Ο Στέλιος Πελασγός είναι παραμυθάς. Είναι ο άνθρωπος που ξαναζωντάνεψε την τέχνη της αφήγησης στην εποχή μας ξεκινώντας την πορεία του στην αφηγηματική του τέχνη από το 1991. Τον Νασραντίν Χότζα τον γνώρισε από τον Σμυρνιό παππού του. Από τότε τον αφηγείται και τον μελετά σε παραστάσεις και επιστημονικές ανακοινώσεις. Με το κίνημα της αναβίωσης της προφορικής λογοτεχνίας και αφήγησης που ξεκίνησε, μέχρι σήμερα χιλιάδες παιδιά και ενήλικες έχουν ακούσει τα παραμύθια και τα σεμινάρια του όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη και σε όλη την Μεσόγειο. Το βιβλίο του με τίτλο “ Νασρεντίν Χότζας,το γέλιο της Μικρασίας” από τις εκδόσεις Πρώτη Ύλη βρίσκεται στα βιβλιοπωλεία, σε μια έκδοση για τα επετειακά εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή.
Ως ιστορητής έχετε μιας μακράν πορεία στον ελλαδικό χώρο της αφήγησης και στο εξωτερικό ποιο ρόλο κατέχει η αφήγηση στην Ελλάδα, πόσο διαφέρει με το εξωτερικό και πως τη χαιρετίζουν οι άνθρωποι.
Στην Ελλάδα η αφήγηση παραμένει δέσμια του παραμυθιού, μοιάζει να μην φιλοδοξεί να είναι μια σύγχρονη τέχνη και κρατά την ματιά της στραμμένη προς το παρελθόν. Δεν έχουμε αφήγηση ιστοριών ζωής ή μαρτυριών και από άποψη μορφής κυριαρχεί ένα είδος θεατρικότητας επιφανειακής και επαναλαμβανόμενης.
Στην Γαλλία οι αφηγητές εργάζονται τακτικά στις βιβλιοθήκες, στα σχολεία, στα ΚΑΠΗ και λαμβάνουν παραγγελίες από φεστιβάλ και περιφερειακά θέατρα. Προστατεύονται εργασιακά με ένα σύστημα ελάχιστων ημερομισθίων που τους εξασφαλίζει πλήρη μισθό και ασφάλιση.
Στην Ελλάδα ελάχιστοι αφηγητές/τριες μπορούν να ζήσουν από την τέχνη τους. Η μεγάλη διαφορά είναι πως στον τόπο μας υπάρχει ακόμα ζωντανή μνήμη προφορικής λογοτεχνίας, είχαμε παππούδες και γιαγιάδες μεγάλους αφηγητές/τριες και η ευθύνη να συνεχίσουμε το έργο τους είναι τεράστια. Η λαϊκή αφήγηση πέθανε πιο γρήγορα στις βιομηχανικές χώρες.
Από τις ιστορίες που έχετε στο “τσουβάλι”σας ποια σας αντιπροσωπεύει περισσότερο και γιατί;
Ανά καιρούς είναι άλλη. Αλλάζουμε εμείς κι αλλάζουν κι οι ιστορίες μας. Δεν αφηγούμαι όμως για εμένα κι έτσι με ενδιαφέρει τί χρειάζεται να ακούσει το κοινό κι όχι τί αντιπροσωπεύει εμένα. Σίγουρα το κοινό μου χαίρεται και ενθουσιάζεται όταν αφηγούμαι εύθυμες ιστορίες και δημιουργώ ένα κλίμα λαϊκού πανηγυριού, βεγγέρας ή καφενείου. Μόλις το καταφέρνω αυτό εισχωρώ ένα σχόλιο κοινωνικό ή πολιτικό για την καθημερινότητα μας ή μια ιστορία δραματική ή πνευματική που μας κάνει να αναλογιστούμε για την κοινή ανθρώπινη τραγωδία, για τον Θεό, για την προσωπική ευθύνη. Οι ιστορίες μου πα’ να πει πάνε σε μπουκέτα κι όχι η κάθε μια ξεχωριστά.
