω της μακροπρόθεσμης φύσης της μετάβασης, και η αφοσίωση της ΕΕ στο να μην αφήσει κανέναν ή καμία περιοχή πίσω θα τεθεί υπό αμφισβήτηση. Πάνω από το 90% των μελών τονίζει τη σημασία της έγκαιρης έγκρισης του Κανονισμού του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, καθώς οι καθυστερήσεις στην έγκριση μπορούν να εμποδίσουν σημαντικά τις περιοχές στην υλοποίηση της μετάβασης τους.
2. Διατήρηση εδαφικής προσέγγισης
Ως ένα από τα βασικά στοιχεία που υποστηρίζονται από τα μέλη της ομάδας εργασίας και τις θέσεις εργασίας, η εδαφική προσέγγιση του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης πρέπει να διατηρηθεί σε μελλοντικές περιόδους χρηματοδότησης. Αυτό περιλαμβάνει τη διατήρηση της απαίτησης για τα κράτη μέλη να αναπτύξουν Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης (TJTPs) και τη διασφάλιση της κατανομής χρηματοδότησης σε επίπεδο NUTS 3 ή χαμηλότερα.
Υπάρχει επίσης η πρόταση η κατανομή χρηματοδότησης να να επεκταθεί πέρα από το ΑΕΠ και να κατανέμεται με βάση την ένταση άνθρακα της οικονομίας, την έκταση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης και το επίπεδο ανεργίας σε μια περιοχή.
3. Συνέχιση ενεργού συμμετοχής ενδιαφερομένων
Η επιτυχημένη εμπλοκή μιας ποικιλίας τοπικών και περιφερειακών ενδιαφερομένων κατά τον σχεδιασμό και την υλοποίηση του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης πρέπει να διατηρηθεί ως προτεραιότητα στη μελλοντική χρηματοδότηση δίκαιης μετάβασης. Η άμεση εμπλοκή (τόσο συμβουλευτική όσο και αντιπροσωπευτική) βασικών ενδιαφερομένων – όπως εργαζόμενοι, συνδικάτα, ΜΜΕ, πανεπιστήμια, ΜΚΟ, οργανώσεις κοινωνίας των πολιτών, νεανικές ενώσεις, κοινωνικοί εταίροι και τοπικοί κάτοικοι – σε όλα τα στάδια είναι απαραίτητη για την επίτευξη μιας αποτελεσματικής και περιεκτικής περιφερειακής μετάβασης που πραγματικά δεν αφήνει κανέναν πίσω.
Τα κράτη μέλη θα πρέπει να δώσουν έμφαση στην εμπλοκή τοπικών και δυνητικά περιθωριοποιημένων φωνών – όπως γυναίκες, νέοι άνθρωποι και άτομα με αναπηρίες. Η ανάπτυξη Εδαφικού Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης πρέπει να συνεχίσει να βασίζεται σε ενδιαφερόμενους επί τόπου και να τους εμπλέκει ενεργά στον σχεδιασμό, την υλοποίηση, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση της δίκαιης μετάβασης.
4. Ενίσχυση υποστήριξης ικανοτήτων και μείωση διοικητικού φόρτου
Η μελλοντική υποστήριξη μιας δίκαιης μετάβασης πρέπει να αντιμετωπίσει τις απαιτητικές διοικητικές διαδικασίες και τα κενά πόρων που εντοπίζονται. Η υποστήριξη ανάπτυξης ικανοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της υψηλής ποιότητας τεχνικής βοήθειας και εκπαιδεύσεων για τοπικές και περιφερειακές αρχές, πρέπει επομένως να συνεχιστεί και να αυξηθεί όπου χρειάζεται.
Οι ερωτηθέντες στην έρευνα της ομάδας εργασίας κατέγραψαν την έλλειψη τοπικών πόρων, ικανοτήτων και εμπειρογνωμοσύνης ως τα πιο συχνά κενά πόρων για την υλοποίηση του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης . Πιο συγκεκριμένα, τα μέλη της ομάδας εργασίας αναφέρθηκαν σε ανεπαρκή τοπική ικανότητα, έλλειψη σχετικής εμπειρίας και εμπειρογνωμοσύνης των παραληπτών, και έλλειψη υποστήριξης στην προετοιμασία έργων σε ορισμένες περιοχές.
