Η παλαιότατη ιερή εικόνα της Παναγίας «Η ΕΛΕΟΥΣΑ Η ΠΑΝΤΑΝΑΣΣΑ» όπως αναφέρουν ο Κ. Γουναρόπουλος και ο Χαρίσιος Μιγράνης, ο οποίος ήταν κληρικός, θεωρούνταν θαυματουγική. Γι’ αυτό οι κάτοικοι όχι μόνον της περιοχής των γύρω χωριών και της τοπικής επαρχίας, αλλά και από μακρυνές επαρχίες την καλούσαν για αγιασμό και ευλογία των πιστών Χριστιανών.
Είναι βέβαιο ότι πριν από το 1755 οπότε ο επίσκοπος Ιγνάτιος την επένδυσε με βαρύτατο ασημένιο ένδυμα, στο χωριό Ζιδάνι υπήρχε εκκλησία στο όνομα της Παναγίας, όπου και η πολύτιμη εικόνα της Παναγίας η οποία αναφέρεται ότι είναι ζωγραφισμένη διά χειρός Αποστόλου και Ευαγγελιστού Λουκά. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς θεωρείται ο πρώτος αγιογράφος και σήμερα του αποδίδονται πολλές θαυματουργικές εικόνες της Θεοτόκου, όπως η Παναγία Σουμελά, η Παναγία της Μονής Κύκκου της Κύπρου, η Παναγία του Μεγάλου Σπηλαίου που είναι ανάγλυφη και πολλές άλλες μικρές και μεγάλες. Μία από αυτές είναι και η Παναγία μας η Ζιδανιώτισσα.
Σε επίγραμμα σκαλισμένο στην επένδυση της εικόνας αναφέρεται ότι η αργυροχρυσοκόσμητος εικόνα ανήκει στο χωριό Ζιδάνι. Πιθανότατα αποτελεί ιερό κειμήλιο στην εκκλησία της Παναγίας στο χωριό Ζιδάνι που υπήρχε από τους Βυζαντινούς χρόνους, όταν υπήρχαν τα Βυζαντινά φρούρια στην περιοχή πριν από το 1541 που αναγράφεται στην εντειχισμένη πλάκα της εκκλησίας. Μόνο όταν μεταξύ των ετών 1800-1829 ιδρύθηκε το μοναστήρι στην τοποθεσία Συκιές του χωριού και περιήλθε η εκκλησία σ’ αυτό, περιήλθε και η εικόνα της Παναγίας στο Μοναστήρι.
Το 1838 οι μοναχοί της μονής πλέον του Ζιδανίου αγόρασαν τα κτήματα του χωριού και οι κάτοικοί του στο εξής εργάζονταν σαν κολίγοι και υπάλληλοι του μοναστηριού, οπότε το χωριό, οι εκκλησίες του και η θαυματουργική εικόνα περιήλθαν στο μοναστήρι.
Η Παναγία η Ζιδανιώτισσα πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου και κόσμος πολύς από την Κοζάνη, τα Σέρβια, το Βελβεντό και από τα περίχωρα προσέρχονται πάντοτε να προσκυνήσουν την Παναγία και να ζητήσουν την ευεργετική της μεσιτεία.
Τα παλαιότερα χρόνια το πανηγύρι αυτό έπαιρνε μεγάλες διαστάσεις, γιατί ερχόταν κόσμος και από άλλους νομούς και απομακρυσμένες περιοχές.
Από το έτος 1898 που ηγούμενος τοποθετήθηκε ο Ιβιρίτης ιερομόναχος Ιλαρίων ωρολόγης καταγόμενος από την Κρήτη, ο οποίος υπήρξε δραστήριος και έδωσε ζωντάνια στο μοναστήρι, οι μοναχοί καθόλη την διάρκεια του έτους περιέφεραν την εικόνα και πέρα από τη Μητροπολιτική επαρχία, για αγιασμό και συγκέντρωση εισοδημάτων, κυρίως δημητριακών.
