Αγαπητοί συμπατριώτες μου ,
Για να περιγράψω καλύτερα τους λόγους ίδρυσης και τη συμμετοχή του σωματείου της’’ Πανδώρας’’σε όσα διαδραματίστηκαν στα χρόνια πριν από την απελευθέρωση της Κοζάνης ,είναι απαραίτητο να αναφερθώ αρχικά στο ιστορικό πλαίσιο των αρχών του 20ου αι.
Ένα από τα κυριότερα ζητήματα που απασχόλησαν τους Έλληνες της Μακεδονίας τα χρόνια αυτά ήταν η οργάνωση της άμυνας κατά της βουλγαρικής και ρουμανικής διείσδυσης στον Μακεδονικό χώρο.
Την εποχή εκείνη πολύ μεγάλη σημασία είχε και θεωρούνταν αδιαμφισβήτητο στοιχείο εθνικότητας η γλώσσα που μιλούσε ο καθένας και εάν ήταν εξαεχικός ή πατριαρχικός.
Από την εποχή αυτή αρχίζει να διαμορφώνεται η ιδέα ότι εξαρχικός σημαίνει Βούλγαρος ,ενώ αντίθετα πατριαρχικός ,Έλληνας.
Από την ίδρυση της Εξαρχίας το 1870 είχε δοθεί το δικαίωμα στους Βουλγάρους να επεκταθούν με τη μορφή εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας ,σε αρκετά μεγάλη περιοχή και από το 1872 αποσχίζεται η εκκλησία από το Οικουμενικό πατριαρχείο . Η προσπάθεια για τη μεταστροφή του πληθυσμού από το Πατριαρχείο στην Εξαρχία εκφράζεται αχικά με κηρύγματα και αργότερα με τη βία.
‘’Αλλ’ η εν γένει κατάστασις εν Μακεδονία ήρξατο ήδη θολουμένη και κατ’αρχάς μυστηριώδεις φόνοι προκρίτων εμβάλλουσιν εις ανησυχίαν τους ελληνικούς πληθυσμούς .Η Βουλγαρική προπαγάνδαπροπαρασκευάζουσα κίνημα διέσπειρεν ερεθισμόν .Επί τούτω προτρεπτική επιστολή του πατριάρχου συνιστά συνεργασίαν μετά των πολιτικών αρχών δια τα εν Μακεδονία συμβαίνοντα’’γράφει στην Ιστορία του ο Π. Λιούφης.
Ένας άλλος βασικός παράγοντας επεκτατισμού ήταν η προσπάθεια και τελικά η αναγνώριση της ύπαρξης ρουμανικής μειονότητας στην περιοχή του Μοναστηρίου με Αυτοκρατορικό διάταγμα (ΙΡΑΔΕΣ)και οι προσπάθειες για την επιβολή της ρουμανικής γλώσσας στα σχολεία.
Το 1860 ιδρύθηκε το Μακεδονικό –Ρουμανικό Κομιτάτο με στόχο να αποδείξει ότι δεν υπάρχουν μειονότητες στις περιοχές Μακεδονίας ,Θεσσαλίας και Ηπείρου αλλά ρουμάνικοι πληθυσμοί ,γι’αυτό έπρεπε να ιδρυθεί ρουμανικό κράτος .Με την οικονομική ενίσχυση δε του ηγεμόνα της Ρουμανίας Αλεξάνδρου Κούζα ιδρύθηκαν σχολεία σε πολλές βλαχόφωνες περιοχές .Το Πατριαρχείο σε συνεργασία με τους τοπικούς μητροπολίτες αρνήθηκε να αναγνωρίσει όχι μόνο τη διδασκαλία της ρουμανικής γλωσσας στα σχολεία αλλά και την ύπαρξη ρουμανικών κοινοτήτων.
Ως αντίσταση στα παραπάνω επιλέχτηκε ο δρόμος στην πρόοδο των γραμμάτων και την ίδρυση σχολείων και συλλόγων .’Ηδη η ενίσχυσή της από πολλά χρόνια ελλιπούς ελληνικής παιδείας ξεκίνησε από την Πόλη. Κυρίως μετά την υπογραφή του χάρτη ΧΑΤΤΙ ΧΟΥΜΑΓΙΟΥΝ του 1856 με τον οποίο ο Σουλτάνος αναγνώριζε σ’ όλους τους Οθωμανούς υπηκόους ανεξάρτητα από τη θρησκεία κα την εθνική τους καταγωγή ισότητα δικαιωμάτων και παράλληλα διατηρούσε σε ισχύ όλα τα προνόμια ,που είχαν κατά καιρούς χορηγήσει ο Σουλτάνοι.
