Η μελέτη διενεργήθηκε κατ’ ανάθεση της ΔΕΗ, για λογαριασμό της Συντονιστικής Επιτροπής του Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης. Σύμφωνα με τον Πρόεδρο της Συντονιστικής Επιτροπής, Κωστή Μουσουρούλη, η εκπόνησή της προέκυψε από την ανάγκη να αποτυπωθεί σε πρώτη φάση από ειδικούς επιστήμονες η παρούσα κατάσταση των περιοχών που βρίσκονται σε ενεργειακή μετάβαση, καθώς και οι προοπτικές τους.
«Όταν τον περασμένο Μάρτιο ανέλαβα την ευθύνη του Προέδρου της Συντονιστικής Επιτροπής του Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης, ένα από τα πρώτα μου μελήματα ήταν η καταγραφή των δεδομένων. Από εκεί άλλωστε εκκινεί κάθε σχέδιο υψηλών απαιτήσεων», σημειώνει ο κ. Μουσουρούλης.
Σε αυτό το πλαίσιο το Ινστιτούτο, το οποίο διαθέτει τη σχετική εμπειρία και το κατάλληλο επιστημονικό δυναμικό, ανέλαβε να καταγράψει την παραγωγική δραστηριότητα, τις υποδομές, το ενεργειακό δυναμικό που μπορεί να αξιοποιηθεί τα επόμενα χρόνια, καθώς και τη διεθνή εμπειρία από περιοχές σε ενεργειακή μετάβαση και εκείνη από τις εφαρμογές ορθών πρακτικών σε διάφορες περιπτώσεις.
«Τα ευρήματα της μελέτης θα συμβάλουν σημαντικά στην κατάρτιση του Master Plan που εκπονείται την περίοδο αυτή αλλά και του Επιχειρησιακού Προγράμματος Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης 2021-2027. Ελπίζω επίσης ότι θα φανούν χρήσιμα σε όσους θέλουν να συμβάλουν στην προσπάθειά μας αυτή», συμπληρώνει ο Πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής.
Μεγαλύτερο το κόστος αν δεν προχωρήσει η απολιγνιτοποίηση
Το ΙΕΝΕ κατέγραψε λεπτομερώς τα υφιστάμενα δεδομένα, από πλευράς τοπικών οικονομιών, παραγωγικών δραστηριοτήτων και υποδομών, των περιοχών της ελληνικής επικράτειας που επηρεάζονται από την απανθρακοποίηση. Εκτός από τη Δυτική Μακεδονία και τη Μεγαλόπολη, στο «μικροσκόπιο» μπαίνουν επίσης τα νησιά του Αιγαίου και η Κρήτη, όπου επίσης δρομολογείται η άμεση απεξάρτηση της ηλεκτροπαραγωγής από τα ορυκτά καύσιμα – στη συγκεκριμένη περίπτωση, από το πετρέλαιο.
Όσον αφορά τη Δυτική Μακεδονία και τη Μεγαλόπολη, το Ινστιτούτο επισημαίνει πως ο μηδενισμός της λιγνιτικής παραγωγής θέτει μεγάλες προκλήσεις για την αναπλήρωση του τοπικού πλούτου και των θέσεων εργασίας. Ωστόσο, όπως συμπληρώνει, το όποιο κόστος υπάρξει θα είναι κατά πολύ μικρότερο από το κόστος που θα υπάρξει αν δεν προχωρήσει η απολιγνιτοποίηση.
«Βάσει σειράς αναλύσεων, αν ο σημερινός στόλος λιγνιτικών ηλεκτροπαραγωγικών μονάδων παραμείνει ως έχει, τότε τα επόμενα 3,5 χρόνια η λιγνιτική βιομηχανία θα συσσωρεύσει ζημιές της τάξεως των 1,3 δισ. ευρώ. Το κόστος αυτό είναι τεράστιο για την ΔΕΗ και την εθνική οικονομία, αλλά ταυτόχρονα σημαίνει και υψηλή επιβάρυνση για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία από την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων πολύτιμων φυσικών πόρων (π.χ. νερό) και την εκπομπή επιβλαβών για την υγεία ρύπων στην ατμόσφαιρα», σημειώνεται χαρακτηριστικά στην έκθεση.
Αναφορικά με την αναπλήρωση του παραγωγικού «κενού», η μελέτη εντοπίζει αναπτυξιακές ευκαιρίες ακόμη και από την ίδια την απόσυρση της λιγνιτικής βιομηχανίας. Ενδεικτικά, με την ενεργειακή μετάβαση εξοικονομούνται τεράστιες ποσότητες νερού που χρησιμοποιούνται στις υπό απόσυρση λιγνιτικές μονάδες, οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν σε άλλους παραγωγικούς τομείς. Κατά συνέπεια, η περιοχή της Μεγαλόπολης και οι τοπικές υποδομές προσφέρονται για την ανάπτυξη γεωργικών εφαρμογών, με θερμοκήπια για την παραγωγή ανταγωνιστικών αγροτικών προϊόντων για εξαγωγές.
Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με το ΙΕΝΕ, οι λιγνιτικές περιοχές είναι ότι μπορούν να συνεχίσουν να παίζουν σημαντικό ρόλο στο ενεργειακό μέλλον της χώρας, χάρις στο πλούσιο (και εν πολλοίς αναξιοποίητο έως σήμερα) «απόθεμα» των εν λόγω περιοχών σε ΑΠΕ. Μάλιστα η μελέτη αναδεικνύει το υψηλό ηλιακό και αιολικό δυναμικό που διαθέτουν, και το οποίο αποτελεί πρόκριμα για την προσέλκυση σχετικών επενδύσεων.
Αυτός ο ρόλος μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο και στην απασχόληση, καθώς η εγκατάσταση και λειτουργία μονάδων ΑΠΕ δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για τη δημιουργία έμπειρου προσωπικού στις «πράσινες» ενεργειακές τεχνολογίες. Έτσι, θέτει τις βάσεις για την ανάπτυξη εταιρειών με καλά εκπαιδευμένο και ικανό προσωπικό, και επομένως ανταγωνιστικών, οι οποίες θα μπορούν να δραστηριοποιηθούν εντός και εκτός Ελλάδας στις νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες που φέρνει στο προσκήνιο η παγκόσμια στροφή στην απανθρακοποίηση.
Σύμμαχος στην «πράσινη» στροφή τα πρώην λιγνιτωρυχεία
Και σε αυτή την περίπτωση, «σύμμαχος» είναι η απολιγνιτοποίηση του μίγματος ηλεκτροπαραγωγής, με την απελευθέρωση μεγάλων εκτάσεων στα πρώην λιγνιτωρυχεία, για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών και αιολικών πάρκων.
Μάλιστα, πέρα από το υψηλό ηλιακό και αιολικό δυναμικό, οι ενεργειακές υποδομές που υπάρχουν, ή δρομολογούνται στις δύο περιοχές, αποτελούν επίσης κίνητρο για την προσέλκυση «πράσινων» επενδύσεων. Με αυτό τον τρόπο, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις ώστε ένα μέρος του τοπικού εργατικού δυναμικού, το οποίο απασχολείται έως σήμερα σε δραστηριότητες που σχετίζονται με τη λιγνιτική ηλεκτροπαραγωγή, να αποκτήσει τεχνογνωσία στον κλάδο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Στην περίπτωση της Δυτικής Μακεδονίας, εκτός από τις ΑΠΕ τη δυνατότητα δημιουργίας νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων δίνουν και άλλοι κλάδοι που αναδύονται από την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, όπως πχ. η κατασκευή μπαταριών ή/και η παραγωγή φορτιστών μπαταριών, καθώς και η συναρμολόγηση κάποιων τμημάτων ηλεκτρικών οχημάτων. Επίσης, ευκαιρία για την απόκτηση νέων δεξιοτήτων προσφέρουν και άλλοι τομείς που συνδέονται με την ενεργειακή μετάβαση, όπως η βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας κτιρίων.
Στην έκθεση προτείνεται η ταχύρρυθμη εκπαίδευση σε δεξιότητες όπως οι παραπάνω. «Η δημιουργία ενός οργανισμού ειδικού σκοπού (πχ. Εκπαιδευτικό Κέντρο Νέων Τεχνολογιών) σε περιφερειακό επίπεδο, με την ενεργό συμμετοχή της ΔΕΗ θα μπορούσε να προωθήσει τα σχετικά σχέδια και υποστηρικτικά μέτρα για την επιτυχή μετάβαση στην μεταλιγνιτική εποχή», επισημαίνεται στην έκθεση.
Απαριθμώντας τα επιχειρηματικά σχέδια για νέα έργα ΑΠΕ που βρίσκονται ήδη σε τροχιά υλοποίησης, όπως της ΔΕΗ Ανανεώσιμες και των ΕΛΠΕ, το ΙΕΝΕ επισημαίνει πως η δυνατότητα μεγάλης διείσδυσης ανανεώσιμων πηγών ανοίγει τον δρόμο και σε άλλες εφαρμογές, όπως π.χ. στην ανάπτυξη έργων αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας ή την ανάπτυξη μονάδων υδρογόνου.
