Νέος Κώδικας Αυτοδιοίκησης: Ηλεκτρονική ψηφοφορία, αυστηρότερα ασυμβίβαστα και σύστημα εναλλακτικής ψήφου
Στη δημόσια διαβούλευση αναμένεται να τεθεί σύντομα ο νέος Κώδικας Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ο οποίος περιλαμβάνει σημαντικές αλλαγές στον τρόπο διεξαγωγής των αυτοδιοικητικών εκλογών. Η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) έχει προγραμματίσει Έκτακτη Γενική Συνέλευση για τις 17 Δεκεμβρίου 2025, στις 9.30 το πρωί, στο Ξενοδοχείο CARAVEL στην Αθήνα, με μοναδικό θέμα τη συζήτηση και λήψη απόφασης επί του περιεχομένου του νέου Κώδικα.
Όπως αναφέρει ο Πρόεδρος της ΚΕΔΕ, Λάζαρος Κυρίζογλου, σε επιστολή προς τις Περιφερειακές Ενώσεις Δήμων (ΠΕΔ) και τους Δήμους της χώρας, τα κείμενα που εστάλησαν από το Υπουργείο Εσωτερικών δεν αποτελούν το τελικό περιεχόμενο του Κώδικα, καθώς δεν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία επεξεργασίας από τη Γενική Γραμματεία Νομικών και Κοινοβουλευτικών Θεμάτων και τα συναρμόδια Υπουργεία. Επίσης, εκκρεμεί το τεύχος που αφορά τα Νομικά Πρόσωπα και τα άρθρα για το ύψος των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων (ΚΑΠ) Δήμων και Περιφερειών.
Οι ΠΕΔ καλούνται να αποστείλουν τις προτάσεις τους μέχρι την Παρασκευή 12 Δεκεμβρίου 2025, προκειμένου αυτές να ενσωματωθούν στο τελικό κείμενο προτάσεων της ΚΕΔΕ.
Ηλεκτρονική Ψήφος: Νέα δυνατότητα για τους εκλογείς
Ο νέος Κώδικας προβλέπει τη θέσπιση της δυνατότητας ψηφοφορίας με ηλεκτρονική ψήφο στις αυτοδιοικητικές εκλογές. Θα καταρτίζονται «Ειδικοί Εκλογικοί Κατάλογοι Ηλεκτρονικής Ψήφου», στους οποίους οι εγγεγραμμένοι εκλογείς θα ασκούν το εκλογικό τους δικαίωμα αποκλειστικά μέσω ειδικής εφαρμογής ηλεκτρονικής ψηφοφορίας.
Η εγγραφή, η μεταβολή στοιχείων και η διαγραφή από τον ειδικό εκλογικό κατάλογο θα πραγματοποιούνται μέσω ηλεκτρονικής εφαρμογής που λειτουργεί στο Υπουργείο Εσωτερικών, προσβάσιμης μέσω του gov.gr. Η πρόσβαση θα απαιτεί ταυτοποίηση του εκλογέα με χρήση των προσωπικών κωδικών taxisnet, ενώ ο αριθμός κινητού τηλεφώνου και η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου θα επιβεβαιώνονται με κωδικό μιας χρήσης (One Time Password).
Η υποβολή αίτησης, η ακύρωση ή η τροποποίησή της θα επιτρέπονται έως και σαράντα (40) ημέρες πριν από τη διεξαγωγή των εκλογών. Για να διεξαχθεί ηλεκτρονική ψηφοφορία σε έναν δήμο, απαιτείται να είναι εγγεγραμμένοι στον οικείο ειδικό εκλογικό κατάλογο τουλάχιστον τριάντα (30) εκλογείς.
Θα συγκροτείται ειδική πενταμελής Εφορευτική Επιτροπή ψηφοφορίας με ηλεκτρονική ψήφο από τον Πρόεδρο του Αρείου Πάγου, αποτελούμενη από δικαστικούς λειτουργούς (Αντιπρόεδρος ή μέλος Αρείου Πάγου, Πάρεδροι Συμβουλίου της Επικρατείας) και μέλη Διδακτικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού (Δ.Ε.Π.) του ΕΜΠ και του ΕΚΠΑ. Ο τρόπος διεξαγωγής, η πλατφόρμα, η πιστοποίηση του εκλογέα και η διασφάλιση της μυστικότητας και εγκυρότητας της ψήφου θα ρυθμίζονται με προεδρικό διάταγμα.