Οι φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις ,η ειρηνική συνύπαρξη Οθωμανών και Ελλήνων καθώς και η ιδιωτική πρωτοβουλία χωρίς την απαραίτητη συναίνεση ή συμμετοχή του Οικουμενικού Πατριαρχείου ,οδήγησαν στην ίδρυση πολλών ελληνικών συλλόγων και σχολείων στην Πόλη και μετά σ’ ολόκληρη την Οθωμανοκρατούμενη Μακεδονία με κύριο σκοπό την ενίσχυση των Εθνικών και Θρησκευτικών αξιών.
Στα τέλη του 19ου κα αρχές του 20ου αι. η Κοζάνη ήταν πλέον ένα από τα αστικά κέντρα της Δυτικής Μακεδονίας με αμιγώς ελληνικό και έντονο πατριωτισμό ,ο οποίος εκδηλωνόταν ποικιλοτρόπως.Ηοικονομική ‘’ελίτ’’της πόλης μετέχει στην οργάνωση της τοπικής εκκλησιαστικής και σχολικής Διοίκησης.Το βαλταδώρειο Γυμνάσιο ,η Βιβλιοθήκη ,Η Αδελφότητα Κυριών και η Μορφωτική Αδελφότητα ΠΑΝΔΩΡΑ είναι αποτέλεσμα της όλης προσπάθειας αυτών.
Το 1900 στα πλαίσια,λοιπόν, αυτών των προσπαθειώνγια απελευθέρωση έγινε η πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια ίδρυσης Φιλαρμονικής Αδελφότητας .Οι Τούρκοι ,κυρίως μετά τον καταστροφικό πόλεμο του 1897, αντιλαμβανόμενοι ότι όλες αυτές οι κινήσεις εκτός από τους μορφωτικούς ,καλλιτεχνικούς και κοινωνικούς σκοπούς υπέκρυπταν και εθνικοαπελευθερωτικές προθέσεις αντιδρούσαν στην ίδρυσή τους χρησιμοποιώντας διάφορα προσχήματα.
Έτσι οι μπέηδες της περιοχής αυξάνοντας την πίεσήτους στην τουρκική διοίκηση απέτρεψαν και την πρώτη απόπειρα ίδρυσης της Φιλαρμονικής αλλάκαι την ανέγερση του Βαλταδωρείου.
Ο Μ. Παπακωνσταντίνου στο βιβλίο του ‘’Μια Βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία …’’περιγράφει ως εξής και την πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια ίδρυσης της ‘’ΠΑΝΔΩΡΑΣ’’και τα γεγονότα ίδρυσής της.
‘’……..Έτσι οι Τούρκοι δεν έδωσαν άδεια για την ίδρυση σωματείου με το όνομα ‘’Φιλαρμονική Αδελφότης ‘’που την αποφάσισαν είκοσι τέσσερις νέοι της Κοζάνης ,οι οποίοι μαζεύτηκαν τον Μάρτιο του 1900 στο σπίτι του παππού μου Μιχ. Παπακωνσταντίνου ύστερα από εισήγηση του Π.Λιούφη,τότε γυμνασιάρχη .Και όχι μόνο αυτό ,απειλούν με φυλάκιση και εξορία τους πρωταίτιους και κυρίως,τους δύο πρώτους γιους εκείνου που φιλοξένησε στο σπίτι του τη ιδρυτική συγκέντρωση.Χρειάστηκε να περιμένουν δύο χρόνια οι νέοι αυτοί συμπατριώτες μας για να μπορέσουν να ιδρύσουν ένα ανάλογο αλλά και ευρύτερο σωματείο στα 1902’’
Στη συνέχεια περιγράφει ως εξής την ίδρυσή της
‘’….Η Πανδώρα ιδρύθηκε το 1902 .Ιδρύθηκε από το σύλλογο Φιομούσων και η ίδρυσήτης αναγγέλθηκε από τον Δεσπότη (Κωνστάντιο Ματουλόπουλο) στη γνωστή ΠΑΝΑΓΙΑ ,κοντά στον Κρόκο ,κάποια Κυριακή που οι ‘’Φιλόμουσοι ‘’είχαν λειτουργία .Το όνομά της μάλλον το πήρε από το δημοφιλές περιοδικό ‘’Πανδώρα’’που κυκλοφορούσε αρκετά στην Κοζάνη .Με έρανο οι πατριώτες μας αγόρασαν τα μουσικά όργανα . ΟΚ. Τυφόξυλος έστειλε από τη Βιέννη τα έπιπλα για τα γραφεία της και δώρισε επιπλέον 100 χρυσές λίρες.’’