Οι διοικητικές διαδικασίες πρέπει να απλουστευθούν όπου είναι δυνατόν. Σε επίπεδο ΕΕ, απλουστευμένες και σαφείς κανονιστικές απαιτήσεις είναι απαραίτητες. Σε εθνικό ή/και περιφερειακό επίπεδο, η εφαρμογή απλουστευμένων και εξορθολογισμένων διαδικασιών διαχείρισης και ελέγχου χρηματοδότησης μπορεί να μεταφραστεί σε σαφή διακυβέρνηση και ταχύτερη επιλογή και υλοποίηση έργων.
5. Διασφάλιση στοχευμένης χρηματοδότησης
Μια συνολική αύξηση της υποστήριξης για κοινωνικές ανάγκες συνιστάται, ιδιαίτερα μέσω μεγαλύτερων επενδύσεων σε εκπαιδευτικά ιδρύματα και ανάπτυξη δεξιοτήτων. Για να αποφευχθούν μελλοντικά κενά στην κοινωνική υποστήριξη, η ΕΕ θα πρέπει να απαιτήσει από κάθε κράτος μέλος να δώσει προτεραιότητα στις ευάλωτες ομάδες και να διατυπώσει στοχευμένα μέτρα υποστήριξης εκείνων που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο στην αντίστοιχη περιοχή.
Επιπλέον, η μελλοντική οικονομική υποστήριξη θα πρέπει να είναι πιο στοχευμένη για να αντικατοπτρίζει διαφορετικές τομεακές και γεωγραφικές ανάγκες μετάβασης. Η υποστήριξη δίκαιης μετάβασης θα πρέπει να διακρίνει μεταξύ τομέων που πρέπει να μεταβούν μακριά από τα ορυκτά καύσιμα αλλά αναμένεται να συνεχίσουν – όπως οι βιομηχανίες χάλυβα ή αυτοκινητοβιομηχανίας – και τομείς που πρέπει να εξαλειφθούν εντελώς, όπως η εξόρυξη άνθρακα.
6. Ανάπτυξη μοντέλων διακυβέρνησης
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να συνεχίσει να επιτρέπει στα κράτη μέλη να διαμορφώνουν τις δικές τους δομές διακυβέρνησης, παράλληλα παρέχοντας πρόσθετη υποστήριξη για την ενίσχυση της θεσμικής ικανότητας σε περιφερειακό επίπεδο. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει την παροχή επιπλέον χρηματοδότησης για διοικητικό προσωπικό.
Μόνο το μισό των ερωτηθέντων στην τρίτη έρευνα της ομάδας εργασίας θεώρησε ότι το τρέχον μοντέλο διακυβέρνησης στην περιοχή τους ήταν κατάλληλο για επιτυχή υλοποίηση Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης. Η υπερβολικά κεντροποιημένη διακυβέρνηση και η ανεπαρκής συνεργασία μεταξύ εθνικού και περιφερειακού επιπέδου αναφέρθηκαν ως λόγοι για αυτή την ανεπάρκεια.
Οι εθνικές αρχές ενθαρρύνονται να ενσωματώσουν τυπικά τις περιφερειακές και τοπικές αρχές στα μοντέλα διακυβέρνησης δίκαιης μετάβασης και να διασφαλίσουν ότι οι εξουσίες λήψης αποφάσεων ανατίθενται στην αρχή με τη σχετική γνώση και ικανότητα.
7. Βελτίωση μοντέλων παράδοσης χρηματοδότησης
Η Επιτροπή θα πρέπει να ενισχύσει τον συντονισμό μεταξύ των διαφόρων συμπληρωματικών χρηματοδοτικών μέσων JTM αφαιρώντας διοικητικά και ικανοτητικά εμπόδια. Αυτό θα επέτρεπε σε μια ευρύτερη ομάδα δημόσιων και ιδιωτικών ενδιαφερομένων στις περιοχές του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης να αξιοποιήσουν καλύτερα τα μέσα InvestEU και PSLF.
8. Αύξηση Παρακολούθησης και Διαφάνειας
Ενώ το επερχόμενο εργαλείο παρακολούθησης EFTO μπορεί να αξιοποιηθεί από τα κράτη μέλη ως πηγή απτών πληροφοριών για τις πτυχές δικαιότητας της δίκαιης μετάβασής τους, η Επιτροπή θα πρέπει επίσης να παρέχει σαφείς οδηγίες για τις περιοχές JTF σχετικά με το πώς να αναπτύξουν εξατομικευμένα πλαίσια παρακολούθησης για την υποστήριξη της υλοποίησης TJTP σε περιφερειακό επίπεδο.
