Ο της Γαλλίας, Ισπανίας, Κορσικής, Σαρδηνίας, Αδριατικής, Βορείου Αφρικής αρχαίος πολιτισμός των Ελλήνων Ιώνων

Γράφει ο Ευστάθιος Λαμπριανίδης* 

Το όλο έργο φέρει τον γενικό τίτλο : «Ο αρχαίος πολιτισμός των  αρχαίων Ελλήνων Ιώνων : Πόντου, Μικράς Ασίας, Ελληνικών Νησιών στο Αιγαίο μας, Ελληνικής Θράκης μας, Μεγάλης Ελλάδος (Σικελίας – Κάτω Ιταλίας), Γαλλίας (Μασσαλίας- Μονακό – Αυενιών (Αβινιόν) – Σαιν Τροπέ), Ισπανίας, Κορσικής Σαρδηνίας, Αδριατικής, Βόρειας Αφρικής».

   1. Το πρώτο επί μέρους κείμενο είναι : «Ο αρχαίος πολιτισμός των Ελλήνων  Ιώνων του Πόντου (ή των Ποντίων), το οποίο  είναι δημοσιευμένο είτε αυτοτελώς είτε ενσωματωμένο  στον ως άνω γενικό τίτλο.

  2. Το δεύτερο επί μέρους κείμενο είναι : «Ο των Ελλήνων Ιώνων της Μικράς Ασίας αρχαίος πολιτισμός», που είναι κι αυτό δημοσιευμένο.

  3. Το τρίτο επί μέρους κείμενο είναι : «Ο  αρχαίος πολιτισμός των Ελλήνων Ιώνων των Νησιών του Αιγαίου μας» που ήδη εδημοσιεύθη.

  4. Το τέταρτο επί μέρους κείμενο είναι : «Ο των της Θράκης μας Ελλήνων Ιώνων αρχαίος πολιτισμός», το οποίο επίσης δημοσιεύθηκε.

  5. Το  πέμπτο επί μέρους κείμενο είναι : «Ο της Μεγάλης Ελλάδος (Σικελίας-Κάτω Ιταλίας) αρχαίος πολιτισμός των Ελλήνων Ιώνων», που είναι κι αυτό δημοσιευμένο.

6. Έκτο και τελευταίο επί μέρους κείμενο είναι το παρόν  κείμενο : «Ο της Γαλλίας (Μασσαλία: Ανθεστήρια, Θαργήλια – Μονακό : Μονοίκος – Αυενιών : Αβινιόν – Σαιν Τροπέ), Ισπανίας, Κορσικής, Σαρδηνίας, Αδριατικής, Βορείου Αφρικής αρχαίος πολιτισμός των Ελλήνων Ιώνων».                      

    Ο  δεύτερος  (β΄) Ελληνικός Αποικισμός που  είχε ως  αφετηρία  τον 8^ο  αιώνα π.Χ., ήτοι το 800 π.Χ., οδήγησε το αρχαίο ελληνικό πνεύμα και τον Ελληνικό πολιτισμό  σε όλα τα μήκη και πλάτη της Μεσογείου και ίδρυσε πλείστες ελληνικές πόλεις στα παράλια τριών (3) ηπείρων (Ευρώπης – Ασίας – Αφρικής). Από την Αζοφική Χερσόνησο (Κριμαία) μέχρι την Βόρεια Αφρική (Λιβύη – Αίγυπτο)  και  από την Μικρά Ασία και Συρία μέχρι την Γαλλία και την Ιβηρική χερσόνησο (Ισπανία-Πορτογαλία). Πολλές από τις αποικίες-πόλεις αυτές έγιναν ισχυρά εμπορικά και πνευματικά κέντρα με ισχυρή οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη. Ο πρώτος ελληνικός αποικισμός, περί το 1000 π.Χ. και ο δεύτερος ελληνικός αποικισμός περί το 800 π.Χ. υπήρξαν λαμπρές περίοδοι του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και της αρχαίας ελληνικής ιστορίας και θεωρούνται σημαντικά – καθοριστικά στοιχεία στην πορεία του ευρωπαϊκού πολιτισμού. 

    Οι Έλληνες ίδρυσαν κατά τον πρώτο  (α΄)  ελληνικό αποικισμό, ήτοι το 1000 π.Χ.,  αποικίες- πόλεις ελληνικές στα παράλια της Μικράς Ασίας προς το Αιγαίο πέλαγος:

Α. Οι Έλληνες Αιολείς : το Αδραμμύτιον, την Πιτάνη, την Κισθήνη,  Γάργαρα,  Άσσο,  Λαμπώνεια,  Άντανδρο,  τον Αταρνέα,  τας  Κάνας, την Ελαία,  το Γρύνειον, την Μύριννα, την Λάρισα,  Άστυρα, την Κεβρήνη, Σκήψιν, την Κύμη,  το Νέον  Τείχος, Νεάνδρεια, Τήμνο, την Μαγνησία, την Φώκαια, την Σμύρνη κ.λ.π. Οι  εξ αυτών Φώκαια και Σμύρνη κατέστησαν στη συνέχεια ιωνικές και συμπεριλήφθησαν στην ιωνική δωδεκάπολη.

Β. Οι  Έλληνες Ίωνες : την Μίλητο, τις Κλαζομενές, την  Κολοφώνα, την  Έφεσο, τις Ερυθρές, την Τέως, την Λέβεδο, την Μαγνησία, την Πριήνη, την Μυούντα, την Πολίχνη,  το Πτελεόν κ.λ.π. 

Γ. Οι  Έλληνες Δωριείς : την Αλικαρνασσό, την Ιασό, Μύλασα, τας Κεδρέας, την Κνίδο, την Καύνο, Μύνδο, την  Τελμησσό, Πάργασα,  Κέραμο, Συάγγελα, τα Ίδυμα,  Μύνδρο, Άλινδα,  Λάτμο,  κ.λ.π.  

 Δ. Οι Έλληνες Αχαιοί κατά τον δεύτερο ελληνικό αποικισμό (800 π.Χ. και επέκεινα) ίδρυσαν αποικίες στην περιοχή της νότιας Ιταλίας, κυρίως στην περιοχή της Λουκανίας και της Καλαβρίας. Αποικίες των Αχαιών στην νότια Ιταλία ήσαν ο Κρότωνας, η Σύβαρη και η Καυλωνία. Στη συνέχεια η αποικία των Αχαιών Σύβαρη  ίδρυσε την  Ποσειδωνία, πιο βόρεια  στην Καμπανία.

  Οι  Έλληνες Ίωνες  εξ Αθηνών-Αττικής  και εκ Μιλήτου κατά τον δεύτερο (β΄) αποικισμό (800 π.Χ.) εκινήθησαν  προς  βορρά, δημιούργησαν αποικίες και ίδρυσαν πόλεις στον Πόντο. Αρχικά στα νότια παράλια του Ευξείνου Πόντου :  την Σινώπη, την Τραπεζούντα, την Ηράκλεια Ποντική, την  Αμισό, την Κερασούντα, τα Κοτύωρα,  το Κύτωρον, την Κρώμνα, το Τίειον, την Σήσαμο, Σίδη, την Ερμώνασα. Στη συνέχεια στα ανατολικά, βόρεια και δυτικά ευρωπαϊκά παράλια του Ευξείνου Πόντου : την Φάσιν, την Διοσκουρίδα, την Πιτυούντα, την Ερμώνασα, την Γοργιππία, την Φαναγόρεια, την Τάναϊν στο βάθος της Μαιώτιδος λίμνης, το Παντικάπαιον, το Νυμφαίον, το Ηράκλειον, την Θεοδοσία, το Αθήναιον, τον Χάρακα, την Κερκινίτιν, την Χερσόνησο, την Ταυρίδα, τον Καλόν Λιμένα, την Καρκίνη, την Ταμυράκη, την Ολβία, τον Τύραντα, την Αλμυρίδα, τον Ίστρο, τους  Τόμους, την Κάλλατιν, τους Κρουνούς, την Οδησσό, την Μεσημβρία, την Αγχίαλο, την Απολλωνία, την Αγαθόπολιν κ.λ.π.

   Στον Βόσπορο, στην Θρακική  Προποντίδα και τον Ελλήσποντο οι Έλληνες Ίωνες δημιούργησαν τις εξής πόλεις : το Βυζάντιον, την Σηλύμβρια,  Πέρινθο, την Βισάνθη,  την Λάμψακο, την Σηστό, το Σίγγειον, Άβυδο, το Πάριον, την Αρτάκη,  την Κύζικο, Κίο,  Αστακό, την Καρχηδόνα κ.λ.π.

   Στην Ανατολική Θράκη ίδρυσαν τις εξής ελληνικές πόλεις : τον Αίνο,  και  τις ως άνω αναφερόμενες παραλιακές πόλεις τις Προποντίδος : την Σηλύμβρια, την Βισάνθη,  Πέρινθο,  κ.λ.π.

Οι  Έλληνες Δωριείς με τους Έλληνες Δωριείς εκ Ρόδου κινούμενοι  στα παράλια της Μικράς Ασίας με πρόσοψη προς την Μεσόγειο δημιούργησαν αποικίες και ίδρυσαν τις εξής πόλεις : την Πέργη, Φάσηλιν, Σίδη, Νάγιδο, Κελένδεριν, τους Σόλους κ.λ.π. 

    Οι  Έλληνες Δωριείς Ρόδιοι το 800 π.Χ. ίδρυσαν παροικία στην Ταρσό. Από τον 8^ο π.Χ. αιώνα υπήρχε παροικία Ελλήνων κατοίκων των πόλεων της Ρόδου στην Ταρσό της Μικράς Ασίας. Εκ Ταρσού ήτο ο  Απολλόδωρος ο Ταρσεύς,  τραγικός ποιητής. Επίσης μετά το 800 π.Χ. και ευβοϊκές πόλεις ίδρυσαν παροικία στην Ταρσό της Μικράς Ασίας. Διερχόμενος ο Μέγας Αλέξανδρος από την Ταρσό της Μικράς Ασίας και λουσθείς στα παγωμένα νερά του ποταμού Κύδνου ασθένησε σοβαρά και σώθηκε από τον  ιατρό του Φίλιππο τον Ακαρνάτο. Ο Μέγας Αλέξανδρος  κατά την περσική εκστρατεία είχε μαζί του και τον Σίφνιο, Ίωνα, ιατρό,  ο οποίος  έγραψε το περί υγιεινής τροφής δι΄ υγιείς και ασθενείς σπουδαίο σύγγραμμα, επί Λυσιμάχου. 

   Ο Έλλην Δωριεύς Μακεδών στρατηλάτης Μ. Αλέξανδρος, μετά την μάχη στον Γρανικό ποταμό  και την υποχώρηση των Περσών από μεγάλο τμήμα του Πόντου, κατευθύνθηκε στη συνέχεια νότια προς τα μικρασιατικά παράλια του Αιγαίου και απελευθέρωσε τις ελληνικές μικρασιατικές πόλεις κατά μήκος των παραλίων της Μικράς Ασίας  προς Αιγαίο πέλαγος  και προς  Μεσόγειο θάλασσα.  Διερχόμενος δε από την πόλη Ταρσό, η οποία ευρίσκεται απέναντι από την Κύπρο, στην οποία (Ταρσό) από τον 8^ο αιώνα π.Χ. υπήρχε παροικία Ελλήνων Δωριέων κατοίκων εκ πόλεων της Ρόδου, απελευθέρωσε και την πόλη τούτη.

     Έλληνες άποικοι το 800 π.Χ.  εγκατεστάθησαν και στη Συρία. Συγκεκριμένα  μετά το 800 π.Χ. ευβοϊκές πόλεις ίδρυσαν παροικία στην Αλ Μίνα της Συρίας. Προσέτι και Δωριείς εκ των πόλεων της Ρόδου (Λίνδο κ.λ.π.)  το 725 π.Χ. ίδρυσαν παροικία στην  ίδια πόλη Αλ Μίνα της Συρίας. 

   Στην Ελληνική Κύπρο μας οι Έλληνες δημιούργησαν αποικίες και ίδρυσαν τις εξής πόλεις : την Πάφο, την Σαλαμίνα, την Λάπηθο, τους Σολούς, το Κούριον,  κ.λ.π.

Οι Έλληνες άποικοι δημιούργησαν αποικίες και στην Αφρική. Ειδικότερα στην Βόρεια Αφρική  ίδρυσαν  :

    α) στην Αίγυπτο : την Ναύκρατιν. Έλληνες Ίωνες της ιωνικής πόλης της Μιλήτου της Μικράς Ασίας, πρώτης ιωνικής αποικίας των Ιώνων Αθηναίων  στην Μικρά Ασία κατά τον πρώτο αποικισμό (10^ο  αιώνα π.Χ.),  το  620  π.Χ. έλαβαν την άδεια από τον Φαραώ Ψαμμήτιχο να ιδρύσουν στην Αίγυπτο  την Ναύκρατιν, σπουδαίο λιμάνι στο δέλτα του Νείλου, όπου και άλλες πόλεις ελληνικές απόκτησαν πρακτορεία. Η Ναύκρατις ήταν πόλη και λιμάνι της αρχαίας Αιγύπτου στην Μεσόγειο.

   Εκ της Ναυκράτιδος της Αιγύπτου ήτο ο ιστορικός Αθήναιος, αρχαίος Έλλην φυτολόγος, ζωολόγος, διαιτολόγος, ρήτορας και γραμματικός, που έζησε τον 2^ο και 3^ο αιώνα μ.Χ. Ο Αθήναιος έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και στη  συνέχεια στη Ρώμη. Σπουδαίο έργο του το :«Δειπνοσοφιστές», σε τριάντα(30) τόμους, Ο ίδιος μνημονεύει τον θαλασσοπόρο και αστρονόμο Έλληνα Ίωνα Ευρυσθένη τον Μασσαλιώτη.

   β)  στην Λιβύη : την πόλιν Λιμήν Μενελάου, την Απολλωνία, Βάρκα, Ταύχειρα, τις Ευεσπερίδες, την Κυρρήνη, κ.λ.π. Η Κυρρήνη ήτο αποικία των αρχαίων Ιώνων Θηραίων (Σαντοριναίων), της  ελληνικής  ιωνικής νήσου Θήρας (Σαντορίνης). Εκ της πόλεως Κυρρήνης ήτο  ο Θεόδωρος, φιλόσοφος,  μαθητής του  Κράτητος και του  Αριστίππου. 202. 370.

    Στο Μουσείο Λούβρου στο Παρίσι Γαλλίας ευρίσκεται υδρία, του 520 π.Χ., με αγγειογραφία μελανόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία εικονίζεται νεογέννητος ο θεός Ερμής μαζί με τους γονείς του, τον Δία και την Μαία. Σε ανύποπτο χρόνο το βρέφος θεός Ερμής φεύγει από την κλίνη του, από την Κυρρήνη της Βόρειας Αφρικής και πηγαίνει στην Πιερία κλέβει πενήντα (50) βόδια του θεού Απόλλωνα και τα κρύβει σε σπηλιά. Στην παράσταση  αριστερά φαίνονται κρυμμένα σε σπηλιά το  κλεμμένα βόδια. Ο Ερμής μετά την κλοπή τάχιστα επέστρεψε στην κούνια του. Στην ίδια αυτή παράσταση εικονίζεται και ο Απόλλων διαμαρτυρόμενος στους γονείς του Ερμή για την ανίερη πράξη του Ερμή.

