«Κάλλιον του θεραπεύειν το προλαμβάνειν»–Ιπποκράτης
Η εισαγωγή των εμβολίων στην κλινική πράξη είχε ως αποτέλεσμα να εξαφανιστούν πολλά από τα λοιμώδη νοσήματα, και αυτό ήταν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της Ιατρικής Επιστήμης. Ευλογιά, ιλαρά, πολιομυελίτιδα και πολλά άλλα που σκότωναν ή άφηναν ανάπηρους εκατομμύρια ανθρώπους, δεν υπάρχουν πια. Με τη σημερινή πανδημία του κορωνοϊού που έχει αλλάξει τον τρόπο ζωής σε ολόκληρο τον κόσμο και από τον οποίο έχουν νοσήσει εκατομμύρια και πέθαναν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι σε ολόκληρη την οικουμένη, η αξία των εμβολίων ξαναήλθε στο προσκήνιο.
Η δημιουργία ενός αποτελεσματικού εμβολίου είναι μια επίπονη, ιδιαίτερα δαπανηρή και εξαιρετικά χρονοβόρα διαδικασία, έστω και αν υπάρχουν επιστήμονες/ερευνητές που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους σε αυτό τον τομέα και συγχρόνως απεριόριστη χρηματοδότηση. Ενώ τα φάρμακα κατά κανόνα χορηγούνται για να θεραπεύσουν (και όχι σπάνια ανίατες αρρώστιες), τα εμβόλια σκοπό έχουν να προλάβουν μια αρρώστια. Σε ορισμένες όμως περιπτώσεις αντί να προλάβουν, δυνατόν να προκαλέσουν αρρώστια, έστω και αν τηρηθούν όλες οι απαραίτητες διαδικασίες κατά τη διάρκεια παραγωγής αυτών. Τέτοιος κίνδυνος πάντα υπήρχε και εξακολουθεί να είναι υπαρκτός. Παρακάτω αναφέρονται ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν αυτό το γεγονός. Κατά τη δεκαετία του 1960 ορισμένα παιδιά μετά από εμβολιασμό κατά της ιλαράς, είχαν αναπτύξει πιο βαριά νόσο σε σχέση με αυτά που δεν είχαν εμβολιασθεί. Αποτέλεσμα ήταν αυτό να αποσυρθεί και να δημιουργηθεί αργότερα νέο και ασφαλές εμβόλιο κατά της νόσου. Επίσης τα πρώτα εμβόλια κατά της πολιομυελίτιδας, αντί να προφυλάξουν, συνέβαλαν στη δημιουργία πιο βαρείας νόσου σε σχέση με τα παιδιά που δεν είχαν εμβολιασθεί. Φυσικά αργότερα είχε αναπτυχθεί αποτελεσματικό και ασφαλές εμβόλιο για τη πολιομυελίτιδα. Η χρήση εμβολίου για την πρόληψη του δάγκειου πυρετού συνοδευόταν με σοβαρές επιπλοκές ακόμα και θάνατο. Το εμβόλιο αυτό σχεδόν έχει αποσυρθεί και χρησιμοποιείται μόνο σε πολύ ειδικές περιπτώσεις.
Για τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού εμβολίου συνήθως απαιτούνται δέκα με είκοσι ή και παραπάνω χρόνια. Το εμβόλιο που δημιουργήθηκε σε μικρότερο χρονικό διάστημα ήταν αυτό που προφυλάσσει από την παρωτίτιδα, για το οποίο χρειάστηκαν μόνο τέσσερα χρόνια. Αυτό το χρονικό διάστημα αποτελεί παγκόσμιο ρεκόρ μέχρι σήμερα. Με τη σύγχρονη όμως τεχνολογία, ο χρόνος για την παραγωγή ενός εμβολίου δυνατόν να ελαττωθεί (σημειωτέον ότι σύγχρονη τεχνολογία που έχει σχέση με τη μοριακή βιολογία/γενετική και εμβιομηχανική ακόμα δεν έχει δοκιμασθεί στην κλινική πράξη για την παραγωγή εμβολίων). Ορισμένες όμως διαδικασίες που έχουν σχέση με τη δοκιμή του εμβολίου σε μεγάλο αριθμό ατόμων για να βεβαιωθεί η αποτελεσματικότητά του και για να αποκλειστούν σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες δεν είναι δυνατόν να αντικατασταθούν με κάτι άλλο. Παρακάτω αναφέρονται περιληπτικά οι διαδικασίες που ακολουθούνται για τη δημιουργία ενός εμβολίου, με ιδιαίτερη έμφαση στον κορωνοϊό.
