Της Χρύσας Λιάγγου (αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Καθημερινή»)
Οι μεγάλες ανατροπές που έφερε στην ενεργειακή πραγματικότητα ο πόλεμος στην Ουκρανία αντανακλώνται στο γεγονός ότι ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε την αύξηση της παραγωγής λιγνίτη και την πιθανή παράταση ζωής των λιγνιτικών μονάδων μέχρι και το 2028, στα εγκαίνια του μεγαλύτερου έργου ΑΠΕ που έχει κατασκευαστεί στην Ελλάδα. Στην ίδια θέση βρέθηκαν πριν από τον Ελληνα πρωθυπουργό και άλλοι πολιτικοί της Ευρώπης, με χαρακτηριστικότερη την περίπτωση του «αρχιτέκτονα» της Πράσινης Συμφωνίας της Ε.Ε., του περίφημου ευρωπαϊκού Green Deal, Φρανς Τίμερμανς. Μία εβδομάδα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία δήλωσε με ανάρτησή του στο Twitter ότι οι χώρες μπορούν να συνεχίσουν να καίνε άνθρακα για να μη βασίζονται στο ρωσικό αέριο. «Τα πράγματα έχουν αλλάξει. Εννοώ ότι η ιστορία έχει πάρει μια πολύ απότομη τροπή πριν από μία εβδομάδα και πρέπει να συμβιβαζόμαστε με αυτή την ιστορική αλλαγή», δήλωσε.
Οι τιμές φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού σε συνέχεια μιας μακράς περιόδου ανοδικής τάσης είχαν αρχίσει να σπάνε το ένα ρεκόρ μετά το άλλο και ο Φρανς Τίμερμανς υποχρεώθηκε να συνταχθεί με τη σκληρή πραγματικότητα στην οποία είχαν προσαρμοστεί μήνες πριν οι εταιρείες ηλεκτρισμού της Ευρώπης, αυξάνοντας την παραγωγή των ανθρακικών και πυρηνικών μονάδων για να υποκαταστήσουν το ακριβό φυσικό αέριο.
Προσωρινή τροποποίηση
Από τα εγκαίνια του φωτοβολταϊκού πάρκου των ΕΛΠΕ στην Κοζάνη ο πρωθυπουργός μίλησε για την ανάγκη μιας προσωρινής τροποποίησης του προγράμματος απολιγνιτοποίησης εξαιτίας της μεγάλης ανατροπής που έχει φέρει ο πόλεμος στην Ουκρανία και ανακοίνωσε την αύξηση της παραγωγής λιγνίτη κατά 50%, τη λειτουργία τής υπό κατασκευή μονάδας «Πτολεμαΐδα 5» ως λιγνιτικής έως το 2028, αλλά και την πιθανή παράταση των μονάδων «Μελίτη» και «Αγ. Δημήτριος 5».
Στην ουσία ο πρωθυπουργός επανέφερε τον αρχικό σχεδιασμό απόσυρσης του λιγνίτη από το μείγμα ηλεκτροπαραγωγής το 2028, που προβλέπει το εγκεκριμένο και από την Ε.Ε. Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), ανατρέποντας τον σχεδιασμό της ΔΕΗ για απόσυρση όλων των υφιστάμενων μονάδων μέχρι το 2023 και λειτουργία της «Πτολεμαΐδα 5» μετά το 2025 με φυσικό αέριο.
Η ΔΕΗ, που αναζητούσε δρόμο σωτηρίας από την αιμορραγία των ζημιογόνων λόγω CO2 λιγνιτικών μονάδων, προχώρησε σε ένα σχεδιασμό fast track απολιγνιτοποίησης, έχοντας ωστόσο πλήρη επίγνωση ότι η λιγνιτική ισχύς δεν περίσσευε από το σύστημα. H προσκόλληση στον λιγνίτη όλα τα προηγούμενα χρόνια, κόντρα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, δεν άφηνε οικονομικό χώρο για βιώσιμες μονάδες φυσικού αερίου προς υποκατάσταση του λιγνίτη. Οι μονάδες σταθερού κύκλου (λιγνίτη ή φυσικού αερίου) είναι απαραίτητες για την επάρκεια του συστήματος όταν δεν φυσάει άνεμος για να λειτουργήσουν τα αιολικά ή η συννεφιά περιορίζει την παραγωγή των φωτοβολταϊκών και έως ότου γίνουν επενδύσεις αποθήκευσης του παραγόμενου ρεύματος από ΑΠΕ.
Η αναγκαιότητα του λιγνίτη για την ευστάθεια του συστήματος είχε εξάλλου πιστοποιηθεί και από τη μελέτη επάρκειας του ΑΔΜΗΕ για την περίοδο 2020-2030, η οποία συναρτούσε την απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων με την είσοδο στο σύστημα ισχύος από νέες μονάδες, προκειμένου να μην υπάρξουν προβλήματα ηλεκτροδότησης σε περιόδους αιχμής. Γι’ αυτό άλλωστε και η ΔΕΗ, γνωρίζοντας ότι θα υποχρεωθεί να λειτουργεί τους λιγνίτες σε κρίσιμες περιόδους για την ευστάθεια του συστήματος και προκειμένου να μην επωμίζεται το κόστος, ζήτησε αποζημίωση στρατηγικής εφεδρείας. Μάλιστα το 2021, και προκειμένου να διασφαλίσει την έγκριση της αποζημίωσης από την Κομισιόν, με επιστολή της προς τον ΑΔΜΗΕ και το ΥΠΕΝ ενημέρωσε για την πλήρη απόσυρση του λιγνιτικού της στόλου εντός του έτους. Ο ΑΔΜΗΕ, στην επικαιροποιημένη μελέτη που στάλθηκε στην Κομισιόν, ανέφερε ρητά ότι η απολιγνιτοποίηση της ηλεκτροπαραγωγής θα πρέπει να συμβαδίζει με την ένταξη νέας ισχύος στο σύστημα και ότι τα έτη από το 2021 έως και το 2024 θα είναι κρίσιμα για την επάρκεια του συστήματος.
