Με αφορμή την συμμετοχή μου στο ανοιχτό workshop του GO ALIVE στην Κοζάνη στις 25/9 όπου συζητήσαμε με νέους της περιοχής για την επιχειρηματικότητα και την αγορά εργασίας αποφάσισα να μοιραστώ όλα όσα είπαμε αλλά και όσα ξεχάσαμε να πούμε επειδή μας συνεπήρε η συζήτηση.
Είναι δύσκολο στις μέρες μας να μιλάμε για επιχειρηματικότητα. Η γενιά μου η οποία έζησε ελάχιστα τις μέρες ευμάρειας της ελληνικής οικονομίας έζησε στο πετσί της ενώ ακόμα σπούδαζε ή έμπαινε στην αγορά εργασίας την δεκαετή παγκόσμια οικονομική κρίση την οποία το 2009 κανένας δεν περίμενε ούτε να ξεσπάσει ούτε να κρατήσει τόσο.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αλλάξει η ζωή όλων μας δραματικά αλλά αναφερόμενοι στην επιχειρηματικότητα το κύριο ήταν πως ποινικοποιήθηκε. Κάποτε ακούγαμε πως οι επιχειρήσεις δημιουργούν τον πλούτο και όταν κάποιος έλεγε πως είναι επιχειρηματίας είχε κοινωνική αποδοχή και το δήλωνε περήφανα. Με το ξέσπασα της κρίσης και ενώ η κοινωνία έψαχνε αποδιοπομπαίους τράγους οι επιχειρηματίες ήταν ο πιο εύκολος στόχος με το πρόσχημα ότι αυτοί φταίνε για την κρίση επειδή φοροδιαφεύγουν, επειδή παίρνουν επιδοτήσεις, επειδή έχουν αδήλωτους εργαζομένους.
Εάν σε αυτό το πλαίσιο προσθέσει κανείς το ασταθές και μη φιλικό περιβάλλον που μόνιμα επικρατεί στην χώρα για τις επιχειρήσεις, μιας και το κράτος βλέπει τον επιχειρηματία σαν κλέφτη και την κότα με τα χρυσά αυγά, καταλαβαίνει κανείς πόσο δύσκολο είναι για έναν νέο να αποφασίσει να γίνει επιχειρηματίας.
Το όνειρο των γονιών ήταν τα παιδιά τους να διοριστούν στο δημόσιο ως καλοπληρωμένοι υπάλληλοι. Άρα τους δημιούργησαν την θέληση να γίνουν υπάλληλοι σε ένα σταθερό και καλά αμειβόμενο περιβάλλον. Αυτή η νοοτροπία που δημιουργήθηκε έκανε ακόμα πιο δύσκολο το να θέλει κάποιος να επιχειρήσει μόνος του.
Είναι και αυτό ένας από τους λόγους που συντέλεσε στο brain drain και την μαζική φυγή των νέων για εργασία στο εξωτερικό που εκεί ναι μεν δεν μπαίνουν στο αντίστοιχο δημόσιο αλλά έχουν σχετικά καλοπληρωμένες θέσεις υπαλλήλου.
Εάν σαν χώρα θέλουμε όμως να ευημερήσουμε και πάλι και να μην βασίζονται τα δημόσια οικονομικά μόνο στην πορεία του τουρισμού θα πρέπει εκτός από επενδυτικά κίνητρα να δώσουμε στους νέους και γνώσεις αλλά και κατεύθυνση ώστε να γίνουν ελεύθεροι επαγγελματίες.
Οι ελεύθεροι επαγγελματίες χωρίζονται σε 2 κατηγορίες. Τους αυτοδημιούργητους και τους επιχειρηματίες δεύτερης-τρίτης γενιάς. Και οι 2 κατηγορίες αντιμετωπίζουν διαφορετικά διλλήματα, προβλήματα και αγωνίες καθημερινά. Οι πρώτοι έχουν συνεχώς το βάρος του κεφαλαίου που ξόδεψαν για να πετύχουν( χρόνος, χρήμα, κόστος ευκαιρίας) και οι δεύτεροι το βάρος της αποτυχίας-αναγνώρισης καθώς βρήκαν κάτι έτοιμο το οποίο πρέπει αφενός να διατηρήσουν και αφετέρου να αναπτύξουν.
