Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου δεν μετράει απλά σφαγές, εκτοπισμούς και λεηλασίες από την Οθωμανική αυτοκρατορία και το κίνημα των Νεότουρκων, αλλά και αναρίθμητα θύματα του συστηματικού διωγμού. Η Βουλή των Ελλήνων αναγνώρισε την γενοκτονία το 1994 και ψήφισε την ανακήρυξη της 19η Μάϊου ως “Ημέρα εθνικής μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων στον Μικρασιατικό Πόντο”.
Η έρευνα σχετικά με τις κακουχίες, τα βασανιστήρια και τις εν ψυχρώ δολοφονίες ή εκτελέσεις δείχνει μια φρικαλεότητα δίχως προηγούμενο. Η Έφη Κατσόγιαννου Τριανταφύλλου, ιστορικός και συνεργάτιδα του Δημάρχου Κοζάνης ασχολείται με τον πολιτισμό και ιδιαίτερα με δράσεις σχετικά με τους Πόντιους της περιοχής και μας μιλάει για τον μεγάλο διωγμό και την πολύπαθη ζωή όσων κατάφεραν να σωθούν.
Η 19η Μαΐου είναι μια ημέρα μνήμης για τον ποντιακό ελληνισμό και τη διατήρηση της ταυτότητάς τους. Ποια είναι τα πιο δυνατά χαρακτηριστικά των Ποντίων που πρέπει να διατηρηθούν ως μνήμη σε όλους τους Έλληνες;
Η 19η Μαΐου, Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, όπως αυτή καθιερώθηκε το 1994 με ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων, αποτελεί σημαντική επέτειο για ολόκληρο τον ελληνισμό. Είναι μία ημέρα μνημοσύνου για τους γενοκτονηθέντες συνανθρώπους μας που θυσιάστηκαν στο βωμό των πολιτικών συμφερόντων. Τίποτα για τους Έλληνες του Πόντου δεν ήταν εύκολο. Αν ανατρέξουμε στην Ιστορία θα συνειδητοποιήσουμε πως ποτέ, σε καμιά περίοδό της, κανένα παρόμοιο σχέδιο δεν κατάφερε να στοιχειώσει τη φαντασία του ανθρώπου. Μιλάμε για αργή εξόντωση από την κακομεταχείριση, τις εκτοπίσεις, το κρύο, την παρατεταμένη στέρηση νερού και τροφής, τους βιασμούς, τη γνωστή «Λευκή Σφαγή», όπου τα χέρια του θύτη δεν λερώνονται με αίμα αλλά οι άνθρωποι πεθαίνουν αβοήθητοι.
Οι Έλληνες του Πόντου μπήκαν στο δρόμο του ξεριζωμού πιστεύοντας ότι θα επιστρέψουν, αφήνοντας πίσω τις περιουσίες τους ακόμα και τους ανθρώπους τους, βίωσαν ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα της ανθρωπότητας τη Γενοκτονία, έφτασαν στην Ελλάδα ως πρόσφυγες, με ότι αυτό συνεπάγεται, αλλά με οδηγό τις αξίες τους, την πίστη τους και την ελπίδα δημιούργησαν από την αρχή τη ζωή τους. Μέσα σε δύσκολες συνθήκες γι αυτούς, καθώς δεν υπήρχε ένα οργωμένο και ουσιαστικό σχέδιο υποδοχής, αλλά και με την αντιμετώπισή τους ως ξένοι, ως εχθροί, για να μην αναφερθώ και σε άλλα ρατσιστικά επίθετα, κατάφεραν να διατηρήσουν την ταυτότητα τους και να προσφέρουν μεγάλα οφέλη στο ελληνικό κράτος.
Τα δυνατά χαρακτηριστικά των Ελλήνων του Πόντου είναι το παρελθόν, το μέλλον και το παρόν τους, είναι η Ιστορία τους, ο Πολιτισμός τους αλλά και η δύναμη ψυχής που κρύβουν μέσα τους.