Η αλήθεια βέβαια είναι πως μ’ αρέσει να κάνω τον κόσμο να γελά και να θεραπεύω κάτι γρατζουνιές ή πληγές τους.
Σε τι βοηθάει το παραμύθι τον ενήλικα ακροατή και σε τι το μικρό παιδί;
Ο ενήλικας βρίσκει παρηγορία και γλυκαίνει, ίσως κάποιες φορές να θυμάται και για πού ξεκίνησε στην ζωή. Το παιδί χτίζεται, αναπτύσσει νευρώνες στον εγκέφαλό, παίρνει πολύτιμες πληροφορίες για την ζωή, αξίες, διαχειρίζεται συναισθήματα και ορμές. Χωρίς το παραμύθι και την αφήγηση μεγαλώνει εύθραυστο κι ασύνδετο.
Όμως εγώ δεν κάνω διάκριση. Απευθύνομαι στα παιδιά σαν να είναι ενήλικες, το ασυνείδητο δεν έχει ηλικία όπως μας έμαθε ο Κ.Γκ.Γιούνγκ, δεν γερνά ούτε ενηλικιώνεται. Σέβομαι τις υπαρξιακές αγωνίες των παιδιών, την διαίσθηση και την ευαισθησία τους και αυτό το εκτιμούν και με ακούν με τον αιώνιο σοφό εαυτό τους.
Τα βιβλία με παραμύθια ποια θέση κατέχουν στον λογοτεχνικό χώρο του σήμερα και γιατί;
Μπερδεύουμε την παιδική λογοτεχνία με το λαϊκό παραμύθι. Οι συλλογές λαϊκών παραμυθιών στην Ελλάδα συχνά δεν είναι αξιόπιστες και δεν είμαστε απαιτητικοί στον έλεγχο της αξιοπιστίας και της αυθεντικότητας. Ωστόσο υπάρχουν κάποιες φωτεινές εξαιρέσεις ανθρώπων που αφομοίωσαν το ύφος του λαϊκού παραμυθιού και μπορούν να το αναπαράγουν με σύγχρονο περιεχόμενο.
Στα 100 χρόνια για την μνήμη της Μικρασιατικής καταστροφής εκδόσατε ένα βιβλίο παραμυθιών με τίτλο “ Νασρεντίν Χότζας, το γέλιο της Μικρασίας” μιλήστε μας για το βιβλίο.
Είναι μια μελέτη και μια ανθολογία συνάμα. Ανθολογώ και αναδιηγούμαι τις πιο αστείες και πιο πνευματικές ή ψυχωφέλιμες ιστορίες που αποδίδονται στον λαϊκό ήρωα που αλλού τον λένε Χότζα, αλλού Νασρεντίν ή Ναστραντίν, αλλού Τζα(χ), αλλού Τζουφά κι αλλού Αμπού Νουάς ή άλλα. Κάθε ιστορία σχολιάζεται ώστε να δείξω την κοινωνική λειτουργία των ιστοριών αυτών που μεταφέρουν αξίες και συμπεριφορές, ελέγχουν και καθοδηγούν, αμφισβητούν και παρηγορούν.
Ποιος είναι ο Νασρεντιν Χότζας, ποια η σχέση του – οι διαφορές ή οι ομοιότητες με την ελληνική κουλτούρα;
Ποια είναι η ελληνική κουλτούρα αλήθεια; Εγώ μιλώ για τον Χότζα που άκουσα από παππούδες και γειτόνους, για έναν ειρηνιστή επαναστάτη, έναν φιλάνθρωπο δάσκαλο που εκπροσωπεί το πνεύμα της λεβαντίνικης κουλτούρας του Σμυρνιού παππού μου, αυτού του πνεύματος που μπόρεσε να αναπτυχθεί με ρωμέικες και τουρκικές, αραβικές και εβραϊκές, αρμένικες και γαλλικές αποχρώσεις. Οι ιστορίες του χωνεύουν αρχαίες ελληνικές εύθυμες ιστορίες, πνευματικά περιστατικά ανάμεσα σε μοναχούς από συλλογές γεροντικών, μύθους του Αισώπου και ανατολίτικα ανέκδοτα.