Δεν είναι τυχαίο ότι το 1902 ,έτος ιδρύσεως του σωματείου ο Μακεδονικός αγώνας βρίσκεται στην κρισιμότερη φάση του ,γιατί από την προπαγάνδα περνά στις ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ Ελλήνων πατριωτών και Βουλγάρων κομιτατζήδων. Δεν είναι τυχαίο που την περιοδο (1904-1908)στα Διοικητικά συμβούλια της Μ.Α.Π ΣΥΜΜΕΤΕΊΧΑΝ οι πρωταγωνιστές του Μακεδονικού Αγώνα:Γ. ΜΕΤΑΞΆΣ(ιατρός),Ν. ΜΟΥΜΟΥΖΙΑΣ(ιατρός),Π.ΛΙΟΥΦΗΣ(γυμνασιάρχης),Ν.ΡΕΠΑΝΑΣ(ιατρός),ΘΩΜΑΣ ΤΙΑΛΙΟΣ(κτηματιας),ΚΩΝ.ΡΑΦΤΟΥΛΗΣ(έμπορος),ΝΙΚ. ΜΑΛΟΥΤΑΣ(καθηγητης).
Όλοι οι παραπάνω συμμετείχαν και στη επιτροπή ‘’Αμυνας’’ .Οι τρεις πρώτοι ήταν ιδρυτές της .
Ουσιαστικά η δράση της αδελφότητας ξεκινά από το 1904,δηλ. μετά τον καταρτισμό του κανονισμού της και τη συγκρότηση του προεδρείου της.
« Υπό την κραταιάν αιγίδα του φιλομούσου και φιλολάου ημών άνακτος Σουλτάν Αβδούλ Χαμίτ του Βου και τη φιλοπροόδω πρωτοβουλία του Σεβ. Μητροπολίτου ημών Κωνστάντιου ,ιδρύεται αδελφότης υπό τον τίτλον ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ‘’ΠΑΝΔΩΡΑ’’
Σκοπός της Αδελφότητος είναι η κατά ψυχήν και σώμα μόρφωσις της κοινωνίας ημών επιδιωκομένη δια της καλλιέργειας της Μουσικής ,Γυμναστικής,της εμπνεύσεως του προς προστασίαν των δένδρων αισθήματος, δια του σχηματισμού Αναγνωστηρίου και θεατρικών παραστάσεων.»
Η ζωή του μουσικού τμήματος ξεκίνησε με τη δημιουργία μπάντας αποτελουμένης από πνευστά με την προοπτική αργότερα και εφόσον υπήρχαν πόροι να δημιουργηθεί ορχήστρα και χορωδία και να διδάσκονται και άλλα είδη μουσικής.
