Κατευθυντήριες γραμμές και κώδικας ορθής πρακτικής για διαφανή συστήματα ΤΝ
Η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρά δυναμικά στην καθιέρωση ενός πλαισίου υπεύθυνης χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ). Τη Δευτέρα 4 Σεπτεμβρίου 2025, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την εκκίνηση δημόσιας διαβούλευσης για την ανάπτυξη κατευθυντηρίων γραμμών και κώδικα ορθής πρακτικής που θα διασφαλίζουν τη διαφάνεια των συστημάτων ΤΝ γενετικού (generative AI) τύπου — με σαφή στόχο να ενημερώνονται οι χρήστες πότε αλληλεπιδρούν με μηχανή, ειδικά σε περιπτώσεις δημιουργίας ή επεξεργασίας περιεχομένου (deepfakes, αναγνώριση συναισθημάτων κ.ά.).
Η διαβούλευση (ανοιχτή έως τις 2 Οκτωβρίου 2025) αφορά όλους τους εμπλεκόμενους: πάροχους και χρήστες γενετικών συστημάτων ΤΝ, ακαδημαϊκούς, φορείς της κοινωνίας των πολιτών, εποπτικές αρχές και πολίτες. Παράλληλα, καλούνται ενδιαφερόμενοι να υποβάλουν εκδήλωση ενδιαφέροντος για τη σύνταξη του Κώδικα Ορθής Πρακτικής.
Ο Κώδικας αυτός, αν εγκριθεί, θα λειτουργεί ως εργαλείο αυτοδέσμευσης: θα αναλύει με πρακτικά μέτρα τις απαιτήσεις διαφάνειας που προβλέπονται στο Άρθρο 50 (παρ. 2 & 4) της Πράξης για την ΤΝ — δηλαδή την υποχρέωση ενημέρωσης των χρηστών για τη φύση του συστήματος (γενετικό ή βιομετρικό/αναλυτικό περιεχόμενο)
Ρόλος κατευθυντηρίων γραμμών & του Κώδικα Ορθής Πρακτικής
Ο Κώδικας θα εστιάζει στην τεχνική υλοποίηση της διαφάνειας — π.χ. μέσω watermarking, metadata, κρυπτογραφικών τεχνικών, logging, “δακτυλικών αποτυπωμάτων” ψηφιακού περιεχομένου — και θα πρέπει να είναι τεχνικά αξιόπιστος, διαλειτουργικός και αποτελεσματικός. Παράλληλα, θα εξετάζονται πρακτικές και καινοτόμες μέθοδοι σήμανσης AI περιεχομένου
Από την άλλη πλευρά, οι κατευθυντήριες γραμμές που θα εκδοθούν από την Επιτροπή θα καλύπτουν το σύνολο του Άρθρου 50: από τη νομική οριοθέτηση μέχρι τις εξαιρέσεις και θεμελιώδη ζητήματα εφαρμογής. Ο Κώδικας θα αναπτυχθεί με πολυμερή συμμετοχή (stakeholders) ώστε να προκύψουν ρεαλιστικές, εφαρμόσιμες λύσεις
Συνεργασία και χρονοδιάγραμμα
Το AI Office θα επιλέξει τα μέλη που θα συνεισφέρουν στο έργο, θα ορίσει συντονιστές και θα εγκαινιάσει μια πρώτη συνάντηση εργασίας (plenaries) στις αρχές Νοεμβρίου 2025. Ο στόχος είναι να ολοκληρωθεί η σύνταξη του Κώδικα μέχρι τις αρχές Ιουνίου 2026
Οι πάροχοι που θα υπογράψουν τον Κώδικα θα έχουν αυξημένη αξιοπιστία και μειωμένο επιβραδυντικό βάρος από τον νομοθέτη, ενώ η Επιτροπή θα επικεντρωθεί στην παρακολούθηση της τήρησης αυτού του αυτοδέσμευτου πλαισίου
Πώς εντάσσονται τα παραπάνω στον AI Act
Η Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act) αποτελεί τον πρώτο ολοκληρωμένο ευρωπαϊκό κανονισμό για την ΤΝ — εισήχθη σε ισχύ την 1η Αυγούστου 2024, και η σταδιακή εφαρμογή των βασικών προβλεπόμενων ρυθμίσεων ξεκίνησε από τις αρχές του 2025. Μερικά χαρκολωτικά ορόσημα:
- Από 2 Φεβρουαρίου 2025: ισχύουν απαγορεύσεις σε συστήματα με υποσυνείδητη χειραγώγηση, αναγνώριση συναισθημάτων σε σχολεία/χώρους εργασίας, κοινωνική βαθμολόγηση, και γενική εκπαίδευση στη χρήση ΤΝ
- Από 2 Αυγούστου 2025: ισχύουν διαφάνειας και πνευματικής ιδιοκτησίας για Γενικού Σκοπού ΤΝ μοντέλα (GPAI) – με δέσμευση υποχρεωτικής γνωστοποίησης συστημάτων υψηλού κινδύνου στο AI Office
Πλήρης εφαρμογή, συμπεριλαμβανομένων τεχνικών ελέγχου και επιβολής, μέχρι τα μέσα 2026, με έξτρα χρονική επιείκεια για συστήματα προ του 2025 (έως 2-8-2027)
Τι σημαίνουν όλα αυτά για τον μέσο πολίτη και την αγορά
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δείχνει ότι δεν επαρκούν οι νόμοι μόνο — απαιτούνται πρακτικά εργαλεία και καθολική συμμόρφωση. Ο συνδυασμός κατευθυντήριων γραμμών και Κώδικα Ορθής Πρακτικής σηματοδοτεί μια νέα εποχή για την ΤΝ:
- Διαφάνεια: Όταν βλέπεις δράση ή περιεχόμενο, θα πρέπει να ξέρεις αμέσως αν είναι «πραγματικό» ή δημιουργία / επεξεργασία ΤΝ.
- Αξιοπιστία: Οι πάροχοι που συμμορφώνονται θα εμπνέουν εμπιστοσύνη – κερδίζοντας προτεραιότητα στη ρύθμιση και λιγότερη γραφειοκρατία.
- Εμπλοκή της κοινωνίας: Η διαμόρφωση του πλαισίου δεν γίνεται κεκλεισμένων των θυρών. Συμμετέχουν πραγματικά όλοι — από εταιρείες και ΑΕΙ μέχρι καταναλωτές και οργανώσεις.
Σε μια εποχή όπου τα συστήματα ΤΝ διαμορφώνουν την καθημερινότητά μας, η ΕΕ επιμένει στις αξίες της: διαφάνεια, ασφάλεια και σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ο επόμενος σταθμός, η ολοκλήρωση του Κώδικα Ορθής Πρακτικής μέχρι τον Ιούνιο του 2026, θα δείξει εάν η πράξη ακολουθείται από ουσία.
Σωκράτης Μουτίδης – www.xronos-kozanis.gr