Μάλιστα, ειδικά για τη Δυτική Μακεδονία, μία από τις προτάσεις της έκθεσης είναι η εγκατάσταση μεγάλης μονάδας αποθήκευσης με μπαταρίες λιθίου, ικανής ισχύος, για την επιτυχή διαχείριση του ηλεκτρικού συστήματος της χώρας και της ευρύτερης περιοχής, αποφεύγοντας τα «blackout». Επίσης, συστήνει τη δημιουργία ερευνητικού κέντρου παραγωγής υδρογόνου με ηλεκτρόλυση, με χρήση ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά, προβάλλοντας και σχετικές εφαρμογές για μεταφορά-αποθήκευση, με προοπτικές εξέλιξης σε μεγάλη παραγωγική μονάδα.
Εξάλλου, σύμφωνα με το ΙΕΝΕ, η ανάπτυξη και η υποστήριξη της έρευνας και της καινοτομίας αποτελεί μια αυτοδύναμη μεταλιγνιτική δραστηριότητα που ενδείκνυται να προωθηθεί για τις περιοχές που θίγονται. «Ιδιαίτερα σημαντικός κρίνεται ο ρόλος του Πανεπιστημίου της Δυτικής Μακεδονίας, το οποίο με την κατάλληλη υποστήριξη και ενθάρρυνση και στο πλαίσιο διεθνών συνεργασιών, θα μπορούσε να αναπτύξει σχετικές ερευνητικές δραστηριότητες για καινοτόμα προϊόντα με στόχο τις εξαγωγές», υπογραμμίζεται στην έκθεση.
Δέσμευση άνθρακα – εξωηλεκτρικές χρήσεις λιγνίτη
Μεταξύ άλλων, ένας τομέας που προσφέρεται για ανάπτυξη αφορά ερευνητικές δραστηριότητες σε Τεχνολογίες Δέσμευσης, Χρήσης και Αποθήκευσης του διοξειδίου του άνθρακα (Carbon Capture Utilisation and Storage – CCUS). Στην έκθεση παρατίθεται σχετική αναφορά του McKinsey Quarterly Report (April 30, 2020), όπου τονίζεται ότι καθίσταται ανέφικτος ο περιορισμός κατά 1,5 βαθμούς της υπερθέρμανσης του πλανήτη (κρίσιμο σημείο για την αποφυγή επικίνδυνων και μη αναστρέψιμων συνεπειών), χωρίς η αντικατάσταση του άνθρακα να συνοδευτεί από την αφαίρεση CO2, όπου υπάρχουν συνεχιζόμενες εκπομπές του.
Σε αυτό το πλαίσιο, σύμφωνα με την έκθεση η Δυτική Μακεδονία ενδείκνυται για την εφαρμογή της εν λόγω τεχνολογίας, με την κατασκευή και λειτουργία πιλοτικής μονάδας CCUS σε μία από τις υπάρχουσες στην περιοχή λιγνιτικές μονάδες της ΔΕΗ. Επίσης, το σχέδιο αυτό μπορεί να εξεταστεί σε συνάρτηση με την υπό κατασκευή μονάδα Πτολεμαΐδα 5.
Παράλληλα, σημαντικό ερευνητικό «πυλώνα» αποτελούν οι τεχνικές και διαδικασίες παραγωγής προϊόντων από εξωηλεκτρικές χρήσεις του λιγνίτη, όπως π.χ. η παραγωγή μεθανόλης, συνθετικών καυσίμων, σπανίων γαιών, ενεργού άνθρακα, ανθρακονημάτων, νανοσωλήνων, γραφενίου, κ.ά.
Στα θεσμικά μέτρα και την οικονομική στήριξη που απαιτείται για την υλοποίηση των παραπάνω έργων και των δράσεων, η έκθεση επισημαίνει πως οι λιγνιτικές περιοχές θα συνεχίσουν να λαμβάνουν χρηματοδότηση από τους πλειστηριασμούς δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μέσω του Πράσινου Ταμείου.
Επίσης, απαριθμεί τα τρία επιπλέον βήματα που προγραμματίζονται προς αυτή την κατεύθυνση, ξεκινώντας από την υποβολή στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ειδικών καθεστώτων ενίσχυσης στο πλαίσιο της Δίκαιης Μετάβασης για τη Δυτική Μακεδονία και τη Μεγαλόπολη. Το σχετικό αίτημα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για την υιοθέτηση ειδικών φορολογικών κινήτρων που θα ενισχύουν τις υφιστάμενες και θα προσελκύουν νέες επιχειρήσεις στις λιγνιτικές περιοχές, συμφωνήθηκε στην πρόσφατη (11/08) συνεδρίαση της Κυβερνητικής Επιτροπής για την Απολιγνιτοποίηση.
Την ίδια στιγμή, προβλέπονται ειδικά φορολογικά κίνητρα για τη θέρμανση, όπως επίσης και ειδική στήριξη για όσους χάνουν τη δουλειά τους και μέχρι να προσληφθούν σε νέα.
Κώστας Δεληγιάννης
[email protected]
www.worldenergynews.gr