Εναλλακτική Ψήφος: Πώς λειτουργεί το νέο σύστημα
Η εναλλακτική ψήφος (alternative vote) αποτελεί μια από τις κεντρικές καινοτομίες του νέου εκλογικού συστήματος. Επιτρέπει στους εκλογείς να δηλώσουν την προτίμησή τους σε έναν δεύτερο συνδυασμό, σε περίπτωση που ο πρώτος τους δεν εξασφαλίσει την απαιτούμενη πλειοψηφία.
Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Κώδικα, ο εκλογέας θα έχει τη δυνατότητα να επιλέξει ως εναλλακτική ψήφο έως έναν (1) από τους λοιπούς συνδυασμούς που αναγράφονται στο ψηφοδέλτιο. Η επιλογή αυτή θα εμφανίζεται στο ψηφοδέλτιο υπό τον τίτλο «ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΨΗΦΟΣ (Έως μία επιλογή)», κάτω από τον οποίο θα αναγράφονται τα ονόματα των λοιπών συνδυασμών και το ονοματεπώνυμο του υποψηφίου δημάρχου ή περιφερειάρχη κάθε ενός από αυτούς. Η αναγραφή της εναλλακτικής ψήφου δεν θα γίνεται στα ψηφοδέλτια εάν έχουν ανακηρυχθεί μόνο ένας (1) ή δύο (2) συνδυασμοί.
Στην αρχική ψηφοφορία, επιτυχών θεωρείται ο συνδυασμός που συγκεντρώνει ποσοστό μεγαλύτερο του σαράντα δύο τοις εκατό (42% + 1 ψήφο) του συνόλου των έγκυρων ψηφοδελτίων, χωρίς να προσμετρώνται οι εναλλακτικές ψήφοι. Ο επικεφαλής αυτού του συνδυασμού εκλέγεται δήμαρχος ή περιφερειάρχης.
Όταν κανένας συνδυασμός δεν επιτυγχάνει το όριο του 42% + 1 ψήφο, ενεργοποιείται το «δεύτερο στάδιο προσμέτρησης», το οποίο διεξάγεται από το αρμόδιο δικαστήριο. Στο στάδιο αυτό συμμετέχουν οι δύο πρώτοι συνδυασμοί, εκτός εάν υπάρχει ισοψηφία στην πρώτη ή δεύτερη θέση, οπότε συμμετέχουν όλοι οι ισοψηφήσαντες συνδυασμοί.
Στις ψήφους των συνδυασμών που συμμετέχουν στο δεύτερο στάδιο, αθροίζονται οι εναλλακτικές ψήφοι που τους αντιστοιχούν από τα ψηφοδέλτια των λοιπών συνδυασμών που δεν μετέχουν σε αυτό το δεύτερο στάδιο. Επιτυχών συνδυασμός ανακηρύσσεται αυτός που λαμβάνει την απόλυτη ή σχετική πλειοψηφία μετά την προσμέτρηση των εναλλακτικών ψήφων. Εάν στο δεύτερο στάδιο υπάρξει ισοψηφία στην πρώτη θέση μεταξύ δύο τουλάχιστον συνδυασμών, το αρμόδιο δικαστήριο θα διενεργεί δημόσια κλήρωση για την ανάδειξη του επιτυχόντος συνδυασμού.
Ένα ψηφοδέλτιο που δεν φέρει επιλογή εναλλακτικής ψήφου θεωρείται έγκυρο. Επίσης, ένα ψηφοδέλτιο που φέρει δύο (2) ή περισσότερες εναλλακτικές ψήφους είναι έγκυρο, ωστόσο καμία εναλλακτική ψήφος δεν λαμβάνεται υπόψη σε περίπτωση που εφαρμοστεί το δεύτερο στάδιο προσμέτρησης.
