Μια συζήτηση με τον Στέφανο Μπαλουτά, ακόλουθο της Κυπριακής Μόνιμης Αντιπροσωπείας της ΕΕ
Η συζήτηση που είχαμε στις Βρυξέλλες με τον Στέφανο Μπαλουτά, ακόλουθο της Κυπριακής Μόνιμης Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ειδικό στα θέματα απασχόλησης, ανέδειξε ένα ευρύ φάσμα προκλήσεων που συνδέουν το δημογραφικό, το ασφαλιστικό, τις δεξιότητες, την τεχνητή νοημοσύνη και τις ευρωπαϊκές πολιτικές για την εργασία. Με ξεκάθαρη επισήμανση ότι οι απόψεις του εκφράζουν τον ίδιο και όχι την κυπριακή αντιπροσωπεία, ο Μπαλουτάς περιέγραψε μια εικόνα που αφορά άμεσα και την Ελλάδα και την Ευρώπη συνολικά.
Η αφετηρία της συζήτησης ήταν το δημογραφικό και οι προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη χώρα μας. Ο δείκτης δημογραφικής εξάρτησης στην Ελλάδα αναμένεται να αγγίξει το 74,4 τοις εκατό έως το 2050, ενώ ο ακόμη πιο κρίσιμος δείκτης οικονομικής εξάρτησης υπολογίζεται να εκτιναχθεί στο 93,6 τοις εκατό. Για τον Μπαλουτά, αυτό σημαίνει πως εννέα στους δέκα ανθρώπους άνω των 65 ετών θα εξαρτώνται από τον πληθυσμό 15 έως 64 ετών. Ο ίδιος υπογραμμίζει ότι οι νεότεροι εργαζόμενοι θα κληθούν να σηκώσουν βάρη που οι ίδιοι δεν είχαν ποτέ στο μυαλό τους. «Οι εισφορές τους δεν θα επαρκούν με τους σημερινούς ρυθμούς ανάπτυξης. Και όταν η πίεση μεταφέρεται στην κατανάλωση αντί στην παραγωγή και τις επενδύσεις, η οικονομία χάνει δυναμική» σημειώνει.
Η Ελλάδα παρουσιάζει πολύ χειρότερες δημογραφικές προοπτικές σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση και αυτό, σύμφωνα με τον ίδιο, οφείλεται σε μια σειρά από παράγοντες. Η μετανάστευση υψηλά καταρτισμένων εργαζομένων, η αδυναμία της ελληνικής οικονομίας να προσφέρει σταθερές πορείες επαγγελματικής εξέλιξης και οι χαμηλές απολαβές διαμορφώνουν μια γενική έλλειψη προοπτικής. Προσθέτει ότι η ποιότητα εργασίας παίζει καίριο ρόλο. «Οι συνθήκες εργασίας ειδικά στην εστίαση και στον τουρισμό δεν είναι αυτές που θα κρατήσουν νέους ανθρώπους στη χώρα. Χωρίς σεβασμό στον εργαζόμενο και χωρίς χρόνο για την οικογένεια δεν μπορεί να υπάρχει λύση στο δημογραφικό» τονίζει.
Παράλληλα, η εξέλιξη του πληθυσμού συνδέεται άμεσα με τις μεταναστευτικές ροές. Σήμερα, όπως λέει, η Ελλάδα λαμβάνει νέους ανθρώπους που καλύπτουν κενά σε κρίσιμους τομείς της οικονομίας, κάτι που στηρίζει και το ασφαλιστικό σύστημα. Αν όμως δεν υπάρξει συνεκτική πολιτική προσέλκυσης και ενσωμάτωσης, η φθίνουσα πορεία του πληθυσμού δεν μπορεί να ανατραπεί. Κατά τον Μπαλουτά, η αναστροφή απαιτεί ισχυρή οικονομική ανάπτυξη, δημιουργία θέσεων υψηλής ειδίκευσης και ένα περιβάλλον που θα κρατά και θα προσελκύει ανθρώπινο δυναμικό.
Η συζήτηση μεταφέρθηκε στη μεγάλη πρόκληση των δεξιοτήτων. Με βάση τα ευρωπαϊκά στοιχεία, οι δημόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση στην ΕΕ κυμαίνονται στο 4,6 τοις εκατό του ΑΕΠ, ενώ για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση το αντίστοιχο ποσοστό για το 2021 ήταν μόλις 0,53 τοις εκατό. Για τον Μπαλουτά, το πρόβλημα δεν είναι μόνο δημοσιονομικό αλλά δομικό. «Η βασική εκπαίδευση δεν αρκεί πλέον για να εξασφαλίσει θέση στην αγορά εργασίας. Η τεχνολογική πρόοδος και η τεχνητή νοημοσύνη μεταβάλλουν τα επαγγέλματα με ρυθμούς που απαιτούν συνεχή μετεκπαίδευση» επισημαίνει.
