ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το Ανωχώρι της Καππαδοκίας που την εποχή που οι Έλληνες κατοικούσαν εκεί, λεγόταν Ενεχίλ ήταν ένας καθαρός Ελληνορθόδοξος οικισμός, σήμερα λέγεται Ντικιλιτάς.
Το σημερινό Dikilitaş είναι ένα χωρίο στην κεντρική περιφέρεια της επαρχίας της Νίγδης.
Από το χωριό Ενεχίλ της Καππαδοκίας κατάγεται ένα σημαντικό τμήμα των σημερινών κατοίκων της (Νέας) Αραβησσού ή Αραβυσού που ανήκει στην Π.Ε. Πέλλας.
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Το Ενεχίλ τοποθετείται, γεωγραφικά, 76χλμ νοτιοδυτικά της Καισάρειας και σε απόσταση 47χλμ. βορειοανατολικά από την πόλη της Νίγδης, στο νοτιοανατολικό τμήμα του Μπουντάκ οβά.
Είχε χτιστεί σε υψόμετρο 1450μ. περίπου. Χτισμένο πάνω σε πλαγιά του όρους Αλά-νταγ, γειτόνευε με τα χωριά Καβλάκ-Τεπέ και Σουλούτζοβα. Οι κάτοικοι της περιοχής των Φαράσων (πατρίδα του αγίου Αρσενίου του Καππαδόκη και του πνευματικού παιδιού του, γνωστού γέροντος Παϊσίου), προκειμένου να επισκεφτούν την Νίγδη διέρχονταν από την παραπάνω περιοχή.
ΟΝΟΜΑ
Διαχρονικά ο οικισμός είχε τα παρακάτω ονόματα: (Άνω χωρίο, Ανωχώρι, Αναχουλ, Ενεχιλ, Ενεχίλι, Γκιαούρ, Ενεχιλ, Ντιλικιτας, Enehil, Anahil, Dikilitaş).
– Άνω χωρίο, Ανωχώρι, Αναχουλ, Ενεχίλ, Ενεχίλι, Γκιαούρ Ενεχιλ, όπως και η λατινική γραφή που χρησιμοποιουν οι Τούρκοι Enehil, Anahil.
Όλα τα ονόματα πλην του τελευταίου που ισχύει και σήμερα συνδέονται με την πρώτη θέση του χωρίου, που προφανώς είχε δυο συνοικίες (Άνω και Κάτω χωρίο) υπερίσχυσε η συνοικία που βρισκόταν πιο ψηλά, πριν από την έλευση των Οθωμανών, και στην συνέχεια μετά την οριστική κατάληψη της περιοχής άρχισε η Τουρκοποίηση των ονομάτων.
Σε Τουρκικά αρχεία το βρήκαμε το 1522 μ. Χ. Enehil / Anahil που παραφραζοντας την Ελληνική ονομασία Άνω + Χωρίο ή Ανωχώρι που εξελίχθηκε σε Ανοχούρ= Αναχούλ από όπου προέκυψε Ενεχίλ και επειδή κυριαρχούσαν οι Έλληνες το λέγαν και Γκιαούρ Ενεχίλ που μεταφράζεται σε Ελληνικό Ανωχώρι με την υποσημείωση.
Ελληνορθόδοξος οικισμός στις αρχές του 20ού αιώνα. Τώρα εγκατάσταση Ελλήνων μεταναστών και συντεταγμένες 38° 6′ 33” E, 35° 5′ 17′.
– Dikilitas
H σημερινή ονομασία είναι Dikilitaş Niğde. Η Τουρκική λέξη Dikilitaş σημαίνει οβελίσκος, ερμηνεύεται ως κολόνα.
Είναι γεγονός ότι στην περιοχή του Ενεχιλ εντοπίστηκε, πριν από χρόνια, μια αρχαία -κολόνα, η οποία πιθανολογείται, ότι έδωσε το νέο όνομα του χωρίου.