    Στο Μουσείο Λούβρου στο Παρίσι ευρίσκεται αρχαία ελληνική κύλιξ, του 6ου αιώνος π.Χ., με αγγειογραφία μελανόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία τούτη παριστάνεται ο βασιλεύς Αρκεσίλαος να επιβλέπει το ζύγισμα και την φόρτωση σιλφίου. Η ελληνική ιωνική αποικία της Κυρρήνης, στην Βόρεια Αφρική, η οποία (πόλη Κυρρήνη) ιδρύθηκε το 620 π.Χ. από τους Ίωνες της Σαντορίνης, αρχαίας Θήρας, εξασφάλισε ευημερία με το εμπόριο του σιλφίου, ενός πολύτιμου αρωματικού και φαρμακευτικού φυτού.

    Ταύχειρα ήτο  πόλις της Κυρρηναϊκής, δυτικά της Πτολεμαϊδος, όπου ελατρεύετο  η θεά Κυβέλη.  Ονομάστηκε  έπειτα Αρσινόη (νυν Τεύνκρα). 

   Ο Σειλινός ή Σιληνός  ήτο υιός  του Ερμή  ή του Πανός και Νύμφης, παιδαγωγός και διδάσκαλος, βασιλεύς  της Νύσης στην Λιβύη.

   Οι  Έλληνες Κορίνθιοι ξεκίνησαν κατά το 734/733 π.Χ. προς βορρά. Ίδρυσαν πόλη στην ελληνική Ιθάκη και στην ελληνική Κέρκυρα. 

    Η Ιθάκη και η Κέρκυρα είναι ελληνικότατες, όπως και όλα τα νησιά των Επτανήσων  μας.  

   Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μονάχου της Γερμανίας ευρίσκεται αρχαίο ελληνικό αγγείο του 5^ου αιώνος π.Χ., με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία αυτή παριστάνεται ο Οδυσσέας στο νησί των Φαιάκων, την Κέρκυρα,  στο δρόμο προς επιστροφή στην Ιθάκη. Συναντά την Ναυσικά, την βασιλοπούλα των Φαιάκων, η οποία παρουσιάζεται έκπληκτη και διστακτική μπροστά στον  Οδυσσέα.  Κοντά στην Ναυσικά στέκεται η θεά Αθηνά. 

    Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βερολίνου της Γερμανίας ευρίσκεται αρχαίο ελληνικό αγγείο, με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία αυτή παριστάνεται, στην Ιθάκη, ο Οδυσσέας να χρησιμοποιεί τόξο κατά των μνηστήρων. Πίσω από τον Οδυσσέα υπάρχουν δύο θεραπαινίδες (=υπηρέτριες). 

    Επίσης στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βερολίνου της Γερμανίας ευρίσκεται αρχαίο ελληνικό αγγείο, με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία αυτή παριστάνονται οι μνηστήρες της Πηνελόπης, στην Ιθάκη, οι οποίοι πανικόβλητοι προσπαθούν να σωθούν από τα φονικά βέλη του Οδυσσέα. ΄Ενας μνηστήρας βάζει ως ασπίδα προστασίας ένα τραπέζι, ένας άλλος μνηστήρας ευρίσκεται σε ανάκλιντρο (=κάθισμα με οπίσθιο στήριγμα) και ζητεί έλεος.  Ένας τρίτος φαίνεται κτυπημένος με βέλος του Οδυσσέα και το σώμα του λαμβάνει κλίση πτώσεως προς το έδαφος.

  Στην Κέρκυρα ευρέθη ενεπίγραφο, εις την αρχαία ελληνική γλώσσα, αναθηματικό, αφιερωτικό ανάγλυφο  με την επιγραφή : ΗΓΗΣΩ ΔΙΙ  ΜΕΙΛΙΧΙΩΙ. Ο θεός  Δίας  κάθεται σε βράχο, κρατάει με το αριστερό χέρι του το σκήπτρο του, και δέχεται χοές πιστών. Στην φιάλη που κρατάει με το δεξιό χέρι του και την προτάσσει παριστάνεται και χέρι ανδρός ή γυναικός που δείχνει να προβαίνει σε χοή. Στην πρόσθια πλευρά του βράχου εικονίζεται φίδι. Ένα άλλο φίδι προβάλλει το κεφάλι του στην οπίσθια πλευρά. Η παρουσία του φιδιού παραπέμπει στον Χθόνιο Δία. Ζεύς (Δίας) ο Ολύμπιος,  ο εξουσιάζων τον άνω Κόσμο,  Ζεύς (Δίας) ο Χθόνιος (=καταχθόνιος), ο θεός ο εξουσιάζων τον Κάτω Κόσμο, ήτοι ο Πλούτων. Ο Πλούτων ήτο  είς  εκ των υιών του Κρόνου, τους οποίους είχε καταπίει ο Κρόνος, και εις τον οποίον ο Ζεύς,  όταν επικράτησε έδωσε το βασίλειον του Άδου. Από Όμηρο και Ησίοδο ο Πλούτων λέγεται Αϊδας ή Αϊδωνεύς (= ο μη φαινόμενος). Λέγεται δε ότι μετονομάσθηκε αργότερα Πλούτων (Ευριπίδη Ηρακλής μαινόμενος 1076), γιατί δήθεν κάτω από την γη κρύβεται ο πλούτος. 

   Κατά την ελληνική μυθολογία τα τρία αδέλφια Ζεύς (Δίας), Πλούτων και Ποσειδών μοίρασαν τον κόσμο : Ο Δίας έλαβε την εξουσία  Ουρανού και Γης ( είχε την προσωνυμία : Ύψιστος), ο Πλούτων έλαβε την εξουσία του Κάτω Κόσμου, ήτοι του κόσμου των νεκρών, και ο Ποσειδών έλαβε την εξουσία των θαλασσών. Μετά την ήττα των Τιτάνων ο Ποσειδών, επί της διανομής της παγκόσμιας εξουσίας  έλαβεν την των θαλασσών ( Ομήρου Ιλιάδα Ο, 187). 

     Στο Εθνικό Αρχαιοελληνικό Μουσείο Αθηνών ευρίσκεται χάλκινο αγαλμάτιο του θεού Δία, γύρω στο 470 π.Χ. Στο αγαλμάτιο τούτο ο Δίας, Δεσπότης και Κύριος του Ουρανού και της Γης, κραδαίνει στο δεξιό χέρι του κεραυνό  και είναι έτοιμος να τον ρίξει  από τον Όλυμπο στη Γη.

      Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής του Δήμου Κοζάνης υπάρχει ενεπίγραφο, εις την αρχαία ελληνική μακεδονική γλώσσα, τμήμα αναθηματικού (=αφιερωματικού) αγαλματιδίου  ακέφαλου αετού. Ο αετός ήτο το αγαπημένο πουλί του Διός του άνω Κόσμου. Σε αετό μεταμορφώθηκε ο Δίας και απήγαγε το όμορφο βρέφος Γανυμήδη μεταφέροντάς το  με τους γαμψούς  όνυχες στον Όλυμπο, όπου τον έκανε οινοχόο του. Στο ενεπίγραφο αυτό τμήμα αγαλματιδίου αετού αναγράφεται:    

ΔΕΙ ΥΨΙΣΤΩ   (α΄ στίχος)  κ.λ.π.

  Ως προς  το : ΔΕΙ  (Δε ί σημειώνω το εξής :  Στην αρχαία Ελλάδα   ο Δίας   πέραν του Ζεύς  ελέγετο και Δεύς, ιδίως  εν Λακωνία και Βοιωτία.  

Το : Ζεύς ονομ.,   Διός γεν.,   Διί δοτ,   Δία αιτ.,   Ζεύ κλητική.

Το : Δεύς  ονομ.,   Δεός γεν,    Δε-ί  δοτικ.,   Δέα αιτ.,   Δεύ κλητική.

Επίσης : ποιητικώς ο Δίς (=Δίας) ονομ., Ζηνός γεν,  Ζηνί δοτικ.,  Ζήνα αιτ.,  Δίς κλητική.     Κ.λ.π.

   Βλέπε το σύμβολο 751 στο κείμενο  με τίτλο : «Μακεδονίας  μας της Ελληνικής το γεωγραφικό Διαμέρισμα» με ιστορικά και επιστημονικά επιχειρήματα για την ελληνικότητα του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ελληνικής μας Μακεδονίας με αρίθμηση από 751-900.

  Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής του Δήμου Κοζάνης ευρίσκεται  ανάγλυφη ενεπίγραφη, εις την αρχαία ελληνική μακεδονική γλώσσα, αναθηματική (=αφιερωτική) στήλη. Στο άνω μέρος φέρει δύο επιγραφές. Η υψηλότερη έχει τέσσερις στίχους. Η χαμηλότερη έχει δύο στίχους. Η υψηλότερη :

   (α΄ στίχος)   ΘΕω ΔΕΣΠΟΤΗ   δοτική

   (β΄ στίχος)    ΠΛΟΥΤωΝΙ  ΚΑΙ   δοτική        

   (γ΄ στίχος)   ΤΗ  ΠΟΛΕΙ  ΕΑΝΗ  δοτική    (=τη Εανή-Αιανή )

   (δ΄ στίχος)  …..  ΥΙΟΣ  ΛεωΝΑ   όνομα  ………, υιός Λεωνά.

    Βλέπε περισσότερα στο σύμβολο 901 του κειμένου μου με τίτλο : «Διαμέρισμα το γεωγραφικό της Ελληνικής Μακεδονίας μας», με  ιστορικά και επιστημονικά επιχειρήματα για την ελληνικότητα του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ελληνικής μας Μακεδονίας με αρίθμηση από 901-1000. 

    Στο Μουσείο του Βερολίνου της Γερμανίας ευρίσκεται αναθηματικό (αφιερωτικό) ενεπίγραφο, στην αρχαία ελληνική μακεδονική γλώσσα, ανάγλυφο ύψους περίπου 60 εκατοστών, με παράσταση μεγάλου γενειοφόρου φιδιού από ιερό του Μειλιχίου Δία του Πειραιά. Στο ανάγλυφο αυτό  η επιγραφή αναγράφει : «ΔΙΙ  ΜΕΙΛΙΧΙΩ» («Διί Μειλιχίω), ήτοι Πλούτωνι. Το ενεπίγραφο τούτο ευρέθη  στο ιερό του Μειλιχίου Δία στον Πειραιά.

   Σημειωτέον ότι στην Αθήνα ετελείτο η εορτή «Τα Διάσια»  προς τιμή του Μειλίχιου Δία κατά τον μήνα Ανθεστηριώνα (8^ο μήνα αττικού έτους). Ήταν εορτή της πρώιμης Άνοιξης αφιερωμένη στον Μειλίχιο Δία (του Κάτω Κόσμου). Ο Μειλίχιος Δίας ήταν χθόνια θεότητα, πριν από την συγχώνευση των παλιών θεοτήτων με το δωδεκάθεο, μια πρωτόγονη θεότητα με την μορφή φιδιού. Οι άνδρες γιόρταζαν στην ύπαιθρο. Οι γυναίκες έκαναν γλυκίσματα  ζυμωμένα με αλεύρι και μέλι σε μορφές ζώων, ιδίως βοοειδών. Μερικά από αυτά τα έκαιγαν για να γλυκάνουν τους χθόνιους θεούς.   Βλέπε το κείμενο : «Λαζαρίνες – Ανθεσφόρια – Ανθεστήρια – Διάσια – Παναθήναια – Διονύσια – Λήναια -Χελιδόνια – Εφέσια – Δήλια – Θεογάμια – Θεοφάνια – Θεοξένια – Πλυντήρια- Μουνίχια –  Θεσμοφόρια –  Ελευθέρια – Νέμεα – Πύθια – Ολύμπια – Ίσθμια».

   Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής Δήμου Κοζάνης ευρίσκεται ενεπίγραφη, εις την αρχαία ελληνική μακεδονική γλώσσα, αφιερωτική ανάγλυφη επιτύμβια στήλη. Στο ανάγλυφο εικονίζεται όρθιος, νεκρός νέος, ο ΗΡΩΣ  ΑΜΔΗΤΟΣ,  ο υιός  του ΤΗΡΟΥ ή του ΤΗΡΙΟΥ. Δεξιά του μία γυναίκα του αποδίδει τιμές για τις ηρωϊκές του πράξεις. Η σκηνή δείχνει γυναίκα, προφανώς θεότητα, να του κρεμάει με το δεξιό χέρι της ένα μετάλλιο στο λαιμό. Τα μετάλλια που είναι κρεμασμένα στο λαιμό του είναι τουλάχιστον πέντε (5). Αριστερά του ένας ηλικιωμένος άνδρας. Πίσω τους ανδρικές μορφές, πιθανώς άλλων ηρώων. Λίγο ψηλότερα και πάντα επί του αναγλύφου είναι σχηματοποιημένος ένας όφις, ο οποίος  περισφίγγει ένα δόρυ. Το κεφάλι του όφεως δεξιά, η δε ουρά του αριστερά.

   Η ενεπίγραφη αυτή επιτύμβια στήλη φέρει τρεις επιγραφές. Η μία είναι  ψηλά. Και οι άλλες δύο χαμηλά.  

   Η τρίτη, η τελευταία, επιγραφή έχει δύο στίχους, μεγάλους  σε  έκταση.

         α΄   στίχος       ……  ΔΕΙ  ΜΕΙΛΙΧΙΩ   ………

   Η επιτύμβια αυτή στήλη  είναι αφιερωτική  προς τον  Μειλίχιο  Δία.   Στο σύμβολο 751 του προηγουμένου πονήματός μου με τίτλο : «Μακεδονίας  μας της Ελληνικής το γεωγραφικό Διαμέρισμα»  ανέφερα πως στην αρχαία Ελλάδα ο Δίας ελέγετο  και Ζεύς και Δεύς. Το δεύτερο κλίνεται ως  εξής : Ονομ. Δεύς, γεν. Δεός, δοτ. Δε ί, ήτοι Δεϊ (ΔΕ Ι).

     Βλέπε αναλυτικά το σύμβολο  995β στο  πιο πάνω αναφερόμενο κείμενό μου με τίτλο : ««Διαμέρισμα το γεωγραφικό της Ελληνικής Μακεδονίας μας».

   Στο Παρίσι της Γαλλίας, στην Εθνική Πινακοθήκη, ευρίσκεται αρχαιοελληνικός αττικός αμφορέας του 6^ου αιώνος π.Χ., με αγγειογραφία μελανόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία τούτη εικονίζεται ο θεός Ποσειδών με την τρίαινά του, με την συνηθισμένη στα αρχαϊκά χρόνια ιεροπρέπεια. Έχει γενειάδα και μακριά πόδια, κρατεί την τρίαινα και φορεί  στολισμένο χιτώνα και ιμάτιο. 

   Στο Μουσείο Ακροπόλεως στην Αθήνα ευρίσκεται τμήμα της ανατολικής ζωφόρου του Παρθενώνος, γύρω στο 440 π.Χ. Στο ανάγλυφο τούτο παριστάνονται οι θεοί Ποσειδών, Απόλλων  και Άρτεμις σε σύνοδο των θεών.  