Ποιο είναι το θέμα με την αναγνώριση της γενοκτονίας των Ποντίων;
Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου είναι ένα θέμα πολιτικό και πρέπει να είναι πρώτο στην κυβερνητική ατζέντα, γιατί εκτός των άλλων εγκλήματα που δεν αναγνωρίζονται συνεχίζονται. Ωστόσο θα αναφέρω πως υπάρχουν χώρες, πολιτείες των ΗΠΑ, διεθνείς θεσμοί και πόλεις που έχουν αναγνωρίσει τη Γενοκτονία των Ποντίων. Ας μην ξεχνάμε πως και το Ελληνικό Κοινοβούλιο άργησε να αναγνωρίσει τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου όταν αρχές του 1991 φτάνει στο γραφείο του προέδρου του ΠΑΣΟΚ Ανδρέα Παπανδρέου μια επιστολή υπογεγραμμένη από τους Πόντιους βουλευτές της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του. Αυτό που του ζητούν είναι να κατατεθεί πρόταση νόμου για την επίσημη αναγνώριση από τη Βουλή των Ελλήνων της Γενοκτονίας των 353.000 Ποντίων που πραγματοποίησαν οι Τούρκοι από το 1916 έως το 1923 και παράλληλα να καθιερωθεί η 19η Μαΐου ως ημέρα μνήμης, για να ψηφιστεί τελικά με ευρεία πλειοψηφία από το Σώμα στις 24 Φεβρουαρίου 1994.
Οι αγώνες συνεχίζονται και ο καθένας μας από την πλευρά του βάζει ένα μικρό λιθαράκι ώστε να πετύχουμε την Αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Είναι υποχρέωσή μας.
Οι Έλληνες του Πόντου περίμεναν εκείνα τα χρόνια μια τέτοια στάση των Οθωμανών; Για ποιο λόγο δεν προετοιμάστηκαν;
Όπως γνωρίζουμε από μαρτυρίες ζωντανών πηγών, οι μουσουλμάνοι με τους χριστιανούς συμβίωναν αρμονικά στην καθημερινότητά τους, σεβόμενοι ο ένας την κουλτούρα και τη θρησκεία του άλλου. Μάλιστα πολλές φορές όπως λέγανε «εντάμα έμνες», «μαζί ήμασταν». Πολλές φορές γίνεται και αναφορά στη βοήθεια που παρείχαν οι μουσουλμάνοι προκειμένου να βοηθήσουν τα αδέρφια τους, τους Έλληνες. Αυτό όμως είναι ένα άλλο κομμάτι. Βλέπουμε πως σε πολλά μέρη του Πόντου δημιουργείται το Αντάρτικο, οι Έλληνες του Πόντου οργανώθηκαν δυναμικά και ανέπτυξαν αντάρτικη δράση εναντίον των εγκλημάτων της τουρκικής θηριωδίας και των μαζικών εκτοπισμών που επέβαλαν οι αρχές στους ελληνικούς πληθυσμού.
Όλοι σχεδόν έβλεπαν τι θα ακολουθούσε, αλλά τη μοίρα των ανθρώπων την όριζαν τα πολιτικά συμφέροντα και οι προσωπικές στρατηγικές. Μία σειρά λαθών οδήγησε χιλιάδες ψυχές στο θάνατο και άλλες τόσες σε μία ατελείωτη πορεία βασανισμών.
Η σημερινή γενιά των Ποντίων προσφύγων στην Ελλάδα πως διατηρούν τις μνήμες τους, τα ήθη και τα έθιμα. Υπάρχει ενδιαφέρον;
Οι σημερινές γενιές διατηρούν τη μνήμη, τα ήθη και τα έθιμα, δίνοντας δυναμικό παρόν, μέσα σε Πανεπιστήμια, Συλλόγους και Ομοσπονδίες. Είναι άξιο θαυμασμού πως η Νεολαία μας σε κάθε άκρη της γης -και αυτό δεν είναι υπερβολή- ασχολείται ουσιαστικά με τον Ποντιακό Ελληνισμό, παλεύει, αγωνίζεται με γνώση και έχοντας το αίσθημα ότι κουβαλάει στις πλάτες της μία αιματοβαμμένη Ιστορία αλλά και μία υποχρέωση. Πραγματικά υπάρχουν αξιόλογοι νέοι σ’ αυτό το χώρο και το βλέπω ιδίοις όμμασι, που γεμίζουν με αισιοδοξία τους στόχους που έχουμε θέσει, με κυρίαρχο αυτό της Αναγνώρισης της Γενοκτονίας.