Δίνεται και άλλη εκδοχή για την προέλευση του σημερινού ονόματος, λέγεται ότι έλαβε το όνομά του από τον βράχο Ντικιλί.
Δίνεται όμως και μια τρίτη εκδοχή για την προέλευση του ονόματος που παραπέμπει και αυτό το όνομα να συνδέεται με την λέξη Ανωχώρι που έγινε στην συνέχεια Ενεχιλ Συμφωνά με αυτή αποτελεί παραφθορά της λέξης Ενεχίλ > Dikil + tas (= πέτρα).
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
Ελληνορθόδοξος οικισμός στις αρχές του 20ού αιώνα.
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, το κρίσιμο έτος 1924 της Ανταλλαγής των Πληθυσμών, οι Έλληνες κάτοικοί του αριθμούσαν 236 οικογένειες με 815 άτομα και ήταν τουρκόφωνοι. Οι δε Τούρκοι κάτοικοι -80 μόνο οικογένειες στα 1916- οι οποίοι αυξάνονταν συνεχώς λόγω της μετοικεσίας πολλών ομοεθνών τους, ανήλθαν την δραματική χρονιά 1924, σε 1500 άτομα.
Το Ένεχιλ διοικητικά ήταν μουχταρλίκι και υπαγόταν στο μουδουρλίκι του Γιάχγιαλι, στο καϊμακαμλίκι του Βερεκιού, στο μουτεσαριφλίκι της Καισάρειας και στο βαλελίκι της Άγκυρας. Σήμερα ανήκει στην περιφέρεια Νίγδης.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Το χωριό αναφέρεται ιστορικά ως πεδίο μάχης μεταξύ των βυζαντινών στρατευμάτων και των Αράβων εισβολέων.
Ηγέτης των τελευταίων ήταν ο παράτολμος εμίρης Ομάρ, που το 863 σάρωσε όλη την Καππαδοκία και, αφού εφόνευσε πολλούς Καππαδόκες, αποκόμισε τεράστιες ποσότητες λαφύρων και έσυρε δεκάδες βυζαντινούς αιχμαλώτους. Τα αυτοκρατορικά στρατεύματα, όμως, τους καταδίωξαν και τους περικύκλωσαν κοντά στο Ενεχίλ.
Η πολεμική σύρραξη που ακολούθησε ήταν σφοδρότατη και οι Άραβες υπέστησαν ταπεινωτική ήττα
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλος επισημαίνει ότι «…μεταξύ χαμοβούνων τινών, είναι χωρίον Ενεχίλι, και κοινότερον Γκιαβούρ Ενεχιλί λεγόμενον, οικούμενων από Χριστιανών και Τούρκων οσπήτια έως 100 παραρρέει και υδάτιον έμπροσθεν, κατερχόμενον εκ των πέριξ βουνών… έχει και εν χάνι μέγα, πλήν ερείπιον».
Στην περιοχή του Ενεχίλ αναφέρονται περιπτώσεις ληστρικών επιδρομών από άτακτους Κιούρτηδες και Τσερκέζηδες (Κιρκάσιους), προερχομένους από το Καζάν Νταγ. Μέρος των τελευταίων, αργότερα, δημιούργησε τον μόνιμο οικισμό Τσερκεζλέρ κοντά στο Καβλάκ-Τεπέ.
Παρά την σταθεροποίησή τους σε συγκεκριμένο και μόνιμο χώρο, δεν απέβαλαν,όμως, τις παλιές βάρβαρες συνήθειές τους, όπως ήταν οι ζωοκλοπές, το πλιάτσικο και η καταπάτηση αγροτικών εκτάσεων, συμβάντα που συνέβαιναν συχνότατα. Οι κάτοικοι των γύρω χωριών είχαν αγανακτήσει και υπέφεραν από φοβικό σύνδρομο.
Η διακήρυξη στα 1908 του καινούριου Συντάγματος, που είχαν συντάξει οι Νεότουρκοι, και η εφαρμογή του από 24 Ιουλίου 1908 έφερε μια νότα αισιοδοξίας και ανακούφισης στους Οθωμανούς υπηκόους.