Πολλαπλά τα μηνύματα που προσφέρουν οι ιστορίες του Χότζα στο κοινό του. Ποιες είναι οι πιο δυνατές αξίες που διδάσκει;
Ο Xότζας γελοιοποιεί τον αυταρχισμό και την εξουσία, γελάει με κάθε λογής μικρό ή μεγάλο τύραννο, με τις κοινωνικές συμβάσεις που εξουθενώνουν τους αδύναμους και με τους εκμεταλευτές. Ο Χότζας περιγελά πρώτα τον ίδιο του τον εαυτό και όποιον θα τον πάρει στα σοβαρά και βέβαια ακόμα κι εμένα που όλα αυτά τα ιστορώ. Είναι ειρηνιστής και ποτέ δεν θα τον δούμε να κρατά όπλο, είναι εναντίον όσων είναι έτοιμοι να σκοτώσουν για τις ιδέες και τα δίκια τους. Δηλώνεις “Ου τις -Κανείς” όπως ο Οδυσσέας και χρησιμοποιεί την σωκρατική απορία αλλά και την εύθυμη ανατροπή για να βοηθήσει τον αναζητητή της αλήθειας.
Είναι ένας αγωνιστής της κοινωνικής δικαιοσύνης και αντιπροσωπεύει το δίκιο του λαίκού ανθρώπου απέναντι σε λογής λογής εκμεταλευτές.
Ποια είναι η πορεία της διαδρομής σας για την παρουσίαση του βιβλίου σας και που μπορούν να το αγοράσουν όσοι το επιθυμούν;
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πρώτη Ύλη υπάρχει σε όλα τα βιβλιοπωλεία και μπορεί κανείς να το παραγγείλει. Πιστός στο πνεύμα του Χότζα προτρέπω τους αναγνώστες να αποφύγουν τα μεγάλα βιβλιοπωλεία και το διαδίκτυο και να το αγοράσουν από τα μικρά βιβλιοπωλεία στις γειτονιές και στις μικρές πόλεις.
Πείτε μια μικρή ιστορία του Χότζα, παρακαλώ;
Ένας διαβάτης πέρασε νύχτα κάτω από μια λάμπα του δρόμου και βρήκε τον χότζα να ψάχνει στο έδαφος.
– Τι έχασες Χότζα εφέντη;
– Τα κλειδιά μου, γείτονα
– Και πού ακριβώς τα έχασες;
– Να εκεί παρακάτω, όπως έβγαινα από την ταβέρνα.
– Μα καλά τότε γιατί τα ψάχνεις εδώ;
– Μα εδώ έχει φως. Εκεί κάτω είναι σκοτεινά.
Έτσι κι εμείς ψάχνουμε την αλήθεια στο φως της τηλεόρασης αντί να πάμε λίγο παρακάτω εκεί που βρίσκονται οι λαϊκές ιστορίες και η λαϊκή σοφία και αξιοπρέπεια.
Και όπως επισημαίνει στις αφηγήσεις του ο Στέλιος Πελασγός, την ιστορία πρέπει να την αναδιηγούμαστε για να μην πεθάνει. Έτσι και εσείς να πείτε την ιστορία του Χότζα σε όποιον είναι αυτή τη στιγμή δίπλα σας. Ευχαριστούμε Στέλιο Πελασγό για το μοίρασμα των ιδεών και εμπειριών σας και ευχόμαστε καλοτάξιδο το βίβλιο και οι ιστορίες του.
Βάια Λαμπροπούλου