   Οι Έλληνες Κορίνθιοι συνέχισαν την πορεία τους προς Αδριατική θάλασσα. Ίδρυσαν αποικίες- ελληνικές πόλεις και στην Ιλλυρία. Δημιούργησαν την παραλιακή πόλη Ωρικόν. Επίσης την πόλη Απολλωνία, πόλη κοντά στην πόλη Πόγιανη της Αλβανίας. Στο Μουσείο Φιέρι της σημερινής Αλβανίας ευρίσκεται ανάγλυφη πλάκα από τμήμα ζωφόρου με παράσταση μάχης. Η  ανάγλυφη  τούτη πλάκα ευρέθη στην  αρχαία ελληνική πόλη Απολλωνία. Την αρχαία ελληνική πόλη Απολλωνία έκτισε ο τύραννος της Κορίνθου Περίανδρος κατά το 600 π.Χ. Ο Παυσανίας ήτο χαλκουργός εξ Απολλωνίας Ιλλυρίας ή εξ Απολλωνίας Ευξείνου Πόντου, περί το 300 π.Χ., σύγχρονος των μαθητών του Πολυδεύκου. 

   Προσέτι οι ίδιοι (Έλληνες Κορίνθιοι) ίδρυσαν την αρχαία ελληνική παραλιακή πόλη Επίδαμνον, σημερινό Δυρράχιον. Ο Φάλιος, Έλλην εκ Κέρκυρας ήτο  κτίστης της Επιδάμνου (=Δυρραχίου)  εν Ιλλυρία (Θουκυδίδη Α, 24). 

   Γύρω στο 500 π.Χ. Έλληνες από την Κνίδο και Έλληνες Κερκυραίοι  αποίκησαν μία από τις νήσους των Δαλματικών ακτών και την ονόμασαν Μέλαινα Κέρκυρα (= Μαύρη Κέρκυρα). Είναι το σημερινό νησί Κόρτσουλα (Korcula), το «διαμάντι της Αδριατικής» που ανήκει σήμερα  στην Κροατία.

    Οι Έλληνες άποικοι (Ίωνες, Δωριείς, Αχαιοί) δημιούργησαν αποικίες και ίδρυσαν πόλεις στην Μεγάλη Ελλάδα (Κάτω Ιταλία και Σικελία). 

   Α) Στην Κάτω Ιταλία : την Κύμη, την Νεάπολη (Νάπολι-Napoli), την Ποσειδωνία, την Ελέα, την Πυξούντα, Σκίδρο, τον Λάο, τους Κέριλους, την Υδρούντα, την Καλλίπολιν, τον Τάραντα, το Μεταπόντιον, την Ηράκλεια,  την Σίριν, την Σύβαριν, την Πετηλία, τους Θουρίους, τον Κρότωνα,  την Τεμέση, το Ιππώνιον,  Μέδμα,  την Καυλωνία, τους Επιζεφυρίους Λοκρούς, το Ρήγιον κ.λ.π.

Β) Στην Σικελία : την Ζάγκλη-Μεσσήνη, την Νάξο, Ίγησσα ή Γίνησσα,  την Κατάνη,  τα Μέγαρα Υβλαία, Θάψο, τις Συρακούσες, τους Λεοντίνους, τις Άκρες, την Καμαρίνα, τον Γέλα, Κεντόριπα τον Ακράγαντα, Ηράκλεια Μινώα, την Σελινούντα, Έγεστα, τας Αλικύας, το Λιλύβαιον, την Μοτύη, Ύκκαρα, την Πάνορμο, την Ιμέρα, τις Μύλες, κ.λ.π. 

   Αρχηγός των Σικελών ήτο ο Κρυτίδας, ο οποίος εφονεύθη από τον Ηρακλή, ο οποίος (Ηρακλής) διέβαινε από εκεί με τους κλεμμένους, αρπαγέντες βους του Γηρυόνη. Αργότερα ο Κρυτίδας ετιμήθη από τους κατοίκους της Σικελίας ως ήρωας (Διόδ. ΣΤ, 23). 

    Στο Μόναχο της Γερμανίας, στο  Staatliche  Antikensammluhgen, ευρίσκεται αρχαιοελληνική κύλιξ, του 510 π.Χ., με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην παράσταση φαίνεται ο Ηρακλής να μεταφέρει στην Ελλάδα τα βόδια που έκλεψε από τον Γηρυόνη. Στην σκηνή τούτη κυριαρχεί η  ηρεμία  σε αντίθεση προς την ένταση και την ταραχή της συμπλοκής του Ηρακλή με τον Γηρυόνη, που εικονίζεται στην άλλη  όψη του αγγείου. Μια παράδοση λέγει πως όταν ο Ηρακλής γύρισε πίσω στην Ελλάδα με τα βόδια του Γηρυόνη, ο Νηλέας, προσπάθησε  να του τα κλέψει. Στην εν λόγω παράσταση ο Νηλέας και οι υιοί του αναγνωρίζονται εδώ στους τέσσερις οπλίτες που σπρώχνουν μπροστά πέντε (5) αγελάδες και έναν ταύρο. Τα ζώα προχωρούν αργά, γυρίζουν πίσω, σταματούν για να βοσκήσουν.

  Μετά το 560 π.Χ. Έλληνες Ίωνες Φωκαείς της Μ. Ασίας  ίδρυσαν την Αλαλία στην Κορσική. Κατ΄ άλλη πηγή, περί το 539 π.Χ. Έλληνες Ίωνες της Φώκαιας της Μικράς Ασίας μετέβησαν εις την Αλαλία, είτα Αλερία της Κορσικής. Επίσης Φωκαείς εκ της μικρασιατικής ιωνικής Φώκαιας ίδρυσαν την Κάλαριν και την Ολβία στην Σαρδηνία. Λίγα χρόνια αργότερα έφθασε στην Αλαλία της Σαρδηνίας νέο κύμα  Φωκαέων.  Ήτο ο μισός περίπου πληθυσμός της μικρασιατικής πόλεως Φώκαιας, ο οποίος εγκατέλειψε την πόλη του  για να μην υποδουλωθεί στους Πέρσες.  Ο Νώραξ, υιός του Ερμή και της Ευρυβίας, θυγατρός του Γηρυόνου, ελθών εξ Ισπανίας εις Σαρδηνίαν, έκτισε την πόλιν Νώραν  (Παυσαν. Ι, 17).

   Έλληνες άποικοι ευρέθησαν στην  απώτερη Δύση (Γαλλία- Ισπανία).  Για την Γαλλία, και την Ιβηρία (σημερινή Ισπανία και Πορτογαλία), κατά την Αρχαϊκή Εποχή (700 π.Χ. –480 π.Χ.)  και Κλασσική Εποχή (480 π.Χ.-323 π.Χ.), δεν υπάρχουν πολλές  ιστορικές πηγές και αρχαιολογικά ευρήματα. 

   Μετά την πτώση της πόλης Φώκαιας της Μικράς Ασίας στα χέρια των Περσών (545 π.Χ.) είναι δεσπόζουσα στην μακρινή Δυτική Ευρώπη η ιστορία της Μασσαλίας, της σπουδαιότερης αποικίας των Φωκαέων. Από τότε η Μασσαλία γίνεται κέντρο και μητρόπολη όλων των ελληνικών αποικιών της μακρινής Δύσης. Η Μασσαλία είναι αποικία των Ελλήνων Ιώνων, κατοίκων της Φώκαιας της Μικράς Ασίας, μίας εκ των πόλεως της ιωνικής δωδεκάπολης. 

   Ο γεωγράφος Ίων Εκαταίος ο Μιλήσιος, εκ της αρχαίας ιωνικής πόλεως της Μιλήτου της Μ. Ασίας, στο έργο του περί γεωγραφίας που συνέγραψε  κατά τον 5^ο αιώνα π.Χ. για την πόλη της Μασσαλίας λέγει : «Μασσαλία, πόλη της Λιγουστικής, πλησίον της Κελτικής (Γαλλίας), αποικία των Φωκαίων».

    Ο Ελληνικός Μασσαλιώτικος αποικισμός προς την μακρινή Δύση χαρακτηρίζεται από δύο φάσεις: 

    Κατά την πρώτη φάση (6^ος και 5^ος αιών π.Χ.) ο αποικισμός  με ορμητήριο την Μασσαλία έγινε προς δυσμάς, δηλ. προς Γιβραλτάρ. Ιδρύθηκαν ελληνικές εμπορικές αποικίες ιδίως στις εκβολές του Ροδανού ποταμού και στα παράλια της Ισπανίας, με σκοπό την ανταλλαγή βιοτεχνικών ειδών με πρώτες ύλες από την ενδοχώρα και την διευκόλυνση του εμπορίου του κασσιτέρου μεταξύ της Ταρτησσού και της Μασσαλίας, η οποία (Μασσαλία) ήτο το πιο μεγάλο ελληνικό κέντρο της περιοχής.

   Η Ταρτησσός ήτο αρχαία πόλη στο Γιβραλτάρ. Ήταν αρχαία παραλιακή πόλη-λιμένας στην νότια Ισπανία, στην Ανδαλουσία, και συγκεκριμένα στην περιοχή της Σεβίλλης, στις εκβολές του ποταμού Γουαλδακιβίρ. Η Ταρτησσός μνημονεύεται στην Παλαιά Διαθήκη ως Θαρωχίς, ως απώτατα προς δυσμάς κειμένη  πόλη και  χώρα εμπορική, προς την οποία οι Φοίνικες έπλεαν με μεγάλα πλοία.

    Η  πόλη Ταρτησσός είχε γίνει κέντρο εμπορίου μεταξύ Ισπανίας-Αφρικής και των προς ανατολάς ελληνικών αποικιών.  Κατά τον 7^ο αιώνα π.Χ.  Σάμιοι θαλασσοπόροι έμποροι  διασχίζοντες  τον πορθμό του Γιβραλτάρ επέστρεψαν από Ταρτησσό με πλούσια εμπορεύματα εις την πατρίδα τους, την Σάμο (Ηρόδοτος Δ, 152). Εκατό (100) δε χρόνια αργότερα, ήτοι τον 6^ο αιώνα π.Χ. επισκέφθηκαν αυτήν (την Ταρτησσό) Έλληνες εκ της Φώκαιας και έτυχον φιλικής υποδοχής από τον ηγεμόνα της χώρας Αργανθώνιο, γνωστό για την μακροβιότητά του. Έζησε 120 χρόνια και κυβέρνησε τη χώρα του 80 χρόνια. Η πλούσια τούτη πόλη  καταστράφηκε  αργότερα. Στα χρόνια δε που έζησε ο Στράβων (64π.Χ.-24 μ.Χ.) δεν υπήρχε πλέον.  

   Οι Ίωνες Φωκαείς της Μικράς Αίας κατά  τον 7^ο αιώνα  π.Χ. ειδικεύθηκαν  στην μεταφορά μετάλλων από την Ταρτησσό της Ν.Δ. Ισπανίας, σε συνδυασμό με διακίνηση διαφόρων εμπορευμάτων ανάμεσα σε λιμάνια  κατά μήκος των γραμμών που ακολουθούσαν. 

    Με βάση αρχαίες μαρτυρίες και αρχαιολογικά ευρήματα, ο κασσίτερος εξορυσσόταν  ιδίως στις Οιστρυμνίδες νήσους (Σίλλυ), στα ανοικτά της Βρετάνης, στην χερσόνησο της Κορνουάλης και στη νήσο Ίκτι, που οι αρχαίοι ονόμαζαν Κασσιτερίδες νήσους. Κατά τον 6^ο αιώνα π.Χ. και μέχρι της τελική επικράτηση των Καρχηδονίων στη νότια Ισπανία, τόσο οι Έλληνες της κυρίως Ελλάδος όσον και οι Έλληνες Ίωνες άποικοι της Μασσαλίας, που ενεργούσαν συχνά ως μεσάζοντες,  προμηθεύονταν το απαραίτητο τούτο μέταλλο από την Ταρτησσό, για την κατασκευή του ορείχαλκου.

Τα μέταλλα της Ανατολής είχαν μεγάλη ζήτηση και οι Έλληνες δυσκολεύονταν να προμηθευτούν επαρκείς ποσότητες από την Αλ Μίνα. Βρήκαν νέες πηγές προμήθειας μετάλλων στον Πόντο, στην Ιταλία, στην Ισπανία.

   Ο ιστορικός μας Ηρόδοτος (485 π.Χ. – 425 π.Χ.)  περιγράφει την πόλη  Ταρτησσό  δίπλα από τις Ηράκλειες Στήλες (σημερινό Γιβραλτάρ) πλούσια σε κοιτάσματα. 

   Ο  ιστορικός  Έφορος τον 4^ο αιώνα π.Χ. αναφέρει την Ταρτησσό ως μια πλούσια πόλη που μετέφερε κασσίτερο, χρυσό και χαλκό από τους Κέλτες.

    Ο Ηρόδοτος καταγράφει ως βασιλιά της Ταρτησσού τον Αργανθώνιο, ο οποίος φέρεται να βασίλευσε από το 625 π.Χ. μέχρι το 545 π.Χ., ήτοι επί 80 χρόνια.

    Από τότε που την Ταρτησσό κατέλαβαν οι Καρχηδόνιοι και υπήρχε δυσχέρεια από τους Μασσαλιώτες για προμήθεια του κασσίτερου, φαίνεται πως οι Μασσαλιώτες επιχείρησαν να εξερευνήσουν την δια ξηράς  οδό προς τις Κασσιτερίδες νήσους, και σύμφωνα με μια παράδοση, επιτεύχθηκε τούτο από τον Μιδάκριτο. Η χερσαία οδός ακολουθούσε τους ποταμούς : Ροδανό, Άραρα, Δούβι και ύστερα τον Σηκουάνα ως τις εκβολές του. Από εκεί η βρετανική ακτή απείχε λιγότερο από ταξίδι μιας ημέρας.

   Όταν απωλέσθη το μονοπώλιο του κασσίτερου η Μασσαλία υπέστη πλήγμα και αυτό έγινε  στο πιο μεγάλο μέρος του 5^ου αιώνος π.Χ., ήτοι 500 π.Χ.-400 π.Χ.

   Κατά την δεύτερη φάση (4^ος αιών π.Χ.), 400 π.Χ.-300 π.Χ., ο αποικισμός με ορμητήριο την Μασσαλία έγινε προς ανατολάς, δηλ. προς τις ακτές της Γαλλίας ανατολικά της Μασσαλίας, και απέβλεπε στην διασφάλιση της επικοινωνίας με την Μεγάλη Ελλάδα (Σικελία-Κάτω Ιταλία) αλλά και την  Ελλάδα.

   Στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου ευρίσκεται αρχαιοελληνική κύλιξ του 6^ου αιώνος π.Χ., η οποία στο εσωτερικό της φέρει αγγειογραφία μελανόμορφου ρυθμού. Σ΄ αυτήν  εικονίζεται ιστιοφόρο εμπορικό πλοίο. Τα πλοία αυτής της κατηγορίας είχαν γερή κατασκευή και μπορούσαν να διαπλεύσουν ανοικτές θάλασσες.