Αφού κατασκευασθεί ένα «εμβόλιο» που υποτίθεται ότι θα είναι αποτελεσματικό, τότε δοκιμάζεται πρώτα σε πειραματόζωα για να διαπιστωθεί αν αυτά δημιουργούν αντισώματα. Μετά από αυτό το στάδιο, χορηγείται σε μικρό αριθμό εθελοντών (35-50 υγιή άτομα) για να διαπιστωθεί αν αυτά τα άτομα παράγουν αντισώματα εναντίον του κορωνοϊού. Για να δημιουργηθούν αντισώματα πρέπει να περάσουν μερικές εβδομάδες μετά τη χορήγηση του εμβολίου και για να διαπιστωθεί αν αυτό έχει παρενέργειες, τότε το χρονικό διάστημα είναι ακόμα μεγαλύτερο. Μετά από τη διαδικασία αυτή ακολουθεί η δεύτερη φάση κατά την οποία το εμβόλιο χορηγείται σε μεγαλύτερο αριθμό εθελοντών (μερικές εκατοντάδες), άτομα αντιπροσωπευτικά του πληθυσμού για τον οποίο προορίζεται το εμβόλιο (σε αυτή τη φάση συνήθως εξαιρούνται τα παιδιά). Στα άτομα αυτά χορηγούνται διαφορετικές δόσεις για να διαπιστωθεί ποιά θα είναι αυτή με την οποία ο οργανισμός θα αναπτύξει τα περισσότερα αντισώματα. Η απάντηση του ανοσοποιητικού συστήματος είναι διαφορετική σε όμοια κατά τα άλλα άτομα, διαφέρει στους ενήλικες από τους υπερήλικες, στη εγκυμοσύνη, σε άτομα με υποκείμενη νόσο, καθώς και σε άτομα που έχουν εκτεθεί σε άλλους ιούς. Ανάλογα με τα αντισώματα που θα αναπτυχθούν γίνεται αναπροσαρμογή της δόσης ώστε να επιτευχθεί η κατά το δυνατόν μεγαλύτερη ανάπτυξη αντισωμάτων. Αν όμως ένα άτομο αναπτύξει αντισώματα, αυτό δεν σημαίνει ότι το εμβόλιο θα είναι και αποτελεσματικό. Υπάρχει μάλιστα περίπτωση όπου η αντίδραση του οργανισμού όταν μολυνθεί να είναι αρκετά έντονη και αντί για καλό αυτό να κάνει κακό. Μετά από τη δεύτερη, ακολουθεί η τρίτη φάση όπου το εμβόλιο χορηγείται σε πολλές χιλιάδες ατόμων, τα οποία μετά τον εμβολιασμό παρακολουθούνται για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα για να διαπιστωθεί πόσα από αυτά θα αρρωστήσουν, πόσο βαριά θα είναι η νόσος και η διαφορά που υπάρχει σε σχέση με μια άλλη ομάδα (επίσης χιλιάδες άτομα) η οποία δεν έχει εμβολιασθεί (ομάδα ελέγχου, control group). Αυτό όμως απαιτεί αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, ιδιαίτερα αν η επιδημία δεν είναι σε έξαρση. Ένας άλλος τρόπος για να ελαττωθεί αυτό το χρονικό διάστημα, είναι να εκτεθούν τα άτομα όταν θα έχουν αναπτύξει αντισώματα (μερικές εβδομάδες μετά τον εμβολιασμό), καθώς και η ομάδα ελέγχου (control group) συγχρόνως στον κορωνοϊό. Αυτό όμως είναι επικίνδυνο γιατί υγιή άτομα εκτίθενται σε μια δυνητικά θανατηφόρο νόσο για την οποία δεν υπάρχει θεραπεία. Έστω και αν υπάρξουν εθελοντές γι’ αυτό το σκοπό, η Επιτροπή Ηθικής Δεοντολογίας μάλλον δεν θα επιτρέψει μια τέτοια προσέγγιση. Αν κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας συμβεί κάτι απρόβλεπτο ή παρουσιασθεί κάποια παρενέργεια, τότε αναστέλλεται το όλο πρόγραμμα παραγωγής του εμβολίου για να καθοριστούν και αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που προέκυψαν.
Από τη στιγμή που αποδειχθεί (αν αποδειχθεί) ότι το εμβόλιο είναι αποτελεσματικό και ότι δεν έχει σοβαρές παρενέργειες, τότε αρχίζει η μαζική παραγωγή αυτού ώστε να υπάρχει η δυνατότητα να εμβολιασθούν δισεκατομμύρια άνθρωποι. Κατασκευάζονται δισεκατομμύρια μπουκαλάκια όπου θα αποθηκευθεί το εμβόλιο, βελόνες και σύριγγες με τις οποίες θα χορηγηθεί κλπ. Για να γίνουν όμως όλα αυτά, επίσης απαιτείται αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, αν υποτεθεί ότι είναι άμεσα διαθέσιμες όλες οι πρώτες ύλες που θα χρειαστούν γι’ αυτό το σκοπό, πράγμα που δεν είναι καθόλου βέβαιο. Αν για τον εμβολιασμό χρειασθούν πάνω από μια δόσεις, τότε τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο πολύπλοκα, γιατί η παραγωγή όλων των παραπάνω θα πρέπει να είναι τουλαχιστο διπλάσια. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η μαζική παραγωγή αυτών των υλικών είναι τελείως διαφορετική και πολύ πιο επίπονη από ότι είναι παραγωγή άλλων προϊόντων (π.χ. παπουτσιών, ποδηλάτων κλπ) γιατί για το εμβόλιο, εκτός των άλλων, απαιτούνται συνθήκες απόλυτης ασηψίας. Εφόσον ο κορωνοϊός έχει προσβάλει ολόκληρη την οικουμένη, για να είναι ο εμβολιασμός αποτελεσματικός, το εμβόλιο πρέπει να δοθεί σε όλους τους κατοίκους της γης, διότι διαφορετικά, άτομα που δεν θα έχουν εμβολιασθεί θα αποτελούν εστία μετάδοσης της νόσου. Αυτό, εκτός των άλλων, πρέπει να γίνει όχι μόνο για πρακτικούς αλλά και για καθαρά ανθρωπιστικούς λόγους. Επίσης δεν είναι γνωστό για πόσο χρονικό διάστημα το εμβόλιο θα παρέχει προστασία και αν θα πρέπει να χορηγείται κάθε χρόνο όπως αυτό της γρίπης.
