Οι καταστρεπτικές συνέπειες στην υγεία από την έκθεση του ανθρώπου σε περιβάλλον με μόλυβδο, είναι γνωστές εδώ και πολλά χρόνια. Δεδομένα που δημοσιεύτηκαν στο επιφανές Αμερικανικό περιοδικό Proceedings of National Academy of Sciences τον Ιανουάριο του 2025 (McConnel και συνεργάτες), δείχνουν ότι μόλυνση της ατμόσφαιρας με μόλυβδο, η οποία είχε επηρεάσει την υγεία του ανθρώπου και κυρίως των παιδιών, υπήρχε κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Από το 27 π. Χ. και για τα επόμενα διακόσια χρόνια, η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία είχε επεκταθεί σχεδόν σε ολόκληρη την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και στη βόρειο Αφρική.
Τότε, ήταν μια περίοδος σταθερότητας και ευημερίας για τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Κατά συνέπεια η χρήση νομίσματος που θα διευκόλυνε τις εμπορικές συναλλαγές και τη μισθοδοσία των υπαλλήλων και του στρατού ήταν απαραίτητη. Για την παραγωγή του νομίσματός τους οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν άργυρο (ασήμι). Η διαδικασία όμως για την εξαγωγή αργύρου από τα μεταλλεία, είχε ως αποτέλεσμα την ελευθέρωση μεγάλης ποσότητας μόλυβδου και τη μόλυνση της ατμόσφαιρας. Από πολύπλοκες αναλύσεις του πάγου της Αρκτικής της εποχής εκείνης, υπολογίστηκε ότι το ποσό του μόλυβδου που ελευθερωνόταν στην ατμόσφαιρα ήταν τρία έως 4.3 εκατομμύρια κιλά το χρόνο.
Για την εξαγωγή ενός κιλού αργύρου απελευθερωνόταν δέκα χιλιάδες κιλά μόλυβδου. Με αυτά τα δεδομένα οι ερευνητές υπολόγισαν κατά προσέγγιση το ποσό του μόλυβδου που θα ήταν στο αίμα των κατοίκων της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, γεγονός που επιβεβαιώθηκε και από ανάλυση σκελετών της εποχής εκείνης. Οι συγγραφείς υπολογίζουν ότι αυτό το ποσό του μόλυβδου που υπήρχε στον ανθρώπινο οργανισμό, είχε ως αποτέλεσμα να ελαττωθεί ο δείκτης νοημοσύνης (IQ) στα παιδιά κατά 2.5 με τρις μονάδες περίπου.
Η επίδραση φυσικά θα ήταν πολύ μεγαλύτερη στις περιοχές που βρισκόταν γύρω από τα μεταλλεία εξαγωγής αργύρου. Η επίδραση από τη μόλυνση της ατμόσφαιρας με μόλυβδο είναι πολύ μεγαλύτερη στα μικρά παιδιά σε σχέση με τους ενήλικες, γιατί αυτά τρώνε και αναπνέουν περισσότερο από τους ενήλικες σε σχέση με το βάρος του σώματός τους. Ιστορικά, αυτή είναι η πρώτη περιγραφή εκτεταμένης μόλυνσης της ατμόσφαιρας που οφείλεται αποκλειστικά σε ενέργειες του ανθρώπου. Μερικοί μάλιστα, ειδικοί στο θέμα, υποθέτουν ότι η επίδραση του μόλυβδου στη διανοητική ικανότητα του ανθρώπου, μεταξύ άλλων, είχε συμβάλλει και στην παρακμή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Ο μόλυβδος με τον οποίο εμπλουτιζόταν η βενζίνη (μέχρι πρόσφατα) ήταν υπεύθυνος για τη μόλυνση της ατμόσφαιρας στη σύγχρονη εποχή. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ), η πυκνότητα του μόλυβδου στη ατμόσφαιρα ήταν αρκετά μεγάλη και συνέβαλε στην ελάττωση του δείκτη νοημοσύνης, κατά εννέα μονάδες περίπου. Ερευνητές υποστηρίζουν ότι βενζίνη με μόλυβδο είχε ως αποτέλεσμα ώστε οι κάτοικοι των ΗΠΑ να χάσουν στο σύνολο 824 εκατομμύρια μονάδες δείκτη νοημοσύνης (IQ). Η χρήση μόλυβδου στη βενζίνη στις ΗΠΑ, είχε αρχίσει να ελαττώνεται από τη δεκαετία του 1970, και μετά από το 1995 χρησιμοποιείται αποκλειστικά αμόλυβδη βενζίνη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, τα επίπεδα μόλυβδου στην ατμόσφαιρα στις ΗΠΑ να ελαττωθούν κατά 98% από το 1980 μέχρι το 2014 με συνέπεια να αυξηθεί ο δείκτης νοημοσύνης (IQ) κατά τέσσερες με έξι μονάδες. Από το 2021 και μετά, η χρήση μόλυβδου στη βενζίνη έχει απαγορευθεί σε ολόκληρο τον κόσμο.