   Το 600 π.Χ. κατά μήκος των ισπανικών ακτών  οι Έλληνες Ίωνες Φωκαείς ίδρυσαν  το Ημεροσκοπείον, το Εμπόριον και την Μαινάκη.

      Το Ημεροσκοπείον, γνωστό και ως Αρτεμίσιο, από το ιερό της Εφέσιας Αρτέμιδος ήταν κτισμένο στο Αρτεμίσιο ακρωτήριο και αντικρίζει τις Βαλεαρίδες νήσους. Μερικές από τις ελληνικές αποικίες στις Βαλεαρίδες νήσους ενδέχεται να ήσαν Φωκαϊκές. Οι Έλληνες Ίωνες Μασσαλιώτες ενδιαφέρονταν για το Ημεροσκοπείο λόγω των ορυχείων σιδήρου της περιοχής, τα οποία αναφέρει ο σπουδαίος Έλλην Πόντιος γεωγράφος Στράβων (43 π.Χ.- 27 μ.Χ.).   

     Από το Ημεροσκοπείο έως το Εμπόριο η της Ισπανίας παραλία, με την εξαίρεση την παραλιακή Ζακάνθη, παλιά αποικία των Ζακυνθίων, δεν είχε λιμάνια και  δεν προσφερόταν για ίδρυση αποικιών. 

    Το Εμπόριο ήταν αρχικά αποικία-πόλη των Ιώνων Φωκαέων, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στη μικρή νήσο απέναντι από την ισπανική ακτή, γνωστή παλαιότερα ως Κυψέλη και αργότερα ως Παλαιόπολη. Μετά την πτώση της Φώκαιας, το Εμπόριο περιήλθε στους Μασσαλιώτες που έκτισαν νέα πόλη στην ηπειρωτική ακτή.

 Λίγο πιο βόρεια από την πόλη Εμπόριον  Έλληνες Δωριείς Ρόδιοι έχτισαν την παραλιακή πόλη Ρόδη. Η στα παράλια της Γαλλίας παρουσία των Ροδίων αναφέρεται από τις πηγές.  

   Η Μαινάκη ήταν αποικία των Φωκαέων από τον πρώτο (α΄) αποικισμό, που καταστράφηκε από τους Καρχηδονίους και δεν επανοικίστηκε  από τους Έλληνες Μασσαλιώτες. 

Το Κάστυλον και Κασταλών ήτο πόλις της Ταρρακωνίας εν Ισπανία, αποικία των εξ Ελλάδος  Ιώνων Φωκέων της Μικράς Ασίας (Στράβων Γ). Βλέπε σελ. 465 Τόμος Α΄, Λεξικού της Ελληνικής Αρχαιολογίας Αλέξανδρου Ραγκαβή.  

    Προσέτι δυτικά της Μασσαλίας, με κατεύθυνση προς Γιβραλτάρ, οι Έλληνες  άποικοι εδημιούργησαν και άλλες αποικίες, ήτοι τις εξής παραλιακές πόλεις :  την Ταυρόεισα (Ταυρόεις), την Θηλίνη, την  Αγάθη, την Λευκάτη.  Ο Βολολύκων ή Οβούλκων  ήτο  χωριό της Βαλτικής Ισπανίας, 300 στάδια απέχον  από την Κορδούη, εις της οποίας (Κορδούης) την δικαιοδοσίαν υπαγόταν (Στράτων Γ, 141,160). Επίσης το Ταρσήιον ήτο πόλις της Βαλτικής Ισπανίας, πλησίον των Ηρακλείων Στηλών (Πολύβ. Γ, 34, Στφ.Βζ.). Ηράκλειαι Στήλαι : ο πορθμός μεταξύ Ισπανίας και Αφρικής (Ηροδοτ. Δ,42 –Πολύβ.– Παμφ – Αιλ – Πλάτων – Στράβων. Νυν Γιβραλτάρ. Η Κοτινούσα  ήτο νήσος στην Ισπανία, στην οποία υπήρχε η πόλη τα Γάδειρα (Διονυσ. Περιηγητ. 456).

  Τα Γάδειρα ήτο αρχαία πόλη φοινικική (Γαδίρ, στα φοινικά, φρούριο), στο δυτικό άκρο της Ισπανίας, εκτός των Ηρακλείων Στηλών, επί της νήσου Ερυθείας, (νυν Λέων), συνδεομένης δια στενού πορθμού μετά της στερεάς.  Είχαν ναό του Κρόνου και ναό με Μαντείο του Ηρακλή. Η Νουμαντία είναι η περιφημότερη εκ των πόλεων της Κελτιβηρίας εν Ισπανία προς τας πηγάς του Δουρίου σε απόκρημνους βράχους, ως εκ τούτου ατείχιστος. Εκυρίευσε δε αυτήν ο Σκιπίων. Υπολείμματα αυτής σώζονται  εν τη πόλει Σορία. Η Σαλακία  ήταν πόλη παραθαλάσσια της εν Ισπανία Λυσιτανίας (Στράβων). Η Σαλμαντική ήτο πόλη της εν Ισπανία Λυσιτανίας. Νυν Σαλαμάγκα.  Η Σαιταβίς  ήταν πόλη Ταρρακωνική στην  Ισπανία, υποκειμένη στην Ρώμη, γνωστή για τα λινά της υφάσματα.  Η Οβούλοκα ήταν  πόλις ισπανική στην Βαλτική Ισπανία επί της οδού από Ισπάλιδος εις Εμερίαν ή Κορδούην.

   Αι Πιτυούσαι ονόμασαν οι Έλληνες τις δύο νήσους στην Ισπανία  που ευρίσκονται νοτιοδυτικά των Βαλεαρίδων νήσων. Η μεγαλύτερη εκαλείτο Έβουσος (νυν Ίβιζα), η μικρότερη εκαλείτο Οφιούσα ή Κολουβραρία (νυν Φορμεντίρα) (Στράβων Β, 123, Γ, 167 – Διόδωρ. Ε, 16). Η Πίτυς ήταν νύμφη, την οποία ο Βορέας (βοριάς), εκ ζηλοτυπίας, διότι ηγαπήθη από τον Πάνα (Παν –ανός), συνέτριψε εις ένα βράχο, οπότε και μετεμορφώθη στο ομώνυμο δένδρο πίτυς-υος =πεύκο, πεύκη (Λουκιανός). 

    Πιτυούς ή Πιτυούσα ελέγετο και η παραλιακή ιωνική ποντιακή αποικία-πόλη των Ελλήνων Ιώνων στον Βόρειο Εύξεινο Πόντο, η οποία (πόλη) ευρίσκετο κοντά στην παραλιακή ιωνική ποντιακή αποικία-πόλη Διοσκουρίδα. Και οι δύο μετά τον Καύκασο, παραλιακές πόλεις του Ευξείνου Πόντου,  βορειοανατολικά.

    Οι Καρχηδόνιοι αύξησαν την επιρροή τους στην Δυτική Μεσόγειο. Οι Έλληνες Ίωνες Μασσαλιώτες, ένιωσαν ότι κινδυνεύουν να απομονωθούν από τις ιωνικές  πόλεις της Ελληνικής ιωνικής Χαλκίδος στην Σικελία και την Κάτω Ιταλία, με τις οποίες είχαν πολύ στενές εμπορικές σχέσεις, και βεβαίως και από την κυρίως Ελλάδα. Γι αυτό αύξησαν την ναυτική τους δύναμη με νέου τύπου πολεμικά πλοία. Προσέφεραν, δε,  στο ιερό του θεού Απόλλωνα στους Δελφούς εν Ελλάδι, δύο αγάλματα : το ένα του θεού Απόλλωνος και το άλλο της θεάς Αθηνάς. Τα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν την οικονομική και πολιτιστική άνθηση της Μασσαλίας. Αυξήθηκε η εισαγωγή κεραμικών στην Μασσαλία και στην απώτερη Δυτική Ευρώπη από την κυρίως Ελλάδα και  η κοπή  νομισμάτων. Οι  Έλληνες Μασσαλιώτες ίδρυσαν τον θησαυρό των Μασσαλιωτών στους Δελφούς και έκτισαν μεγάλο ναό ιωνικού ρυθμού στην αρχαία ελληνική πόλη της Μασσαλίας. 

    Στο Μουσείο Λούβρου στο Παρίσι της Γαλλίας ευρίσκεται αρχαιοελληνικό αγγείο, το οποίο φέρει αγγειογραφία μελανόμορφου ρυθμού. Στην παράσταση εικονίζεται τύπος πολεμικού πλοίου του πρώτου (α΄)  μισού του έκτου (6^ου) αιώνος π.Χ., ήτοι 600 π.Χ.-550 π.Χ., με εννέα (9) ζεύγη κουπιών που προστατεύονταν από ασπίδες στερεωμένες στην κουπαστή. Διακρίνονται ο δορυφόρος πρωράρης, όρθιος στην πρώρα (=πλώρη), ο κελευστής στην μέση του πλοίου και ο πηδαλιούχος στην πρύμνη.  

   Στο Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης στην Βιέννη της Αυστρίας ευρίσκεται αρχαιοελληνική κύλιξ του δευτέρου (β΄) μισού του 6^ου αιώνος π.Χ., ήτοι 550 π.Χ.-500 π.Χ., με αγγειογραφία μελανόμορφου ρυθμού. Σε αυτήν εικονίζεται ένας εξελιγμένος τύπος πολεμικού πλοίου. Τα μήκος του έχει επιμηκυνθεί και το ύψος του επάνω από την θάλασσα έχει ελαττωθεί. Οι πολεμικές ανάγκες προκάλεσαν την εξέλιξη των πολεμικών πλοίων. Τα κύρια χαρακτηριστικά των αρχαϊκών πολεμικών πλοίων  είναι η μεγέθυνση του μήκους τους, η ενίσχυση της  πρώρας (= του πρόσθιου μέρους του πλοίου, της πλώρης), η χρήση εμβόλου, η διαρρύθμιση του καταστρώματος για την επιβίβαση πολεμιστών και η χρήση κουπιών για την επίτευξη  μεγαλύτερης  ευελιξίας και  ταχύτητας.

   Στις αρχές του 5^ου αιώνος π.Χ. (494 π.Χ.-480 π.Χ.) έγινε πόλεμος μεταξύ των Ελλήνων Μασσαλιωτών και Καρχηδονίων, στην προσπάθεια των τελευταίων να επεκταθούν προς τις ελληνικές αποικίες της Ιβηρικής Χερσονήσου. Κατά τον πόλεμο αυτό καταστράφηκαν οι ιωνικές αποικίες – πόλεις Μαινάκη και Ημεροσκοπείο. Ο πόλεμος τούτος κατέληξε σε σύγκρουση των δύο στόλων (Μασσαλιωτών-Καρχηδονίων) στο ιβηρικό Αρτεμίσιο. Οι Έλληνες Ίωνες Μασσαλιώτες, σύμφωνα με την υπόδειξη  του φυγάδος Ηρακλείδου, έθεσαν τα πολεμικά πλοία τους σε βάθος δύο ζυγών εμποδίζοντας  την υλοποίηση του σχεδίου του διέκπλου (=της διάσπασης της εχθρικής γραμμής εν ναυμαχία) από τους Καρχηδονίους. Με αυτήν την σπουδαία έμπνευση οι Έλληνες νίκησαν, οι Καρχηδόνιοι συνθηκολόγησαν και αναγνώριζαν πως οι ακτές της Ισπανίας ανήκουν στην επιρροή των Μασσαλιωτών. 

    Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ελευσίνος ευρίσκεται μικρός αρχαιοελληνικός σκύφος (=κούπα, ποτήρι), της Γεωμετρικής Εποχής (1000 π.Χ.-700 π.Χ., με αγγειογραφία. Στην αγγειογραφία τούτη εικονίζεται σκηνή προσορμίσεως ελληνικού πλοίου σε εχθρικό έδαφος. Στην δυναμική ενεργητικότητα των αρχαίων Ελλήνων ναυτικών  και στη διάθεση  αναζήτησης  του καινούργιου οφείλεται  εν πολλοίς  η επιτυχία  της ελληνικής αποικιστικής εξορμήσεως του 8^ου  αιώνος π.Χ.

     Στο Λένινγκραντ της Ρωσίας, στο Μουσείο Ερμιτάζ, ευρίσκεται χρυσή επένδυση γωρυτού (=είδος φαρέτρας) που ευρέθη στο Τσερτμλύκ και παριστάνει ένα θέμα αγαπητό στην ελληνική τέχνη : μάχη Ελλήνων κατά Βαρβάρων. 

    Επίσης  στο Λένινγκραντ της Ρωσίας, στο Μουσείο Ερμιτάζ, ευρίσκεται χρυσό αρχαιοελληνικό περίαπτο (αιωρούμενο κόσμημα) που ευρέθη στο Κουλ-Ομπά, που παριστά την κεφαλή της Παλλάδος (=παλλομένης, ορχουμένης πυρρίχιον χορόν)  Αθηνάς, σπουδαίο έργο  του Φειδία.

  Ακολουθεί  περίοδος  παρακμής της Μασσαλίας. Μειώνεται η εισαγωγή αγγείων και ελαττώνεται η κοπή νομισμάτων. Κατά τον Ιουστίνο, Λατίνο συγγραφέα του 2^ου και 3^ου αιώνος μ.Χ., η Μασσαλία πολιορκείται  από λαό της ενδοχώρας της Γαλλίας με ηγεμόνα του τον Κατύμανδο (390-384 π.Χ.). Ο Κατύμανδος, είδε σε όραμα μια θεά. Αποδείχθηκε πως ήταν η θεά Αθηνά. Το θεώρησε ως σημάδι, προφανώς ήττας. Ζήτησε να γνωρίσει τους θεούς των κατοίκων της Μασσαλίας. Αναγνώρισε το ξόανο της Αθηνάς που είχε δει στο όραμά του, συνήψε ειρήνη με τους Μασσαλιώτες, λάτρεψε τους θεούς των Ελλήνων της Μασσαλίας και τους επαίνεσε για την θεοσέβειά τους. Οι Έλληνες Ίωνες Μασσαλιώτες, οι οποίοι είχαν τους ίδιους δώδεκα θεούς με τους  εν Ελλάδι και Μικρά Ασία Έλληνες, ευχαρίστησαν τους θεούς και προσέφεραν πλούσια δώρα στο Μαντείο των Δελφών. Νεώτεροι ιστορικοί υποστήριξαν πως οι Μασσαλιώτες αναγκάστηκαν να πληρώνουν λύτρα στον  Κατύμανδο.

   Όσον αφορά στις σχέσεις των Ελλήνων Ιώνων Μασσαλιωτών με τους Ρωμαίους, αυτές ήσαν καλές. Τούτο προκύπτει: α) από το ευρισκόμενο ξόανο της Αρτέμιδος της Εφέσου στο ρωμαϊκό ναό της Αρτέμιδος του Αυεντίνου, το οποίο (ξόανο) είναι αντίγραφο εκείνου που ευρίσκετο στην Μασσαλία, και β) από τα αποσταλέντα ρωμαϊκά αναθήματα στον Θησαυρό των Μασσαλιωτών που υπήρχε στο Μαντείο των Δελφών.  

