ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Σε προηγούμενες δημοσιεύσεις αναφερθήκαμε στα χωριά ΣΗΜΑΝΔΡΑ ( Σεμέντρα ), ΑΔΡΑΝΔΡΟΣ ( Κιτσαγάτς ) και ΑΚΡΟΙΝ ( Ούλαγατς , ) νότια από αυτά βρίσκεται ένα παλιό Βυζαντινό χωρίο Άνταβαλλις που μέχρι την εποχή που με την συνθήκη της Λωζάνης εκδιώχθηκαν οι Ελληνόφωνες ονομαζόταν Ανταβάλ μετά την αναχώρηση τους η ονομασία άλλαξε και σήμερα λέγεται Ακτάς.
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Το Ανταβάλ ή Ακτάς (τουρκικά: Aktaş «Ακτάς») είναι ορεινός οικισμός στην επαρχία Νίγδης της κεντρικής Τουρκίας στην περιοχή της Καππαδοκίας.
Ο οικισμός βρίσκεται 99 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Καισαρείας και 10 χλμ βορειοανατολικά της Νίγδης κοντά στο δημόσιο δρόμο πού οδηγεί από την Νίγδη στην Καισάρεια. σε υψόμετρο 1380 μέτρων, κοντά στην κοιλάδα του Μπουτάκ Οβά.
ΟΝΟΜΑ
Διαχρονικά είχε τις ονομασίες Αντάβαλις ,Ανταβάλ, Αντίβαλος, Αντίβαλο Αντίβολο , ή , Κάγνετζικ,Καγνιτζίκ ή Καλετζίκ. Ακτάς Aktaş
Στα Τουρκικά αρχεία Το όνομα της πόλης αναφέρεται ως Andabális στις εγγραφές του 150 μ.Χ. και του 640 μ.Χ. κ,Andavali στις εγγραφές του 1500 και Andaval στις εγγραφές του 1928.
Ο οικισμός, που στις ιστορικές πηγές ονομάζεται Ανταβίλης, Αδαουάλης, Αμπαβαλής,
-Αντάβαλις
Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις αποτελεί ιστορική συνέχεια της βυζαντινής πόλης Αντάβαλις .
Η λέξη Αντίβολος είναι Ελληνική και προέρχεται από του αντιβάλλω (=ρίχνω εναντίον). Παράγωγα από ίδια ρίζα: αντιβόλησις, αντιβολία (=δέηση )
-Κάγνετζικ
Κατά διαστήματα κατά την διάρκεια την Οθωμανικής κατοχής αναφέρεται με τις ονομασίες Κάγνετζικ, Καγνιτζίκ ή Καλετζίκ.
-Αντίβαλος,
Όμως τελικά επανήλθε μέχρι το 1924 και την αποχώρηση των Ελλήνων ονομαζόταν Αντίβαλος, Αντίβαλο και Αντίβολο,
– Ακτάς
Το 1926 μετονομάστηκε σε Ακτάς, το οποίο μεταφράζεται ως «Λευκή πέτρα» και οφείλεται σε ένα λατομείο που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση.
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
Υπολογίζεται ότι το γύρω στο 1900 μ.Χ. αριθμούσε 2000 κατοίκους.
Το 1916, σύμφωνα με αναφορά του Έλληνα πρόξενου στην Κωνσταντινούπολη, επρόκειτο για ένα αποκλειστικά ελληνικό χωριό 400 οικογενειών κάτι που αντιστοιχεί στους 2400 κάτοικους περίπου.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο οικισμός αυτός που θεωρείται προέκταση της αρχαίας πόλης Τύανα , που ήταν οικισμός των υστεροχετταίων των και σημαντικό κέντρο κατά τη ρωμαϊκή περίοδο , αργότερα πέρασε υπό τον έλεγχο των Βυζαντινών (Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία )
Η Αντιβαλίς χρησίμευε ως σταθμός στο δρόμο από την Κωνσταντινούπολη προς την Κιλικία από την ύστερη αρχαιότητα.
Ο χρόνος και ο λόγος δημιουργίας του Ανταβάλ παραμένουν άγνωστοι, ωστόσο σύμφωνα με τον Κ. Νίγδελη, οι πιο βάσιμες θεωρίες σχετίζονται με την ανάγκη των πρώτων οικιστών του να προστατευθούν από ληστρικές επιδρομές.
Το 1815 αναφέρεται από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κύριλλο ΣΤ΄ ως χριστιανικό χωριό], ενώ υπολογίζεται πως κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα ο πληθυσμός του γνώρισε αλματώδη άνοδο,
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Εκκλησιαστικά η κοινότητα άνηκε στην Μητρόπολη Ικονίων και στην επισκοπή της Πέρτων
-Ναοί
Διέθετε αρκετούς ορθόδοξους ναούς, οι σημαντικότεροι εκ των οποίων ήταν του
Αγίου Νικολάου (που κτίστηκε γύρω στο 1844) και του
Αγίου Κωνσταντίνου (λίγο έξω από τον οικισμό με άγνωστο έτος ανέγερσης)
– Ο ναός του Αγίου Νικολάου
Η κεντρική εκκλησιά έχει μετατραπεί σε τζαμί και διασώθηκε .
Ο ναός, που δεν φέρει επιγραφή, χτίστηκε το 1842, σύμφωνα με πληροφορίες που έδωσαν οι ντόπιοι
Στη δεκαετία του 1950, ο νάρθηκας στα δυτικά κατεδαφίστηκε και κτίστηκε ο σημερινός νάρθηκας.