Απαραίτητος ο λιγνίτης
Ο λιγνίτης για το ελληνικό σύστημα ήταν και παραμένει απαραίτητος για λόγους επάρκειας, ανεξάρτητα από την τιμή. Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι ο ΑΔΜΗΕ σε περιόδους καύσωνα ή κακοκαιρίας, που η ζήτηση αυξάνεται, δίνει εντολή για τη διαθεσιμότητα όλων των μονάδων, φυσικού αερίου και λιγνιτικών. Αυτό έγινε στην περίοδο της «Μήδειας» πέρυσι τον Φεβρουάριο, όπως και στον καύσωνα του Αυγούστου, αλλά και τον Οκτώβριο ενόψει του χειμώνα, πολύ πριν εκτοξευθούν στα ύψη οι τιμές του φυσικού αερίου και καταστεί φθηνότερος ο λιγνίτης.
Μάλιστα η ΔΕΗ, προκειμένου να μπορεί να ανταποκριθεί στα κατά καιρούς αιτήματα του ΑΔΜΗΕ, ζήτησε με επιστολή της τον περασμένο Νοέμβριο παράταση των ωρών λειτουργίας, κατά παρέκκλιση της ευρωπαϊκής οδηγίας σε σχέση με την έκλυση εκπομπών ρύπων, επτά λιγνιτικών μονάδων και δύο πετρελαϊκών της Κρήτης. Το ΥΠΕΝ με απόφασή του στις 28 Δεκεμβρίου 2021 ενέκρινε παράταση ωρών λειτουργίας.
Σύμφωνα με αυτή, η «Μελίτη», την οποία η ΔΕΗ έχει προγραμματίσει για απόσυρση το 2023, πήρε παράταση λειτουργίας για 11.000 ώρες συνολικά από την 1η Αυγούστου 2021 και έως την 31η Δεκεμβρίου 2023. Η πιθανή παράταση λειτουργίας της στην οποία αναφέρθηκε ο πρωθυπουργός προϋποθέτει διασφάλιση πρόσθετων ωρών κατά παρέκκλιση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Οι ώρες λειτουργίας της μονάδας «Αγ. Δημήτριος 5», για την οποία επίσης ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε πιθανή παράταση, έχουν παραταθεί κατά συνολικά 13.600 έως και το τέλος του 2025, ενώ ο προγραμματισμός της ΔΕΗ προβλέπει απόσυρση το 2023. Μέχρι το 2025 και συνολικά για 35.600 ώρες πήρε παράταση η λειτουργία της «Μεγαλόπολη 4», η απόσυρση της οποίας έχει προγραμματιστεί από τη ΔΕΗ επίσης για το 2023. Κατά 1.500 ώρες ως ετήσιος κυλιόμενος μέσος όρος πενταετίας από τον Ιούλιο του 2020 έως και τον Ιούλιο του 2025 έχει παραταθεί η λειτουργία των μονάδων 1 και 2 του Αγ. Δημητρίου, οι οποίες αποσύρονται το 2022. Η μονάδα 3 του Αγ. Δημητρίου, η οποία έχει επίσης προγραμματιστεί για απόσυρση το 2022, διασφάλισε παράταση 13.600 ωρών από τον Αύγουστο του 2021 έως και το τέλος του 2023.
Η «Πτολεμαΐδα 5»
Μια ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί η «Πτολεμαΐδα 5», που σχεδιάστηκε από το 2010 με τιμή CO2 στα 5,9 ευρώ/τόνο και άρχισε να κατασκευάζεται το 2015. Το 2016 ο Μανώλης Παναγιωτάκης αμφισβήτησε επισήμως με έγγραφό του προς την Κομισιόν τη βιωσιμότητά της, υποβάλλοντας αίτημα αποζημίωσης λόγω υψηλών τιμών CO2. Tη μονάδα, που κόστισε στη ΔΕΗ 1,5 δισ. ευρώ, παρέλαβε η νέα διοίκηση του κ. Γιώργου Στάσση, ο οποίος για να περιορίσει τη ζημία σχεδίασε τη μετατροπή της από το 2025 σε μονάδα φυσικού αερίου με προδιαγραφές καύσης και υδρογόνου. Λύση στο πρόβλημα «Πτολεμαΐδα 5» ήρθε να δώσει έστω και συγκυριακά η ενεργειακή κρίση και ο πόλεμος στην Ουκρανία, που φαίνεται ότι θα διατηρήσουν σε υψηλά επίπεδα για πολλά χρόνια ακόμη τις τιμές του φυσικού αερίου.
