Το να είσαι αρχαιολόγος…
Όχι, η αρχαιολογία δεν είναι το να σκάβεις στο χώμα και να βρίσκεις απολιθώματα. Με αυτά ασχολείται η παλαιοντολογία (συχνή παρανόηση). Ούτε είναι απλά το να σκάβεις στο χώμα και να βρίσκεις αντικείμενα που πηγαίνουν στο μουσείο ως εκθέματα. Για την ακρίβεια, τα περισσότερα από αυτά παραμένουν στις αποθήκες περιμένοντας υπομονετικά να έρθει η σειρά τους να μελετηθούν. Και σε καμία περίπτωση η αρχαιολογία δεν είναι το περιπετειώδες κυνήγι θησαυρού, όπως μας το παρουσίασε ο συνάδελφος Ιντιάνα Τζόουνς στις γνωστές ταινίες.
Η αρχαιολογία είναι στην πραγματικότητα πολλά περισσότερα από αυτό.
Είναι πολύ κουραστικό το να εργάζεσαι χειρωνακτικά κάτω από τον καυτό ήλιο ή μέσα στο κρύο, το να προσπαθείς να προσεγγίσεις δυσπρόσιτες αρχαιολογικές θέσεις, το να είσαι συνέχεια γεμάτος σκόνη, χώμα, λάσπες. Είναι εξαντλητικό το να σε καταβάλλει συνεχώς το άγχος να μην καταστρέψεις τα ευρήματα, το άγχος να φροντίσεις να αποτυπωθούν αυτά σωστά στα σχέδια και στις φωτογραφικές λήψεις και να σημειωθεί η παραμικρή λεπτομέρεια στο ανασκαφικό ημερολόγιο («Η ανασκαφή είναι σαν το ναρκοπέδιο, το πρώτο λάθος είναι και το τελευταίο», όπως ανέφερε ο Γ. Χουρμουζιάδης). Είναι εξουθενωτικό να σπαζοκεφαλιάζεις πάνω από έναν σωρό σπασμένα αγγεία προσπαθώντας να βρεις τα κομμάτια που συγκολλώνται, να μελετάς προσεχτικά τα χαρακτηριστικά των ευρημάτων και το πλαίσιο εύρεσής τους και να ψάχνεις βιβλιογραφία για να μπορέσεις να βγάλεις ολοκληρωμένα συμπεράσματα γι’ αυτά. Η αρχαιολογία είναι δύσκολη δουλειά και απαιτεί υπομονή, επιμονή και αφοσίωση.
Αλλά όλα αυτά αξίζουν!
Και αυτό γιατί, κατά κάποιον τρόπο, η αρχαιολογία είναι μια μορφή ταξιδιού στο χρόνο, κάνει το παρελθόν να μοιάζει ζωντανό. Πρέπει να είσαι αρχαιολόγος για να καταλάβεις το συναίσθημα του να στέκεσαι μέσα στο σπίτι κάποιου που έζησε χιλιάδες χρόνια πριν, να μαζεύεις μια κατσαρόλα που συνήθιζε να μαγειρεύει το βραδινό, να κρατάς τα πιάτα από τα οποία έτρωγε, το παιχνίδι με το οποίο περνούσε την ώρα του κάποιο παιδί, τα κοσμήματα που με περηφάνια φορούσε κάποια γυναίκα. Πρέπει να είσαι αρχαιολόγος για να καταλάβεις το συναίσθημα του να αγγίζεις τα σπασμένα κομμάτια αγγείων και άλλων αντικειμένων που κανείς δεν έχει δει από τότε που χρησιμοποιήθηκαν για τελευταία φορά, ίσως πριν από χιλιάδες χρόνια. Και είναι εκείνη η στιγμή που σκέφτεσαι τα συναισθήματα όλων αυτών των οποίων τα «σκουπίδια» τώρα εσύ αγγίζεις: τα γέλια τους όταν μαζεύονταν για φαγητό, τη χαρά τους να βλέπουν το παιδί τους να μεγαλώνει, το άγχος τους όταν υπήρχε κακή σοδειά, την κούρασή τους να χτίσουν τα σπίτια τους, τον πόνο τους καθώς έθαβαν τους νεκρούς τους με τα αγαπημένα τους αντικείμενα. Ως αρχαιολόγος, λοιπόν, δεν διαβάζεις απλώς για τις ζωές των ανθρώπων στο παρελθόν· μπορείς να τις αγγίξεις. Ακόμη και κρατώντας ένα μόνο μικρό απομεινάρι του παρελθόντος στο χέρι σου, συχνά ένα κομμάτι που δεν θα αλλάξει τίποτα στην ιστορία της ανθρωπότητας όπως την ξέρουμε, συγκινείσαι. Γιατί κάθε εύρημα έχει μια ιστορία να διηγηθεί. Και εμείς οι αρχαιολόγοι προσπαθούμε να την ακούσουμε όσο καλύτερα μπορούμε.
Και δεν είναι μόνο η χαρά της ανακάλυψης. Η αρχαιολογία σε βοηθά να συνειδητοποιήσεις πως και στο παρελθόν υπήρχαν άνθρωποι που ζούσαν την καθημερινότητά τους όπως και εμείς σήμερα και ότι, παρόλο που έζησαν διαφορετικές ζωές από εμάς, βίωσαν τα ίδια συναισθήματα. Είμαστε, λοιπόν, περισσότερο όμοιοι παρά διαφορετικοί. Και πως στα περίπου 200.000 χρόνια που κατοικεί ο σύγχρονος άνθρωπος στη Γη, αυτοί που έζησαν πριν 1.000 ή 2.000 χρόνια είναι τελικά στενότεροι συγγενείς σου από ό,τι πίστευες. Ότι υπάρχει κάτι μεγαλύτερο από αυτόν τον χρόνο και αυτόν τον τόπο και ότι το πέρασμά μας πάνω στη Γη είναι στην πραγματικότητα πάρα πολύ σύντομο. Ωστόσο, θεωρούμε ότι όλα γυρίζουν γύρω από εμάς, ενώ δεν αποτελούμε τίποτα άλλο παρά μόνο μια μικρή στιγμή στην ιστορία της Γης που υπήρχε και θα συνεχίσει να υπάρχει και μετά από εμάς. Η αρχαιολογία, δηλαδή, μπορεί να αλλάξει την κατανόησή μας για το παρελθόν, για τον κόσμο, αλλά και για εμάς τους ίδιους.
Πιθανότατα κανένας αρχαιολόγος δεν θα μπορούσε να συνεχίσει αυτήν την σκληρή δουλειά χωρίς αυτά τα συναισθήματα και τα οφέλη που αποκομίζει σε κάθε στάδιο της εργασίας του. Γιατί ένας αρχαιολόγος μαθαίνει πολλά περισσότερα από το πώς να χρησιμοποιεί το μυστρί και το πινέλο. Μαθαίνει τον άνθρωπο.
