«Η γυναίκα του Καίσαρα δεν αρκεί να είναι τίμια, πρέπει και να φαίνεται τίμια»
–Ιούλιος Καίσαρ 100-44 π.Χ
Σχεδόν σε όλο τον κόσμο, αλλά ιδιαίτερα στην Ελλάδα όπου ο αριθμός του επιστημονικού προσωπικού κατά ειδικότητα είναι σχετικά μικρός, στην αξιολόγηση των φοιτητών και καθηγητών, σε αρκετές περιπτώσεις υπεισέρχεται και ο προσωπικός παράγων. Όλοι έχουμε τις γνωριμίες και τις αδυναμίες μας («Ο αναμάρτητος πρώτος βαλέτω λίθον»-Ιωάννου Η’ 7). Γι’ αυτό το λόγο, οποιαδήποτε αξιολόγηση για να είναι αντικειμενική, διαφανής και αδιάβλητη, πρέπει να είναι όσο το δυνατόν απρόσωπη, όπως π.χ. γίνεται με τις πανελλήνιες εξετάσεις. Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να επισημάνει τα προβλήματα και τις ατέλειες που έχουν σχέση με την αξιολόγηση των φοιτητών και των καθηγητών της ιατρικής ώστε να διορθωθούν γιατί η διαπίστωση των προβλημάτων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή αντιμετώπισή τους.
Αξιολόγηση φοιτητών της ιατρικής
Οι πτυχιακές εξετάσεις και γενικά οι εξετάσεις των φοιτητών, διενεργούνται από κάθε σχολή χωριστά και κατά συνέπεια δεν είναι ομοιόμορφες στις ιατρικές σχολές της χώρας. Οι εξετάσεις τουλάχιστο δυο φορές κατά τη διάρκεια των σπουδών πρέπει να είναι πανελλήνιες, όπως γίνεται εδώ και πολλές δεκαετίες στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ). Την πρώτη φορά οι φοιτητές όλων των ιατρικών σχολών των ΗΠΑ εξετάζονται εφ’ όλης της ύλης των μαθημάτων των βασικών επιστημών. Στην Ελλάδα αυτό θα μπορούσε να γίνει στη λήξη του τρίτου έτους. Ίδιες ερωτήσεις για τους φοιτητές όλων των ιατρικών σχολών της Ελλάδας, την ίδια μέρα ή μέρες. Για να αρχίσει ο φοιτητής την κλινική άσκηση, υποχρεωτικά πρέπει να έχει περάσει αυτές τις εξετάσεις, οι οποίες επειδή θα είναι «απρόσωπες» κατά τεκμήριο θα είναι και πιο δίκαιες. Φοιτητές που ενδεχομένως περνούν ορισμένα μαθήματα με προσωπικές γνωριμίες, ποτέ δεν θα περάσουν αυτές τις εξετάσεις. Επιπλέον φοιτητές που δεν είναι σε θέση ή δεν θέλουν να παρακολουθήσουν το απαιτητικό πρόγραμμα της ιατρικής εκπαίδευσης πρέπει να χάνουν νωρίς το προνόμιο να είναι φοιτητές της ιατρικής. Τη δεύτερη φορά οι πανελλήνιες εξετάσεις θα γίνονται προς το τέλος του έκτου έτους. Αυτές θα αφορούν τα κλινικά μαθήματα όλων των ειδικοτήτων. Με αυτό τον τρόπο ουσιαστικά «καταργούνται τα μέσα». Αυτοί που κατέχουν το θέμα πάντα θα αμείβονται και οι αδιάβαστοι ποτέ δεν θα παίρνουν πτυχίο. Επιπλέον με τις πανελλήνιες εξετάσεις θα αξιολογούνται όχι μόνο οι φοιτητές αλλά και οι ιατρικές σχολές, καθώς και οι καθηγητές. Θα γίνει άμεσα αντιληπτό ποιες από τις ιατρικές σχολές υστερούν, καθώς και σε ποια μαθήματα οι φοιτητές έχουν μεγάλο βαθμό αποτυχίας, δηλαδή με αυτό τον τρόπο θα ελέγχεται και η απόδοση των καθηγητών. Αυτός είναι ένας απλός και δίκαιος τρόπος αξιολόγησης φοιτητών, καθηγητών και ιατρικών σχολών.