Οι επιχειρήσεις, σύμφωνα με στοιχεία της Eurofound, δυσκολεύονται ήδη να καλύψουν θέσεις IT και οι ανάγκες αναμένεται να αυξηθούν. Με μόλις 27 τοις εκατό των φοιτητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση να επιλέγουν σπουδές STEM, ο κίνδυνος δημιουργίας μεγάλου ελλείμματος δεξιοτήτων είναι ορατός. Ο Μπαλουτάς θεωρεί αναγκαίες παρεμβάσεις τόσο στην εκπαίδευση όσο και στη συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα. Αναφέρει ότι το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων έχει ήδη επιλέξει να λειτουργεί ως εγγυητής δανείων για φοιτητές, ιδιαίτερα σε απαιτητικές σπουδές που διαρκούν πάνω από πέντε χρόνια. Παράλληλα, βλέπει θετικά την ενεργό συμμετοχή των επιχειρήσεων στην κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού τους, με προγράμματα που συγχρηματοδοτεί η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σημαντική ενότητα της συζήτησης ήταν η τεχνητή νοημοσύνη και οι επιπτώσεις της. Ο ίδιος υπογραμμίζει ότι οι προβλέψεις για αυτοματοποίηση μεγάλου ποσοστού των θέσεων εργασίας είναι ακόμη εκτιμήσεις, αλλά δεν αφήνουν περιθώρια εφησυχασμού. «Δεν έχουμε εθνικό σχέδιο δεκαετίας για την τεχνητή νοημοσύνη. Αν θέλουμε να είμαστε μέρος της νέας εποχής, χρειάζεται στρατηγική που θα ξεπερνά κυβερνητικούς κύκλους» λέει, τονίζοντας ότι η Ελλάδα δεν διαθέτει κλάδους που να είναι ακόμη άμεσα εκτεθειμένοι αλλά κινδυνεύει να μείνει εκτός του επόμενου κύματος ανάπτυξης της Ευρώπης.
Στο πεδίο της άμυνας, η σχέση τεχνολογίας και στρατού αλλάζει ριζικά. Οι ευρωπαϊκές χώρες εξετάζουν ήδη την εκπαίδευση πολιτικού προσωπικού στη διαχείριση συστημάτων UAV, ενώ στην Ουκρανία, όπως εξηγεί, πολίτες με τεχνική κατάρτιση βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της καινοτομίας στα μη επανδρωμένα συστήματα. Για τον Μπαλουτά, η συνεργασία πανεπιστημίων, ιδιωτικού τομέα και Ενόπλων Δυνάμεων είναι μονόδρομος για την Ελλάδα. «Όταν ο ιδιωτικός τομέας διαθέτει την τεχνογνωσία στα drones και στις ψηφιακές εφαρμογές, είναι φυσικό να αναζητείται σύμπραξη. Είναι και ζήτημα άμυνας και ζήτημα επενδύσεων» εξηγεί.
Κομβικό σημείο της συζήτησης ήταν και η ευρωπαϊκή ατζέντα για τις ποιοτικές θέσεις εργασίας, με ορίζοντα την ελληνική προεδρία του Συμβουλίου το 2027. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παρουσιάσει φέτος τον Χάρτη Πορείας για τις Ποιοτικές Θέσεις Απασχόλησης, ένα πλαίσιο που θα επιχειρεί να ορίσει τι σημαίνει πραγματικά ποιοτική εργασία στην Ευρώπη. Ο Μπαλουτάς επισημαίνει ότι η Ελλάδα θα κληθεί να εφαρμόσει μέτρα που δεν συμβαδίζουν απαραίτητα με τις σημερινές εγχώριες πρακτικές. «Το ζήτημα του δεκατριάωρου εργασίας που συζητήθηκε πρόσφατα στην Ελλάδα δεν ακούγεται καν στο ευρωπαϊκό επίπεδο. Η Ευρώπη κινείται προς την ενίσχυση της παραγωγικότητας και της υγείας των εργαζομένων» αναφέρει. Τονίζει επίσης την ανάγκη επαναφοράς του ουσιαστικού κοινωνικού διαλόγου, που στην Ελλάδα έχει υποχωρήσει.
Σε ευρωπαϊκό και ελληνικό επίπεδο, το μεγαλύτερο διαρθρωτικό κενό για την επόμενη δεκαετία συνοψίζεται σε μία λέξη για τον Μπαλουτά: ανταγωνιστικότητα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κινείται αργά μπροστά στη διεθνή τεχνολογική κούρσα και η Ελλάδα ακόμη πιο αργά. Από τα θέματα των καρτέλ σε βασικούς κλάδους μέχρι τις καθυστερήσεις στη δικαιοσύνη, ένα σύνολο παραγόντων περιορίζει τη δυνατότητα της χώρας να προσελκύσει επενδύσεις και να στηρίξει δίκαιη ανάπτυξη.
Η συζήτηση με τον Στέφανο Μπαλουτά δείχνει ένα κοινό νήμα που διατρέχει όλες αυτές τις προκλήσεις. Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια περίοδο που απαιτείται σαφές όραμα για το ανθρώπινο δυναμικό, την εργασία, την τεχνολογία και τη δημογραφική σταθερότητα. Οι αποφάσεις των επόμενων ετών θα καθορίσουν όχι μόνο την οικονομική πορεία της χώρας αλλά και την κοινωνική της συνοχή.
Σωκράτης Μουτίδης – www.xronos-kozanis.gr
