Πλήθος κόσμου στην κεντρική πλατεία της πόλης
Το ποντιακό λαϊκό δρώμενο των «Μωμόγερων» αναβίωσε το πρωί του Σαββάτου στην κεντρική πλατεία της πόλης και πλήθος κόσμου, με σύμμαχο τον καλό καιρό, έσπευσε να απολαύσει αυτό το εντυπωσιακό εθιμικό δρώμενο που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της περιόδου των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων και ένας από τους «θησαυρούς» πολιτιστικής κληρονομιάς που έχουν φέρει και αφήσει οι Πόντιοι στην περιοχή.
Οι «Μωμόγεροι» είναι εγγεγραμμένοι στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO, από το 2016 όταν η Διακυβερνητική Επιτροπή της Σύμβασης για την Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ενέκρινε την πρόταση του υπουργείου Πολιτισμού.
Οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι Αλωνακίων, Σκήτης και Τετραλόφου, ξεκίνησαν από τρία διαφορετικά σημεία του εμπορικού κέντρου και κατέληξαν στην κεντρική πλατεία της πόλης όπου και παρουσίασαν το εθιμο τους στους κατοίκους και τους επισκέπτες της Κοζάνης.
Το δρώμενο των «Μωμόγερων» λαμβάνει χώρα το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων, έχει ευχετηριακό χαρακτήρα και οι ρίζες του βρίσκονται στους προχριστιανικους χρόνους, αλλά αργότερα οι Πόντιοι έδωσαν χριστιανικό χαρακτήρα σε αυτό. Η ονομασία του δρώμενου προέρχεται από τις λέξεις μίμος και γέρος. Στο έθιμο οι λέξεις αυτές συνδέονται με τις μιμητικές κινήσεις των πρωταγωνιστών-γερόντων. Κατ’ άλλους υπάρχει σύνδεση με τον αρχαιοελληνικό θεό Μώμο, ο οποίος ήταν ο θεός της χλεύης και του σκώμματος, της ειρωνείας και του σαρκασμού, προσωποποίηση της κοροϊδίας και της αποδοκιμασίας. Τέλος, υπάρχει και η εκδοχή ότι μωμόγερους ονόμαζαν τους ιερείς του Μώμου.
Το έθιμο των «Μωμογερων» έχει πάνω από πενήντα παραλλαγές. Ωστόσο, μέχρι σήμερα έχει διατηρηθεί μόνο εκείνη που προέρχεται από το χωριό Λιβερά της Τραπεζούντας. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών ανάμεσα στον Πόντο και την Ελλάδα το 1923, οι Πόντιοι πρόσφυγες ήταν αναγκασμένοι να φέρουν μαζί τους λιγοστά πράγματα κατά τη μεταναστευση τους στον ελλαδικό χώρο. Ανάμεσα σε αυτά βρίσκονταν περικεφαλαίες και εγκόλπια Μωμόγερων. Συνέχισαν να τελούν το έθιμο ακόμη και μετά την εγκατάστασή τους στη Μακεδονία. Για αυτόν τον λόγο, από το 1924 η «Μωμοέρια» πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην Ελλάδα, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Ο πρώτος χορευτής που αναβίωσε το δρώμενο στην Ελλάδα ήταν ο Ταπαντζίδης Νικόλαος από τα Λιβερά του Πόντου. Μετά τον εμφύλιο του 1949, απαγορεύτηκε η μάσκα για λόγους ασφαλείας. Η παραλλαγή της Λιβεράς επιβιώνει σήμερα κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου σε οκτώ κοινότητες του νομού Κοζάνης: Τετράλοφος, Αλωνάκια, Σκήτη, Άγιος Δημήτριος, Πρωτοχώρι, Ασβεστόπετρα, Καρυοχώρι και Κομνηνά. Σε όλα τα χωριά, η δομή του εθίμου παραμένει ίδια, με ελάχιστες παραλλαγές στον βηματισμό και τα παραγγέλματα.
Παρουσιάζεται η αναγέννηση της φύσης με την αλλαγή του νέου έτους και έχει σκοπό σάτιρας και αναπαρίσταται η ιστορία του Κιτί Γοτσά. Παραδοσιακά μέρος των συμμετεχόντων φοράνε τομάρια ζώων όπως λύκων και τράγων, ενώ άλλοι ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά και έχουν την μορφή γεροντικών προσώπων και τριγυρνούν σε αυλές σπιτιών και τους δρόμους των χωριών χορεύοντας. Στο δρώμενο οι πρωταγωνιστές είναι τρεις, ο γέρος Κιτί Γοτσά, η νύφη και ο “αράπης”. Η αλλαγή του χρόνου και η αναγέννηση της φύσης συμβολίζεται με τη νύφη η οποία ερωτοτροπεί με τον νέο. Στο δρώμενο εναλλάσσεται η απαγωγή της νύφης από τον νέο με τον γέρο Κιτί Γοτσά.
Επίσης, στο δρώμενο συμμετέχουν και ο διάβολος που συνήθως κάνει “αταξίες” και πειράγματα στα σπίτια που επισκέπτονται. Ενώ ο αστυνόμος είναι ένας χαρακτήρας που φροντίζει για την τάξη και την ασφάλεια και συνήθως όποιος πειράξει τη νύφη ή το γέρο (ή γριά) είναι υπεύθυνος για την επιβολή προστίμων. Υπάρχει και ο χαρακτήρας του γιατρού που είναι υπεύθυνος για την σωματική και ψυχική υγεία των συμμετεχόντων και μπορεί να προβεί σε εξετάσεις και χορήγηση φαρμάκων όπου απαιτείται. Όλα γίνονται σε ένα κλίμα χαράς και πειραγμάτων και όλοι οι συμμετέχοντες αλλά και οι θεατές. διασκεδάζουν και ξορκίζουν το κακό.
Θένια Βασιλειάδου – www.xronos-kozanis.gr
