Αλγόριθμοι, βιντεοπαιχνίδια «τζόγου» και εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης στο μικροσκόπιο της ΕΕ
Την καθιέρωση ελάχιστου ορίου ηλικίας τα 16 έτη για αυτόνομη πρόσβαση σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης ζητά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σε μια απόφαση με στόχο την ενίσχυση της ψηφιακής προστασίας των ανηλίκων. Η πρόταση, η οποία εγκρίθηκε με 483 ψήφους υπέρ, 92 κατά και 86 αποχές, καλεί την Ευρωπαϊκή Ένωση να επιβάλει πιο αυστηρούς κανόνες στις ψηφιακές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των αλγορίθμων σύστασης περιεχομένου, των βιντεοπαιχνιδιών με χαρακτηριστικά τύπου «τζόγου» και ορισμένων εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης.
Στην ίδια πρόταση τονίζεται ότι πάνω από το 90% των Ευρωπαίων πολιτών θεωρούν επείγουσα προτεραιότητα την προστασία των παιδιών στο διαδίκτυο. Τα ποσοστά αφορούν την ανάγκη περιορισμού της πρόσβασης σε ακατάλληλο περιεχόμενο, τους κινδύνους για την ψυχική υγεία και την άνοδο του διαδικτυακού εκφοβισμού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλείται να λάβει πρόσθετα μέτρα ώστε οι κανόνες ασφαλείας να εφαρμόζονται από τις πλατφόρμες χωρίς εξαιρέσεις, ενώ προτείνεται να υπάρξουν κυρώσεις σε εταιρείες που δεν συμμορφώνονται.
16 έτη για αυτόνομη πρόσβαση και επαλήθευση ηλικίας
Με βάση την απόφαση, τα παιδιά κάτω των 16 ετών δεν θα μπορούν να χρησιμοποιούν αυτόνομα κοινωνικά δίκτυα, πλατφόρμες διαμοιρασμού βίντεο ή «ψηφιακούς συντρόφους» τεχνητής νοημοσύνης. Για παιδιά ηλικίας 13 έως 16 ετών η πρόσβαση θα επιτρέπεται μόνο με γονική συγκατάθεση.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στηρίζει επίσης την ανάπτυξη μιας ευρωπαϊκής εφαρμογής για την επαλήθευση της ηλικίας και τη χρήση του ευρωπαϊκού πορτοφολιού ψηφιακής ταυτότητας, υπό τον όρο ότι τα συστήματα αυτά δεν θα οδηγούν σε μαζική συλλογή προσωπικών δεδομένων και δεν θα απαλλάσσουν τις εταιρείες από την ευθύνη προστασίας ανηλίκων.
Εθιστικές πρακτικές και αλγόριθμοι στόχευσης
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προτείνει την απαγόρευση πρακτικών που θεωρούνται εθιστικές για τους ανηλίκους, όπως η απεριόριστη κύλιση περιεχομένου (infinite scrolling), η αυτόματη αναπαραγωγή βίντεο (autoplay) και οι ανταμοιβές για συνεχή χρήση. Οι λειτουργίες αυτές, σύμφωνα με την απόφαση, αυξάνουν τον χρόνο παραμονής στις πλατφόρμες και δυσκολεύουν τον έλεγχο της έκθεσης των εφήβων στο περιεχόμενο.
Παράλληλα, ζητείται να απαγορευτούν οι αλγόριθμοι σύστασης που βασίζονται στη συλλογή δεδομένων αλληλεπίδρασης (likes, χρόνο θέασης, σχόλια), καθώς μπορούν να ενισχύσουν την υπερβολική χρήση και να επηρεάσουν τη συμπεριφορά των ανηλίκων.