   Από το 350 π.Χ. η εμπορική δραστηριότητα των Μασσαλιωτών  Ελλήνων Ιώνων εμπόρων αρχίζει να ανθεί και φθάνει μέχρι τη Σικελία, τον Πειραιά και την Αθήνα. Παραλλήλως οι Έλληνες Ίωνες Μασσαλιώτες θαλασσοπόροι-ναυτικοί εξερευνούν τις ακτές του Ατλαντικού. Από την Αφρική (Σενεγάλη) μέχρι τις βόρειες ακτές της Σκωτίας (νήσους Ορκάδες), δημιουργούν νέες αποικίες, ενώ οι παλιές ενισχύονται στα παράλια του Γαλατικού Κόλπου (Λέοντος). 

  Οι Έλληνες Ίωνες Μασσαλιώτες δεν μπόρεσαν να προχωρήσουν προς την ενδοχώρα της Γαλλίας λόγω της αντίστασης των κατοίκων. Γι΄ αυτό ίδρυσαν εμπορικούς σταθμούς και αποικίες στα παράλια της Κελτικής (Γαλλίας) και Ιβηρίας (Ισπανίας), που  διευκόλυναν το εμπόριο και τη ναυσιπλοϊα.

   Κοντά στο Εμπόριο υπήρχε η πόλη-αποικία Ρόδη, που ήταν κέντρο επεξεργασίας των μεταλλευμάτων αργύρου της περιοχής, η οποία (Ρόδη) είχε αρχικά ιδρυθεί από Έλληνες Δωριείς εκ Ρόδου. Οι κάτοικοι του Εμπορίου που είχαν υπό την προστασία τους τη Ρόδη, ακολούθησαν δική τους γραμμή, λόγω της κατά τον 5^ο αιώνα π.Χ. παρακμής της Μασσαλίας. Οι ίδιοι δημιούργησαν εμπορικές σχέσεις απ΄ ευθείας με την Αθήνα και έκοψαν νομίσματα με διαφορετικό σύστημα από την Μασσαλία. Η συνέχιση της λατρείας της θεάς Αρτέμιδος της Εφέσου, που ήταν κοινή τόσο στην Μασσαλία και στο Ημεροσκοπείο, στο Εμπόριο, στη Ροδή, όσο και στις άλλες Μασσαλιώτικες αποικίες, αποδεικνύει πως οι δεσμοί Εμπορίου-Ροδής με την μητρόπολη πόλη, Μασσαλία, δεν διακόπηκαν εντελώς. Αντίθετα,  ενισχύθηκαν μετά τη νέα ακμή της Μασσαλίας, από το 350 π.Χ. και εντεύθεν.

     Από τα Πυρηναία Όρη μέχρι τις εκβολές του Ροδανού ποταμού υπήρχαν οι ελληνικές πόλεις : Λευκάτη, κτισμένη, κατά μία παράδοση, από Έλληνες Ίωνες Φωκαείς της Μικράς Ασίας και  Αγάθη κτισμένη, κατά μία παράδοση, από Έλληνες Δωριείς Ροδίους. Οι πόλεις αυτές από τον 6^ο αιώνα π.Χ. είχαν περιέλθει στους Έλληνες Ίωνες Μασσαλιώτες, που τις χρησιμοποιούσαν ως βάσεις εξαγωγής αγγείων και κρασιού προς τους ιθαγενείς πληθυσμούς.

Οι Έλληνες Μασσαλιώτες δεν αποίκησαν το εσωτερικό της Γαλλίας και της Ισπανίας  γιατί ένιωθαν ανασφαλείς στην ενδοχώρα. Στην ενδοχώρα της Γαλλίας οι Μασσαλιώτες ίδρυσαν μόνο τέσσερις πόλεις-αποικίες, κι αυτές κτισμένες στο δέλτα του Ροδανού ποταμού με την δυνατότητα όμως άμεσης και εύκολης συγκοινωνίας  με την Μεσόγειο θάλασσα : την Θηλίνη, την Ροδανουσία, την Αυενιών (νυν Αβινιόν) και την Καβαλλίων. Την Θηλίνη την κατέλαβαν οι λαοί της ενδοχώρας, την κατοίκησαν και την μετονόμασαν Αρετάλη.

   Η πόλη Κιθαριστής ήταν κτισμένη στην ανατολική είσοδο του κόλπου της Μασσαλίας. Η γειτονική πόλη Ταυρόεις όφειλε, κατά την παράδοση, την ονομασία του στο παράσημο της πρώρας του πλοίου που μετέφερε εκεί τους Έλληνες Ίωνες Φωκαείς αποίκους, τους πρώτους αποίκους της πόλεως. 

   Στην ηπειρωτική ακτή, απέναντι από τις νήσους Στοιχάδες, οι Έλληνες Ίωνες άποικοι Μασσαλιώτες αποίκισαν την πόλη Ολβία, για να προστατεύσουν τις νήσους και την παραλία από τις  επιδρομές των πειρατών και των φυλών του εσωτερικού της Γαλλίας. 

    Αρκετά πιο ανατολικά, στον Σαμβρακιτανό κόλπο (νυν Σαίν Τροπέ), οι  Έλληνες Μασσαλιώτες έχτισαν την  αρχαία πόλη  Αθηνόπολιν.

    Δεκατρία (13) χιλιόμετρα δυτικά του ποταμού Ουάρου  υπήρχε η αρχαία ελληνική πόλη Αντίπολις. Η πόλη αυτή κτίστηκε-αποικίστηκε ήδη από τον 5^ο αιώνα π.Χ. Απόδειξη τούτου αποτελεί η ανεύρεση μίας ελληνικής επιγραφής που έφερε χαρακτήρες ελληνικής γραφής. 

    Ακόμη αρχαιότερη της πόλεως τούτης είναι η αρχαία ελληνική πόλη Νίκαια, σημερινή Νις (Nice) στην Κυανή Ακτή, στην περιοχή της νυν Γαλλικής Ριβιέρας (=δημοφιλούς ακτογραμμής). Την πόλη τούτη ίδρυσαν οι Έλληνες Ίωνες Μασσαλιώτες και την ονόμασαν Νίκαια  προς τιμήν της θεάς Νίκης. 

   Η θεά Νίκη ήταν θεότητα της ελληνικής μυθολογίας, προσωποποίηση της νίκης  στον πόλεμο  και στους αθλητικούς αγώνες, συχνά θέμα της ελληνικής πλαστικής, όπου εικονίζεται σαν κόρη με φτερά.  Κατά ετέρα αντίληψη η ονομασία της πόλεως τούτης οφείλεται σε κάποια νίκη των Ελλήνων Ιώνων Μασσαλιωτών.  

.    Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μονάχου ευρίσκεται αγγείο με ερυθρόμορφη αγγειογραφία που παριστάνει  τις θεότητες που κυβερνούσαν τον κόσμο, ήτοι τον Δία και την  Ήρα σε θρόνο. Επίσης παριστάνεται μπροστά  στο θεϊκό ζεύγος  η φτερωτή θεά Νίκη ή η Ίρις. (5^ος αιών π.Χ.).

   Στην Φερράρα της Ιταλίας, στο Museo Archeologico di Spina, ευρίσκεται κρατήρ, του 440 π.Χ., με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία παριστάνεται ο θεός Δίας να μάχεται με τους Γίγαντες. Υψώνει κεραυνό και τον εξαπολύει προς τους Κένταυρους. Η  σύζυγός του Ήρα επιτίθεται και αυτή με το δόρυ της κατά των αντιπάλων. Η θεά Αθηνά και η θεά Νίκη συμπαραστέκονται στον Δία δυναμικά στον αγώνα του. Μέχρι να γίνει κύριος του ουρανού και της γης ο Δίας και να αναγνωριστεί η υπεροχή του, πέρασε πολλούς κινδύνους  και δοκιμάστηκε σε  σκληρές μάχες με άλλους θεούς και δαίμονες. Καθοριστική ήτο η συμβολή και άλλων θεών στις νίκες του, της θεάς Αθηνάς, της θεάς Νίκης κ.λ.π. 

   Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης ευρίσκεται χάλκινη παραγναθίδα κράνους που βρέθηκε  κοντά στα Γρεβενά, στην οποία (παραγναθίδα) παριστάνεται η φτερωτή   θεά Νίκη  με ασπίδα και δόρυ (4^ος αιών  π.Χ.).

   Στο Μουσείο Λούβρου στο Παρίσι ευρίσκεται αρχαιοελληνικό αγγείο με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού, του 410 π.Χ. Σε αυτήν παριστάνεται ο Ηρακλής κρατώντας  στο δεξιό χέρι του την κορύνη του (=ρόπαλο) επάνω σε άρμα.  Δίπλα του ευρίσκεται η φτερωτή θεά Νίκη. Το άρμα σύρεται από τέσσερις (4) Κενταύρους, τας ηνίας των οποίων, ως ηνίοχος, κρατεί στα χέρια της η θεά Νίκη. (Το ηνίον-ου και η ηνία (-ίας) : («Δει κραττείν  πάσαν ηνίαν γαστρός»).

  Οι Στοιχάδες νήσοι που ευρίσκονται νότια της Γαλλίας, ανατολικά της ιωνικής Μασσαλίας, ήσαν κατεχόμενες υπό των Ιώνων κατοίκων της Μασσαλίας (Στράβων Δ 184  – Mel 11, 7, 20). Αι νυν Υέραι. (οι σημερινές Υέρες).  Οι ελληνικές αποικιακές πόλεις στις ακτές ανατολικώς της Μασσαλίας ήταν μεταγενέστερες, όπως προανεφέρθη, δεν προσέφεραν οικονομικό κέρδος στους Έλληνες Μασσαλιώτες, εκτός από τις Στοιχάδες νήσους, (ήδη Υέρ) και η αρχαιολογική έρευνα επιβεβαιώνει τον Έλληνα Πόντιο γεωγράφο Στράβωνα ότι αποτελούσαν αμυντικά μόνο προφράγματα των Ελλήνων Μασσαλιωτών. Κατά τον Στράβωνα : «Οι Μασσαλιώται επετείχισαν γαρ τα κτίσματα ταύτα τοις υπερκειμένοις βαρβάροις  την  γε θάλατταν  ελευθέραν έχειν βουλόμενοι της χώρας υπ΄ εκείνων κρατουμένης» (= Οι Έλληνες Μασσαλιώτες προστάτευαν τις πόλεις αυτές με τείχη από την πλευρά της ενδοχώρας  για προστασία των πόλεων αυτών από τους υπερκείμενους λαούς, γιατί ήθελαν να διατηρούν, να έχουν ελεύθερη τη θάλασσα, μια και η ενδοχώρα της Γαλλίας εκυριαρχείτο από τους ενδοχώριους λαούς).

     Από τον 4^ου αιώνα π.Χ. η Μασσαλία έφθασε σε νέα ακμή, ως μοναδική πηγή κασσιτέρου για όλους τους Έλληνες. Έλληνες Ίωνες Μασσαλιώτες έμποροι  έφθαναν μέχρι τον Πειραιά, την Λευκάδα, την Πάνορμο, τη Ρόδο, ακόμη και μέχρι τις Θήβες της Αιγύπτου. Από την Μασσαλία διοχετεύονταν στην ενδοχώρα της Γαλλίας ελληνικά εμπορεύματα  και στην Μασσαλία κατέληγαν  φορτία από κασσίτερο που  έρχονταν από την βρετανική Κορνουάλη. Η Μασσαλία έγινε Μητρόπολη μιας σειράς αποικιών στα παράλια της Γαλλίας (Νίκαια: πόλη αποικία των Μασσαλιωτών εις Λιγουρίαν (νυν Νίτσα), βλ. Λεξικό Ελληνικής Αρχαιολογίας Αλεξάνδρου Ραγκαβή), Αντίπολις, Μονοίκο, Λιμήν Μονοίκου (Μονοίκος = μόνος + οίκος, ήτοι μόνος εν οίκω), νυν Μονακό, κ.α. Η Μασσαλία με τις σε καλές θέσεις αποικίες της εξασφάλιζε το αναγκαίο της εμπόριο. Η ίδια πλούτισε κυρίως από το εμπόριο του κρασιού και του λαδιού. Στα ίδια παράλια της Γαλλίας οι εκ Μικράς Ασίας Φωκαείς  έκτισαν  επίσης την πόλη  Ολβία. 

  Η τελευταία προς ανατολάς αρχαία ελληνική ιωνική αποικία των αρχαίων Ελλήνων  Ιώνων Μασσαλιωτών ήταν ο Μόνοικος (=μόνος+οίκος, μόνος εν οίκω), ήτοι το σημερινό Μονακό. Οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν  την ονομασία της πόλεως τούτης στον Ηρακλή. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Ηρακλής  έδιωξε όλους τους άλλους θεούς από την πόλη τούτη και κατοίκησε το ιερό (οίκο θεότητος) της ως μόνος και αιώνιος προστάτης της ανατολικότερης κτήσεως της Μασσαλίας, ήτοι του Μονοίκου, δηλ. της νυν πόλεως Μονακό.

    Στο  Μουσείο Τζινλί Κιόσκ της Κωνσταντινουπόλεως  ευρίσκεται  ο «Χάλκινος Ηρακλής», ο οποίος ευρέθη το 1867 στις Λικνάδες Δήμου Βοίου Π.Ε. Κοζάνης.

   Οι Έλληνες Μακεδόνες του Βοϊου της Άνω Μακεδονίας θεωρούσαν τον Ηρακλή γενάρχη και φυλετικό ήρωα  όλων των Μακεδόνων.

   Στο Μουσείο Λούβρου στο Παρίσι ευρίσκεται ο «κρατήρ των Αργοναυτών». Στον κρατήρα τούτο υπάρχει αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού, στην οποία παριστάνεται στο κέντρο ο Ηρακλής, ο γιος του Δία ή του Αμφιτρύωνα, και της Αλκμήνης. Φέρει ρόπαλο στο χέρι και λεοντή. Ευρίσκεται ανάμεσα σε άλλους Αργοναύτες.  Στην Αργοναυτική εκστρατεία συμμετείχε και ο Ηρακλής.

  Στο Wurzburg,  στο  martin von Wagner Museum,  ευρίσκεται αρχαιοελληνικός αμφορέας, γύρω στο 480 π.Χ., ο οποίος φέρει αγγειογραφία, ερυθρόμορφου  ρυθμού. Παριστάνεται ο Ηρακλής φέρων λεοντή. Στο δεξιό του χέρι κρατεί την κορύνην του (=ρόπαλο) και με το αριστερό χέρι κρατεί επί του ώμου του τον ιερό τρίποδα του θεού Απόλλωνα που άρπαξε από το ιερό του ναού του Απόλλωνος, αψηφώντας την οργή του θεού αυτού. 