Πρώτος πρόεδρος ο Γ.Μουμουζιάς και γενικός γραμματέας ο Γ.Μικρού.κατάφεραν να πραγματοποιήσουν σημαντικό έργο σε μικρό χρονικό διάστημα ώστε ο Κωνστάντιος από την Κ ων/πολη να γράφει σε επιστοή του στις 29/12/1904
«Η εν βραχυτάτω χρόνω επιτέλεσις τοσούτων και τελειούτων αγαθών έργων αρτιδήλως καταμαρτυρά ότι το τε προεδρείον και άπαντα τα προσφιλή ημών μέλη γνώσιν ακριβή της εξόχου αυτών αποστολής έχοντα και δη ζήλον κατ’ επίγνωσιν δια την μόρφωσιν και επί τα κρείττω προαγωγήν των της πατρίδος και ανάπτυξιν και εξευγένισιν της νεολαίας αυτής ανενδότως εργάζεται και ευεργετικώτατα δρα επιστών ούτω έπαινον και ευγνωμοσύνην ου μόνον της ιδίας πατρίδος αλλά και της γενικής της υπό αμειλίκτων και εχθίστων πολεμίων καταπολεμουμένης
Από την παραπάνω επιστολή διαφαίνεται ότι η Πανδώρα από της ιδρύσεώς της ακόμα δραστηριοποιείται έντονα και σε πολλούς τομείς έχοντας έντονη αλληλοεπίδραση με την τοπική κοινωνία ,συμμετέχοντας σ’ όλες τις κοινωνικές δράσεις και κυρίως έχοντας ενεργό ρόλο στο κυρίαρχο γεγονός του Μακεδονικού αγώνα και στη συνέχεια της απελευθέρωσης
Ο Παύλος Μελάς γράφει στη γυναίκα του Ναταλία :’’Σ΄όλη τη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα ,η πανδώρα παιάνιζε στους δρόμους της Κοζάνης ,διάφορα Ελληνικά τραγούδια τονώνοντας μ’αυτόν τον τρόπο το ηθικό των κατοίκων . Πολλοί Κοζανίτες ,που πρωταγωνιστούσαν στο Μακεδονικό Αγώνα εκτός από το ενδιαφέρον τους για την κοινότητα και τη φιλομουσία τους ,συμμετείχαν σκόπιμα για να καλύπτονται έχοντας ελευθερία κινήσεων και δράσης μεταξύ όλων των μελών της Πανδώρας’’.
Πράγματι με τις διάφορες εξορμήσεις της η μπάντα έδινε τη δυνατότητα στα μέλη της που εξυπηρετούσαν ανάγκες του αγώνα να έρχονται σε επαφή με τα εκτός Κοζάνης μέλη της ‘’Αμυνας χωρίς να τους υποπτεύονται ,για να ανυψώνουν το εθνικό φρόνημα και για να συγκεντρώνονται χωρίς προβλήματα.
Τα χρόνια εκείνα τρεις ήταν οι σπουδαιότερες, πατριωτικού χαρακτήρα, εξορμήσεις της μπάντας : Η πρώτη πραγματοποιήθηκε το 1905 στη Βέροια για να πάρουν μέρος οι κοζανίτες στο εκεί συγκροτηθέν Εθνικό συμβούλιο του Μακεδονικού αγώνα.
Την ίδια χρονιά (1905) πραγματοποιήθηκε και η δεύτερη εξόρμηση στη Σιάτιστα με στόχο να συμβιβάσουν και να ομονοήσουν τους ΣΙΑΤΙΣΤΙΝΟΎς .
Η τρίτη τοποθετείται χρονικά το 1908 ,όταν η μπάντα με επικεφαλής το Μουχλίς πασά μετέβη στο Μοναστήρι .
Ο Μ. Παπακωνσταντίνου αναφέρει και μια εκδρομή στα Σέρβια με συνοδεία φιλομούσων Κοζανιτών για ‘’γαϊδουροκαβαλλαρία ή μουλαροκαβαλλαρία’’,όπου κολάκεψαν τον καϊμακάμη με το πρόσχημα του μπαϊραμιού και ενίσχυσε τη μπάντα οικονομικά.
Για την εξόρμηση στο Μοναστήρι υπάρχει η μαρτυρία του Γ. Καράτζια η οποία είναι η εξής:
«Δέκα πέντε ημέρες μετά την ανακήρυξη του Τουρκικού Συντάγματος τοθ 1908,Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι ,ως αντιπρόσωποι του Σαντζακίου Σερβίων με επικεφαλής τον Μουχλίς πασά ,μέραρχον Κοζάνης και την μουσικήν της Πανδώρας ,επήγαν εις το Μοναστήριον δια να χαιρετίσουν τους ήρωας της Τουρκικής Επαναστάσεως Εμβέρ και Νιαζή .Εις τον σταθμόν τους υποδέχεται ο Τούρκος Βαλής Μοναστηρίου ,ο Διοικητής Σώματος Στρατού , ο Μητροπολίτης ,ο πρόξενος της Ελλάδος Δημαράς και άλλοι επίσημοι καθώς και ολόκληρος ο Ελληνικός πληθυσμός.
Η στρατιωτική μουσική και η φιλαρμονική Μοναστηρίου έπαιζαν διάφορα εμβατήρια ,ενώ οι αντιπρόσωποι έκαμναν τις προσφωνήσεις των .
Όταν έκανε την προσφώνησή του ο Μουχλίς πασάς ήλθεν η σειρά της Πανδώρας να παίξει κι αυτή ένα κομμάτι .
