Ιστορικό παραδοσιακό τραγούδι της Κοζάνης, αφιερωμένο στην επέτειο της άλωσης της Νάουσας και στα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
«Του κρίμα να ’χν οι Έλληνες, του κρίμα οι Μωραίτις
που σήκουσαν ’πανάσταση, που σήκουσαν κεφάλι
που χάλασαν 9 χωριά κι 15 κάστρα,
που χάλασαν τη Νιάουστα, που ήταν ξακουσμένη.
Πήραν μανούλες με πιδιά κι πιθερές με νύφες.
Πήραν κι μιαν νυμφόΐπουλη, τα τέλια στα μαλλιά της,
απού φλουρί δεν φαίνουνταν κι από μαργαριτάρι.
Κι ένα παιδί, διόπουλο, την πιάνει από το χέρι.
Αιντε περπάτα μήλο μ’ κόκκινο, μήλο μοσκοβουλιάγκο.
Μη συ βαρούν τα ρούχα σου; Μη νάνι η φορεσιά σου;
Δε μι βαρούν τα ρούχα μου, ούτε η φορεσιά μου,
μι ΄νι βαρύ του ντέρτι μου, που έχω στην καρδιά μου.
Αιντε μου πήρανε τον άντρα μου απού την αγκαλιά μου».
Το τραγούδι αναφέρεται στην άλωση και καταστροφή της Νάουσας από τον Αβδούλ Αμπούτ ή Αμπαλαμπούτ πασά, στις 13 Απρίλη του 1822, μετά από προδοσία. Η Νάουσα έπεσε μετά 4ημερη μάχη παρά την ηρωική αντίσταση των μαχητών της υπό την ηγεσία των Ναουσαίων οπλαρχηγών Αγγελή Γάτσου, Αναστάσιου Καρατάσου, Ζαφειράκη Θεοδοσίου και Διαμαντή Νικολάου. Ακολούθησαν σκηνές κόλασης με χιλιάδες σφαγές αμάχων και αιχμαλώτων, φρικαλέες λεηλασίες και εξανδραποδισμοί πολλών γυναικών και παιδιών. Δεκατρείς νέες γυναίκες προς αποφυγήν της αιχμαλωσία και της ατίμωσης έστησαν χορόν και έπεσαν στο ορμητικό ρεύμα Αραπίτσα δημιουργώντας ένα δεύτερο Ζάλογγο.
Με τον Ναουσαίο καπετάνιο Ζαφειράκη ήταν συνεννοημένοι προς εξέγερση και πολλοί άλλοι καπεταναίοι της Δ. Μακεδονίας όπως οι Ν. Κασομούλης (Κοζάνης), Ι.Βαρβαρέσκος (Καστοριάς, )Νεόπουλος ή Νιόπλος (Σιατίστης).
Μετά την καταστροφή της Νάουσας και την ερήμωση 120 χωριών και κωμοπόλεων της Δ. Μακεδονίας, οι Κοζανίτες σταμάτησαν κάθε κίνηση εξέγερσης. Παρόλα αυτά, βάζοντας σε μεγάλο κίνδυνο ολόκληρη την πόλη αλλά και την ίδια τους τη ζωή, πρόσφεραν ασφαλή δίοδο σε 124 άνδρες και 2 γυναίκες, Ναουσαίους πρόσφυγες, οι οποίοι μέσω των θολωτών υπονόμων της οδού Παύλου Μελά φυγαδεύτηκαν προς Νότο, έξω από την πόλη. Επιπλέον, με επικεφαλής τον μητροπολίτη τους Βενιαμίν εξαγόρασαν και πολλούς αιχμαλώτους Ναουσαίους. Ο Αμπαλαμπούτ μόλις έμαθε αυτό το γεγονός εκστράτευσε εναντίον της Κοζάνης με 12.000 στρατό. Η πόλη σώθηκε από το μένος του και την βέβαιη καταστροφή δωροδοκώντας τον με 10.000 ρουβχιέδες και δώρα μεγάλης αξίας φορτωμένα σε δυο μουλάρια.
Η Νιάουστα τραγουδιόταν ως επιτραπέζιο τραγούδι μέχρι και τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Ανήκει στην κατηγορία των κλέφτικων τραγουδιών και τραγουδιόταν ακόμα και τις Απόκριες από τις παλιότερες γενιές τραγουδιστών.
Την Νιάουστα τραγουδά η αείμνηστη Φανή Καράτζια, που τραγουδούσε από κορίτσι στο Φανό Καρακλανάθκα-Τσουκαλάθκα. Το κομμάτι αυτό προέρχεται από μια μαγνητοφωνημένη συλλογή τραγουδιών της που μου χάρισε το 2006 η αδελφή της, Κατίνα Βαρδάκα-Καράτζια.