   Επίσης στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Βερολίνου της Γερμανίας ευρίσκεται αρχαιοελληνικό αγγείο, με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού, του 6^ου αιώνος π.Χ. Στην αγγειογραφία τούτη παριστάνονται ο Ηρακλής και ο θεός Απόλλων. Ο Ηρακλής ερίζει με τον Απόλλωνα  για τον δελφικό τρίποδα, χωρίς να φοβάται την θεϊκή οργή,  τον οποίο (τρίποδα) ήθελε να τον  χρησιμοποιήσει  για  το δικό του Μαντείο, Κατά τους μύθους, χρειάστηκε  να χωρίσει τους αντιμαχόμενους  ο Δίας, πατέρας και των δύο : ο Δίας (ή ο Αμφιτρύων) πατέρας του Ηρακλή εξ Αλκμήνης, και πάλι ο Δίας πατέρας του Απόλλωνος εκ Λητούς. Κατ΄ άλλους μύθους μπήκε ανάμεσα στους δύο αντιμαχόμενους η θεά Αθηνά και τους χώρισε.

   Ολόκληρη η ζωή του Ηρακλή ήταν ένας συνεχής επίπονος αγώνας. Ο ίδιος πάλεψε με δαίμονες και εξόντωσε θηρία και τέρατα,. Πολέμησε στο πλευρό των θεών.  Όμως έδωσε και μάχες εναντίον των θεών. Ειδικώς στην πόλη Μονακό, ως προανεφέρθη, έδιωξε όλους τους άλλους θεούς από την πόλη αυτή, παραμένων ο μόνος εν ναώ (=εν οίκω θεού). Μόνος εν οίκω = μονοίκος = Μονακό. Εξ ού και το όνομα της πόλεως Μονακό. Μόνος ένοικος, κάτοικος θεός της πόλης. Για όλα τούτα τα υπεράνθρωπα κατορθώματά του, κατόρθωσε να καταστεί άξιος, μόνος αυτός ανάμεσα σε όλους τους ήρωες, να ανεβεί στον Όλυμπο, στην κατοικία των θεών, και να ζήσει την αιώνια ζωή των θεών. 

    Στο Λονδίνο στο British Museum, ευρίσκεται αρχαιοελληνική κύλιξ, με αγγειογραφία μελανόμορφου ρυθμού, του 550 π.Χ., του ζωγράφου Φρύνου. Η αγγειογραφία τούτη εικονίζει σκηνή εισόδου του Ηρακλή στον ΄Ολυμπο. Δεξιά παριστάνεται ο θεός Δίας στον θρόνο του. Αριστερά εικονίζεται  ο Ηρακλής με την λεοντή στο σώμα του, την λεοντοκεφαλή στον αυχένα του  και με την κορύνην του (ρόπαλο) στο δεξιό χέρι του. Στο αριστερό χέρι του κρατεί το τόξο και το βέλος του.  Μία γυναικεία μορφή  πιάνει τον Ηρακλή από  το αριστερό του μπράτσο  με το δεξιό χέρι της. Με το αριστερό χέρι της  προτεταμένο παρουσιάζει  τον Ηρακλή στον Δία, τον πατέρα του, ο οποίος έχει ήδη συγκαλέσει σύνοδο θεών για την υποδοχή του Ηρακλή. Ο Ηρακλής ήτο υιός του Αμφιτρύωνος και της Αλκμήνης ή του Διός μεταμορφωμένου σε Αμφιτρύωνα, λαβόντος τα χαρακτηριστικά του Αμφιτρύωνος, και της Αλκμήνης.

   Στο Μόναχο Γερμανίας, στο Staatliche Anticensammlungen, ευρίσκεται  κρατήρ του ύστερου 4^ου αιώνος, με αγγειογραφία που παριστάνει τον Ηρακλή στον Κάτω Κόσμο. Με την συνοδεία του θεού Ερμή που του δείχνει τον δρόμο, τραβάει γερά τον αλυσοδεμένο Κέρβερο, τον φοβερό φύλακα του Άδη, για να τον ανεβάσει στην Γη. Δεξιά ευρίσκεται η Εκάβη, η οποία φωτίζει  με τις δάδες που κρατάει στα χέρια της  τον κόσμο των νεκρών.

    Στο Μουσείο Λούβρου στο Παρίσι ευρίσκεται ελληνικό αγγείο του 6^ου αιώνος π.Χ., με αγγειογραφία μελανόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία αυτή παριστάνεται ο δωδέκατος (12) άθλος του Ηρακλή. Ο Ηρακλής παρουσιάζει στον βασιλιά  Ευρυσθέα τον πελώριο Κέρβερο με τις τρεις κεφαλές σκύλου και τα φίδια που προβάλουν, αναδεύονται στο πρόσθιο τμήμα του σώματος του Κέρβερου, τον οποίο (Κέρβερο) ανέβασε στη Γη από τον Άδη Τρομαγμένος ο Ευρυσθέας τρυπώνει, κρύβεται μέσα σε έναν πίθο-πιθάρι. Η  εν λόγω αγγειογραφία έχει θεματικά άμεση συνάφεια με την αμέσως προηγούμενη, ήτοι του κρατήρος του ύστερου 4^ου αιώνος π.Χ. που ευρίσκεται στο Staatliche Anticensammlungen του Μονάχου.

   Στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Βερολίνου της Γερμανίας ευρίσκεται αρχαιοελληνικό  αγγείο με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού, του 4^ου αιώνος π.Χ., ήτοι 400 π.Χ.-300 π.Χ. Στην αγγειογραφία εικονίζεται δεμένος ο Προμηθέας, ο οποίος υποδέχεται στον Καύκασο τον Ηρακλή, που ήλθε να  τον απαλλάξει από το μαρτύριό του, σκοτώνοντας με τα βέλη του τον αετό του Δία  που κατέτρωγε το συκώτι του. Ο αετός φαίνεται στην εν λόγω παράσταση να πίπτει νεκρός στο έδαφος. Ο Ηρακλής λύνει τον Προμηθέα από τα δεσμά του σε βράχο στον Εύξεινο Πόντο, στον Καύκασο, όχι μακράν του ιωνικού Πόντου, και τον απελευθερώνει, προκαλώντας την μήνιν του Δία, ο οποίος τον είχε δέσει εκεί προς τιμωρία  του για την  κλοπή της φωτιάς από τον Όλυμπο και την παράδοσή της στους ανθρώπους-Έλληνες. Η ελληνική μυθολογία ομιλεί περί Προμηθέως, κλοπής φωτιάς κ.λ.π.

   Στον ελληνικό ιωνικό Πόντο  ετηρείτο από την αρχαιότητα το έθιμο «Της αφής της φλόγας των πυρσών».   Το έθιμο τούτο  γινόταν προς τιμήν του Προμηθέως για την παράδοση της φωτιάς από τον Προμηθέα προς τους ανθρώπους-Έλληνες. Έγγιστα Πόντου γαρ Καύκασος (=εξάλλου ο Καύκασος ευρίσκετο πλησίον του Πόντου (Πόντος-Καύκασος)). Το έθιμο τούτο συνεχίζουν να τηρούν αδιαλλείπτως οι Μωμόγεροι του Μορφωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου Δ. Δ. Σκήτης του Δήμου Κοζάνης από το 1923, έτος εγκατάστασης σ΄ αυτό των Ελλήνων εκ Πόντου κατοίκων του. Παραπέμπω στο κείμενό μου με τίτλο : «Οι Μωμόγεροι».

    Προσέτι στο Εθνικό Αρχαιοελληνικό Μουσείο Αθηνών ευρίσκεται πρωτοαττικός αρχαιοελληνικός κρατήρας, του 610 π.Χ.,  που φέρει αγγειογραφία. Στην παράσταση τούτη εικονίζεται στο κέντρο ο Προμηθέας δεμένος σε πάσσαλο. Είναι δεμένα επίσης και τα χέρια και τα πόδια του. Μπροστά του είναι ο Ηρακλής που τοξεύει τον  πελώριο αετό, που ορμάει να καταφάει το συκώτι του Τιτάνα Προμηθέα. Τα δύο βέλη του Ηρακλή έχουν βρει τον αετό, το ένα στο λαιμό και το άλλο σε μια φτερούγα του. Και από το λαιμό και από την φτερούγα ρέει άφθονο αίμα. 

   Στην αρχαία ελληνική ιωνική πόλη της Μασσαλίας υπήρχαν συμφώνως με μαρτυρίες, τα ιερά του Δελφινίου Απόλλωνος και της Εφεσίας Αρτέμιδος, τα οποία δέσποζαν στην ακρόπολη,  επάνω από το λιμάνι,  με τα πλούσια δώρα που προσέφεραν οι Έλληνες Ίωνες Μασσαλιώτες στα ιερά αυτά, όταν  νικούσαν στις ναυμαχίες όσους αμφισβητούσαν την κυριαρχία των Ελλήνων Μασσαλιωτών στην θάλασσα. Αλλά και μόνον τα τείχη της ιωνικής αυτής πόλης Μασσαλίας που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα, δείχνουν τον πλούτο και την πολεμική δύναμη της Μασσαλίας.

     Στο Μουσείο Βατικανού ευρίσκεται αρχαιοελληνική υδρία, με αγγειογραφία ερυθρόμορφου  ρυθμού, στην οποία παριστάνεται  ο θεός Απόλλων,  καθιστός επάνω στον μαντικό τρίποδα, να ταξιδεύει  με σκάφος με την ταχύτητα της σκέψης στα πέλαγα, παίζοντας το μουσικό όργανο της λύρας. Στην παράσταση εικονίζονται δελφίνια, που σαγηνεύονται από τον ήχο της μουσικής και υπερίπτανται της θάλασσας, «πέτονται γηθοσύνη» (=πετούν από χαρά πάνω από τη θάλασσα).

   Στο Λονδίνο της Αγγλίας, στο British Museum, ευρίσκεται υδρία, γύρω στα 450 π.Χ.-440 π.Χ., με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία παριστάνεται ο θεός Απόλλων. Ο ίδιος έχει δάφνινο στεφάνι στα μαλλιά, κρατεί κλαδί δάφνης στο χέρι και δείχνει να κυνηγάει μια κοπέλα. Ο θεός Απόλλων είχε αγαπήσει πολλές νέες, Νύμφες και Μούσες. Αριστερά εικονίζεται ο θεός Ερμής με το φτερωτό του άρμα.

    Στην Βοστώνη, στο Museum of Fine Arts, στις Η.Π.Α. ευρίσκεται κύλιξ, γύρω στο 460 π.Χ., με αγγειογραφία λευκού βάθους, στην οποία εικονίζεται ο θεός Απόλλων. Είναι στεφανωμένος και ανασύρει το πορφυρό του ιμάτιο δείχνοντας το γυμνασμένο και λυγερό κορμί του. Στρέφει το βλέμμα του προς μία  κοπέλα (Μούσα ή Νύμφη), η οποία κάθεται  σε βράχια. Η κοπέλα φοράει ποδήρη (=χαμηλό μέχρι τον αστράγαλο) χιτώνα και στο αριστερό της χέρι κρατάει λύρα, μουσικό όργανο. Το δεξιό χέρι της είναι λυγισμένο επάνω στον δεξιό μηρό της και στηρίζει το κεφάλι της, δείχνοντας πως είναι σκεπτική.

    Στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι ευρίσκεται αρχαιοελληνικό αγγείο με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού του 5^ου αιώνος π.Χ. Η  αγγειογραφία παριστάνει σκηνή θανάτωσης των επτά  υιών του Ταντάλου και της Νιόβης από τον θεό Απόλλωνα και των επτά θυγατέρων τους από την θεά Αρτέμιδα. Η Νιόβη επέδειξε αλαζονεία προς την Λητώ, την μητέρα του Απόλλωνος και της Αρτέμιδος. Την ειρωνεύτηκε περιφρονητικά γιατί η Λητώ είχε έναν μόνο υιό και μία μόνον κόρη, ενώ η ιδία είχε επτά υιούς και επτά κόρες. Η Λητώ  ζήτησε από τα δύο παιδιά της να τιμωρήσουν την Νιόβη. Στην εν λόγω παράσταση οι δύο θεοί (Απόλλων – Άρτεμις) βάλλουν ταυτόχρονα με τα τόξα τους  κατά των τέκνων της Νιόβης. Τα θανατηφόρα τόξα των θεών διατρυπούν τα σώματα των παιδιών της Νιόβης που σωριάζονται στο έδαφος.

    Στο Μπόχουμ (Bochum), Ruhr Uniersitat Anticenmuseum, της Γερμανίας, ευρίσκεται αρχαιοελληνική πελίκη, του 460 π.Χ., με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία τούτη εικονίζεται ο θεός Απόλλων. Ο Απόλλων  ήτο με το μέρος  των Τρώων στον Ελληνοτρωικό πόλεμο. Ο ίδιος εχθρευόταν τους Έλληνες. Πιο πολύ μισούσε τον Αχιλλέα, τον γενναίο αυτό πολεμιστή. Γι΄ αυτό και ο Αχιλλέας χάθηκε, χτυπημένος από βέλη του Πάρι, κατευθυνόμενα από τον Απόλλωνα στην φτέρνα του Αχιλλέα. Στην παράσταση αυτή αποτυπώνεται η σκηνή του θανάτου του Αχιλλέα. Ο Πάρις είναι αριστερά, ο Απόλλων στο κέντρο και ο Αχιλλεύς δεξιά. Ο Απόλλων στρέφει το βλέμμα του προς τον Πάρι και τον καθοδηγεί να κατευθύνει το βέλος του προς το μόνο τρωτό σημείο του σώματος του Αχιλλέα, την φτέρνα του. Ο Πάρις αποδέχεται την συμβουλή του Απόλλωνα και ενεργεί ανάλογα. Στην παράσταση φαίνεται το βέλος του Πάρι να κατευθύνεται προς την φτέρνα του μελλοθάνατου Αχιλλέως.

   Στο Μόναχο, Staatliche Antikensammluhgen, ευρίσκεται  αρχαιοελληνική κύλιξ, του 460 π.Χ.-450 π.Χ., με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία παριστάνεται  ο θεός Απόλλων.

   Η επιβίωση της απομακρυσμένης ελληνικής ιωνικής Μασσαλίας θα ήταν αδύνατη χωρίς την διαρκή επαγρύπνηση του πολεμικού της ναυτικού, που επέτρεψε στους Έλληνες Ίωνες Μασσαλιώτες να πολεμήσουν με επιτυχία τους Καρχηδονίους και τους Λιγύους πειρατές. Ο Στράβων αναφέρει ότι μεγάλοι νεώσοικοι (= νεώς+οίκος=οίκος νηός, πλοίου), τα οικήματα  του ναυστάθμου, εντός των οποίων εναυπηγούντο και εφυλάσσοντο τα πλοία, όσες φορές κατά τον χειμώνα ανεσύροντο εις την ξηρά, οπλοθήκες και αποθήκες πολεμικών μηχανών μαρτυρούσαν και στην δική του εποχή την σπουδαία επίδοση των Ελλήνων Ιώνων Μασσαλιωτών στην ναυπηγική τέχνη, την πολιορκητική τέχνη και γενικά σε όλες τις πολεμικές τέχνες.

   Ο Έλλην Πόντιος γεωγράφος Στράβων (64 π.Χ.-24 μ.Χ.) γράφει ότι οι  Έλληνες  Ίωνες Μασσαλιώτες  (πεποιθότες τη θαλάττη μάλλον  ή τη γή  το προς ναυτιλίας ευφυές  είλοντο μάλλον (= πίστευαν, ήσαν προσηλωμένοι πιο πολύ στη θάλασσα και όχι στη στεριά και στήριζαν την οικονομία και το κέρδος τους  πιο πολύ στη θάλασσα και την εξυπνάδα του θαλάσσιου εμπορίου παρά στην καλλιέργεια και την παραγωγή του εδάφους). 