Εκτός από τη βενζίνη, μόλυνση της ατμόσφαιράς με μόλυβδο δυνατόν να οφείλεται και στη χρήση ορισμένων χρωμάτων που περιέχουν μόλυβδο, στη χρήση μόλυβδου για την κατασκευή μαγειρικών συσκευών από αλουμίνιο, στα κεραμικά, στους σωλήνες που μεταφέρουν το πόσιμο νερό ή το νερό της βροχής από τη οροφή, στις κοσμητικές κρέμες, και σε παλαιές μπαταρίες αυτοκίνητων που είναι πεταμένες σε διάφορα συνεργεία, μεταξύ άλλων. Μεγαλύτερος κίνδυνος για μόλυνση με μόλυβδο, σήμερα υπάρχει κυρίως σε χώρες με μικρότερο εισόδημα. Το γεγονός αυτό, πιθανόν συμβάλλει και στο μικρότερο επίπεδο μόρφωσης σε πτωχότερες σχετικά με τις πιο πλούσιες χώρες. Μόλυνση της ατμόσφαιρας με μόλυβδο επίσης δυνατόν να συμβάλλει και σε βίαιη συμπεριφορά του ανθρώπου. Μάλιστα υπάρχει η άποψη, ότι η ελάττωση της εγκληματικότητας στις ΗΠΑ μετά το 1990, κατά ένα ποσοστό, οφείλεται και στην ελάττωση της περιεκτικότητας μόλυβδου στην ατμόσφαιρα.
Κατά συνέπεια η συμβολή του ανθρώπου στη μόλυνση του περιβάλλοντος είχε αρχίσει από την αρχαιότητα και όχι τα τελευταία διακόσια με τριακόσια χρόνια με την εισαγωγή της σύγχρονης βιομηχανίας. Στην αρχαιότητα ούτε η τεχνολογία, αλλά ούτε και η γνώση υπήρχε για να προστατέψει ο άνθρωπος το περιβάλλον του. Σήμερα με τη γνώση και τα μέσα που διαθέτουμε, είμαστε σε θέση να προστατέψουμε το περιβάλλον στο οποίο ζούμε, δηλαδή το σπίτι μας. Αυτό όμως φυσικά θα γίνει, μόνο και εφόσον εμείς οι ίδιοι το θελήσουμε και το επιδιώξουμε. Ευχή όλων μας είναι, πως η ελάττωση της μόλυνσης με μόλυβδο να κάνει τον άνθρωπο όχι μόνο πιο έξυπνο αλλά και λιγότερο επιθετικό.
*Χαρίσιος Κ Μπουντούλας MD, PhD, PhD Hon. Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine and Pharmacy (emeritus), The Ohio State University, Columbus Ohio, USA. Honorary Professor, Academician (an. mem.)