Όλες οι εθνότητες του κράτους, δέχθηκαν με περισσή χαρά και ικανοποίηση την αναγγελία του «Χουριέτ».
Οι κάτοικοι του Ενεχίλ, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι, βρέθηκαν πανηγυρίζοντας στους δρόμους. Συναδελφωμένοι, και αλληλέγγυοι γελούσαν και χόρευαν μέχρι αργά τη νύχτα.
Μόνο το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως κράτησε επιφυλακτική –κάτι θα ήξερε– στάση απέναντι στα φαινομενικά όπως αποδείχτηκε στην συνέχεια ευχάριστα αυτά γεγονότα..
Πραγματικά, σε λίγα χρόνια φανερώθηκαν οι βαθύτερες προθέσεις των Νεοτούρκων.
Τα γεγονότα που ακολούθησαν, επιβεβαίωσαν τις ανησυχίες της κεφαλής της Ορθοδοξίας.
Αναφέρεται, μάλιστα, σε ιστορικές πηγές ότι ο περιορισμένος στο παλάτι του, εξαιτίας των Νεότουρκων, σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ παρατηρώντας από το παράθυρό του τους πανηγυρισμούς Ελλήνων, Τούρκων, Αρμένιων, Εβραίων κ.ά.
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Το Ενεχίλ υπαγόταν εκκλησιαστικώς στη Ιερά Μητρόπολη της Καισαρείας.
* Εκκλησίες
Υπήρχαν δυο Χριστιανικές εκκλησίες στο Ενεχιλ, των Ταξιάρχων και του Αγίου Παχώμιου
–Αγίων Ταξιαρχών,
Ο πρώτος ιερός ναός βρισκόταν στο κέντρο του χωριού και ήταν αφιερωμένος προς τιμήν των Αγίων Ταξιαρχών, ο οποίος μάλιστα παραδόθηκε νεόκτιστος στους πιστούς λίγο πριν την προσφυγοποίησή τους.
–Ναός Αγίου Παχώμιου
Ο δεύτερος ναός βρισκόταν στο νεκροταφείο και ήταν κοιμητηριακός ναός, αφιερωμένος στον όσιο Παχώμιο.
Σύμφωνα με πληροφορίες που υπάρχουν, στα 1905 λειτουργούσαν στον εν λόγω ναό τρεις ιερείς, απαίδευτοι, όμως 290. Εξωτερικά στην πρόσοψη της εκκλησίας υφίστατο μέχρι πριν λίγα χρόνια η παρακάτω επιγραφή: «Αυτή η πύλις του Κυρίου, εισελεύσομαι εν αυτή έτει χξ΄ (660)».
Σήμερα ο ναός, με την όψη του φανερά αλλοιωμένη, σώζεται σε κακή κατάσταση και χρησιμοποιείται, πλέον, ως αποθήκη λιπασμάτων.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Όσον αφορά την εκπαίδευση, η όλη κατάσταση δεν ήταν και τόσο ρόδινη.
Η πλειοψηφία των Χριστιανών της ευρύτερης περιοχής είχε αναγκασθεί να μίλα Τουρκικά, αντιστεκόταν ακόμα χρησιμοποιώντας την Ελληνική γραφή (Καραμανλήδες = Τουρκική γλώσσα με Ελληνικά γράμματα).
Στο σχολείο πήγαιναν ορισμένα από τα παιδιά του χωριού. Στεγαζόταν σε ένα διώροφο κτίσμα, που χρησίμευε ως σχολείο και οι μαθητές παρακολουθούσαν μαθήματα, όταν, βέβαια, το επέτρεπαν οι συνθήκες.
Τα λιγοστά βιβλία που κυκλοφορούσαν ήταν γραμμένα στην λεγόμενη καραμανλίδικη γραφή, δηλαδή τουρκικές λέξεις με ελληνικούς χαρακτήρες.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
–Γεωργία
Επαγγελματικά, ασχολούνταν κυρίως με γεωργικές και κτηνοτροφικές ασχολίες. σιτάρι, κριθάρι και σίκαλη, και όσπρια, όπως οι φακές, τα ρεβίθια, τα φασόλια.