   Το βραχώδες έδαφος της χώρας δεν προσφερόταν για την καλλιέργεια δημητριακών. Τα μόνα αξιόλογα γεωργικά προϊόντα ήσαν το λάδι και κυρίως το κρασί, για τα οποία ενδιαφέρονταν οι λαοί της ενδοχώρας της Δυτικής Μεσογείου (Γαλάτες, Λίγυες, Ίβηρες, Τυρρηνοί). 

    Οι Έλληνες Ίωνες της Μασσαλίας, από Ελλάδα (Αθήνα) και Φώκαια Μ. Ασίας, γνώριζαν και από γεωργικές εργασίες, καλλιέργεια γης (σιτητά),  καλλιέργεια ελιάς  για έλαιον,  καλλιέργεια αμπέλου για παραγωγή  οίνου.

    Ο Ιουστίνος αναφέρει πως οι Έλληνες Μασσαλιώτες εδίδαξαν στους Γαλάτες την καλλιέργεια των αμπελώνων, των ελαιώνων και γενικά την καλλιέργεια της γης. 

    Στους αρχαίους Έλληνες Ίωνες Μασσαλιώτες οφείλεται η ικανότητα των Μασσαλιωτών να ποιούν εξαιρετικά κρασιά, τεχνική βέβαια που διαδόθηκε προοδευτικά και εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την Γαλλία. Η σημερινή Γαλλία με τα φημισμένα κρασιά της στους Έλληνες Ίωνες αποίκους της Μασσαλίας οφείλει την γνώση της για παραγωγική καλλιέργεια της αμπέλου και παρασκευή οίνου και δη ευγεύστου. Επίσης η σημερινή Γαλλία με το λάδι της στους Έλληνες Ίωνες αποίκους οφείλουν την γνώση της για παραγωγική καλλιέργεια του ελαιοδένδρου και την  παρασκευή ελαίου και δη ποιοτικού.

   Στην πόλη Καρσλούη της Γερμανίας, στο Badisches Landesmuseum, ευρίσκεται  αρχαιοελληνικός κρατήρας με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού, του 480 π.Χ. Στην αγγειογραφία τούτη παριστάνεται  η θεά Δήμητρα, θεά της γεωργίας, να παραδίδει στον Τριπτόλεμο τα στάχυα για να διαδώσει  την καλλιέργειά τους σε όλη τη γη ταξιδεύοντας με το φτερωτό άρμα του. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική παράδοση η θεά Αθηνά δίδαξε στους αρχαίους Έλληνες την καλλιέργεια της ελιάς και η θεά Δήμητρα την καλλιέργεια του σιταριού. Την θεά Δήμητρα την αποκαλούσαν : Θεσμοφόρο. Βλέπε το  κείμενο : «Λαζαρίνες – Ανθεσφόρια – Ανθεστήρια – Παναθήναια – Διονύσια – Λήναια -Χελιδόνια – Εφέσια – Δήλια – Θεογάμια – Θεοφάνια – Θεοξένια – Πλυντήρια- Μουνίχια – Θεσμοφόρια –  Ελευθέρια – Νέμεα – Πύθια – Ολύμπια – Ίσθμια».

   Στο Μουσείο Λούβρου στο Παρίσι της Γαλλίας ευρίσκεται αρχαϊκή αρχαιοελληνική  κύλιξ με αγγειογραφία, στην οποία παριστάνεται αγροτική σκηνή. Εικονίζεται σκηνή άροσης. Είς γεωργός ευρίσκεται μπροστά από δύο κερασφόρους βους και τους καθοδηγεί. Οι βόες σύρουν άροτρο ξύλινο και οργώνουν αγρό. Η άροση δεν  είναι βαθιά. Δείχνει να είναι σχεδόν επιφανειακή. Έτερος γεωργός κρατά βουκέντρα  πίσω από τους βους και με κτύπημα-πίεση δυνατή προς τα ζώα απαιτεί μεγαλύτερη ταχύτητα. Υπάρχει και τρίτος γεωργός ο χρησιμοποιεί αξίνα για να σπάει σβώλους χώματος που  προκύπτουν  κατά την άροση.

  Στο Παρίσι, στο Μουσείο Λούβρου (Louvre), ευρίσκεται αρχαιοελληνική πελίκη με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού, γύρω στο 480 π.Χ. Στην αγγειογραφία τούτη  εικονίζεται η θεά Αθηνά, η οποία κρατάει  στο αριστερό  χέρι της  δόρυ και στο δεξιό κλαδί ελιάς, δένδρο ευλογημένο, το οποίο  παρέδωσε  στους Αθηναίους, για να τους πάρει με το μέρος της, όταν διεκδικούσε την κυριότητα της πόλεως Αθήνας από τον Ποσειδώνα.

Στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου  ευρίσκεται αρχαιοελληνικός αμφορέας του 6^ου αιώνος π.Χ., με αγγειογραφία μελανόμορφου ρυθμού. Στην απεικόνιση αυτή παριστάνεται αγροτική εργασία της Αρχαϊκής Εποχής (800 π.Χ.–480 π.Χ.). Συγκεκριμένα παριστάνεται σκηνή συγκομιδής ελιάς. Βρισκόμαστε σε ελαιώνα. Εικονίζονται τρία ελαιόδενδρα. Επάνω  στο μεσαίο δένδρο υπάρχει ένα παιδί  που κτυπά τα κλαδιά με ραβδί, για να πέσει ο καρπός.  Από το έδαφος επίσης δύο άνδρες κτυπούν τα κλαδιά του ελαιοδένδρου για να πέσουν οι καρποί του δένδρου. Στην παράσταση εικονίζονται και οι καρποί του δένδρου που από τα κτυπήματα πέφτουν στο έδαφος. Στη ρίζα του μεσαίου ελαιοδένδρου ένα παιδί σκυμμένο μαζεύει  τους καρπούς  που πέφτουν στο έδαφος.      

   Στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης στις Η.Π.Α. ευρίσκεται  ελληνικός αττικός σκύφος (=ποτήρι-κούπα) του 6^ου αιώνος π.Χ., με αγγειογραφία μελανόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία αυτή εικονίζεται παράσταση  ελαιοτριβείου. Αριστερά,  η συντριβή του ελαιοκάρπου παρουσιάζεται να  γίνεται με ένα βάρος ανηρτημένο με σχοινιά από την άκρη μιας δοκού. Δεξιά το λάδι  φαίνεται να τρέχει από έναν σωλήνα στο δοχείο που φαίνεται κάτω από το πιεστήριο.

    Στο Μουσείο Λούβρου στο Παρίσι της Γαλλίας ευρίσκεται αρχαιοελληνικός αμφορέας, του 6^ου αιώνος π.Χ., με αγγειογραφία μελανόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία τούτη εικονίζεται  αγροτική εργασία της Αρχαϊκής Εποχής (800 π.Χ. –480 π.Χ.). Συγκεκριμένα παριστάνεται σκηνή τρύγου. Ένα κλήμα αμπέλου που αναρριχάται σε δένδρο στηρίζεται σε τέσσερις (4) πασσάλους. Από τις κληματίδες  κρέμονται μεγάλοι βότρυες (= τσαμπιά).  Τρεις (3) νέοι σκαρφαλωμένοι  στην κληματαριά τρυγούν τα σταφύλια. Άλλοι δύο νέοι κόβουν  τσαμπιά από το έδαφος. Δεξιά και αριστερά της εν λόγω απεικονίσεως δύο άνδρες συγκεντρώνουν  τα σταφύλια σε μεγάλα  κάνιστρα (=καλάθια). Δίπλα στο δεξιό κάνιστρο υπάρχει ένας σκύλος  υλακτών (=γαυγίζων).

   Στο Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης ευρίσκεται αρχαιοελληνικό αγγείο του 6^ου αιώνος π.Χ., ήτοι 600 π.Χ.-500 π.Χ., με αγγειογραφία στην οποία παριστάνεται  ζύγισμα προϊόντων, βασική προϋπόθεση του εμπορίου. 

    Στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης ευρίσκεται αρχαιοελληνικός  αμφορέας του 6^ου αιώνος π.Χ., με αγγειογραφία μελανόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία αυτή εικονίζεται παράσταση εμπορικής συναλλαγής. Οι δύο νέοι δεξιά και αριστερά ζυγίζουν εμπόρευμα σε πελώριο ζυγό. Στο κέντρο ένα τρίτο πρόσωπο δίνει την συνδρομή του. Δεν χρησιμοποιούν σταθμά.

    Η θάλασσα, δε, προσέφερε στους Έλληνες Ίωνες αποίκους της Μασσ-αλίας (=άλς- αλός = θάλασσα, παρά θίν΄ αλός = κοντά στη θάλασσα) ψάρια, όστρακα, κοράλλια, περιζήτητα για την κατασκευή κοσμημάτων, δεδομένου ότι η Μασσαλία ήτο παραλιακή αποικιακή πόλη των Ελλήνων Ιώνων, Η πολιτιστική ανωτερότητα  των Ελλήνων Ιώνων της Μασσαλίας απέναντι στους λαούς της Δυτικής Μεσογείου (Γαλάτες, Λίγυες, Ίβηρες, Τυρρηνούς) επέτρεπε την ανταλλαγή κατεργασμένων βιοτεχνικών προϊόντων, κυρίως ειδών κεραμεικής, με πολύτιμα  μεταλλεύματα, όπως ο άργυρος και ιδίως ο κασσίτερος, που αποτελούσε πολύ σημαντική πηγή πλουτισμού για τους Έλληνες Μασσαλιώτες.

    Στο Μουσείο Madralisca  Cefalu, στην Σικελία, ευρίσκεται αρχαιοελληνικός κρατήρας του 4^ου αιώνος π.Χ., που απεικονίζει έμπορο-πωλητή ψαριών – τόνων. Εικονίζεται ο έμπορος να τεμαχίζει ψάρια προς πώληση απέναντι από ενδιαφερόμενο αγοραστή. Ο έμπορος κραδαίνει στο δεξιό του χέρι μεγάλη μάχαιρα και κόβει  ένα μεγάλο ψάρι.

   Επίσης στο Τσεφαλού Σικελίας, Museo  Mandralisca ευρίσκεται έτερο αρχαιοελληνικό αγγείο του 6^ου αιώνος π.Χ., με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία εικονίζεται εργασία  ιχθυοπωλείου, της Αρχαϊκής Εποχής (800 π.Χ.-480 π.Χ.). Απεικονίζεται ιχθυοπώλης στο ιχθυοπωλείο του. Ο καταστηματάρχης -ιχθυοπώλης, γέρος ασπρομάλλης και γεμάτος ρυτίδες, τεμαχίζει ένα μεγάλο ψάρι. Απέναντί του ο πελάτης, γενειοφόρος και φαλακρός, στηρίζεται  στην βακτηρία του και φαίνεται να διαπραγματεύεται  την τιμή  του προϊόντος.

   Στο Καίϊμπριτζ της Αγγλίας ευρίσκεται αττική (αθηναϊκή) πελίκη, με αγγειογραφία  που παριστάνει  χωρικούς να κατεβαίνουν στην Αγορά. 

  Στο Μουσείο Ashmolean στην Οξφόρδη  ευρίσκεται αρχαίος ελληνικός αττικός (αθηναϊκός) κρατήρας, στον οποίο απεικονίζεται εργαστήριο αγγειοπλαστικής τέχνης, στο οποίο  αγγειοπλάστες κατασκευάζουν αγγεία.

Και στις ελληνικές αποικίες  της Γαλλίας και Ισπανίας ανεπτύχθησαν οι Τέχνες και τα Γράμματα.

Οι  πλουσιότεροι εκ των Γαλατών (Γάλλων) έστελναν στην Μασσαλία τα παιδιά τους για να διδαχθούν ελληνικά γράμματα ή προσείλκυαν με αδρούς μισθούς  Έλληνες διδασκάλους στις πόλεις τους. Χαρακτηριστικά ο Έλλην γεωγράφος Στράβων αναφέρει : «σοφιστάς  γουν υποδέχονται τους μεν ιδία τους δε πόλει κοινή  μισθούμενοι καθάπερ και ιατρούς» (=δασκάλους προσλάμβαναν άλλους μεν ιδιωτικώς ή άλλους δε  δημοσίως πληρώνοντάς τους από κοινού οι ενδιαφερόμενοι. Κάτι αντίστοιχο συνέβαινε και με τους γιατρούς, τους οποίους προσλάμβαναν κι αυτούς όπως τους δασκάλους, άλλους μεν ιδιωτικώς άλλους δε κοινώς).

    Στο Μουσείο του Βερολίνου Γερμανίας ευρίσκεται αρχαιοελληνική κύλιξ, με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία εικονίζεται παράσταση σχολείου. Δεξιά ο δάσκαλος διδάσκει  γράμματα σε μικρό μαθητή που στέκει όρθιος εμπρός του. Στην άκρη, καθιστός σε αναδιπλούμενο κάθισμα (=δίφρο), ο παιδαγωγός του παιδιού, που το πηγαινοφέρνει από το σπίτι στο σχολείο. Αριστερά, παραδίδεται μάθημα μουσικής. Γύρω στα 480 π.Χ. Έργο του αγγειογράφου Δούριδος.

Στο Μουσείο Βερολίνου της Γερμανίας ευρίσκεται αρχαιοελληνικό αγγείο του Δούριδος, των αρχών του 5^ου αιώνος π.Χ., ήτοι 500 π.Χ. – 470 π.Χ. που φέρει αγγειογραφία. Απεικονίζονται από διδασκάλους μουσικής και ανάγνωσης εν Ελλάδι σκηνές τρόπου διδασκαλίας των μαθημάτων αυτών. Στην άκρη και πάλι γραμματικός, που περιμένει  με καρτερικότητα το τέλος των μαθημάτων για την παραλαβή των μαθητών.

   Η Μασσαλία είχε τον αναγκαίο πλούτο αλλά και το συμφέρον να  χρηματοδοτήσει τον Ευθυμένη, για να περιηγηθεί τις δυτικές ακτές της Αφρικής μέχρι την Σενεγάλη, και τον Πυθέα  για να εξερευνήσει τον βόρειο Ατλαντικό ωκεανό  έως τις Ορκάδες νήσους  (Ισλανδία) και ακόμη πιο βόρεια. Οι αποστολές αυτές απέβλεπαν βέβαια στην ανάπτυξη του εμπορίου και πιθανότατα ο περίπλους του Πυθέα ανταποκρινόταν στην επιθυμία των Ελλήνων Ιώνων της Μασσαλίας να αποκτήσουν πιο ακριβείς πληροφορίες  σχετικά με την προέλευση του κασσίτερου. Ο Ευθυμένης με το έργο του : «Περίπλους» και ο Πυθέας με το έργο του : «Περί Ωκεανού» συνέβαλαν  σημαντικά στην ανάπτυξη των επιστημών, και ιδιαίτερα της γεωγραφίας, της αστρονομίας και των μαθηματικών. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Πυθέας, πρώτος επέτυχε να  υπολογίσει με γνώμονα το γεωγραφικό πλάτος μιας πόλεως, έστω και χοντρικά. 

