Το cd «Η Κοζάνη τιμά τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 με 10+1 παραδοσιακά τραγούδια» που επιμελήθηκε η Φάνη Φτάκα Τσικριτζή παρουσιάστηκε την Τετάρτη στο αμφιθέατρο της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης.
Με θέμα «Κλεφταρματωλοί και Κλεφταρματωλισμός στη Δυτική Μακεδονία» μίλησε, στο πλαίσιο της ίδιας εκδήλωσης, η Σοφία Ηλιάδου-Τάχου, καθηγήτρια Νέας Ελληνικής Ιστορίας Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και Πρόεδρος της Επιτροπής Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Στη συνέχεια για το cd μίλησε η Φάνη Φτάκα-Τσικριτζή, εκπαιδευτικός και πρώην Πρόεδρος του ΟΑΠΝ. Χαιρετισμό απηύθυνε ο πρόεδρος του ΟΑΠΝ Ζήσης Μάρας.
Τα 11 τραγούδια του CD
Τα 11 τραγούδια του CD αναφέρονται σε σημαντικά γεγονότα της Τουρκοκρατίας και της Επανάστασης του 1821, όπως στο παιδομάζωμα, στα ανδραγαθήματα και στους ηρωικούς θανάτους κλεφτών και αρματολών της περιοχής, αλλά και αγωνιστών του 1821 με πανελλήνια απήχηση, στην άλωση της Νάουσας, στις πολιορκίες του Μεσολογγίου και στους αγώνες του Σουλίου κατά του Αλή πασά, στην εκστρατεία του Ιμπραήμ πασά στο Μοριά, φωτίζοντας περισσότερο και το ρόλο της Κοζάνης στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο.
Τα τραγούδια είναι:
Νιάουστα (Φανή Καράτζια)
Χατζίνα μ’ δε στολίζεσαι (Γεώργιος Μαργαρίτης)
Του Μπρούφα (Δημήτρης Μάραντος)
Του Φούφα (Γεώργιος Μαργαρίτης)
Γλυκοχαράζει η αυγή (Γεώργιος Μαργαρίτης)
Με γέλασιν η χαραή -Του Βασιλάκη το παιδί (Γιώργος Μαργαρίτης)
Οδυσσέα μ’ Ανδρούτσο (Γιώργος και Στέργιος Μαργαρίτης)
Που τα φκιάσουμε Λαμπρή; (Γιώργος Μαργαρίτης)
Κορίτσια απ’ τα Γιάννενα (Γιώργος Μαργαρίτης)
Παίρνω τα κιάλια κι τηρώ (Γιώργος Μαργαρίτης)
Όλα τα κάστρα (Γιώργος Μαργαρίτης)
Σημεία της ομιλίας της κ. Φτάκα
Τα παραδοσιακά τραγούδια κατέχουν μια πολύ σημαντική θέση στον μακρύ κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Κοζάνης. Πολύτιμα πετράδια ως σύνολο αλλά και ως μονάδα, το καθένα χωριστά διακρίνονται διαχρονικά όχι μόνο για την καλλιτεχνική, λαογραφική και πολιτιστική τους αξία, αλλά και για την ιστορική και κοινωνιολογική τους διάσταση χάρη στο άπλετο φως που ρίχνουν στη ζωή των προγόνων μας.
Αντιπροσωπεύοντας επί αιώνες τη σημαντικότερη μουσική και καλλιτεχνική έκφραση των λαϊκών στρωμάτων της πόλης ταξίδεψαν μέχρι τη σύγχρονη μας εποχή με όχημα κυρίως την προφορική παράδοση. Οι εκφραστές τους, άνθρωποι απλοί και καλλίφωνοι, έμαθαν να τα τραγουδούν από τους πατεράδες και τους παππούδες τους, οι οποίοι τα τραγουδούσαν κατόπιν παραγγελίας ή αυθόρμητα όχι μόνο σε γιορτάσια ή γλέντια φίλων και συγγενών αλλά και στα χωράφια, στη δουλειά, στο σπίτι σε ώρα εργασίας ή ξεκούρασης.