Και το «ιζγιν», που ήταν φυτό ειδικά για σαλάτα, από τους σπόρους του οποίου έπαιρναν το «μπεζίρ», είδος σπορέλαιου.
Ειδικά για τα σιτηρά, παρά την μικρή παραγωγή τους, επαρκούσαν για την παρασκευή του απαραίτητου ψωμιού τους. Από το σιτάρι που παρήγαγαν, κρατούσαν μικρές ποσότητες, το έριχναν μέσα σε γούρνα, το κοπανούσαν με ξύλινα σφυριά, ώσπου να βγει ο φλοιός του και μετά το έβαζαν στη μυλόπετρα λίγο-λίγο, για να το αλέθουν με τα χέρια. Φύτευαν και λίγο καλαμπόκι. Έως εκείνη τη χρονιά ξεκίνησαν και στο χωριό τους να καλλιεργούν με αρκετή επιτυχία δικές τους πατάτες.
–Κτηνοτροφία
Σε κάθε σχεδόν νοικοκυριό εξέτρεφαν την απαραίτητη αγελάδα, για να εξασφαλίζουν το αναγκαίο γάλα τους, καθώς, επίσης, διέθεταν 5-10 κατσίκες και λιγοστά πρόβατα.
Ζήτημα ήταν αν υπήρχαν στο χωριό δέκα οικογένειες που να είχαν πάνω από πέντε αγελάδες και 80 γιδοπρόβατα. Όταν ερχόταν ο βαρύς χειμώνας, οι βοσκοί μετέφεραν τα κοπάδια τους στα χειμαδιά.
Στο Ενεχίλ εκτρέφονταν 4 κοπάδια με 1000 γιδοπρόβατα έκαστο, 4 κοπάδια με 600 αρνιά έκαστο, 2 κοπάδια με 500 αγελάδες έκαστο, 1 κοπάδι με μοσχάρια, πουλάρια και ημίονους περίπου 700 ζώα, 2 κοπάδια βόδια με 400 ζώα. Υπήρχαν, ακόμη, 20 βουβάλια και ίδιος αριθμός αλόγων 269.
–Εμπόριο
Το Ενεχίλ λειτουργούσε ως ένα μικρό αλλά δραστήριο εμπορικό κέντρο. Οι επαγγελματίες – ανάμεσά τους και αγγειοπλάστες – διατηρούσαν στο Ενεχίλ διάφορα καταστήματα: 2 τουρκικά καφενεία και άλλα 2 ρωμέικα, κουρεία, 2 φούρνους, 20 παντοπωλεία, 7 σιδεράδικα χριστιανών, όπου εργάζονταν οι περίφημοι και ικανότατοι τεμιρτζήδες, που έφτιαχναν τα εργαλεία των Ενεχιλιωτών και των κατοίκων των γειτονικών χωριών. Μαραγκοί, χτίστες, αλμπάνηδες, τσαγκάρηδες κ.ά. πρόσφεραν την τέχνη τους σε όσους την είχαν ανάγκη.
–Βιοτέχνες
Μαρτυρείται για το χωριό ότι, τουλάχιστον μέχρι τον μεγάλο πόλεμο του 1914-1918, υπήρχαν αγγειοπλάστες, οι οποίοι έπλαθαν στάμνες στο Αζιζίν χανινDά , μέσα στο χάνι του Ενεχίλ. Ο μάστορας κατάγονταν από το Γκέλβερι (Καρβάλη) και οι βοηθοί του ήταν Ενεχιλιώτες.
Το χωριό διέθετε 2 μαγγάνους/σποροτριβεία (μπεζιρχανάδες). Ο πρώτος ήταν περιουσία του ναού και τον είχε νοικιασμένο στον Αγκούτογλου….
Έξι μερίδες έπαιρνε ο ναός και τέσσερις ο ενοικιαστής. Ο δεύτερος μάγγανος (μπερζιχανές) ήταν ιδιοκτησία κ.α.