Η σχετική μελέτη του Κοινοβουλίου για τις ψηφιακές πλατφόρμες επισημαίνει ότι τα μοντέλα επιχειρηματικής λειτουργίας βασίζονται στην εμπορική αξιοποίηση της προσοχής των χρηστών. Σύμφωνα με την έρευνα, η αλγοριθμική στόχευση μπορεί να συμβάλει σε αύξηση του άγχους, διαταραχές ύπνου και δυσλειτουργική χρήση κινητών συσκευών, ειδικά σε ηλικίες κάτω των 14 ετών, κατά τις οποίες η γνωστική ωρίμανση δεν έχει ολοκληρωθεί.
Βιντεοπαιχνίδια και ψηφιακός «τζόγος»
Στο επίκεντρο της απόφασης βρίσκονται και τα βιντεοπαιχνίδια, με το Κοινοβούλιο να ζητά την απαγόρευση των «lootboxes» και άλλων χαρακτηριστικών που προσομοιάζουν με τζόγο, όπως τροχοί τύχης, τυχαίες ανταμοιβές και αγορές με εικονικό χρήμα που σχετίζονται με την πρόοδο του παίκτη.
Τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δείχνουν ότι οι πρακτικές αυτές μπορούν να ενθαρρύνουν υπερβολική δαπάνη και εξάρτηση, καθώς βασίζονται σε μηχανισμούς τυχαίας επιβράβευσης και μοτίβα ψυχολογικής προσδοκίας, ορισμένα εκ των οποίων έχουν κοινά στοιχεία με τον τζόγο.
Τεχνητή νοημοσύνη, deepfakes και παραποίησης εικόνων
Σημαντικό τμήμα της απόφασης αφορά την τεχνητή νοημοσύνη. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητά να ληφθεί επείγουσα δράση για εργαλεία παραγωγικής ΤΝ που δημιουργούν ή αλλοιώνουν εικόνες και βίντεο (deepfakes), καθώς και για εφαρμογές «αφαίρεσης ρούχων» που μπορούν να παραποιούν φωτογραφίες χωρίς συναίνεση.
Επιπλέον, προτείνεται η αξιολόγηση των «συντρόφων» τεχνητής νοημοσύνης, ψηφιακών χαρακτήρων που επικοινωνούν με ανηλίκους και χρησιμοποιούν μηχανισμούς συναισθηματικής αλληλεπίδρασης. Σύμφωνα με τη μελέτη του Κοινοβουλίου, η ανάπτυξη τέτοιων εφαρμογών ενδέχεται να δημιουργήσει νέες μορφές παραπλανητικών πρακτικών και κινδύνων, ειδικά σε σχέση με την προστασία δεδομένων και την ψευδή ταυτότητα χρηστών.
Κυρώσεις και προσωπική ευθύνη στελεχών πλατφορμών
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προτείνει ενίσχυση των ελέγχων για την εφαρμογή του κανονισμού για τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA) και καθιέρωση κυρώσεων που μπορεί να φτάνουν έως και σε απαγόρευση λειτουργίας πλατφόρμας σε επίπεδο ΕΕ, εφόσον δεν συμμορφώνεται.
Ζητείται επίσης τα ανώτερα διευθυντικά στελέχη των εταιρειών να φέρουν προσωπική ευθύνη σε περίπτωση σοβαρών παραβάσεων των κανόνων.
Κατά την διάρκεια συνέντευξης τύπου στο Στρασβούργο, η η εισηγήτρια Christel Schaldemose (Σοσιαλδημοκράτες – Δανία) ανέφερε, μεταξύ άλλων, ότι οι πλατφόρμες «δεν έχουν σχεδιαστεί για παιδιά» και ότι «το πείραμα τελειώνει εδώ».
Τι ισχύει στην Ελλάδα για την προστασία ανηλίκων στο διαδίκτυο
Σύμφωνα με την έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η Ελλάδα συγκαταλέγεται στα κράτη-μέλη που εφαρμόζουν εθνικά μέτρα για τον περιορισμό της πρόσβασης ανηλίκων σε ακατάλληλο ή επιβλαβές ψηφιακό περιεχόμενο, καθώς και μέτρα κατά της διαδικτυακής εξάρτησης των παιδιών.