Να παίξη και η δική μας μουσική το ‘’μπιριτζί νούμερο’’ διέταξε.
Φαντάζεσθε τι πανζουρλισμός έγινε από τον Ελληνικόν πληθυσμόν του Μοναστηρίου.Ο πρόξενος Δημαράς κρατώντας το καπέλλο του εις τα χέρια και τρέμοντας από συγκίνησιν ,ψιθυρίζει εις τους πλησίον του Κοζανίτας .’’Τί τρέλλα Κοζανίτικη είναι πάλι αυτή . Τί σας κατέβηκε να παίξητε εδώ τον Εθνικόν Υμνον;
-Μην ανησυχείτε πρόξενε ,αυτό δεν είναι Εθνικός Ύμνος .Είναι το ‘’μπιριτζί νούμερο’’,που αγαπά ο Μέραρχός μας κι αυτός διέταξε να το παίξουμε,ήταν η απάντησις.’’
Κατά την εκδοχή του Μ.Παπακωνσταντίνου στο Μοναστήρι η μπάντα ταξίδεψε μέσω Αμυνταίου με κάρα και από εκεί με τραίνο σε φορτηγά βαγόνια και πήραν μέρος σε μια θεατρική παράσταση παίζοντας διάφορα κομμάτια στα διαλείμματα.
Αυτές οι εξορμήσεις δεν ήταν και οι μοναδικές . Η Πανδώρα επισκέπτονταν και τα γύρω Χριστιανικά χωριά σε κάθε ευκαιρία πανηγυριού ή άλλης θρησκευτικής γιορτής παίζοντας εκτός του Εθνικού Ύμνου το εμβατήριο ‘’Μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά αλλά και μελοποιημένα κομμάτια του Ρήγα Φεραίου.
Η εξόρμηση στο Μοναστήρι το 1908 έγινε μετά την επαναλειτουργία των τμημάτων της Μ.Α. Π η δράση των οποίων διεκόπη βίαια το 1905,όταν οι Τούρκοι εξαιτίας της πυρπόλησης του διοικητηρίου ,για να καταστραφούν δικογραφίες συνέλαβαν την ομάδα του Καραλίβανου σε σπίτι μέσα στην πόλη ,απαγόρευσαν τη λειτουργία τμημάτων της Πανδώρας ,σφράγισαν το ναό του Αγίου Αντωνίου ,έφεραν στρατιωτικές ενισχύσεις και απαγόρευσαν την κυκλοφορία τις νυκτερινές ώρες.
Τα τμήματα της Μ.Α.Π επαναλειτούργησαν στα πλαίσια της χορήγησης συνταγματικών ελευθεριών από το νεοτουρκικό κομιτάτο σε όλους τους υπηκόους του Σουλτάνου
Για να έχει κανείς ολοκληρωμένη εικόνα της συνεισφοράς της Πανδώρας στη μόρφωση των συμπολιτών μας είναι αναγκαίο να γίνει αναφορά και στην ίδρυση του τμήματος του Αναγνωστηρίου ,το οποίο υπήρξε καίριας σημασίας γεγονός .
Τους στόχους ίδρυσης του τμήματος αυτού και τη λειτουργία του περιγράφει το πρώτο άρθρο ίδρυσής του.
«Το τμήμα τούτον σκοπόν έχει την ίδρυσιν αναγνωστηρίου μετά βιβλιοθήκης χάριν των τακτικών μελών της Αδελφότητος προς πνευματικήν και ηθικήν αυτών ανάπτυξιν επιδιωκομένην δι αναγνώσεως εφημερίδων ,περιοδικών ,βιβλίων μορφωτικών και δι’ομιλιών και συζητήσεων σχετικών προς τον σκοπόν της Αδελφότητος .Τον οργανισμόν και την λειτουργίαν συντάσσει ο ειδικός έφορος»
Σύμφωνα με επιστοή της 17ης Σεπτεμβρίου του 1904 πρώτος έφορος τοποθετήθηκε ο. Δ.Μαλιούρας και ως πρώτη αίθουσα για να λειτουργήσει το Αναγνωστήριο είχε νοικιαστεί μία στον πρώην κήπο των αδελφών Τσιμηνάκη .Για την έναρξη της λειτουργίας του τμήματος βοήθησε η δωρεά δώδεκα και πλέον λιρών για έπιπλα του Δημ.Ν.Ρόμπαπα από τη Θες/νίκη και η ηθική συνδρομή του εν Θες/νίκη καταστήματος Πασιαλή,Χασάπη,Δημοξένου και Γ.Παπακωνσταντίνου.
