Η λιγνιτική κληρονομιά αφήνει αποτύπωμα στην υγεία παρά τη βελτίωση των δεικτών
Η ατμοσφαιρική ρύπανση στη Δυτική Μακεδονία δεν αποτελεί απλώς περιβαλλοντικό ζήτημα, αλλά παράγοντα με άμεσες επιπτώσεις στη δημόσια υγεία. Νέα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι στις περιοχές με έντονη λιγνιτική δραστηριότητα καταγράφονται διαχρονικά περισσότερες καρδιαγγειακές νοσηλείες, ενώ ακόμη και μικρές αυξήσεις ρύπων συνδέονται με επιβάρυνση των καρδιολογικών περιστατικών.
Η σταδιακή μείωση της ρύπανσης την τελευταία δεκαετία συνοδεύτηκε από αντίστοιχη πτώση των νοσηλειών, επιβεβαιώνοντας ότι η ενεργειακή μετάβαση δεν είναι μόνο οικονομική ή αναπτυξιακή επιλογή, αλλά ζήτημα ποιότητας ζωής. Το στοίχημα για τη Δυτική Μακεδονία είναι η επόμενη ημέρα να διασφαλίσει καθαρότερο αέρα και ουσιαστική προστασία της υγείας των κατοίκων της.
Η Δυτική Μακεδονία, μια περιοχή που για δεκαετίες αποτέλεσε τον ενεργειακό πυρήνα της χώρας μέσω της εξόρυξης και καύσης λιγνίτη, βρέθηκε επί χρόνια αντιμέτωπη με υψηλά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Μια επιστημονική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο διεθνές περιοδικό Atmosphere εξετάζει για πρώτη φορά σε βάθος τη σχέση μεταξύ των αέριων ρύπων και των καρδιαγγειακών νοσηλειών στην περιοχή, αξιοποιώντας δεδομένα δέκα ετών από νοσοκομεία και σταθμούς μέτρησης της Δυτικής Μακεδονίας.
Η ερευνητική ομάδα αποτελείται από επιστήμονες της περιοχής και τη Θεσσαλονίκη που προέρχονται από τον ακαδημαϊκό και νοσοκομειακό χώρο. Συγκεκριμένα, στη μελέτη συμμετείχαν οι Βασίλειος Βασιλακόπουλος καρδιολόγος, Ιωάννης Κανονίδης, Β’ Καρδιολογική Κλινική, Νοσοκομείο Ιπποκράτειο Θεσσαλονίκης, Ιατρική Σχολή ΑΠΘ, Γεώργιος Φραγκούλης, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Χριστίνα Ιωάννα Παπαδοπούλου, Γενικό Νοσοκομείο Πτολεμαΐδας «Μποδοσάκειο», Στέργιος Γκανατσιός, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Επικεφαλής και βασικός συντάκτης της μελέτης είναι ο Βασίλειος Βασιλακόπουλος, ενώ την επιστημονική εποπτεία είχαν ο Στέργιος Γκανατσιός και ο Ιωάννης Κανονίδης. Η έρευνα βασίστηκε σε ανωνυμοποιημένα δεδομένα νοσηλειών και μετρήσεων ατμοσφαιρικής ρύπανσης και υλοποιήθηκε χωρίς εξωτερική χρηματοδότηση.
Η έρευνα βασίστηκε σε ημερήσια στοιχεία ατμοσφαιρικής ρύπανσης και νοσηλειών την περίοδο 2011 έως 2021 και επικεντρώθηκε στους χειμερινούς μήνες, όταν τόσο η ρύπανση όσο και τα καρδιαγγειακά επεισόδια εμφανίζονται αυξημένα. Αναλύθηκαν οι συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων PM10, διοξειδίου του θείου, οξειδίων του αζώτου και διοξειδίου του αζώτου, ενώ εξετάστηκαν οι εισαγωγές ασθενών με καρδιαγγειακά νοσήματα στα νοσοκομεία Κοζάνης, Πτολεμαΐδας, Φλώρινας και Γρεβενών.
Τα αποτελέσματα καταγράφουν μια σαφή βελτίωση της ποιότητας του αέρα στη διάρκεια της δεκαετίας. Οι συγκεντρώσεις των PM10 μειώθηκαν θεαματικά στις περιοχές με έντονη λιγνιτική δραστηριότητα. Στη Φλώρινα, οι μέσες τιμές των αιωρούμενων σωματιδίων έπεσαν από περίπου 75 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο το 2011 σε περίπου 30 το 2021, ενώ στην Πτολεμαΐδα η μείωση ήταν ακόμη μεγαλύτερη, από περίπου 53 σε μόλις 11 μικρογραμμάρια. Αντίστοιχα εντυπωσιακή ήταν η πτώση του διοξειδίου του θείου, με μείωση άνω του 90 τοις εκατό σε όλες τις περιοχές, στοιχείο που συνδέεται άμεσα με τον περιορισμό της λιγνιτικής δραστηριότητας και τη σταδιακή απόσυρση παλαιών μονάδων.