Το ευλαβικό έθιμο η θαυματουργική εικόνα της Παναγίας την Παρασκευή της Διακαινησίμου να μεταφέρεται στην Κοζάνη και την Κυριακή του Θωμά να γίνεται η λιτανεία και μάλιστα στην εκκλησία των Αγίων Κων/νου και Ελένης είναι πολύ παλαιό. Γίνεται εξαιτίας μεγάλης ανομβρίας που επεκράτησε στην περιοχή κάποια παλιότερα χρόνια και έχει την αρχή του πριν από το 1900.
Η Θεοτόκος έρχεται στην Κοζάνη αυτή την εορταστική εβδομάδα της Διακαινησίμου ακριβώς την ημέρα της γιορτής της ως Ζωοδόχου Πηγή, για απόδοση τιμών στο πρόσωπό της, μετά τη θλιβερή εβδομάδα των παθών και επιπλέον επειδή οι μήνες Απρίλης και Μάης είναι οι μήνες των βροχών για βλάστηση, γονιμότητα και ευλογία της φύσης και των ανθρώπων. Είναι παρατηρημένο ότι πολλές φορές μετά ή κατά τη διάρκεια της λιτανείας βρέχει.
Κακώς λέγεται και γράφεται ότι το έθιμο αυτό άρχισε το 1918 για κατάπαυση της θανατηφόρας γρίπης.
Η Παναγία πάντοτε είναι αρωγός και συμπαραστάτης μας και οι Κοζανίτες την ευλαβούνται ιδιατέρως. Για την απαλλαγή από τη γρίπη οι Κοζανίτες έφεραν τα λείψανα του Αγίου Νικάνωρα από το μοναστήρι της Ζάβορδας κι έτσι σταμάτησε το θανατικό. Στη συνέχεια έκτισαν και το Ναό του Αγίου Νικάνωρα. Είναι καλό να μην παραποιούμε την ιστορία και να ελέγχουμε τις πηγές πληροφόρησής μας.
Η Παναγία η Ζιδανιώτισσα ερχόταν από παλαιοτάτων χρόνων στην Κοζάνη και έρχεται για αγιασμό, ευλογία των Χριστιανών και χάρη για πρόκληση βροχής και ευφορίας της φύσης.
Το απόγευμα της Κυριακής του Θωμά πάντοτε στο ναό των Αγίων Κων/νου και Ελένης όπου υπάρχει και το ειδικό παρεκκλήσι στο όνομά της, ψάλλεται παράκληση και ακολουθεί πάνδημη η λιτάνευση της εικόνας της δια μέσου των κεντρικών δρόμων της πόλης. Η μεταφορά της με κάθε επισημότητα καταλήγει στο Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου όπου ψάλλεται επίσημος εσπερινός.
Αφού μείνει η εικόνα της Παναγίας αρκετές μέρες στον Άγιο Νικόλαο μεταφέρεται διαδοχικά σε όλους τους ενοριακούς ναούς, όπου ψάλλονται παρακλήσεις και ολονυχτίες.
Μέχρι της 7 Σεπτεμβρίου παραμονή της γιορτής του Γενεθλίου της πρέπει η θαυματουργική εικόνα να γυρίσει στο μοναστήρι.
Παλιότερα την έπαιρναν για προσκύνημα και ευλογία με μεγάλη ευλάβεια τα βράδυα στα σπίτια.
Είναι αλήθεια πως πολλές φορές έχω σηκώσει τη σεπτή εικόνα της Παντανασσας για να τη μεταφέρω στο σπίτι μου για ολονυχτία με πολλή ευλάβεια στη χάρη της.
Θεωρώ ότι έχω ιερή υποχρέωση να καταθέσω αυτή την αλήθεια για την αιτία της λιτανείας της Παναγίας της Ζιδανιώτισσας.
Άννα Ρεπανά
