Γράφουν οι Κωνσταντίνος Μπουντούλας, Χαρίσιος Μπουντούλας, Φίλιππος Τρυποσκιάδης*
Ο Φειδιππίδης (δρομέας και αγγελιοφόρος) είναι το πρόσωπο στο οποίο οφείλεται το αγώνισμα του σύγχρονου μαραθώνιου. Ο Φειδιππίδης, το Σεπτέμβριο του 490 π.Χ. έτρεξε από το Μαραθώνα στην Αθήνα (42 χιλιόμετρα) για να αναγγείλει το ευχάριστο γεγονός στους Αθηναίους ότι είχαν νικήσει τους Πέρσες στο Μαραθώνα. Όταν έφτασε στην Ακρόπολη των Αθηνών αναφώνησε «ΝΕΝΙΚΗΚΑΜΕΝ» και αμέσως μετά έπεσε νεκρός. Μια εβδομάδα πριν από αυτό το γεγονός ο ίδιος είχε σταλεί στη Σπάρτη (249 χιλιόμετρα) να ζητήσει βοήθεια από τους Σπαρτιάτες για να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες. Ιστορικά ο θάνατος του Φειδιππίδη είναι ο πρώτος αιφνίδιος θάνατος που έχει καταγραφεί σε δρομέα μεγάλων αποστάσεων. Η αιτία του θανάτου του Φειδιππίδη φυσικά δεν μπορεί να καθοριστεί με ακρίβεια. Πιθανόν όμως να οφείλεται σε βλάβη του μυοκαρδίου (μυοκαρδιοπάθεια του Φειδιππίδη « Feidippides cardiomyopathy») όπως τη χαρακτηρίζουν ορισμένοι ερευνητές ή οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου που έχει περιγραφεί σε τέτοιες περιπτώσεις.
Ευεργετικές επιδράσεις της άσκησης
Συστηματική άσκηση έχει ευεργετική επίδραση σε πολλούς παράγοντες κινδύνου καρδιαγγειακών νόσων όπως π. χ. είναι η ελάττωση της αρτηριακής πίεσης, της καρδιακής συχνότητας, η βελτίωση του μεταβολισμού της γλυκόζης και των λιπιδίων. Επίσης βοηθάει στη διατήρηση του σωματικού βάρους στα φυσιολογικά όρια, συμβάλλει στην ελάττωση του άγχους και αναστέλλει ή ελαττώνει τη φλεγμονώδη αντίδραση που είναι υπεύθυνη για πολλά νοσήματα. Όλες αυτές οι επιδράσεις προστατεύουν την καρδιά από βλάβες που συμβαίνουν με την πάροδο της ηλικίας. Για όλους αυτούς του λόγους, συστηματική άσκηση έχει ως αποτέλεσμα την ελάττωση της συχνότητας της στεφανιαίας νόσου, των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων, της πνευμονικής εμβολής και του καρκίνου, μεταξύ άλλων. Όλες αυτές οι επιδράσεις έχουν ως αποτέλεσμα την ελάττωση της ολικής θνητότητας και της θνητότητας από καρδιαγγειακά νοσήματα.
Αυτή η ευεργετική επίδραση, παρατηρείται ακόμα και με 15 λεπτά μετρίου βαθμού σωματικής άσκησης την ημέρα, αυξάνει παράλληλα με το χρόνο της άσκησης και φτάνει στο μέγιστο με έντονη άσκηση μιας ώρας την ημέρα. Πέρα από αυτό όμως το σημείο η ευεργετική επίδραση όχι μόνο δεν αυξάνει αλλά δυνατόν να είναι και επιβλαβής.
Η καρδιά κατά τη διάρκεια της άσκησης σε δρομείς μεγάλων αποστάσεων
«ΜΗΔΕΝ ΑΓΑΝ»-Δελφοί, ναός του Απόλλωνος
Διαρκής έντονη άσκηση συνοδεύεται με αύξηση της αδρεναλίνης, της καρδιακής συχνότητας, της αρτηριακής πίεσης και μεγάλη αύξηση της καρδιακής παροχής μεταξύ άλλων. Όλες αυτές οι αλλαγές έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση του όγκου των καρδιακών κοιλοτήτων, ιδιαίτερα των δεξιών (δεξιά κοιλία, δεξιός κόλπος). Συγχρόνως παρατηρείται αύξηση ορισμένων «βιοδεικτών» που απελευθερώνονται λόγω βλάβης του μυοκαρδίου (τροπονίνη, κρεατίνη κινάση, άλλοι) στα 50% περίπου των μαραθωνοδρόμων. Όλες αυτές οι μεταβολές (μέγεθος καρδιακών κοιλοτήτων, «βιοδείκτες») βαθμιαία επανέρχονται στα φυσιολογικά επίπεδα μέσα σε μια εβδομάδα περίπου. Κάθε φορά όμως που το άτομο ασκείται έντονα και παρατεταμένα, παρατηρούνται τα ίδια φαινόμενα, δηλαδή αυξάνει ο όγκος των καρδιακών κοιλοτήτων και παρατηρείται βλάβη του μυοκαρδιακού κυττάρου όπως μαρτυρούν οι << βιοδείκτες>>. Με την πάροδο του χρόνου (δεν είναι γνωστό αυτό το χρονικό διάστημα) οι επαναλαμβανόμενες δυσμενείς επιδράσεις στην καρδιά, έχουν ως αποτέλεσμα να εγκατασταθούν μόνιμες βλάβες στο μυοκάρδιο π.χ., ίνωση, μεταξύ άλλων, που δυνατόν να οδηγήσουν σε αρρυθμίες, όπως π. χ. κολπική μαρμαρυγή καθώς και κοιλιακές αρρυθμίες, μεταξύ άλλων. Επιπλέον η στεφανιαία νόσος είναι πιο συχνή σε δρομείς μεγάλων αποστάσεων σε σχέση με το γενικό πληθυσμό.
