Γράφει ο Παύλος Ταγτεβερενίδης*
Πλημμύρισε η Ελλάδα, κυρίως οι περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης, από επετειακές εκδηλώσεις για τη δεκάτη ενάτη Μαΐου, την ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, ημέρα κατά την οποία το 1919 ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάστηκε στην Σαμψούντα δήθεν για να προστατεύσει τους οθωμανούς υπηκόους (Έλληνες και Αρμενίους) από τις σφαγές των άτακτων ομάδων, αλλά εκείνος αυτονομήθηκε από την κεντρική εξουσία και ακολουθώντας σκληρή εθνικιστική πολιτική επιδόθηκε στο ακριβώς αντίθετο, στη συνολική εξόντωση των μη τουρκικών πληθυσμών.
Το αίτημα της διεθνούς αναγνώρισης της ποντιακής γενοκτονίας είναι πλέον γνωστό σε όλους τους Έλληνες. Μπορεί να χρειάστηκαν πάνω από εβδομήντα χρόνια, για να αναγνωρίσει το ελληνικό κοινοβούλιο τη γενοκτονία το 1994, αλλά έστω και με αυτή τη δυσεξήγητη καθυστέρηση το έπραξε. Αφήνοντας στην άκρη τις πολιτικές κινήσεις και τις πολύπλοκες διπλωματικές διευθετήσεις ας εστιάσουμε στο εκπαιδευτικό μας σύστημα και στους τρόπους με τους οποίους εκείνο προσεγγίζει το ποντιακό ζήτημα γενικότερα. Σε όλα τα σχολικά εγχειρίδια της ιστορίας από το δημοτικό μέχρι και το λύκειο οι αναφορές όχι απλώς στα γεγονότα της γενοκτονίας, αλλά και στο σύνολο του ποντιακού ελληνισμού είναι πολύ περιορισμένες. Φωτεινή εξαίρεση είναι το βιβλίο της ιστορίας της τελευταίας λυκειακής τάξης όπου αφιερώνεται κεφάλαιο στην ποντιακή ιστορία, αλλά το διδάσκονται μόνο οι μαθητές και μαθήτριες που ακολουθούν ανθρωπιστικό προσανατολισμό, περίπου το ένα τέταρτο του συνολικού μαθητικού σώματος, και πάντοτε βέβαια με στόχο τις επικείμενες πανελλαδικές εξετάσεις, δηλαδή όχι και με τον πιο δημιουργικό τρόπο. Στα μαθήματα των νέων ελληνικών και της λογοτεχνίας οι αναφορές στον Πόντο είναι και πάλι από περιορισμένες έως ελάχιστες. Το πιο αποκαρδιωτικό, οι επετειακές εκδηλώσεις στα σχολεία όλων των βαθμίδων είναι περιορισμένες και πάντως όχι αντάξιες της σημασίας των γεγονότων: τα λύκεια έχουν ήδη αρχίσει τις ενδοσχολικές εξετάσεις, τα γυμνάσια βρίσκονται ένα βήμα πριν από αυτές και τα δημοτικά βαδίζουν προς το τέλος των σχολικών υποχρεώσεων. Μοιραία, σε αντίθεση με το εβραϊκό ολοκαύτωμα όπου κάθε Γενάρη υπάρχει η ισχυρή και απόλυτα δικαιολογημένη κεντρική σύσταση να τιμάται με ποικίλες εκδηλώσεις, σε αντίθεση και με την αναγνώριση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των Κυπρίων που από τον φετινό Απρίλη πολύ σωστά και εύστοχα δόθηκε η οδηγία να γιορτάζεται στα σχολεία μας, η 19η Μαΐου περνάει, εκπαιδευτικά μιλώντας, σχεδόν απαρατήρητη και πιο πολύ επαφίεται στην ευαισθησία και στο φιλότιμο «τοπικών» σχολικών μονάδων που συμμετέχουν σε εκδηλώσεις σε συγκεκριμένα χωριά, μοναστήρια ή πολιτιστικούς συλλόγους και φορείς.
Θα ήταν πολύ ωραία ιδέα, εάν παράλληλα με την επίσημη ημέρα της 19ης Μαΐου θεσμοθετηθεί -αποκλειστικά για εκπαιδευτικούς σκοπούς- μια «δεύτερη» ημέρα μνήμης, εναλλακτική, αλλά πολύ πιο ταιριαστή στο εκπαιδευτικό καλεντάρι. Οι ευκαιρίες που μπορούν να αξιοποιηθούν είναι μάλλον πολλές έως προκλητικές: μόνο το περιβόητο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας προσφέρει πληθώρα επιλογών, όπως η 20η Νοεμβρίου, ημέρα κατά την οποία οι Τούρκοι το 1921 σφράγισαν για ευνόητους λόγους τη λειτουργία αυτού του αρχαιότερου εκπαιδευτικού ιδρύματος στον Πόντο, καθώς και η 14η Σεπτεμβρίου, όταν εκείνη την ημέρα (14.09.1899) τέθηκε ο θεμέλιος λίθος για το τελευταίο, όπως αποδείχτηκε αργότερα, κτίριο του Φροντιστηρίου, ενώ ακριβώς τρία χρόνια αργότερα (14.09.1902) πραγματοποιήθηκαν τα επίσημα εγκαίνιά του
Η τόνωση της ιστορικής μνήμης και η καλλιέργεια της κριτικής συνείδησης προφανώς δεν εξαντλούνται στην καθιέρωση συμβολικών ημερών στις οποίες ούτως ή άλλως ελλοχεύει ο κίνδυνος να εκφυλίζονται σε διεκπεραιωτικού χαρακτήρα διαδικασίες. Μια εύστοχη, όμως, επικαιροποίηση των χωροχρονικών σημείων αναφοράς μπορεί να αποτελέσει το απαραίτητο έναυσμα για την κατάλληλη διαχείριση της ιστορικής γνώσης κατά τις υπόλοιπες 364 ημέρες του χρόνου.
Και τέλος, πρέπει όλοι να θυμόμαστε ότι η επιδιωκόμενη αναγνώριση της γενοκτονίας δεν είναι ούτε εκδικητική ούτε διεκδικητική. Είναι αμιγώς ανθρωπιστική, ώστε όλος ο κόσμος να μάθει τι συνέβη τότε και διδασκόμενοι από την ιστορία να προσπαθήσουμε ο καθένας από το μετερίζι του να μην επαναληφθεί ποτέ και πουθενά κάτι ανάλογο.
*Παύλος Ταγτεβερενίδης, Διευθυντής Μουσικού Σχολείου Πτολεμαΐδας – Γενικός Γραμματέας Ευξείνου Λέσχης Κοζάνης