Τα μικρού μεγέθους κιονόκρανα που χρησιμοποιήθηκαν ως καθίσματα στην κρήνη της αυλής ήταν πιθανότατα γυναικεία, ενώ τα μεγάλα κιονόκρανα και οι κίονες που στέκονταν στο έδαφος στην αυλή χρησιμοποιήθηκαν αρχικά στον νάρθηκα.
Στα βορειοδυτικά της τρίκλιτης κεραμοσκέπαστης, σχεδιαζόμενης βασιλικής εκκλησίας χτίστηκε μιναρές.
Το εσωτερικό του κτιρίου είναι σοβατισμένο.
Μεγάλη σημασία έχουν τα γυάλινα φωτιστικά στοιχεία με ζωγραφισμένους σταυρούς, αποθηκευμένα στο εικονοστάσι και πρόθεση που παραμένουν στις αρχικές τους θέσεις.
– Ναός Κωνσταντίνου και Ελένης
Η εκκλησία από τη βυζαντινή περίοδο περιγράφηκε για πρώτη φορά εν συντομία στο οδοιπορικό του WJ Hamilton που δημοσιεύτηκε το 1842. Ο περιηγητής αναφέρει ότι η εκκλησία στο Old Andaval ήταν μια εκκλησία αφιερωμένη στη μητέρα του Κωνσταντίνου, την Έλενα.
Αναφέρεται ότι ήταν άθικτο και διατηρήθηκε μέχρι το 1977. Το κτήριο αυτό, που πιθανότατα χρησιμοποιούνταν ως αποθήκη από τους χωρικούς μέχρι τότε, καταχωρήθηκε το 1977. Ωστόσο, μετά από λίγο σημειώθηκε έκρηξη στην εκκλησία. Η εκκλησία, η οποία παρέμεινε παραμελημένη για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την έκρηξη, άνοιξε το 1996 από το Μουσείο Niğde και τον καθηγητή από το Τμήμα Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου Hacettepe. Οι πρώτες ανασκαφές και εργασίες αποκατάστασης πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με τον Sacit Pekak.
Επί του παρόντος σώζονται του ναού. Αυτό είναι σωστό. Έχει ορθογώνια κάτοψη, σχεδόν τετράγωνη. Υπάρχει αψίδα με κατεύθυνση ανατολή-δυτική, προεξέχουσα προς τα έξω στα ανατολικά, στρογγυλή εσωτερικά και πολυγωνικά εξωτερικά. Ο τρίκλιτος ναός είναι 12 μ. εσωτερικά. μήκος, 12,20μ. σε πλάτος. Ανοίγει προς τα έξω με δύο θύρες στον δυτικό τοίχο του ναού, η μία στο μεσαίο και η άλλη στο βόρειο κλίτο. It’s right, άρχουν τρία ανοίγματα παραθύρων. Ο βόρειος και ο νότιος τοίχος του ναού καταστράφηκαν ολοσχερώς και ο ανατολικός και ο δυτικός τοίχος καταστράφηκαν σε μεγάλο βαθμό. Κατά συνέπεια, το σύστημα κάλυψης δεν στέκεται. Η εκκλησία τούφας. Η εκκλησία χτίστηκε τον 9ο αιώνα μ.Χ. Οι τοιχογραφίες (βόρειος τοίχος του κεντρικού ναού) παρέμειναν σχετικές άθικτες.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Ο οικισμός διέθετε ελληνικό σχολείο που στηριζόταν και στην
φιλεκπαιδευτική αδελφότητα της Κωνσταντινούπολης των Αντιβολιτών .Γλωσσικά, οι κάτοικοι του Ανταβάλ ήταν τουρκόφωνοι αν και υποστηρίχθηκε από τον Αναστάσιο Λεβίδη πως σε παλαιότερες εποχές είχαν ως μητρική γλώσσα την Ελληνική.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Οι κάτοικοί του ασχολούνταν κυρίως με αγροτικές εργασίες ή ως εργάτες σε κοντινό λατομείο. Επιπλέον, αρκετοί είχαν μεταναστεύσει για βιοποριστικούς λόγους στην Κωνσταντινούπολη
ΕΚΔΙΩΞΗ
Τον Ιούνιο του 1924, ως συνέπεια της Μικρασιατικής Καταστροφής και της ανταλλαγής πληθυσμών που συμφωνήθηκε μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, αποχώρησαν από τον οικισμό περίπου 530 οικογένειες Ελλήνων,
ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Οι πλειοψηφια των προσφύγων από την Ανταβαλη εγκαταστάθηκαν στην Μακεδονία.
ΣΗΜΕΡΑ
Στη θέση τους εγκαταστάθηκαν Μουσουλμάνοι πρόσφυγες και το1926 οικισμός μετονομάστηκε από Ανταβάλ σε Ακτάς.
Το χωριό, απέκτησε το καθεστώς του δήμου με την απόφαση της 26ης Δεκεμβρίου 1998 και έγινε πόλη.
Ο πληθυσμός του μέχρι και το 1985 ήταν 4000 κάτοικοι το μετά το 1990 έπεσε στους 1931 και έκτοτε κυμαίνεται γύρω πάνω από τους τους 2000 κάτοικους
Σύμφωνα με την απογραφή του 2022, ο πληθυσμός του ανέρχεται στους 2024 κατοίκους.
*Συγγραφέας- Ιστορικός ερευνητής