Συνήθως η πίεση του οικογενειακού και φιλικού περιγύρου δυσκολεύουν τα πράγματα μιας και για τους πρώτους σε κάθε δυσκολία τους λένε «εάν ήσουν καλοπληρωμένος υπάλληλος τώρα δεν θα τα περνούσες αυτά» ενώ στους δεύτερους υπάρχει το «εάν ήμουν εγώ αυτό δεν θα είχε γίνει, εγώ το έκανα καλύτερα κτλ».
Άρα υπάρχουν και άλλοι ανασταλτικοί παράγοντες στο να βρίσκεται κάποιος στο ελεύθερο επάγγελμα.
Για να αλλάξει αυτό χρειάζονται πολλά πράγματα.
Αρχικά θα πρέπει οι νέοι να επενδύσουν στην γνώση, σήμερα ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις Elon Mask γιατί η αγορά εργασίας έχει γίνει πολύ απαιτητική.
Γνώση όμως δεν σημαίνει μόνο πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Οι τεχνικές σχολές έχουν πολλές φορές καλύτερη επαγγελματική αποκατάσταση και όσοι βγαίνουν από αυτές μπορούν να είναι επιχειρηματίες πχ ψυκτικοί, ηλεκτρολόγοι, υδραυλικοί, κομμωτές, μακιγιέρ κτλ.
Γνώση είναι η συνεχής επιμόρφωση-μετεκπαίδευση, γιατί τα γνωστικά και επαγγελματικά αντικείμενα αλλάζουν διαρκώς.
Γνώση είναι η εργασία σε διάφορα αντικείμενα.
Το κυριότερο όμως είναι να γνωρίζουμε τις ανάγκες της αγοράς γιατί η τιμή, ο μισθός και το πόσο κοστίζει ο καθένας εξαρτάται από την προσφορά και την ζήτηση της αγοράς.
Πολλοί γονείς σήμερα έχοντας την οικονομική δυνατότητα και θέλοντας τα παιδιά τους να γίνουν επιχειρηματίες επενδύουν στις αλυσίδες καφέ, στα mini market, σε fast food, σε φωτοβολταικά και σε επαγγέλματα θεωρητικά χαμηλού ρίσκου επένδυσης. Αυτό όμως καθορίζει και το μέλλον των παιδιών τους γιατί κατά μεγάλο βαθμό θα μείνουν στον κλάδο που ξεκίνησαν. Αυτού του είδους οι επενδύσεις σίγουρα δεν είναι κατακριτέες αλλά δεν είναι και παραγωγικές σαν αυτές που χρειάζεται η χώρα, η περιοχή και η γενιά μας.
Το βασικό για να πετύχει ένας άνθρωπος μετά την γνώση είναι και η εμπειρία. Για να αποκτήσει εμπειρία αυτό που χρειάζεται είναι να δουλέψει. Πολλές φορές οι γονείς προτιμούν τα παιδιά τους να μην δουλεύουν εάν δεν είναι στο αντικείμενο που σπούδασαν ή εάν η δουλειά είναι υποκοστολογημένη με βάση την κρίση τους η τις δυνατότητες του παιδιού. Αυτό κατά την άποψη μου είναι το μεγαλύτερο λάθος. Γιατί μόνο εάν έχεις κάνει μια κακή δουλειά μπορείς να εκτιμήσεις την καλή. Μόνο όταν έχεις βγάλει δικά σου λεφτά μπορείς να εκτιμήσεις πόσο κοστίζουν. Μόνο όταν έχεις δουλέψει σε ένα αντικείμενο μπορείς να το απορρίψεις επειδή δεν σου ταιριάζει.
Και δεν είναι ούτε κακό ούτε λάθος το να μην ασχοληθείς με αυτό που σπούδασες. Το πανεπιστήμιο έτσι κι αλλιώς δεν σου μαθαίνει τα πράγματα επί του πεδίου αλλά θεωρητικά. Οι γνώσεις που θα πάρεις, το ότι κοινωνικοποιείσαι και ζεις μόνος είναι σημαντικά εργαλεία ζωής.