Ιατρικός έλεγχος σε άτομα που συμμετέχουν σε δρόμους αντοχής
Το 1965 25.000 άτομα είχαν συμπληρώσει ένα μαραθώνιο στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ). Ο αριθμός αυτός βαθμιαία μεγάλωνε και είχε φτάσει στα 18 εκατομμύρια περίπου το 2013. Από τότε ο αριθμός των μαραθωνοδρόμων παραμένει σταθερός ή/και ελαττώνεται λίγο στις ΗΠΑ. Με το τεράστιο αριθμό των μαραθωνοδρόμων που υπάρχουν σε όλο τον κόσμο, ο ρόλος του αποτελεσματικού ιατρικού ελέγχου πριν το αγώνισμα είναι εμφανής. Σήμερα, κατά γενικό κανόνα, σκοπός του ιατρικού ελέγχου είναι η πρόληψη του αιφνίδιου θανάτου και όχι η πρόληψη των μακροχρόνιων συνεπειών αυτού του αγωνίσματος. Αιφνίδιος θάνατος όμως συμβαίνει σε 1 άτομο ανά 100.000 μαραθωνοδρόμων, ενώ βλάβη του μυοκαρδίου (π. χ. ίνωση) έχει περιγραφεί σε 10 με 15% ή και μεγαλύτερο ποσοστό σ ‘αυτούς τους δρομείς. Κατά τον έλεγχο είναι απαραίτητο να διακρίνονται οι επαγγελματίες από τους ερασιτέχνες αθλητές. Πρέπει να έχουμε υπόψη ότι ο επαγγελματίας αθλητής σε πολλές περιπτώσεις δεν διακόπτει τον αγώνα έστω κι αν νομίζει ότι πρέπει να το κάνει λόγω των συνθηκών που επικρατούν. Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα είναι δύσκολο ο αθλητής να ξεχωρίσει συμπτώματα που οφείλονται σε έντονη άσκηση από αυτά που προκύπτουν από πιθανή νόσο. Ο Φειδιππίδης ανήκε σ ’αυτή την κατηγορία. Έστω κι αν ένοιωθε ότι έπρεπε να σταματήσει δυο με τρία χιλιόμετρα πριν φτάσει στην Ακρόπολη, δεν το έκανε, γιατί έπρεπε να μεταφέρει τη σπουδαία αγγελία της νίκης στους Αθηναίους. Στον προληπτικό έλεγχο, η πρόληψη του αιφνίδιου θανάτου φυσικά και πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Εξίσου όμως σπουδαίο, είναι και η πρόληψη των μακροχρόνιων επιπτώσεων που δυνατόν να επέλθουν σε δρομείς αντοχής και οι οποίες δεν πρέπει να αγνοούνται. Εξυπακούεται λοιπόν ότι αυτά τα άτομα πρέπει να ενημερώνονται πλήρως γι’ αυτές τις συνέπειες.
Συμπερασματικά σχόλια
Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις σήμερα, ότι άτομα που συμμετέχουν συχνά σε δρόμους αντοχής, διατρέχουν τον κίνδυνο να υποστούν βλάβη στην καρδιά στο απώτερο μέλλον. Ο κίνδυνος αυτός δεν πρέπει να υποτιμάται. Δυστυχώς σήμερα, δεν είμαστε σε θέση να καθορίσουμε σε ποια από αυτά τα άτομα θα εμφανιστούν καρδιακά προβλήματα στο μέλλον. Καταγραφή δεδομένων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, μακροχρόνια παρακολούθηση, και χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, πιθανόν να μας βοηθήσουν ώστε να είμαστε σε θέση στο μέλλον να καθορίσουμε με ακρίβεια όχι μόνο άτομα που κινδυνεύουν να πεθάνουν αιφνίδια, αλλά και αυτά που θα έχουν τις μακροχρόνιες δυσμενείς επιπτώσεις στη καρδιά. Η πληροφορία αυτή θα βοηθήσει τον ιατρό ώστε στο μέλλον να δίνει την απαραίτητη και εξατομικευμένη συμβουλή σε δρομείς μεγάλων αποστάσεων.
Το άρθρο αυτό αποτελεί εκλαϊκευμένη περίληψη εργασίας που δημοσιεύσαμε στο διεθνές περιοδικό «Cardiology» το Μάρτιο του 2024.
*Konstantinos Dean Boudoulas MD, Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine, Section Head Interventional Cardiology, Director Cardiac Catheterization Laboratories, The Ohio State University, USA.
*Filippos Triposkiadis MD, PhD, Professor of Cardiology (emeritus) Medical School University of Thessaly.
*Harisios K Boudoulas MD, PhD, PhD Hon, Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine and Pharmacy (emeritus), The Ohio State University, Columbus Ohio, USA. Honorary Professor, Academician (an. mem.)