Αξιολόγηση των καθηγητών της ιατρικής
Η ποιότητα της εκπαίδευσης, ασχέτως νόμων, σε ένα μεγάλο ποσοστό εξαρτάται από την ποιότητα του Δασκάλου και του Μαθητή. Κατά συνέπεια, η σωστή επιλογή και η διατήρηση του καλού Δασκάλου (μια μακροχρόνια και επίπονη προσπάθεια) πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό μέλημα όλων των ιατρικών σχολών. Μόνο η καλή επιλογή, η επιβράβευση της προσπάθειας και η προώθηση της αριστείας θα δημιουργήσει τον καλό Δάσκαλο ο οποίος, όπως είχε επισημάνει ο Henry B Adams, δημιουργεί για την αιωνιότητα.
Η δημιουργική προσπάθεια και ικανότητα του καλού Δασκάλου είναι πολύ εμφανής και στις Ελληνικές ιατρικές σχολές. Ενώ υπάρχουν οι ίδιοι νόμοι και η ίδια χρηματοδότηση από την Πολιτεία, στην ίδια ιατρική σχολή υπάρχουν τμήματα που αριστεύουν και τμήματα που έχουν μέτρια ή κακή επίδοση. Με την αποχώρηση ενός ή δυο καλών δασκάλων τα άριστα τμήματα μπορεί να υποβαθμιστούν, ενώ αντίθετα υποβαθμισμένα τμήματα με την πρόσληψη ενός ή δυο καλών δασκάλων δυνατόν να γίνουν άριστα.
Η πρόσληψη όμως και η προαγωγή του επιστημονικού προσωπικού στις ιατρικές σχολές της Ελλάδας έχει τα προβλήματά της, όπως άλλωστε συμβαίνει και με άλλες σχολές των πανεπιστημίων της χώρας. Η διαδικασία που εφαρμόζεται για την πρόσληψη νέου επιστημονικού προσωπικού είναι απαρχαιωμένη και σε ορισμένες περιπτώσεις απωθεί αντί να προσελκύει αξιόλογους συναδέλφους γι‘ αυτές τις θέσεις. Οι κανόνες για την κρίση του επιστημονικού προσωπικού συχνά αλλάζουν και δεν παραμένουν οι ίδιοι για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα (δεκαετίες). Επειδή ο αριθμός των επιστημόνων που ασχολείται με το ίδιο αντικείμενο στις ιατρικές σχολές της χώρας είναι σχετικά μικρός, στην επιλογή και προαγωγή του επιστημονικού προσωπικού, αρκετές φορές υπεισέρχεται και ο προσωπικός παράγων καθώς και οι προσωπικές γνωριμίες. Γι’ αυτό το λόγο αυτές οι κρίσεις πρέπει να είναι κατά το δυνατόν «απρόσωπες». Μια τέτοια διαδικασία που εφαρμόζεται εδώ και δεκαετίες στη Ιατρική Σχολή του Ohio State University καθώς και σε άλλες ιατρικές σχολές των ΗΠΑ και θα μπορούσε να εφαρμοστεί και στην Ελλάδα αναφέρεται στη συνέχεια περιληπτικά.