Από την αλληλογραφία μεταξύ Δ.Σ της Μ.Α.Π και ΚΩΝΣΤΆΝΤΙΟΥ ή της Εφορείας Σχολείων διαπιστώνουμε ότι οι υπεύθυνοι του τμήματος αυτού όχι μόνον επιδίωκαν τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης του Αναγνωστηρίου με ποικίλης ύλης βιβλία καθ’ υπόδειξη του Κωνστάντιου αλλά ίδρυσαν και Νυκτερινή σχολή ‘’υπέρ των μικράς ή ουδεμιάς γευσαμένων παιδείας τέκνων’’*ΕΠΙΣΤΟΛΉ 9Ης φεβρουαρίου 1909
Λίγους μήνες αργότερα λόγω οικονομικών δυσκολιών παραχωρεί την επιβίωσή της η Αδελφότητα στην εφορεία σχολείων για να την επανασυστήσει το 1914 με δ/ντή τον Δ. Χατζηκουτσέλη και τέσσερις δασκάλους .
Το Αναγνωστήριο ανέλαβε και ένα άλλο σημαντικό καθήκον ,που ήταν η διοργάνωση διαλέξεων κάθε Κυριακή . Σύμφωνα με τον Π.Λιούφη ‘’το ΚΥΡΙΑΚΟΝ ΣΧΟΛΕΙΟΝ ‘’ καταρτίστηκε τον Ιανουάριο του 1904από δασκάλους και άλλους επιστήμονες ‘για να γίνονται διαλέξεις το μεσημέρι της Κυριακής με ποικίλα θέματα,τα οποία θα διαφώτιζαν τα πλήθη ‘’περί της αληθούς προθέσεως των δήθεν ελευθερωτών οπαδών του Σχίσματος και της προπαγάνδας αυτών ‘’
Ωστόσο σε επιστολή του 1908 πληροφορούμαστε πως οι διαλέξεις σύντομα θα ξεκινήσουν και
σε επιστολή της 18ης Νοεμβρίου 1913 ο πρόεδρος του Δ.Σ. Γ. Μεταξάς απευθυνόμενος προς τον πρόεδρον της Εφορείας Σχολείων (Μητροπολίτης Φώτιος ) με αφορμή την έναρξη εκ νέου των ‘’κεκανονισμένων διαλέξεων ‘’ζητεί γι’αυτό το σκοπό μια από τις αίθουσες του Γυμνασίου ή του Παρθεναγωγείου και θεωρεί μεγάλη τιμή να κάνει πρώτος την έναρξη των διαλέξεων.
«…Εάν όμως (συνεχίζει η επιστολή) κατ’ατυχή σύμπτωσιν αδυνατήτε να εγκαινιάσητε ,ούτως ειπείν το Κυριακόν αυτό μάθημα ,το οποίον θέλει γιγνησθε πάντοτε μετά μεσημβρίαν .Τιμή μας επίσης μεγάλη έσται και μόνον η παρουσία υμών κατά την πρώτην τουλάχιστον διάλεξιν ,όπως δοθή η δέουσα ώθησις προς θερμοτέραν έναρξιν του μορφωτικού προγράμματος της Πανδώρας ,το οποίον συμβάλλει κατά πολύ εις τα υπό της σημερινής κυβερνήσεως μελετώμενα σχέδια.»
Οι διαλέξεις γίνονταν κάθε Κυριακή στις 1μ.μ και συνεχίζονται με διακοπές και το 1914.
Η Μ.Α.Π συνεισέφερε στην πατρίδα και με έναν άλλο τρόπο. Όλα τα μέλη των Δ.Σ ήταν επιφανείς πολίτες της Κοζανίτικης κοινωνίας με δραστηριότητες σε πολλούς τομείς της κοινωνικής ,πολιτικής και πολιτιστικής ζωής ,οι οποίοι μετά την απελευθέρωση κατέλαβαν διάφορα αξιώματα .
Ο Νικόλαος Μουμουζιάς πρωταγωνίστησε στην ίδρυση του κέντρου Φιλελευθέρων της Κοζάνης .