Πώς θα είναι τα ψηφοδέλτια
Ο νέος Κώδικας προβλέπει δύο κύριους τύπους ψηφοδελτίων που θα εκτυπώνονται από τους συνδυασμούς:
Ψηφοδέλτιο για τις Δημοτικές Εκλογές
Όλα τα αξιώματα εντός του δήμου (α’ βαθμός αυτοδιοίκησης), συμπεριλαμβανομένης της ενδοδημοτικής αποκέντρωσης, θα περιλαμβάνονται στο ίδιο ψηφοδέλτιο. Το ψηφοδέλτιο θα περιλαμβάνει το επώνυμο και το όνομα του υποψήφιου δημάρχου, την ένδειξη «ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ ΑΝΕΥ ΣΤΑΥΡΟΥ» για τους δημοτικούς συμβούλους, τον τίτλο «ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ ΔΗΜΟΤΙΚΟΙ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ», τον τίτλο «ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ» ακολουθούμενο από το όνομα της κοινότητας, τον τίτλο «ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ» ακολουθούμενο από το όνομα της κοινότητας, και τον τίτλο «ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΨΗΦΟΣ (Έως μία επιλογή)», με τα ονόματα των λοιπών συνδυασμών και του υποψηφίου δημάρχου τους, εφόσον οι ανακηρυχθέντες συνδυασμοί είναι περισσότεροι από δύο.
Στο ψηφοδέλτιο αυτό, ο εκλογέας θα εκφράζει την προτίμησή του σημειώνοντας σταυρό παραπλεύρως του ονόματος του υποψηφίου. Ο αριθμός των σταυρών προτίμησης διαφέρει ανάλογα με το αξίωμα: 1, 2, 3 ή 4 σταυροί για δημοτικούς συμβούλους, 1 ή 2 σταυροί για συμβούλους δημοτικής κοινότητας, και 1 σταυρός για εκπρόσωπο δημοτικής κοινότητας.
Ψηφοδέλτιο για τις Περιφερειακές Εκλογές
Το ψηφοδέλτιο για τις περιφερειακές εκλογές (β’ βαθμός αυτοδιοίκησης) θα είναι ξεχωριστό από το δημοτικό και θα περιλαμβάνει το επώνυμο και το όνομα του υποψήφιου περιφερειάρχη, τον τίτλο «ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ ΑΝΕΥ ΣΤΑΥΡΟΥ» για περιφερειακούς συμβούλους, τους τίτλους «ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ» ανάλογα με την περιφερειακή ενότητα, και την επιλογή «ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΨΗΦΟΣ» για τους λοιπούς συνδυασμούς.
Στην πράξη, το ψηφοδέλτιο για τον δήμο θα λειτουργεί ως ένα ενιαίο εργαλείο εκλογής: με μία επιλογή ψηφοδελτίου συνδυασμού, θα ψηφίζονται όλοι οι αιρετοί του δήμου, από τον δήμαρχο μέχρι τον εκπρόσωπο της κοινότητας, με τη χρήση σταυρών προτίμησης για τα επιμέρους αξιώματα.
Αυστηροποίηση των Ασυμβίβαστων
Ο νέος Κώδικας εισάγει αυστηρότερο πλαίσιο ασυμβίβαστων. Σύμφωνα με το Άρθρο 44, δεν θα μπορούν να εκλεγούν αιρετοί (δήμαρχοι, σύμβουλοι, περιφερειάρχες) όσοι έχουν ληξιπρόθεσμες οφειλές που υπερβαίνουν τα τριακόσια (300) ευρώ προς τον οικείο δήμο/περιφέρεια ή τα νομικά τους πρόσωπα, εφόσον έχει κοινοποιηθεί ατομική ειδοποίηση ή έχουν εφαρμοστεί αναγκαστικά μέτρα είσπραξης.