Η ιστορία τελικά επαναλαμβάνεται και πως συνδέεται η ιστορία αυτή με το σήμερα;
Όπως είπε ο Αμερικάνος συγγραφέας Μαρκ Τουέιν, «Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, κάνει όμως ομοιοκαταληξίες».
Δυστυχώς και σήμερα στον πολιτισμένο κόσμο του 2021 οι Γενοκτονίες δεν έχουν σταματήσει και οι θύτες παραμένουν ανεμπόδιστοι έχοντας δημιουργήσει ένα προφίλ του καλού Σαμαρείτη.
Ποιες δράσεις προγραμματίσατε και ήδη ξεκίνησαν για την ημέρα μνήμης 19 Μαΐου;
Ο Δήμος Κοζάνης σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας και τα Ποντιακά Σωματεία του Δήμου Κοζάνης «Ευξείνιος Κύκλος» προγραμματίσαμε σειρά διαδικτυακών εκδηλώσεων με τίτλο Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου – «Ημέρες Μνήμης» διάρκειας τεσσάρων ημερών .
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων θα παρακολουθήσετε ένα Χορόδραμα Αφιερωμένο στη Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού (Εκδήλωση Ευξεινίου Κύκλου 2019), παρουσίαση ιστορικών βιβλίων «Η Γενοκτονία μέσα από τη βιβλιογραφία», ένα βίντεο με μαρτυρίες από το δρόμο του ξεριζωμού «Ο κοινός μας δρόμος» σε συνεργασία με τον Σύλλογο Μικρασιατών Π.Ε Κοζάνης. Η κορύφωση των εκδηλώσεων είναι το Αφιέρωμα στην Γενοκτονία – 3 Ακαδημαϊκοί Συνομιλούν, όπου ο Θ. Κωνσταντινίδης, ο Ε. Πελαγίδης και ο Κ. Φωτιάδης, καθηγητές του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας συζητούν για σημαντικά γεγονότα της Γενοκτονίας. Οι δράσεις ξεκίνησαν 15 Μαΐου ωστόσο υπάρχουν αναρτημένες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης του Δήμου Κοζάνης και του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Επίσης, την Τετάρτη το βράδυ θα φωταγωγηθεί το καμπαναριό με κόκκινο χρώμα το οποίο συμβολίζει το αίμα των αθώων θυμάτων της Γενοκτονίας.
Αναφέρετε ένα ποίημα ή ένα τραγούδι των προσφύγων που να σας συγκινεί.
Ένα από τα πιο συγκινητικά ποιήματα που δείχνει όλη την τραγωδία είναι η Καμπάνα του Πόντου του Φίλωνος Κτενίδη. «Άφς με αδά να θάφκουμαι, ‘ς σον τόπον ντ’ εγεννέθα, ‘ς σο μνήμαν όμπου έθαψα την μάνα μ’ και τον κύρη μ’…» (Άφησε με να θαφτώ εδώ στον τόπο που γεννήθηκα στον τόπο όπου έθαψαν τη μητέρα και τον πατέρα μου).
Το νόημα αυτών των στίχων αγγίζει την καρδιά μου, καθώς έχω πάντα στο νου, ένα ηλικιωμένο δικό μου άτομο που άφησε πίσω άτομα της οικογένειάς της, έθαψε στο δρόμο ένα παιδί και έλεγε «και τώρα να πάω ξέρω που το έθαψα.»