Παράλληλα με τη βελτίωση της ατμόσφαιρας, μειώθηκαν και οι καρδιαγγειακές νοσηλείες. Σε σύγκριση με το 2011, το 2021 οι εισαγωγές στα καρδιολογικά τμήματα ήταν μειωμένες από 20 έως και 40 τοις εκατό, ανάλογα με την περιοχή. Η Φλώρινα κατέγραψε τη μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση, ενώ η Πτολεμαΐδα, παρότι παρουσίασε σημαντική πτώση, παρέμεινε η περιοχή με τον υψηλότερο αριθμό περιστατικών.
Η μελέτη δεν περιορίζεται στη γενική τάση, αλλά εξετάζει και τη βραχυπρόθεσμη σχέση μεταξύ ρύπανσης και υγείας. Μέσα από στατιστική ανάλυση των ημερήσιων δεδομένων, εντοπίστηκαν μικρές αλλά στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ συγκεκριμένων ρύπων και των καρδιαγγειακών εισαγωγών. Στη Φλώρινα, τα αυξημένα επίπεδα PM10 συνδέθηκαν με περισσότερες νοσηλείες, στην Πτολεμαΐδα ο ρόλος αυτός αποδόθηκε κυρίως στο διοξείδιο του θείου, ενώ στην Κοζάνη αναδείχθηκε η επίδραση του διοξειδίου του αζώτου. Αντίθετα, στα Γρεβενά, μια λιγότερο βιομηχανοποιημένη περιοχή, δεν καταγράφηκαν αντίστοιχες συσχετίσεις.
Οι συσχετίσεις αυτές χαρακτηρίζονται από τους ερευνητές ως μέτριες, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι ημερήσιες μεταβολές της ρύπανσης δεν εξηγούν από μόνες τους τις αυξομειώσεις των νοσηλειών. Ωστόσο, επιβεβαιώνουν τη διεθνή βιβλιογραφία, σύμφωνα με την οποία ακόμη και μικρές αυξήσεις στην ατμοσφαιρική ρύπανση μπορούν να λειτουργήσουν ως εκλυτικοί παράγοντες για καρδιαγγειακά επεισόδια, ιδιαίτερα σε ευάλωτους πληθυσμούς.
Ιδιαίτερη σημασία έχει το χωρικό αποτύπωμα των αποτελεσμάτων. Οι περιοχές που βρίσκονται πλησιέστερα στις πρώην ή ενεργές λιγνιτικές μονάδες εμφανίζουν διαχρονικά υψηλότερα επίπεδα ρύπανσης και περισσότερα καρδιαγγειακά περιστατικά. Αντίθετα, οι απομακρυσμένες και αγροτικές περιοχές παρουσιάζουν χαμηλότερους δείκτες και στους δύο τομείς. Το στοιχείο αυτό ενισχύει την άποψη ότι η ενεργειακή δραστηριότητα της περιοχής είχε άμεσο αντίκτυπο στη δημόσια υγεία.
Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι τα αποτελέσματα πρέπει να ερμηνευθούν με προσοχή, καθώς η μελέτη δεν λαμβάνει υπόψη όλους τους πιθανούς παράγοντες, όπως οι καιρικές συνθήκες, οι κοινωνικοοικονομικές μεταβολές ή οι αλλαγές στη λειτουργία του συστήματος υγείας. Παρ’ όλα αυτά, το συνολικό συμπέρασμα είναι σαφές. Η μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη Δυτική Μακεδονία συνοδεύτηκε από μετρήσιμα οφέλη για την καρδιαγγειακή υγεία του πληθυσμού.
Σε μια περίοδο που η περιοχή επιχειρεί τη μετάβασή της στη μεταλιγνιτική εποχή, τα ευρήματα της μελέτης αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα. Δείχνουν ότι οι περιβαλλοντικές επιλογές δεν έχουν μόνο ενεργειακή ή οικονομική διάσταση, αλλά και άμεσες συνέπειες στην υγεία των κατοίκων. Η συνέχιση της παρακολούθησης της ποιότητας του αέρα και η ενσωμάτωση της δημόσιας υγείας στον σχεδιασμό της μετάβασης αναδεικνύονται ως κρίσιμες προτεραιότητες για το μέλλον της Δυτικής Μακεδονίας.
Σωκράτης Μουτίδης – www.xronos-kozanis.gr