Οι κανόνες για την κρίση του επιστημονικού προσωπικού είναι οι ίδιοι για δεκαετίες. Ο διευθυντής μιας κλινικής προτείνει τον υποψήφιο(α) για προαγωγή στην επιτροπή κρίσης (δεν υπάρχουν χρονικά περιθώρια και η προαγωγή από τη μια βαθμίδα στην άλλη μπορεί να γίνει σε αρκετά μικρό διάστημα κατ’ επιλογή). Οι επιτροπές κρίσης είναι προκαθορισμένες για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα (π.χ. πέντε χρόνια). Η επιτροπή κρίσης σε κάθε τομέα αποτελείται από καθηγητές πρώτης βαθμίδας και εκλέγεται από όλο το επιστημονικό προσωπικό του τομέα για μια πενταετία (5-7 άτομα). Επειδή κανένας δεν επιδιώκει να είναι μέλος αυτής της επιτροπής, δεν γίνεται προεκλογικός αγώνας αλλά και ούτε υπάρχει λόγος για συναλλαγή. Τα άτομα που θα εκλεγούν γι’ αυτή την επιτροπή από τους συναδέλφους τους, κατά τεκμήριο θα έχουν και υψηλό ηθικό ανάστημα. Από αυτή την επιτροπή κρίνονται όλοι οι επιστήμονες του τομέα, ασχέτως ειδικότητας, για μια πενταετία. Εκτός από τη γνώμη της επιτροπής, υπάρχει και η «έξωθεν καλή μαρτυρία». Γι’ αυτό το λόγο, η επιτροπή ζητάει δέκα επιστολές από επιστήμονες άλλων ιατρικών σχολών από όλο τον κόσμο, με τις οποίες θα κρίνεται ο υποψήφιος για προαγωγή ή πρόσληψη. Η διαδικασία κρίσης θα προχωρήσει μόνο αν ληφθούν τουλάχιστο πέντε από τις δέκα επιστολές που έχουν ζητηθεί. Επιπλέον, εκτός της έξωθεν καλής μαρτυρίας υπάρχει και «δικλείδα ασφαλείας». Οι εισηγήσεις της επιτροπής του τομέα αξιολογούνται από μια άλλη επιτροπή που αποτελείται από 15-20 άτομα (επιστήμονες βασικών και κλινικών επιστημών) που αντιπροσωπεύει ολόκληρη τη σχολή. Τα συμπεράσματα αυτής της επιτροπής διαβιβάζονται στον εκάστοτε κοσμήτορα της σχολής, ο οποίος τα κοινοποιεί στο υποψήφιο για πρόσληψη ή για προαγωγή μέλος, το οποίο έχει δικαίωμα να τα σχολιάσει εγγράφως εντός δέκα ημερών. Έτσι υπάρχουν «checks and balances» σε πολλά επίπεδα ώστε να εξασφαλίζεται η διαφάνεια και η όλη διαδικασία είναι σχεδόν «απρόσωπη». Περιττό να λεχθεί ότι αξιόλογοι επιστήμονες, μαζί με τη δική τους πρόοδο, θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη και πρόοδο της σχολής που υπηρετούν και φυσικά και στην καλύτερη εκπαίδευση των φοιτητών και των ειδικευομένων. Παρά ταύτα, οι ιατρικές σχολές της χώρας σε αρκετές περιπτώσεις είναι «κλειστά κυκλώματα» και όχι ινστιτούτα με «διάπλατα» ανοιχτές πόρτες ώστε να προσπαθούν να προσελκύσουν τους καλύτερους επιστήμονες.
Συμπερασματικά, υπάρχουν αρκετά προβλήματα με την αξιολόγηση των φοιτητών και καθηγητών στις ιατρικές σχολές της Ελλάδας τα οποία έχουν συσσωρευτεί τις τελευταίες δεκαετίες και τα οποία θα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Μια ριζική αντιμετώπιση σαφώς και θα διαταράξει το “status quo”. Η τακτική όμως της «στρουθοκαμήλου», σαφώς και δεν είναι λύση. Αναξιοκρατική επιλογή ή προαγωγή επιστημονικού προσωπικού και ειδική μεταχείριση φοιτητών, εκτός από το άμεσο εμφανές αποτέλεσμα, έχουν τεράστιες και μακροχρόνιες ηθικές επιπτώσεις στην κοινωνία και δυνατόν να ξεπερνούν το εύρος μιας γενιάς.
Χαρίσιος Μπουντούλας, MD, Dr, Dr Hon, Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine and Pharmacy (emeritus), The Ohio State University, USA. Honorary Professor, Academician (an. mem.)
Παράσχος Γκελερής, MD, Dr, Professor of Cardiology (emeritus), Aristotle University of Thessaloniki