Έτσι πέρασαν και στις τελευταίες μεταπολεμικές γενιές της πόλης, με καλλίφωνους εκπροσώπους σαν τους Γιώργο και Στέργιο Μαργαρίτη, τον Δημήτρη Μάραντο, το Νάννο Κωτούλα και τη Φανή Γκιούρα-Κωτούλα, τον Παναγιώτη Σίμπο, τον Μιχάλη Μπηλιώνη, τον Γιώργο Μπαντώλα, τον Χρήστο Τσιάρα, τη Φανή Καράτζια, τον μπαρμπα-Μπίλιο, την Τριανταφυλλιά Μπαγκατζούνη, τη Θεοδώρα Μπηλιώνη, την Ειρήνη Τράγια, το Νικόλα Πλεξίδα, τη Λέγκω Καραμούζα και τόσους άλλους, οι οποίοι με τη σειρά τους έδωσαν νέα πνοή στα τραγούδια αυτά παρατείνοντας τη ζωή τους μέχρι και τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Ορισμένα από αυτά τα τραγούδια (κλέφτικα, της αγάπης, σατυρικά ή ξεδιάντροπα) επιβίωσαν μέχρι τις μέρες μας ζωντανεύοντας με θαυμαστό τρόπο κάθε χρόνο στους Φανούς της Αποκριάς. Κάποια άλλα, όμως, αν και αναφέρονται σε σημαντικά ιστορικά ή ηρωικά γεγονότα παλαιότερων εποχών, είναι εντελώς ξεχασμένα σήμερα.
Ο κατάλογος της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Κοζάνης (παραδόσεις, παραμύθια, μύθοι, αινίγματα και παροιμίες, παραδοσιακά παιχνίδια και δημοτικά τραγούδια, χοροί, ήθη και έθιμα, λαϊκά δρώμενα στον κύκλο του χρόνου, γαστρονομία κτλ) μάκραινε ολοένα και περισσότερο, για να φθάσουμε στη σύγχρονη εποχή, όπου παρά τον καθαρά αστικό πλέον χαρακτήρα της πόλης – που ξεκίνησε την περίοδο της εκρηκτικής της εκβιομηχάνισης γύρω στα 1960 και ολοκληρώθηκε τη δεκαετία του ’90 μετά τον σεισμό του ’95- αρκετά στοιχεία του λαϊκού μας πολιτισμού, βλέπουμε να επιβιώνουν ακόμη με θαυμαστό τρόπο, όπως τα παραδοσιακά μας τραγούδια που ζωντανεύουν κάθε χρόνο μέσα και γύρω από τις φλόγες των Φανών της Αποκριάς.
Εκτός όμως από τα τραγούδια της Αποκριάς (κλέφτικα, της αγάπης, προπαντός όμως σατυρικά ή ξεδιάντροπα) οι κάτοικοι της Κοζάνης για αρκετούς αιώνες τραγουδούσαν και άλλα είδη. Αυτό έδειξε η μακροχρόνια έρευνα και ενασχόληση μου με τα παραδοσιακά τραγούδια της πόλης που ξεκίνησε το 2000 και κράτησε περισσότερο από 15 χρόνια. Στο πλαίσιο αυτής, ήρθα σ’ επαφή με αρκετούς παραδοσιακούς τραγουδιστές της προηγούμενης γενιάς της πόλης. Είχα την χαρά να τους προλάβω εν ζωή ακόμη και με μια εκπληκτική διαύγεια πνεύματος, παρά την προχωρημένη τους ηλικία. Έτσι μπόρεσα να ηχογραφήσω άλλοτε αποσπάσματα από τα τραγούδια τους, κι άλλοτε ολόκληρα κομμάτια με μια πενιχρή τεχνική υποστήριξη, ένα δημοσιογραφικό κασετοφωνάκι που διέθετα. Παράλληλα, αναζητώντας και πιο παλιές ηχογραφήσεις τραγουδιών σε οικογενειακά αρχεία τραγουδιστών παλαιότερων γενιών, οι οποίοι δεν βρίσκονταν πλέον εν ζωή, είχα τη δυνατότητα να συγκεντρώσω κι άλλα τραγούδια.