Ου μετανοείν, αλλά προνοείν, δει άνδρα σοφόν- Επίχαρμος ο Κώος-
Για το εμβόλιο του κορωνοϊού, πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες καθώς και φαρμακοβιομηχανίες έχουν αρχίσει ένα ξέφρενο αγώνα δρόμου. Πολλοί μάλιστα προσομοιάζουν αυτό το συναγωνισμό με το σχέδιο Manhattan “Manhattan Project” για το οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου είχαν ενώσει όλες τους τις δυνάμεις για να κατασκευάσουν όσο το δυνατό γρηγορότερα την ατομική βόμβα. Άλλοι λένε πως η παραγωγή του εμβολίου για τον κορωνοϊό πρέπει να γίνει με «warp speed», όρος που χρησιμοποιείται σε φανταστικά έργα και σημαίνει ταχύτητα μεγαλύτερη από αυτή του φωτός! Είναι όμως δυνατόν να γίνει αυτό; Αν και πολύ δύσκολο, υπάρχει μια συγκρατημένη αισιοδοξία. Επιστήμονες που έχουν εργασθεί στο παρελθόν για την παραγωγή εμβολίων για άλλα στελέχη κορωνοϊών έχουν μια εμπειρία σε αυτό το συγκεκριμένο τομέα. Ο κορωνοϊός αυτής της πανδημίας μεταβάλλεται μεν, είναι όμως αρκετά σταθερός, γεγονός που θα βοηθήσει στην παρασκευή του εμβολίου. Πολλές φάσεις που απαιτούνται για τη δημιουργία του εμβολίου αντί να γίνουν διαδοχικά, δυνατόν να γίνουν συγχρόνως, οπότε με αυτό τον τρόπο πάλι κερδίζεται χρόνος. Επίσης δυνατόν να γίνει μαζική παραγωγή πριν ακόμα δοκιμασθεί η αποτελεσματικότητα του εμβολίου στο γενικό πληθυσμό. Σε αυτή την περίπτωση θεωρείται εκ των προτέρων δεδομένο ότι το εμβόλιο θα είναι αποτελεσματικό. Αν όμως συμβεί το αντίθετο όλα τα εμβόλια που έχουν κατασκευασθεί (δισεκατομμύρια) αχρηστεύονται και αυτό φυσικά εκτός των άλλων συνεπάγεται και ένα τεράστιο οικονομικό κόστος.
Άσχετα με το τι θα συμβεί στο τέλος, πρέπει από τώρα να γίνει μια συμφωνία μεταξύ όλων των φορέων που εμπλέκονται σε αυτή την προσπάθεια ώστε το εμβόλιο να μην είναι μονοπώλιο κανενός. Επίσης σπουδαίο, όλοι οι επιστήμονες/ερευνητές που είναι και οι πρωτεργάτες όλης αυτής της διαδικασίας, πρέπει να κρατήσουν «τον πήχη ψηλά» και να ακολουθήσουν με θρησκευτική ευλάβεια τους κανόνες που διέπουν την έρευνα και ιδιαίτερα τους κανόνες Ηθικής Δεοντολογίας όπως αυτοί έχουν καθιερωθεί διεθνώς και χωρίς κανένα συμβιβασμό σε τυχόν εξωτερικές πιέσεις από τους διάφορους φορείς. Όσο πιο ψηλά κρατηθούν οι κανόνες Ηθικής Δεοντολογίας, τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η εμπιστοσύνη του κοινού προς την Ιατρική Επιστήμη. Η τύχη της Ιατρικής Eπιστήμης, εκτός των άλλων θα εξαρτηθεί και από την εμπιστοσύνη που αβίαστα πηγάζει από τον Άνθρωπο προς Αυτή. Αν αυτή η εμπιστοσύνη χαθεί, τότε έχουν χαθεί τα πάντα.
Konstantinos Dean Boudoulas MD, Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine, Section Head, Interventional Cardiology, Director Cardiac Catheterization Laboratories, The Ohio State University, Columbus Ohio, USA
Harisios Boudoulas MD, Dr, Dr Hon, Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine and Pharmacy (emeritus), The Ohio State University, Columbus Ohio, USA, Honorary Professor, Academician (an. mem)