Τα κενά στο τρέχον πλαίσιο παρακολούθησης JTM εμποδίζουν την ικανότητα των κρατών μελών να αξιολογήσουν τον κοινωνικο-οικονομικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο του Μηχανισμού.
9. Ευθυγράμμιση εύρους επιλέξιμων έργων
Βελτίωση υποστήριξης σε ΜΜΕ: Τα κράτη μέλη θα πρέπει να περιλαμβάνουν μια συγκεκριμένη προσέγγιση για την οικοδόμηση αλυσίδων αξίας γύρω από αναδυόμενες βιομηχανίες και τη διαφοροποίηση της οικονομίας στον σχεδιασμό δίκαιης μετάβασής τους. Αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει μια ολιστική προσέγγιση για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι ΜΜΕ. Επιπλέον, η πρόσβαση σε χρηματοδότηση για μικρότερες εταιρείες πρέπει να βελτιωθεί – όπως παρέχοντας γεφυρωτική χρηματοδότηση για start-ups και μικρότερες εταιρείες, μειώνοντας τα εμπόδια συγχρηματοδότησης, και αυξάνοντας τα ποσοστά εκ των προτέρων χρηματοδότησης και προχρηματοδότησης.
Αναθεώρηση υποστήριξης σε Μεγάλες Εταιρείες: Οι μεγάλες εταιρείες θα πρέπει να παραμείνουν αντικατοπτρισμένες στον σχεδιασμό δίκαιης μετάβασης μόνο όταν μπορούν να μεταβούν μακριά από τα ορυκτά καύσιμα, να παρέχουν ελκυστικές και διαρκείς θέσεις εργασίας, και να φέρουν νέες αλυσίδες αξίας και πράσινες βιομηχανίες στις περιοχές τους.
Διασφάλιση ευελιξίας: Η Επιτροπή θα πρέπει να απαιτήσει από τα κράτη μέλη και τις περιφερειακές αρχές να αναπτύξουν σαφή κριτήρια έργων στις προσκλήσεις Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης τους, απαιτώντας από αυτούς να διατυπώσουν πώς θα υποστηρίξουν την ανάπτυξη ολοκληρωμένων οικονομικών οικοσυστημάτων στις περιοχές τους. Η Επιτροπή μπορεί επίσης να εξερευνήσει την επέκταση των υποστηριζόμενων τύπων δραστηριοτήτων, με αρκετά μέλη της ομάδας εργασίας να συνιστούν να γίνουν επιλέξιμα έργα υγειονομικής περίθαλψης και τουρισμού.
Αναθεώρηση επιλεξιμότητας ορυκτών καυσίμων: Πολλά μέλη της ομάδας εργασίας συμφώνησαν ότι τα έργα που σχετίζονται με ορυκτά καύσιμα θα πρέπει να παραμείνουν μη επιλέξιμα για χρηματοδότηση JTM. Ορισμένα μέλη της ομάδας εργασίας έθεσαν ότι θα μπορούσαν δυνητικά να εξεταστούν σε αυστηρή βάση κατά περίπτωση. Τα έργα που σχετίζονται με ορυκτά καύσιμα που ήδη επιλέξιμα για υποστήριξη υπό τα Ταμεία Καινοτομίας και Εκσυγχρονισμού – όπως η υποδομή CCUS και μπλε υδρογόνου – δεν θα πρέπει να εκτρέπουν πόρους από τον JTM και τον πρωταρχικό του στόχο της μείωσης των κοινωνικο-οικονομικών επιπτώσεων της ενεργειακής μετάβασης.
Κρίσιμες προκλήσεις
Παρά τις επιτυχίες, η μελέτη εντοπίζει σημαντικές προκλήσεις. Το 83% των ερωτηθέντων ανέφερε κενά πόρων, με τους κυριότερους λόγους να είναι η έλλειψη υποστήριξης στην προετοιμασία έργων (17% των ερωτηθέντων), η έλλειψη πρόσβασης σε συγχρηματοδότηση (9% των ερωτηθέντων) και η έλλειψη κεφαλαίου των αιτούντων (5% των ερωτηθέντων).
