Οι πολιτικές εξελίξεις γύρω από τη Δίκαιη Μετάβαση σε Ελλάδα και Ευρώπη από το 2015 ως σήμερα, τα συμπεράσματα που αντλούνται, οι προκλήσεις για το μέλλον και προτάσεις αντιμετώπισής τους αποτυπώνονται στη νέα έκθεση της δεξαμενής σκέψης για το περιβάλλον, The Green Tank.
Το μέλλον των λιγνιτικών περιφερειών βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτικής σκηνής στην Ευρώπη λόγω της επιταχυνόμενης κατάρρευσης της λιγνιτικής παραγωγής αλλά και της διοχέτευσης σημαντικών οικονομικών πόρων για τη στροφή των τοπικών οικονομιών προς βιώσιμη κατεύθυνση. Στην Ελλάδα ειδικότερα, η απόφαση εμπροσθοβαρούς απολιγνιτοποίησης, ουσιαστικά ως το 2023, καθιστά το ζήτημα ακόμα πιο επείγον.
Όπως ανέφερε ο Νίκος Μάντζαρης, Αναλυτής πολιτικής του Green Tank, ο τρόπος κατανομής των κονδυλίων αποκτά πρόσθετη σημασία ιδιαίτερα μετά την πρόσφατη απόφαση της συνόδου κορυφής της ευρωπαϊκής ένωσης με την οποία μειώθηκαν δραστικά τα κονδύλια το Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης προκειμένου να επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ των αρχηγών των χωρών μελών επί των πόρων του ταμείου ανάκαμψης.
Συγκεκριμένα ενώ η πρόταση της Κομισιόν του Μαΐου προέβλεπε τη χορήγηση 40 δισεκ. ευρώ για τη χρηματοδότηση της μετάβασης των ανθρακικών περιοχών της ευρωπαϊκής ένωσης, με την τελευταία απόφαση οι πόροι περιορίζονται στα 17,5 δισεκ. ευρώ. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Green Tank το ποσό που αντιστοιχεί στην Ελλάδα (κυρίως για τις περιοχές Δυτικής Μακεδονίας και Μεγαλόπολης όπου βρίσκεται η λιγνιτική παραγωγή της ΔΕΗ) θα κυμανθεί περίπου στα 750 εκατομμύρια Euro στο οποίο προστίθενται πόροι από δάνεια καθώς και η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα.
Σύμφωνα με τον κ. Μάντζαρη η χώρα μας μπορεί να αποκομίσει πρόσθετο όφελος αν στα κριτήρια κατανομής των κονδυλίων προστεθεί το μέγεθος της ανεργίας στις λιγνιτικές περιοχές καθώς και η ταχύτητα υλοποίησης της μετάβασης καθώς η Ελλάδα είναι από τις χώρες που προχωρούν ταχύτερα στην διακοπή της παραγωγής ρεύματος από λιγνίτη (ως το 2023 θα σβήσουν όλες οι λιγνιτικές μονάδες της ΔΕΗ εκτός από την Πτολεμαΐδα 5 που θα παραμείνει ως το 2028).
Ως προς τις δραστηριότητες που μπορούν να αναπτυχθούν στη θέση της λιγνιτικής παραγωγής ο κ. Μάντζαρης πρότεινε μεταξύ άλλων την ανάπτυξη δραστηριοτήτων στην εξοικονόμηση και αποθήκευση ενέργειας (όπου μπορούν να αξιοποιηθούν και υποδομές των υπό απόσυρση λιγνιτικών μονάδων), τη βιομάζα, την διαχείριση απορριμμάτων, τα αρωματικά φυτά, την ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών κ.α.
Η έκθεση καταλήγει στις παρακάτω προτάσεις που θα επιτρέψουν την αποφυγή λαθών του παρελθόντος και θα συνδράμουν στην επείγουσα ανάγκη για σωστό σχεδιασμό της επόμενης μέρας στις λιγνιτικές περιοχές της χώρας:
- Διακομματική συμφωνία: Παρά τις διαφορές για το χρόνο απόσυρσης των μονάδων, μπορεί να υπάρξει ευρύ πεδίο σύγκλισης στον σχεδιασμό της επόμενης μέρας και κοινές διεκδικήσεις όλων των κομμάτων στους τομείς της διακυβέρνησης, της χρηματοδότησης και των συντονισμένων πρωτοβουλιών στο Ευρωκοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Επιτροπή.
- Διαμόρφωση ΕΝΟΣ βιώσιμου και συνεκτικού σχεδίου: Στο υπό διαμόρφωση συνολικό Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης και τα Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης είναι απαραίτητο να διαμορφωθούν κριτήρια επιλογής έργων με γνώμονα την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, το μακροπρόθεσμο αποτύπωμά τους στην απασχόληση και την τοπικά προστιθέμενη αξία καθώς και τη διακλαδική διασπορά των οικονομικών δραστηριοτήτων.
- Συμμετοχικός Σχεδιασμός – Διαβούλευση: Ανεξαρτήτως της αρτιότητας του οποιουδήποτε σχεδίου, ιδιαίτερη σημασία έχει αυτό να διαμορφωθεί και να υλοποιηθεί με συμμετοχικό τρόπο που να βασίζεται στη διαβούλευση και τη διαφάνεια.
- Σύστημα διακυβέρνησης: Το σύστημα διακυβέρνησης που θα κληθεί να υλοποιήσει τα Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης, πρέπει να είναι απλό, διαφανές, με διακριτούς ρόλους για τους συμμετέχοντες στη λήψη αποφάσεων και ισορροπημένο ως προς την κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ του κράτους, της τοπικής αυτοδιοίκησης, των εργαζομένων, των επαγγελματικών φορέων, της επιστημονικής κοινότητας και της κοινωνίας των πολιτών. Επιπλέον, πρέπει να διασφαλίζεται η συνέχειά του μέσα από τη συμμετοχή ανθρώπων ανεξάρτητων από τους εκάστοτε πολιτικούς συσχετισμούς σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.
- Χρηματοδότηση: Το δύσκολο εγχείρημα του μετασχηματισμού των τοπικών οικονομιών στις λιγνιτικές περιοχές απαιτεί ένα μακροπρόθεσμο και σταθερό πλαίσιο χρηματοδότησης. Σε εθνικό επίπεδο, χρειάζεται διακομματική δέσμευση για τη συνέχιση της χρηματοδότησης της μετάβασης από εθνικούς πόρους σε βάθος δεκαετίας και διερεύνηση της δυνατότητας διοχέτευσης πόρων του πακέτου ανάκαμψης στις λιγνιτικές περιοχές. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ελλάδα πρέπει να διεκδικήσει αλλαγή των κριτηρίων κατανομής των πόρων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης.
- Μπορείτε να διαβάσετε την πλήρη έκθεση του Green Tank με τίτλο «Δίκαιη Μετάβαση: Ιστορικό, εξελίξεις και προκλήσεις σε Ελλάδα και Ευρώπη» στον ακόλουθο σύνδεσμο: https://thegreentank.gr/wp-content/uploads/2020/07/202007_TheGreenTank_JustTransitionReport_EL.pdf
- Την πλήρη έκθεση του Green Tank με τίτλο «Προς μία πιο δίκαιη κατανομή του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης» θα τη βρείτε στον ακόλουθο σύνδεσμο: https://thegreentank.gr/wp-content/uploads/2020/07/202007_TheGreenTank_MoreJustJTF_EL.pdf