Έλεγα χθες στα παιδιά που συζητούσαμε πως ότι δουλειά και να κάνεις κάποτε θα βαρεθείς γιατί θα σε φάει η ρουτίνα. Εκτός εάν έχεις φιλοδοξίες και συνεχώς εξελίσσεσαι, κυνηγάς το παραπάνω και δεν επαναπαύεσαι σε αυτό που έχεις.
Κλείνοντας πιστεύω πως οι άνθρωποι θα πρέπει από μικρή ηλικία να κάνουν διάφορες δουλειές ώστε να ελαφρύνουν τις οικογένειες τους, να μαθαίνουν γνωστικά αντικείμενα και να μπαίνουν σε κλίμα εργασίας.
Ακόμα και αν αυτές οι δουλειές είναι περιστασιακές, ακόμα και αν είναι κακοπληρωμένες, ακόμα και αν δεν ταιριάζουν με το υπόβαθρο τους. Γιατί για να γίνεις καλός επιχειρηματίας θα πρέπει να ξέρεις να εκτιμάς την δουλειά των υπαλλήλων σου, να ξέρεις πως πάντα υπάρχουν χειρότερες δουλειές και κυρίως πως κανείς σε καμία δουλειά δεν είναι αναντικατάστατος.
Το κυριότερο όμως όλων είναι πως θα πρέπει να μην φοβόμαστε το ρίσκο. Πρέπει να προσπαθούμε και να σηκωνόμαστε σε κάθε αποτυχία. Πρέπει να αξιοποιούμε την εμπειρία που αποκτήσαμε και να πηγαίνουμε παρακάτω. Αποτυγχάνοντας κάποιοι θεωρούν πως χάθηκε πολύτιμο οικονομικό κεφάλαιο, το μόνο κεφάλαιο όμως που πρέπει να υπολογίζουμε είναι ο χρόνος γιατί είναι το μόνο που δεν γυρνάει πίσω.
Άρα αυτό που θα έλεγα σε έναν νέο είναι μην σπαταλάς το κεφάλαιο του χρόνου που έχεις περιμένοντας την δουλειά των ονείρων σου αλλά δούλεψε, επένδυσε σε σένα και τόλμησε. Θα δεις ότι παρά τις μόνιμες δυσκολίες το να είσαι στην επιχειρηματική κοινότητα πάντα σε δικαιώνει ηθικά, επαγγελματικά και οικονομικά στο τέλος.
Η νέες γενιές λέμε εδώ και δεκαετίες ότι θα πρέπει να βγουν μπροστά. Σε όλα τα πεδία. Επαγγελματικά, κοινωνικά, πολιτικά. Αυτό δεν θα γίνει όμως ούτε σε μια μέρα ούτε οι μεμονωμένες περιπτώσεις θα αλλάξουν την πορεία. Χρειάζεται χρόνος, αλλαγή νοοτροπίας από όλους, κυρίως από τους γονείς, και σίγουρα μια πολυσυνθετική εκπαίδευση από το σχολείο. Θα πρέπει τα σχολεία να πηγαίνουν επισκέψεις σε επιχειρήσεις, να εισαχθεί μάθημα επιχειρηματικότητας, να αναδεικνύονται τα παραδείγματα επιχειρήσεων και επιχειρηματιών και να μπει στην νοοτροπία όλων πως επιχειρηματίας δεν γεννιέσαι αλλά γίνεσαι. Από την σύνταξη ενός βιογραφικού, την αναζήτηση εργασίας και την σωστή παρουσία σε μια συνέντευξη όλοι χρειαζόμαστε συμβουλές. Το σύστημα εκπαίδευσης άρα θα πρέπει να παίξει και αυτό τον ρόλο και σιγά σιγά θα αλλάξουν οι νοοτροπίες του παρελθόντος που μας κρατάνε πίσω.
Γιώργος Παντελίδης, Οικονομολόγος MSc
