Είναι αποδεκτό πως η μετάβαση προς ένα βιώσιμο παραγωγικό μοντέλο απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό, εποικοδομητικές συνέργειες και λογοδοσία στη βάση της κοινότητας. Σε περιοχές όπως η Δυτική Μακεδονία, όπου η λιγνιτική δραστηριότητα είχε αποτελέσει μονοκαλλιέργεια και σημαντικό οικονομικό κλάδο στο Περιφερειακό ΑΕΠ, η μετάβαση θέτει τόσο προκλήσεις όσο και ευκαιρίες. Καθώς η περιοχή ξεκινά το ταξίδι της μετάβασης με στόχο να χαρακτηρίζεται η τελευταία ως Δίκαιη, η δημιουργία ενός ανθεκτικού τοπικού μηχανισμού παρακολούθησης (παρατηρητήριο) αναδεικνύεται ως κρίσιμο ζωτικό στοιχείο για την εξασφάλιση της περιλαμβανόμενης, διαφανούς και αποτελεσματικής διαδικασίας μετασχηματισμού.
Η Δίκαιη Μετάβαση συνοψίζει την ιδέα της απόκλισης από περιβαλλοντικά βλαπτικές πρακτικές προς βιώσιμες εναλλακτικές, προστατεύοντας ταυτόχρονα τα δικαιώματα και τις εργασιακές προοπτικές των ανθρώπων και των κοινοτήτων που εξαρτώνται από τις βιομηχανίες που μεταβαίνουν. Επιδιώκει την κοινωνική δικαιοσύνη, την οικονομική διαφοροποίηση και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα ως αλληλένδετους πυλώνες μιας ολιστικής στρατηγικής μετάβασης.
Η Δυτική Μακεδονία αντιμετωπίζει πολυπλοκότητα σε πολλαπλά επίπεδα στη μετάβασή της προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Έχουν ήδη εκτιμηθεί οι επιπτώσεις της απολιγνιτοποίησης που οδηγούν σε απώλειες θέσεων εργασίας, οικονομική ύφεση και κοινωνικές αλλαγές, εάν δεν υπάρξει σωστή διαχείριση του Σχεδίου Μετάβασης. Επιπλέον, τα γεωγραφικά και κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά της περιοχής ενισχύουν την ανάγκη για ειδικά σχέδια που να αντιμετωπίζουν τις συγκεκριμένες ανάγκες και φιλοδοξίες των κατοίκων της.
Ένας τοπικός μηχανισμός παρακολούθησης (παρατηρητήριο) λειτουργεί ως αξιόπιστος εγγυητής, εξασφαλίζοντας ότι οι πρωτοβουλίες του Σχεδίου Μετάβασης υλοποιούνται όπως έχουν προγραμματιστεί και οι επιπτώσεις τους αξιολογούνται με διαφάνεια.
Με τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων στη διαδικασία παρακολούθησης, προωθείται η αίσθηση της ιδιοκτησίας και της ενδυνάμωσης. Οι κοινότητες γίνονται ενεργοί συμμετέχοντες αντί για παθητικοί παραλήπτες των πολιτικών μετάβασης, ενισχύοντας έτσι την ανθεκτικότητά τους και την προσαρμοστικότητά τους.
Ένας σωστός λειτουργικά μηχανισμός παρακολούθησης μπορεί να εντοπίσει πιθανά εμπόδια και προκλήσεις σε πρώιμο στάδιο, επιτρέποντας στους ενδιαφερόμενους να προσαρμόσουν τις στρατηγικές και τις παρεμβάσεις αναλόγως. Αυτή η προληπτική προσέγγιση ελαχιστοποιεί τις διακυμάνσεις και μεγιστοποιεί την αποτελεσματικότητα των μέτρων μετάβασης.