- Εθνική στρατηγική με εφαρμογή “Kids Wallet”
Η Ελλάδα υιοθέτησε το 2024 εθνική στρατηγική για την προστασία ανηλίκων από τον εθισμό στο διαδίκτυο, η οποία προβλέπει τη χρήση εφαρμογής τύπου «ψηφιακού πορτοφολιού» για επαλήθευση ηλικίας ανηλίκων και γονικό έλεγχο. Η εφαρμογή αυτή θα δίνει τη δυνατότητα στους γονείς να:
- μπλοκάρουν συγκεκριμένες ιστοσελίδες,
- ορίζουν χρονικά όρια χρήσης,
- ελέγχουν πρόσβαση σε ψηφιακό περιεχόμενο.
Η έκθεση του ΕΚ αναφέρει ότι η Ελλάδα σχεδιάζει το Kids Wallet ως μέτρο για επαλήθευση ηλικίας και αντιμετώπιση του internet addiction.
2) Απαγόρευση κινητών στα σχολεία
Η Ελλάδα είναι ανάμεσα στις λίγες χώρες της ΕΕ που έχουν θεσπίσει γενική απαγόρευση χρήσης κινητών τηλεφώνων στα σχολεία, τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η απαγόρευση ισχύει όχι μόνο στα μαθήματα αλλά και στα διαλείμματα, με εξαίρεση περιπτώσεις υγείας.
Αυτό καθιστά την χώρα μας μία από τις ελάχιστες χώρες με πλήρη εφαρμογή του μέτρου σε εθνικό επίπεδο, μαζί με Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία, Ουγγαρία και Πορτογαλία.
3) Μέτρα για πρόσβαση σε ακατάλληλο περιεχόμενο
Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, η Ελλάδα περιλαμβάνεται στις χώρες που υιοθετούν εργαλεία επαλήθευσης ηλικίας και γονικού ελέγχου για να περιορίσουν την πρόσβαση ανηλίκων σε περιεχόμενο με τυχαία ανταμοιβή, όπως τα lootboxes στα βιντεοπαιχνίδια, και σε πλατφόρμες με μη ασφαλείς αλγορίθμους.
4) Σύνδεση με ευρωπαϊκή πολιτική
Η εφαρμογή Kids Wallet θεωρείται βήμα που προετοιμάζει την Ελλάδα να ευθυγραμμιστεί με το ευρωπαϊκό πορτοφόλι ψηφιακής ταυτότητας, το οποίο θα λειτουργεί ως εργαλείο επαλήθευσης ηλικίας σε πλατφόρμες, όπως ζητά η ΕΕ.
Τι δεν υπάρχει ακόμη στην Ελλάδα (σύμφωνα με την έκθεση)
Το briefing δεν καταγράφει ελληνική νομοθεσία:
- για όριο ηλικίας χρήσης social media, όπως στη Γαλλία
- για νομική προστασία από “sharenting”
- για ρητή ρύθμιση “kidfluencers” (παιδιά influencers και εμπορική εκμετάλλευση)
- Αυτά τα ρυθμιστικά κενά δίνονται ως παραδείγματα άλλων χωρών, όχι της Ελλάδας.
Άρα η χώρα μας βρίσκεται στο ευρωπαϊκό μέσο όσον αφορά την προστασία των παιδιών online, με ιδιαίτερη έμφαση:
- στον έλεγχο πρόσβασης (μέσω Kids Wallet),
- στην εξάρτηση από κινητά (απαγόρευση στα σχολεία).
Ωστόσο, δεν διαθέτει ακόμη νομική οριοθέτηση ηλικίας για χρήση κοινωνικών δικτύων, ούτε ρυθμίσεις για γονικό περιεχόμενο και παιδικούς influencers, τομείς στους οποίους προηγείται η Γαλλία και η Ιταλία.
Σωκράτης Μουτίδης – www.xronos-kozanis.gr