– Μύλοι
Οι νερόμυλοι που υπήρχαν στο χωριό λειτουργούσαν συνήθως το Φθινόπωρο, γιατί τον χειμώνα τα νερά του Οζ πάγωναν, το δε καλοκαίρι τα λιγοστά νερά του Οζ χρησίμευαν για το πότισμα των αγρών. Η αμοιβή του μυλωνά ήταν, σε χρήμα, 5 γρόσια για τις 100 οκάδες ή, σε είδος, τα λεγόμενα αλεστικά, που ήταν 5 οκάδες στις 100. Εννοείται ότι οι μυλωνάδες παρασπονδούσαν και οικειοποιούνταν όση ποσότητα αλευριού ξέφευγε από την μυλόπετρα κατά την διάρκεια του αλέσματος.
–Λουτρά
Πάντως, σύμφωνα με σχετικές πληροφορίες λειτουργούσε χαμάμ, στο οποίο λούζονταν και Τούρκοι αλλά και Έλληνες σε διαφορετικές, όμως, ώρες 272.
–Χάνια
Λειτουργούσαν, επίσης, και δώδεκα –τον αριθμό– χάνια, όπως ονομάζονταν όσα ήταν κτισμένα μέσα στις πόλεις, ενώ αυτά που ήταν έξω από τις πόλεις ήταν γνωστότερα ως καραβάν σαράγια.
ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Το άγγελμα της Ανταλλαγής των Πληθυσμών δημιούργησε αναστάτωση στου σύνοικους πληθυσμούς. Υπάρχουν συγκινητικά περιστατικά όπου ορισμένοι Τούρκοι του Ενεχίλ συνόδεψαν ως τις άκρες του χωριού τους Ρωμιούς συντοπίτες τους και τους αποχαιρέτησαν, ψυχικά και συναισθηματικά φορτισμένοι, ευχόμενοι σε αυτούς καλή τύχη.
Η θλιβερή πορεία των προσφύγων συνεχίστηκε. Κάποτε έφτασε στην Νίγδη, την άνοιξη του 1924. Στην πόλη διέμειναν προσωρινά για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Οι 100 πλουσιότερες οικογένειες είχαν φύγει έγκαιρα, αφού κατέβαλαν οι ίδιοι τα ανάλογα έξοδα της μετακίνησής τους. Για τους φτωχούς, όμως, συμπολίτες τους χρειάστηκε να διενεργηθεί σχετικός έρανος. Σε αυτήν την συγκινητική έκφραση κοινωνικής αλληλεγγύης συνέβαλαν και οι ξενιτεμένοι Ενεχιλιώτες. Αργότερα, το καλοκαίρι και, συγκεκριμένα, τον Αύγουστο, και διαμέσου του Ουλούαγάτς (Ουλούκισλα), Μποζήνε, Γενίτζε, Ταρσού, βρέθηκαν στην Μερσίνα, στην μεγάλη αυτή πόλη της Κιλικίας και παρέμειναν εκεί για χρονικό διάστημα περίπου δύο μηνών, αναμένοντας το πλοίο της Ανταλλαγής.
Τον Οκτώβριο του 1924 ξεκίνησαν για το μεγάλο ταξίδι της εγκατάστασής τους στο Ελλαδικό κράτος.
Οι εναπομείνασες 15 οικογένειες, που αναχώρησαν σε διαφορετική χρονική στιγμή, μπάρκαραν με το καράβι «Θρασύβουλος».
Στο κάτω τμήμα του καραβιού φιλοξενούσαν οικόσιτα ζώα, χρήσιμα για την επιβίωση των προσφύγων.