Εάν ο οφειλέτης εκλεγεί, θα πρέπει να εξοφλήσει ή να ρυθμίσει την οφειλή εντός αποκλειστικής προθεσμίας πέντε (5) ημερών από την ενημέρωσή του. Αν δεν εξοφληθεί ή ρυθμιστεί η οφειλή εντός της προθεσμίας, ο αιρετός εκπίπτει αυτοδικαίως από το αξίωμα, με διαπιστωτική πράξη του Επόπτη Νομιμότητας.
Επίσης, απαγορεύεται η εκλογή υπαλλήλων του Δημοσίου, ΝΠΔΔ, κρατικών ΝΠΙΔ που άσκησαν καθήκοντα προϊσταμένου Γενικής Διεύθυνσης ή Διεύθυνσης στα διοικητικά όρια του δήμου ή της περιφέρειας όπου είναι υποψήφιοι, από 1η Ιανουαρίου του έτους των εκλογών και μετά.
Δεν θα μπορούν να εκλεγούν όσοι συνδέονται με τον οικείο δήμο ή περιφέρεια με συμβάσεις προμήθειας, έργου ή παροχής υπηρεσιών, με αντικείμενο συνολικής αξίας άνω των δέκα χιλιάδων (10.000) ευρώ (πλέον ΦΠΑ), εφόσον η σύμβαση ισχύει την 1η Ιανουαρίου του έτους των εκλογών και μετά.
Τέλος, δεν επιτρέπεται υποψηφιότητα και στους δύο βαθμούς τοπικής αυτοδιοίκησης ή για περισσότερα του ενός αυτοδιοικητικά αξιώματα στον ίδιο ή σε άλλον βαθμό. Δεν επιτρέπεται επίσης η σύμπτωση της ιδιότητας του αιρετού και στους δύο βαθμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, με αποτέλεσμα την αυτοδίκαιη έκπτωση και από τα δύο αξιώματα.
Αλλαγές στο Εκλογικό Σύστημα και τη Διαδικασία
Ο νέος Κώδικας προβλέπει ότι οι υποψηφιότητες για όλα τα αξιώματα επιτρέπονται μόνο εντός συνδυασμών, αποκλείοντας τις μεμονωμένες υποψηφιότητες. Η κατανομή εδρών ακολουθεί το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής: εάν ο επιτυχών συνδυασμός λάβει ποσοστό έως 60%, εκλέγει τα τρία πέμπτα (3/5) του συνόλου των εδρών του δημοτικού ή περιφερειακού συμβουλίου.
Οι συνδυασμοί θα έχουν τη δυνατότητα (ή υποχρέωση για τις περιφέρειες) να περιλαμβάνουν υποψηφίους άνευ σταυρού προτίμησης, οι οποίοι δεν προσμετρώνται στις ποσοστώσεις φύλου και προηγούνται στην εκλογή. Κάθε δημοτικός συνδυασμός θα μπορεί να περιλαμβάνει επιπλέον υποψηφίους (έως 10% των εδρών), εφόσον αυτοί είναι έως 30 ετών την 31η Δεκεμβρίου του έτους των εκλογών.
Η δήλωση των συνδυασμών θα υποβάλλεται στην ηλεκτρονική πύλη δήλωσης υποψηφιοτήτων μέσω του gov.gr, με αναλογική εφαρμογή των σχετικών διατάξεων για την εκλογή βουλευτών. Ορίζονται αναπροσαρμοσμένα συνολικά παράβολα για τους συνδυασμούς, ανάλογα με τον πληθυσμό του δήμου (από 1.000 έως 5.000 ευρώ), ενώ για τις περιφέρειες ορίζεται σε 5.000 ευρώ.
Η εκλογή των αιρετών οργάνων της τοπικής αυτοδιοίκησης διεξάγεται κάθε πέντε (5) έτη με άμεση, καθολική και μυστική ψηφοφορία, την τελευταία Κυριακή του μηνός Νοεμβρίου του πέμπτου (5ου) έτους κάθε δημοτικής και περιφερειακής περιόδου. Αν για οποιονδήποτε λόγο δεν διεξαχθεί η ψηφοφορία την προγραμματισμένη ημέρα σε δήμο, περιφέρεια ή σε εκλογικό τμήμα, τότε αυτή διεξάγεται την επόμενη Κυριακή.