Από τα 33 συνολικά τραγούδια της ενότητας (Ιστορικά και Κλέφτικα) της Συλλογής για λόγους οικονομίας επιλέχτηκαν 11 μόνο κομμάτια για να παραδοθούν στη συλλογική Μνήμη των νεότερων γενεών της Κοζάνης μέσω της κυκλοφορίας αυτού του cd. Μ’ αυτόν τον ιδιαίτερο τρόπο, ο ΟΑΠΝ Δήμου Κοζάνης επέλεξε να εκφράσει τα αισθήματα τιμής όλων μας απέναντι σε όλους όσοι συνέβαλαν στην Ελευθερία του Γένους συνολικά και της Μακεδονίας ειδικότερα, 90 χρόνια αργότερα, τιμώντας έτσι και την επέτειο των 200 χρόνων από την κήρυξη της Επανάστασης του 1821.
Η Unesco αναλαμβάνοντας δράση από το 1946 για την προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς και την προστασία του παραδοσιακού και του λαϊκού πολιτισμού, ψήφισε το 2003 τη «Σύμβαση για τη διάσωση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς», αναγνωρίζοντας τη σημασία της ως πηγή της πολιτισμικής πολυμορφίας και εγγύηση της βιώσιμης ανάπτυξης. Αυτήν την σύμβαση η χώρα μας κύρωσε το 2006. Αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα αυτής της σύμβασης, ο Δήμος Κοζάνης, μέσω του ΟΑΠΝ από τον Μάρτιο του 2017, ξεκίνησε τη δημιουργία ενός Τοπικού Ευρετηρίου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΤΕΑΠΚ), στο οποίο επρόκειτο να καταγραφούν τα στοιχεία της πλούσιας κληρονομιάς του τόπου (έθιμα, λαϊκά δρώμενα, κοινωνικές πρακτικές, τελετουργίες, παραδοσιακές τεχνογνωσίες, αγροδιατροφικές παραδόσεις, κ.ά) σε συνεργασία με την εντεταλμένη ερευνήτρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Στο πλαίσιο αυτό, ευχής έργον θα ήταν και τα υπόλοιπα παραδοσιακά τραγούδια της Συλλογής να βγουν γρήγορα από τη λήθη, στην οποία βρίσκονται και να γραφτούν στο ΤΕΑΠΚ με πρωτοβουλία του ΟΑΠΝ πάλι. Εμείς πάντως θα είμαστε εδώ και στο μέλλον για να στηρίξουμε αυτή την προσπάθεια. Το χρωστάμε εξάλλου στις μελλοντικές γενιές αυτού του τόπου, αλλά και στις παλιές που μας κληροδότησαν αυτά τα πολύτιμα πετράδια.
Μ’ αφορμή τη σημερινή εκδήλωση θα ήθελα από το βήμα αυτό σήμερα να εκφράσω δημόσια την ευγνωμοσύνη μου σε δυο πολύ αξιόλογα πρόσωπα της πόλης που έφυγαν πρόσφατα, τη χρονιά που μας πέρασε, και με βοήθησαν πολύ στην έρευνα μου για το παραδοσιακό τραγούδι της Κοζάνης. Πολλές πληροφορίες και στοιχεία είχαν την υπομονή και το κουράγιο να μου επιτρέψουν να διασταυρώσω μαζί τους. Πρόκειται για την Τριανταφυλλιά Μπαγκατζούνη και το Γιάννη (Νάννο) Κωτούλα, 98 και 100 ετών αντίστοιχα. Να είναι καλά εκεί πάνω και να συνεχίσουν να τραγουδούν με τους αγγέλους μαζί, όπως έκαναν πάντα.