Διαφοροποιημένες απόψεις για τα ορυκτά καύσιμα
Η μελέτη αποκαλύπτει εύρος απόψεων σχετικά με το θέμα της επιλεξιμότητας ορυκτών καυσίμων. Πολλά μέλη της ομάδας εργασίας υποστηρίζουν τον πλήρη αποκλεισμό έργων σε οποιοδήποτε στάδιο της αλυσίδας εφοδιασμού ορυκτών καυσίμων λόγω του δυναμικού για περαιτέρω “εγκλωβισμό” ορυκτών καυσίμων για τις περιοχές JTF, την επιβράδυνση των προσπαθειών αποκαρβονοποίησης, καθώς και την άμεση αντίφαση με άλλες πολιτικές της ΕΕ.
Σημειώνουν ότι τα έργα που σχετίζονται με ορυκτά καύσιμα – όπως έργα Δέσμευσης, Αξιοποίησης και Αποθήκευσης Άνθρακα (CCUS) ή έργα μπλε υδρογόνου – είναι δυσανάλογα ακριβά και καλύπτονται ήδη από άλλα ταμεία της ΕΕ, όπως τα Ταμεία Καινοτομίας και Εκσυγχρονισμού. Επιπλέον σημειώνουν ότι η χρηματοδότηση έργων που σχετίζονται με ορυκτά καύσιμα θα μπορούσε να καθυστερήσει τη μετάβαση προς εναλλακτικές οικονομικές δραστηριότητες, αντιφάσκοντας έτσι με τους στόχους του JTM.
Εναλλακτικές απόψεις παρατηρήθηκαν επίσης στην ομάδα εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της πρότασης ότι τέτοια έργα θα μπορούσαν να δημιουργήσουν πολλές θέσεις εργασίας σε περιοχές JTF. Τα μέλη της ομάδας εργασίας υπέρ των έργων που σχετίζονται με ορυκτά καύσιμα πρότειναν ότι αυτά τα έργα θα μπορούσαν να εξεταστούν σε αυστηρή βάση κατά περίπτωση και δυνητικά υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις – όπως περιορισμένη διάρκεια έργου, περιορισμό σε συγκεκριμένες βιομηχανίες, ή περιοχές που ξεκινούν από χαμηλότερη βάση.
Ευρωπαϊκό παρατηρητήριο και μελλοντικές εξελίξεις
Τα μέλη της ομάδας εργασίας πρότειναν ότι η μελλοντική χρηματοδότηση δίκαιης μετάβασης θα πρέπει να δημιουργήσει ένα πανευρωπαϊκό παρατηρητήριο και να εστιάσει στην υλοποίηση ενός πιο εξατομικευμένου πλαισίου παρακολούθησης. Ενώ το επερχόμενο Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Δίκαιης Μετάβασης (EFTO) στοχεύει να υποστηρίξει την παρακολούθηση και διαφάνεια συλλέγοντας και παρέχοντας ευρύτερα δεδομένα για διαδικασίες δίκαιης μετάβασης – συμπεριλαμβανομένων δεδομένων που σχετίζονται με δημογραφία, απασχόληση και εκπαίδευση – τα μέλη της ομάδας εργασίας τόνισαν τη σημασία της περιφερειακής καθοδήγησης για το πώς να προσαρμόσουν και να εντοπίσουν πλαίσια παρακολούθησης για την υποστήριξη της υλοποίησης TJTP σε περιφερειακό επίπεδο.
Περίπου 60% των μελών της ομάδας εργασίας ήταν υπέρ της παρακολούθησης των δεσμεύσεων απανθρακοποίησης των περιοχών JTF για την πλήρη κατανόηση του αντικτύπου JTM. Άλλοι εξέφρασαν διστακτικότητα σχετικά με την άμεση σύνδεση της υποστήριξης JTM με αποτελέσματα αποκαρβονοποίησης, δηλώνοντας ότι οι προσπάθειες παρακολούθησης θα πρέπει να επικεντρωθούν στον κεντρικό στόχο του Μηχανισμού – τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων της μετάβασης.
Σημείωση: Οι πληροφορίες και απόψεις που περιέχονται στο παρόν έγγραφο είναι αυτές των μελών της Ομάδας Εργασίας της Πλατφόρμας Δίκαιης Μετάβασης σχετικά με το Μέλλον της Δίκαιης Μετάβασης και δεν αντικατοπτρίζουν την επίσημη άποψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Γιάννης Κωσταρέλλας – www.xronos-kozanis.gr