Η διαδρομή για την ελεύθερη Ελλάδα διήρκεσε τέσσερις ημέρες, η ταλαιπωρία των προσφύγων ήταν μεγάλη, το φαγητό ελάχιστο, το ίδιο και το νερό. Ήταν τραγικά αναμενόμενο να πεθάνουν μερικοί στη διαδρομή. Τα σώματά τους τα πέταξαν στην θάλασσα. Σαν έφτασαν στον Πειραιά και συγκεκριμένα στον Άγιο Γεώργιο στο Κερατσίνι, τους ανάγκασαν για υγειονομικούς λόγους να μπουν σε καραντίνα για μια χρονική περίοδο διάρκειας 15 ημερών.
Τους χορηγήθηκαν φάρμακα και έριξαν τα ρούχα τους σε τεράστια καζάνια, για να βράσουν και να απολυμανθούν. Θλίψη και οργή ένιωσαν οι Ενεχιλιώτες και μαζί τους και άλλοι Μικρασιάτες, όταν υποχρεώθηκαν άνδρες και γυναίκες να κουρέψουν σύρριζα τα μαλλιά τους, για να απαλλαγούν από τις ενοχλητικές ψείρες.
Ιδίως οι τελευταίες, απελπίστηκαν τόσο πολύ για το όνειδος που υπέστησαν, ώστε να εμφανιστούν ανάμεσά τους σποραδικά κρούσματα με απόπειρες αυτοκτονίας. Τα δεινά τους, όμως, δεν τελείωναν εύκολα.
Η μεγαλύτερη ομάδα των προσφύγων αναχώρησε ατμοπλοϊκώς για την Ηγουμενίτσα της Ηπείρου.
Η ελληνική πολιτεία είχε προγραμματίσει την οριστική εγκατάστασή τους στο Καλπάκι της Θεσπρωτίας. Εκεί, μάλιστα, είχαν ξεκινήσει και τα αρχικά σχέδια του νέου οικισμού. Φαίνεται, όμως, πως δεν ήταν γραφτό να μονιμοποιηθούν σε εκείνη την περιοχή, γιατί η κρατική μέριμνα με το σχέδιο Ανταλλαγής των Πληθυσμών είχε τελικά εξαιρέσει την εν λόγω επαρχία. Η πορεία των προσφύγων δεν έχει τελειωμό. Η περιπλάνηση συνεχίζεται, τα βάσανα δεν έληξαν.
Δεύτερη προσφυγιά περιμένει τους Ενεχιλιώτες. Η παραμονή τους στο Χαρμάνκιοϊ (Ελευθέριο-Νέο Κορδελιό Θεσσαλονίκης) κράτησε για δύο χρόνια περίπου. Ώσπου να χτιστεί το καινούριο χωριό στην σημερινή (Νέα) Αραβησσό της επαρχίας Γιαννιτσών, όπου και εγκαταστάθηκαν αργότερα.
ΣΗΜΕΡΑ
Στις άδειες και εγκαταλειμμένες κατοικίες του χωριού εγκαταστάθηκαν το 1924 Μουσουλμάνοι ανταλλάξιμοι από την Κοζάνη (Βαλαάδες της περιοχής του Βοΐου) και την Αλμωπία της Μακεδονίας, οι παραπάνω έφτασαν λίγο μετά την αναχώρηση των Ρωμιών για την Ελλάδα.
Εκμεταλλευόμενοι, λοιπόν, το χρονικό κενό, κάποιοι ντόπιοι Τούρκοι Ενεχιλιώτες έκαναν κατάληψη σε ελληνικά σπίτια, παρατώντας τα δικά τους, που ήταν ευτελέστερης ποιότητας και άνεσης.
Η κίνησή τους αυτή δημιούργησε προστριβές με τους νεοφερμένους, οι οποίες κρατούσαν μέχρι πρότινος και το χωρίο , παρουσίαζε όψη υποβαθμισμένου και εγκαταλελειμμένου χωριού.
Στα τελευταία χρόνια, όμως, ο τουρισμός που αναπτύσσεται σε όλη την περιοχή της Καππαδοκίας έχει εκσυγχρονίσει εν μέρει την εικόνα του χωριού.
Το 2021 το Ενεχίλ είχε 740 κατοίκους.
*Ιστορικός- Συγγραφέας