Ο Στέφανος Παπακωνσταντίνου μέλος των πρώτων διοικητικών συμβουλίων εξελέγη βουλευτής στις πρώτες μετά την απελευθέρωση ελεύθερες εκλογές.
Ο Κων/νος Τσιτσελίκης πολιτεύτηκε με το Λαϊκό κόμμα.
Ο Τσιμηνάκης και ο Τέρπου εξελέγησαν και οι δύο δήμαρχοι τη δεκαετία του 1920.
Και φυτώριο πολιτικών ανδρών ,λοιπόν ,υπήρξε η Πανδώρα μέχρι να κλείσει τον πρώτο κύκλο της ζωής της το 1913.
Από το 1908 έως το 1913 μέσα από την αλληλογραφίατου σωματείου ανακύπτει κάθε φορά το οικονομικό πρόβλημα επιβίωσης το σωματείου και ιδιαίτερα το πρόβλημα εύρεσης στέγης για τις πρόβες της μπάντας ‘’…επειδή δια πολλούς λόγους είναι αδύνατος η εξεύρεσις του καταλλήλου μέρους ,όπως υποδείξητε έτερον τοιούτον επικειμένου άλλως του κινδύνου της διαλύσεως της ορχήστρας ,όπερ ασύμφορον τη τε αδελφότητι και πάση τη πόλει’’11/10/1909 επιστολή
Και δυστυχώς αυτή η μέρα ήρθε ένα χρόνο μετά την απελευθέρωση ,αν και η Κοζάνη αποτελούσε ήδη έδρα Νομαρχίας ,Μεραρχίας,Πρωτοδικείου .είκοσι δύο μήνες μετά την απελευθέρωση ξεκίνησε ο Α΄παγκόσμιος πόλεμος μη επιτρέποντας στους Κοζανίτες νασηκώσουν κεφάλι και κατά συνέπεια να στηρίξουν οικονομικά την μπάντα τους ,η οποία είχε επιτελέσει μέχρι στιγμής το πατριωτικό της καθήκον.
Η επιστολή της 11ης Νοεμβρίου 1913 ‘’προς την Αξιότιμον Εφορείαν των Εκπαιδευτικών καταστημάτων Κοζάνης ‘’δραματική
‘’Σεβασμιώτατε κύριε πρόεδρε,
Χάριν του εκπροσώπου της αγαπητής πατρίδος ημών Κοζάνης ,η οποία μετά την απελευθέρωσιν αυτής και την επικείμενην προσάρτησιν τη μητρί ημών Ελλάδι πολλάς αναλαμβάνει υποχρεώσεις ,οίον τελετάς Εθνικάςκαι τοπικάς,ως και υποδοχάς υψηλών προσώπων και δή Αυτού του Μεγάλου Βασιλέως (Κωνσταντίνου του Α’) ημών του λυτρωτού ημών ,καλώς ποιούν το τέως υφιστάμενον Διοικητικόν Συμβούλιον της Μ.Α.Π παρεχώρησεν ημιν και τω αξιοτίμω Δημοτικώ Συμβουλίω Κοζάνης πάντα τα μουσικά όργανα ανήκοντα τη ρηθείση Αδελφότητι προς εξακολούθησιν της διδασκαλίας της Μουσικής…..’’
Με την παραπάνω επιστολή, αποκαλύπτοντας την απόδειξη πως η Πανδώρα ήταν παρούσα στην υποδοχή του απελευθερωτή βασιλιά Κωνσταντίνου τουΑ,κλείνει η προσφορά της Πανδώρας στην απελευθέρωση της ιδιαίτερης πατρίδας μας επιτελώντας το πατριωτικότης καθήκον και βάζοντας ισχυρές βάσεις για τη μελλοντική της πορεία΄,κάνοντας τον Γ. Καράτζια ναπει σε μοα ομιλία του τεκφωνηθείσα το 1955
‘’….Αντιλαμβάνεσθε ,νομίζω ,ύστερα από όσα περιληπτικά σας ανέφερα δια την ζωήν και την δράσιν της Πανδώρας ,διατί είναι Ιστορική δια την Κοζάνην και πρέπει να υπάρχη οσαδήποτε άλλαμουσικά σωματεία και αν δημιουργηθούν .’’
Τα στοιχεία της ομιλίας προέρχονται από το βιβλίο ΄΄ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ 1902-2016 ‘’ που πρόκειται να εκδοθεί.