Οι διαφανείς διαδικασίες παρακολούθησης εκπέμπουν εμπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση μεταξύ των ενδιαφερομένων, παρέχοντας ορατότητα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και στην κατανομή των πόρων. Οι μηχανισμοί ευθύνης κρατούν τις αρχές υπεύθυνες για τις ενέργειές τους, εξασφαλίζοντας ότι η μετάβαση είναι δίκαιη.
Η εφαρμογή τοπικού παρατηρητήριου επιτρέπει την προσαρμογή των στρατηγικών μετάβασης στο μοναδικό κοινωνικοοικονομικό και πολιτιστικό πλαίσιο της Δυτικής Μακεδονίας. Επιτρέπει την προτεραιοποίηση των επενδύσεων σε τομείς με υψηλό δυναμικό για δημιουργία θέσεων εργασίας και οικονομική ανάπτυξη, με σκοπό να μεγιστοποιηθεί η θετική επίδραση των προσπαθειών μετάβασης.
Ένας τοπικός μηχανισμός παρακολούθησης διευκολύνει την ανταλλαγή γνώσεων και βέλτιστων πρακτικών μεταξύ των ενδιαφερομένων, τόσο εντός της περιοχής όσο και εκτός αυτής. Μέσω της μάθησης από επιτυχημένες εμπειρίες αλλού, η Δυτική Μακεδονία μπορεί να επιταχύνει το ταξίδι της μετάβασης και να αποφύγει τα κοινά εμπόδια.
Ενώ η δημιουργία ενός τοπικού μηχανισμού παρακολούθησης κρύβει τεράστιο δυναμικό, η αποτελεσματική του εφαρμογή απαιτεί την αντιμετώπιση αρκετών προκλήσεων
Η επένδυση σε προγράμματα ενίσχυσης των δεξιοτήτων για τη βελτίωση των ικανοτήτων παρακολούθησης των τοπικών ενδιαφερόμενων είναι ουσιώδης. Εργαστήρια εκπαίδευσης, πλατφόρμες ανταλλαγής γνώσεων και τεχνική βοήθεια μπορούν να εξοπλίσουν τις κοινότητες με τα εργαλεία και τις γνώσεις που απαιτούνται για την αποτελεσματική παρακολούθηση.
Πρέπει να διατεθούν επαρκή κεφάλαια και πόροι για την υποστήριξη της λειτουργίας του μηχανισμού παρακολούθησης. Αυτό περιλαμβάνει χρηματοδοτική υποστήριξη για τη συλλογή, ανάλυση και αναφορά δεδομένων, καθώς και ανθρώπινους πόρους για την επίβλεψη της διαδικασίας.
Η δημιουργία ισχυρών συνεργασιών και δικτύων μεταξύ κρατικών φορέων, οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, της ακαδημαϊκής κοινότητας και του ιδιωτικού τομέα είναι κρίσιμη παράμετρος. Μια πολύ-συνεργατική προσέγγιση εξασφαλίζει ότι λαμβάνονται υπόψη διαφορετικές απόψεις, βελτιώνοντας έτσι την αξιοπιστία και τη νομιμότητα του μηχανισμού παρακολούθησης.
Συμπερασματικά, καθώς η Δυτική Μακεδονία διέρχεται στις πολυδιάστατες προκλήσεις της Δίκαιης Μετάβασης, η δημιουργία ενός τοπικού μηχανισμού παρακολούθησης αναδεικνύεται ως σημαντικό κομμάτι για την επιτυχία και τη βιωσιμότητα των πρωτοβουλιών μετάβασης. Μέσω της ενδυνάμωσης των κοινοτήτων, της βελτίωσης της διαφάνειας και της προώθησης της συνεργασίας, ένας τέτοιος μηχανισμός μπορεί να επιταχύνει τη θετική αλλαγή και να ανοίξει τον δρόμο προς ένα πιο ανθεκτικό, δίκαιο και ευημερούν μέλλον για όλους.
*Ο Αντώνης Δημητρίου είναι Διπλ. Μηχανολόγος Μηχανικός & Αεροναυπηγός, MSc, MBA
