Πέρασαν ήδη τρία έτη από τη συμπλήρωση των δύο αιώνων της Επανάστασης του 1821, που τη «γιορτάσαμε» ως άλλοι ελεύθεροι πολιορκημένοι. Σε μία δημόσια συζήτηση για το περιεχόμενό της επετείου, ο Χρήστος Γιανναράς, επικαλούμενος το Νίκο Σβορώνο, σημείωσε ότι «οι Έλληνες έζησαν ολόκληρη τη ρωμαϊκή περίοδο και ολόκληρη την περίοδο της τουρκοκρατίας, με κέντρο και πυρήνα της ζωής τους την αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα και αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα θα πει συνέχεια της πόλεως.»
Το κράτος, που στήθηκε μετά την Επανάσταση, κατέστρεψε συθέμελα τον κοινοτικό θεσμό, του οποίου οι ρίζες εκτείνονταν βαθιά στους αιώνες, αποτελώντας τη θεσμική οργάνωση των Ελλήνων σε επίπεδο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό. Και δεν υπονοείται πως υπεύθυνη για αυτό ήταν η Επανάσταση. Αυτή άλλωστε εξέφρασε και στηρίχτηκε στις τοπικότητες και τα τοπικά κοινοτικά συστήματα που συνέπλαθαν και συνείχαν τον Ελληνισμό. Βρίσκονταν σε οριζόντια επικοινωνία μεταξύ τους, βασίζονταν στην συλλογική ευθύνη και τη συμμετοχικότητα, έννοιες που πηγάζουν απευθείας από τον πυρήνα της πόλεως και της δημοκρατίας.
Ο Κοινοτισμός δεν είναι θεωρητική κατασκευή για να μπορούμε να δώσουμε έναν απόλυτο, συμπαγή ορισμό. Είναι ιστορικό φαινόμενο με υλική υπόσταση, μέσα στο χώρο και το χρόνο. Δεν αποτελεί όμως υπόθεση του παρελθόντος, ούτε υπόθεση μόνο ελληνική. Μπορεί στη χώρα μας να πολεμήθηκε και να καταστράφηκε, όμως υπάρχει και λειτουργεί σε άλλες χώρες, κοινωνίες και λαούς. Τα παραδείγματα είναι πολλά και ποικίλα και η ποικιλία αυτή προκύπτει ακριβώς από το γεγονός πως ο Κοινοτισμός δεν είναι ιδεολογία ή φόρμουλα προς εφαρμογή, δεν έχει manual.
Είναι η ζώσα πραγματικότητα της περίπτωσης, κάθε γεωγραφίας και εποχής που δημιουργεί τα δικά της πρότυπα οργάνωσης και (ανα)παραγωγής της ζωής. Δίνει αξία στο ατομικό στοιχείο, αναδεικνύοντάς το ως συντελεστή της συλλογικότητας. Δεν το απομονώνει, ούτε το καταργεί. Ο Κοινοτισμός δομεί ένα πλαίσιο δημιουργίας, παραγωγής και πραγματικής ανάπτυξης, με συντελεστή και αποδέκτη την κοινωνία.
Η παγκοσμιοποίηση μίκρυνε τις αποστάσεις και επιτάχυνε τις εξελίξεις, φέρνοντας πιο κοντά και άμεσα από ποτέ, εκτός από τα όποια θετικά και πολλά αρνητικά, όπως τις ποικίλες κρίσεις και τις συνέπειες τους. Μας φέρνει όμως και πιο κοντά στις παγκόσμιες εμπειρίες Κοινοτισμού, αναδεικνύοντας την αξία του, ως ολοζώντανου φαινομένου, που αν και παραγνωρισμένο στα καθ’ ημάς, υπήρξε και δική μας παρακαταθήκη. Από την άλλη η παρατεταμένη οικονομική κρίση και η πανδημία ανέδειξαν τα όρια και τις αδυναμίες του νεοφιλελευθερισμού, του ατομισμού και του φιλοτομαρισμού. Η «ατομική ευθύνη» και ο κοινωνικός αυτοματισμός αποδεικνύουν πως δεν μπορούν να οδηγήσουν σε λύσεις και σχέδιο για το μέλλον.
Συνειδητοποιώντας το τέλμα του μοντέλου της εποχής, στρέφουμε το βλέμμα μας σε άλλα ζωντανά παραδείγματα και τολμούμε να προσεγγίσουμε τη δική μας βιωμένη κοινοτιστική εμπειρία, όχι με όρους άγονου ιστορισμού και ρομαντισμού, αλλά για να ανακαλύψουμε τα χρήσιμα στοιχεία, ώστε να στοχαστούμε και να εμπνευστούμε για να βαδίσουμε στο μέλλον. Σκεπτόμενοι ως μέρος του παγκόσμιου, στρεφόμαστε στο εγχώριο και τοπικό, γιατί αυτή είναι η μόνο «συνταγή» του κοινοτισμού.
Σε αυτό το πλαίσιο και χωρίς να θεωρούμε πως έχουμε εξαντλήσει, αλλά μόνο ξεκινήσει, την μακρά πορεία αναζήτησης για ένα πρότυπο που θέτει το εμείς πάνω από το εγώ κι αντιλαμβάνεται την ανάπτυξη όχι ως αύξηση, αλλά ως συν-δημιουργία, ιδρύσαμε το Κοινό των Κοζανιτών και ως έκφραση των ιδεών και προβληματισμών μας, το έντυπο περιοδικό Ο Κοινοτιστής. Η αναζήτηση οφείλει να συνθέσει θεωρία και πράξη και να στοχεύσει στο μέλλον. Η αρχή έγινε με έναν κύκλο δια ζώσης συζητήσεων, που ξεκίνησαν στα τέλη του 2023 και θα συνεχιστούν μέσα στο 2024. Στον Κοινοτισμό θα αφορά το κεντρικό αφιέρωμα του τρίτου τεύχους του Κοινοτιστή, που αναμένεται μέσα στην Άνοιξη του 2024.
Ο διάλογος είναι το πρώτο βήμα και όχι αυτοσκοπός. Επιδιώκει να ανοίξει μέσα στην κοινωνία, γιατί αυτή είναι το υποκείμενο του Κοινοτισμού. Στοχεύει στη μνήμη και την αναζήτηση, ως αφετηρία στην προσπάθεια να θυμηθούμε, να ανακαλύψουμε και να αναδείξουμε σύγχρονες μορφές και εμπειρίες ενός άλλου παραδείγματος οργάνωσης της παραγωγής και της ζωής. Είναι μια πρόταση που ενδιαφέρει ακριβώς γιατί έχει υπάρξει ως πράξη και υπερβαίνει το σημερινό μοντέλο, το οποίο δεν μπορεί να προσφέρει απαντήσεις στις αγωνίες και τα αδιέξοδα που το ίδιο γεννά. Η διαδρομή δεν είναι δεδομένη, ούτε εύκολη ή σύντομη. Η μνήμη κι η αναζήτηση είναι τα πρώτα βήματα και χρειάζονται τον διάλογο. Αυτόν επιχειρούμε να ξεκινήσουμε και σε αυτό καλούμε όλη την κοινότητα. Ο Κοινοτισμός είναι το μέλλον, όχι το παρελθόν. Έπεται συνέχεια…
Γαβριηλίδης Σταύρος-Ιάσονας
Μέλος συντακτικής επιτροπής του Κοινοτιστή
