Το τελευταίο διάστημα, ακόμα πιο επιτακτικά λόγω του παράγοντα επιτάχυνσης που ακούει στο όνομα απολιγνιτοποίηση, μπαίνει στη συζήτηση το θέμα της τοπικής ανάπτυξης και του τρόπου που αυτή θα γίνει πραγματικότητα στην Κοζάνη και στη Δυτική Μακεδονία.
Η εσωστρέφεια, η απουσία κουλτούρας συνεργασίας, αλλά και επιχειρηματικών ιδεών για την προώθηση των προϊόντων της περιοχής, εντοπίζονται ως σημαντικά εμπόδια, τα οποία δυσχεραίνουν τη μετάβαση σ’ ένα μέλλον που θα είναι βιώσιμο.
Πέρα, όμως, από το να συζητάμε σε επίπεδο διαπιστώσεων, χρειαζόμαστε κείμενα εργασίας και εργαλεία που θα μας βοηθήσουν να συνειδητοποιήσουμε που βρισκόμαστε και τι πρέπει να κάνουμε για να ορθοποδήσουμε.
Ένα τέτοιο κείμενο ανήκει στην Κίρα Γκάρτζου-Κατσουγιάννη και αποτελεί τη διδακτορική της διατριβή «Cooperation Against the Odds» (London School of Economics, 2020). Μεταξύ άλλων περιπτώσεων που μελετά, η Γκάρτζου-Κατσουγιάννη ρίχνει φως και στο γιατί ένα μονοψώνιο, όπως η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου τα κατάφερε, ενώ ο δικός μας Αναγκαστικός Συνεταιρισμός Κροκοπαραγωγών ακόμα ψάχνει να βρει το βηματισμό του.
Το βασικό της συμπέρασμα συνοψίζεται ως εξής: «σε αντίθεση με τη Χίο, στην Κοζάνη, στην καλλιέργεια του κρόκου, όπου κουμάντο εξακολουθούν να κάνουν οι εσωτερικοί (insiders), η πρόοδος περιορίζεται από το κλίμα δυσπιστίας που χαρακτηρίζει τις σχέσεις μεταξύ συνεταιρισμού και παραγωγών, αλλά και την απουσία συνεργασίας μεταξύ του συνεταιρισμού και ιδιωτών που δραστηριοποιούνται στην αγροδιατροφή».
Το «παιχνίδι» για τον κρόκο, χάνεται σύμφωνα με την ερευνήτρια, καθώς απουσιάζει η ηγεσία που θα αναζητήσει την επιχειρηματική ιδέα και θα κάνει στρατηγικές συμμαχίες για την ανάδειξη του προϊόντος, όπως συνέβη στην περίπτωση της Χίου. Εκεί ο Γιάννης Μανδάλας, από το 2001 και μετά, αναδιοργάνωσε τη δομή του συνεταιρισμού και προχώρησε στην ιδέα των Mastihashop. Αντίθετα, στον Κρόκο υιοθετήθηκε μια μάλλον παθητική στάση, η οποία ως σήμερα θεωρεί τον κρόκο ένα προϊόν, «η τύχη του οποίου εξαρτάται από την παγκόσμια τιμή», ενώ δεν αναζητείται η δυναμική συμβολή του στη δημιουργία διαφοροποιημένων τοπικών προϊόντων. Η στάση αυτή σε συνδυασμό με την έλλειψη διαφάνειας και την αγορά της πρώτης ύλης σε ενιαία τιμή, ανεξάρτητα από την ποιότητά της, αποτελούν, κατά την ερευνήτρια, εμπόδια στην περαιτέρω ανάπτυξη του προϊόντος.
Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο απόσπασμα για λύση που αναζητήθηκε, ώστε να επιτευχθεί η καθαρότητα της πρώτης ύλης και αυτή ήταν «η πρόσληψη δύο ομάδων γυναικών από το χωριό για τον έλεγχο της καθαρότητας του παραδοτέου κρόκου, χωρίς όμως να γνωρίζει η μια ομάδα για την άλλη. Αν μια γυναίκα της δεύτερης ομάδας έβρισκε ξένα σώματα αναμεμειγμένα με τον κρόκο σε δοχείο που είχε ήδη ελεγχθεί από γυναίκα της πρώτης ομάδας, τότε αυτή η γυναίκα δεν θα επαναπροσλαμβανόταν». Όπως αναφέρει η Γκάρτζου-Κατσουγιάννη η συγκεκριμένη λύση είναι ενδεικτική της απουσίας διαφάνειας στις διαδικασίες, που εύλογα οδηγεί σε καχυποψία.
«Η συνεργασία μπορεί να χτιστεί μέσα σε αντίξοες συνθήκες, μόνο όταν εγκατασταθεί και δράσει μέσα στην τοπική κοινωνία ένας ή περισσότεροι «αναμορφωτές θεσμών» (institutional entrepreneurs)» γράφει σε άρθρο του στην «Καθημερινή» (από το οποίο και εντοπίσαμε τη συγκεκριμένη διατριβή) ο Αρίστος Δοξιάδης (Καθημερινή, 1.1.2022). Ο ίδιος καταλήγει ότι «στον κρόκο Κοζάνης δεν έχει υπάρξει ακόμα αυτός ο επίμονος entrepreneur που θα αξιοποιήσει τις δυνατότητες της καλλιέργειας αυτής».
Βρισκόμαστε, λοιπόν, σε αυτή τη φάση που ως τοπική κοινωνία αναζητούμε επίμονα αυτούς τους ανθρώπους, τους αναμορφωτές θεσμών, τους thinkers και doers ταυτόχρονα, που θα μας δείξουν το δρόμο.
Το πλήρες κείμενο της διατριβής βρίσκεται εδώ: http://etheses.lse.ac.uk/4307/
Ιωάννα