Ο Πυθέας  ο Μασσαλιώτης (380 π.Χ.-310 π.Χ.), ήτο αρχαίος  Έλλην  Ίων, από την ιωνική πόλη Μασσαλία, έμπορος εξερευνητής, γεωγράφος, μαθηματικός, αστρονόμος, τολμηρός θαλασσοπόρος, ο οποίος  α) ομιλούσε αρχαία ελληνικά, β) έζησε στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου  και λέγεται ότι εξερευνητικά του ταξίδια χρηματοδοτήθηκαν  από τον Μέγα Αλέξανδρο, που την ίδια εποχή διεξήγαγε την περσική εκστρατεία, γ) ως σύγχρονος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, έκανε εξερευνήσεις παράλληλα με τον Νέαρχο, Έλληνα επιστήμονα γεωγράφο, που συνόδευσε τον Μεγαλέξανδρο στην περσική εκστρατεία και έκανε τις εξερευνήσεις του στον Ινδικό Ωκεανό και τον Περσικό κόλπο, και ήταν σύγχρονες με τις του Πυθέα, δ)  πραγματοποίησε ταξίδια στις βόρειες θάλασσες, ε) περιέγραψε τα ταξίδια του στα βιβλία του «Περί Γης», «Είς περίπλους» και «Περί  Ωκεανού», στο οποίο αυτό βιβλίο του επραγματεύθη και ζητήματα αστρονομικής γεωγραφίας και περιέλαβε παρατηρήσεις, την σπουδαιότητα των οποίων ομολογεί και ο Ίππαρχος, στ) ταξίδεψε στη βόρεια θάλασσα και πιθανώς και στη Βαλτική (Στράβων), ε)  έφθασε  μέχρι  Ισλανδία, ακτές Νορβηγίας, νήσους Φερόες, ή στον αρκτικό κύκλο και σημερινή Γροιλανδία, ζ) περιέγραψε τις παλίρροιες και η) ανακάλυψε τη σχέση των κινήσεων των υδάτων με τις φάσεις της Σελήνης, κάτι που είχε παρατηρήσει και ο Νέαρχος στον Ινδικό Ωκεανό.

   Το κέντρο των ταξιδιών του Πυθέα αποτελούσαν ο ωκεανός και τα μυστικά του.  Ο ίδιος θεωρούσε πως ο ωκεανός δεν ήταν απλώς μια  μάζα νερού, αλλά ο παράγων που καθορίζει πόσο κατοικήσιμη είναι η Γη. Οι περιγραφές του μαρτυρούν πως ο ίδιος πέρασε βόρεια του Αρκτικού κύκλου, εκεί όπου τους θερινούς μήνες ο ήλιος δεν δύει ποτέ. Πρώτος ο ίδιος, ο Έλλην Ίων εκ Μασσαλίας Πυθέας, όρισε με ακρίβεια την θέση του πόλου ως προς τους πλησιέστερους αστέρες και πρώτος Έλλην αυτός   καταμέτρησε το ύψος του Ηλίου και παρατήρησε στην πόλη της γέννησής του (Μασσαλία) την αναλογία του γνώμονος προς το μήκος της σκιάς αυτού κατά  την εποχή της θερινής τροπής.  Το ότι γνώριζε το σχήμα της Γης και ότι καταμέτρησε και όρισε την περιφέρειά της δεν είναι βέβαιον (Συλγ. Αποσπ.  Schmeckel  1848).

     Οι ανακαλύψεις του Πυθέα πολύ σύντομα χρονικά, ενέπνευσαν τον Ερατοσθένη στην ανάλυση των ρευμάτων σε στενά θαλάσσια περάσματα. Ο Ερατοσθένης, ήτο Έλλην γεωγράφος εκ των μεγίστων γεωγράφων,  και γεννήθηκε το 275 π.Χ., στην Κυρρήνη (αποικία των Ελλήνων κοντά στις βόρειες ακτές της σημερινής Λιβύης). Έγραψε τα σχετικά με την γεωγραφία του σε τρία (3) βιβλία : την φυσική γεωγραφία (1^ο βιβλίο), την μαθηματική γεωγραφία (2^ο βιβλίο) και την χωρογραφία (3^ο βιβλίο), που αποτελούν την πρώτη γραφείσα επιστημονική γεωγραφία. 

Ο Μ. Αλέξανδρος κατά την περσική εκστρατεία είχε μαζί του και τον επιστήμονα, γεωγράφο και ναύαρχό του Νέαρχο. Φθάνοντας στις Ινδίες ο Μ. Αλέξανδρος έδωσε εντολή στον Νέαρχο να παραπλεύσει στις Ινδικές ακτές και να συγκεντρώσει πληροφορίες για τους λαούς που συναντούσε. Ο Νέαρχος τις πληροφορίες που συγκέντρωσε από την γεωγραφική του περιήγηση τις κατέγραψε στο έργο του «Παράπλους της Ινδικής». Έτσι οι αρχαίοι Έλληνες Μακεδόνες γνώρισαν και τη νήσο Φαϊλάκα (=Φυλακή), στην οποία ο Μ. Αλέξανδρος έδωσε την ονομασία : Ίκαρος, το όνομα του υιού του Δαίδαλου. Στο νησί αυτό Φαϊλάκα του Κουβέϊτ  ευρέθησαν ύστερα από ανασκαφικές έρευνες της αρχαιολόγου κ. Αγγελικής Κοταρίδη και των αρχαιολογικών ερευνητικών ομάδων-αποστολών του Κουβέϊτ και της Ιταλίας υπολείμματα από ελληνικούς μακεδονικούς αργαλειούς, υφαντικά εργαλεία, γεωργικά εργαλεία. Αυτό σημαίνει πως η ελληνική μακεδονική τέχνη, η υφαντουργία, οι ασχολίες, οι γεωργικές εργασίες, οι αμπελοκαλλιέργειες, οι συνήθειες των αρχαίων Ελλήνων Μακεδόνων είχαν μεταδοθεί μέχρι τα βάθη της Ασίας.

   Ο Ευρυσθένης, Έλλην Ίων εκ Μασσαλίας ήτο γεωγράφος, εξερευνητής, γεωγράφος, θαλασσοπόρος του 6^ου– 5^ου αιώνος π.Χ.,  ίσως  του 4^ου αιώνος π.Χ. Ο Ευρυσθένης είναι ο δεύτερος Έλλην μετά τον Κωλαίο εκ της ιωνικής Σάμου που διέσχισε τις Ηράκλειες Στήλες (Γιβραλτάρ) και ταξίδεψε προς τον Ατλαντικό Ωκεανό και νότια προς Νίγηρα και Σενεγάλη Αφρικής.

   Ο Κωλαίος, ο Έλλην Ίων Σάμιος, είναι ο πρώτος θαλασσοπόρος, έμπορος, που τον 7^ο αιώνα π.Χ. διέσχισε τον πορθμό του Γιβραλτάρ και έφθασε στην Ταρτησσό, στις ιβηρικές ακτές στον Ατλαντικό, ήτοι στην σημερινή  δυτική Ανδαλουσία. Ο βασιλιάς της πόλης Αργανθώνιος ή Αγανθώνιος του προσέφερε δώρα για να δώσει ώθηση στο θαλάσσιο εμπόριο της πόλης του.

     Ο ιστορικός Ηρόδοτος, πατέρας της Ιστορίας,  έγραψε για το ταξίδι του Κωλαίου πέρα από τις Ηράκλειες Στήλες, το Γιβραλτάρ, την περίοδο που ο ανταγωνισμός  στο θαλάσσιο εμπόριο ήταν πολύ μεγάλος μεταξύ Ελλήνων και Καρχηδονίων. Οι Έλληνες εξαπλώνονταν ιδρύοντας αποικίες  στον Εύξεινο Πόντο,  βόρειες ακτές της Μεσογείου και νότιες ακτές της Μεσογείου μέχρι τη Λιβύη. Οι Καρχηδόνιοι εξαπλώνονταν ιδρύοντας αποικίες στις βόρειες ακτές της Αφρικής, ήτοι προς Μεσόγειο από το Μαρόκο μέχρι την δυτική Λιβύη, αφού στα ανατολικά παράλια της Λιβύης κυριαρχούσαν οι ελληνικές αποικίες. 

   Ο γεωγράφος Ίων Πόντιος Μαρκιανός γεννηθείς στην Ηράκλεια του Πόντου (4^ος αιών μ.Χ.-5^ος αιών μ.Χ., γεωγράφος της ύστερης  αρχαιότητος, προγενέστερος του Στέφανου του Βυζάντιου  αναφέρει πως έργο του Ευρυσθένη είναι ο «Περίπλους».

   Ο ιστορικός Αθήναιος αρχαίος Έλλην διαιτολόγος, ρήτορας και γραμματικός από την Ναύκρατιν της Αιγύπτου που έζησε τον 2^ο και 3^ο αιώνα μ.Χ. Ο Αθήναιος έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και στη  συνέχεια στη Ρώμη.  Σπουδαίο έργο του το : «Δειπνοσοφιστές», σε τριάντα τόμους, μνημονεύει τον θαλασσοπόρο και αστρονόμο Ευρυσθένη τον Μασσαλιώτη. Η ελληνική ιωνική πόλη Μασσαλία έγινε κέντρο πνευματικής ακτινοβολίας του ελληνικού πολιτισμού στη Δύση. Κατά τον Λατίνο συγγραφέα Ιουστίνο, που έζησε τέλη 2^ου αιώνος-αρχές 3^ου αιώνος, οι Έλληνες Ίωνες της Μασσαλίας εδίδαξαν στους Γαλάτες τον ειρηνικό και  εύνομο  τρόπο ζωής. 

    Η πολιτεία (το πολίτευμα) της Μασσαλίας έγινε αντικείμενο  ιδιαίτερης μελέτης από τον φιλόσοφό μας Αριστοτέλη, που όμως δεν διασώθηκε. Ωστόσο τα «Πολιτικά» του Αριστοτέλη και τα «Γεωγραφικά» του Στράβωνος μας δίνουν στοιχεία για το πολίτευμα της ελληνικής αποικίας της Μασσαλίας. Κατά το παλαιότερο πρώτο πολίτευμα της αρχαίας ελληνικής αποικίας της Μασσαλίας η εξουσία ήταν συγκεντρωμένη στα χέρια των πρώτων αποίκων και των απογόνων τους και είχε χαρακτηριστικά άκρας ολιγαρχίας. 

    Κατά τον Αριστοτέλη η ολιγαρχία αυτή  προοδευτικά έγινε ηπιώτερη και πλησίαζε προς την ιδανική «Πολιτεία» από τότε που επικράτησε η με εκλογές  διεύρυνση της βάσεως του πολιτεύματος κατά  τέτοιο τρόπο ώστε να περιλαμβάνει τους πιο άξιους,  τόσο από αυτούς που είχαν  ήδη πολιτικά δικαιώματα, όσο και από τους υπόλοιπους κατοίκους της πόλεως. 

    Στη Βουλή της ιωνικής Μασσαλίας δεν ηδύνατο να μετέχει ο πολίτης που δεν ήταν Μασσαλιώτης ως προς το γένος τριών γενεών, δηλ. Μασσαλιώτης τριών τουλάχιστον γενεών, ούτε ο πολίτης ο μη έχων τέκνα.

   Ύστερα από την αλλαγή του πολιτεύματος προς την με εκλογές «Πολιτεία» το ουσιαστικό κυρίαρχο σώμα ήταν το Συνέδριο, το οποίο αποτελούσαν 600 ισόβιοι Τιμούχοι, επιλεγμένοι μεταξύ αυτών που είχαν  γνήσια τέκνα και ήσαν πολίτες από τρεις τουλάχιστον γενιές. Όταν δεν συνεδρίαζε η ολομέλεια, δεκαπέντε από αυτούς διακανόνιζαν τις τρέχουσες υποθέσεις. Ακόμη ανώτεροί τους ήσαν τρεις «προκαθήμενοι» και τέλος την  κορυφή  της πολιτικής ιεραρχίας κατείχε ο άρχων της πόλεως. Οι αρχαίοι συγγραφείς επαινούσαν ομόφωνα τον δίκαιο και συνετό χαρακτήρα του πολιτεύματος των Μασσαλιωτών, που εξασφάλισε επί αιώνες την ευνομία και την ευημερία των Ελλήνων της απώτατης Δύσεως υπό την αιγίδα της Εφέσιας Αρτέμιδος, οδηγού, προστάτιδος και συμβόλου της κοινοπολιτείας τους.

     Στην Φλωρεντία, Museo Archeologico, της Ιταλίας ευρίσκεται αρχαιοελληνικός κρατήρ, του 570 π.Χ., με αγγειογραφία μελανόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία εικονίζεται η θεά Άρτεμις, φτερωτή, και κρατάει στο δεξιό χέρι της έναν ζωντανό πάνθηρα από το λαιμό του και με το αριστερό χέρι της ένα ελάφι και πάλι από το  λαιμό της.  

   Η  οικονομική  ευμάρεια δεν αποξένωσε  τους Έλληνες Ίωνες Μασσαλιώτες  από τις παραδοσιακές αρετές, τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων. Η συνειδητοποίηση της απομόνωσης τους έκανε να προσκολλώνται ακόμη περισσότερο στα ήθη, τους θεσμούς και τις παραδόσεις των ελλήνων προγόνων τους. Σωφροσύνη και αυστηρότητα χαρακτήριζαν τη ζωή και ενέπνεαν την παραδοσιακή ιωνική  νομοθεσία της πόλεως της Μασσαλίας. Λεπτομερείς απαγορεύσεις περιόριζαν τις υπέρμετρες επιδείξεις πλούτου ή  συναισθημάτων  κατά τις μεγάλες κοινωνικές εκδηλώσεις, όπως οι γάμοι και οι κηδείες. Αυστηρές διατάξεις απαγόρευαν την οινοποσία  των γυναικών  και τις παραστάσεις χυδαίων θεαμάτων. Ετηρείτο η αρχαία ιωνική ενδυμασία. Κατά τον Ρωμαίο ιστορικό, συγγραφέα και ποιητή Βαλέριο Μάξιμο, που έζησε τον 1^ο  αιώνα μ.Χ. εν Μασσαλία διετηρούντο εν ισχύ οι ιδιότυποι νόμοι σχετικά με την απελευθέρωση των δούλων,  την αυτοκτονία και την θανατική ποινή. 

     Οι Έλληνες Ίωνες Μασσαλιώτες ήσαν νομοταγείς πολίτες και επιτηρούσαν  τους ξένους, ώστε να μην προκαλέσουν ταραχές ή να διαβρώσουν τα χρηστά ήθη των πολιτών. Ειδικός νόμος απαγόρευε την είσοδο στην πόλη ιερέων των νέων οργιαστικών θρησκειών που ζούσαν με την επαιτεία. Έτσι διατηρήθηκαν  και στην Μασσαλία αναλλοίωτες, με την πρωταρχική και συχνά σκληρή μορφή τους, οι αρχαίες ιωνικές εορτές των «Ανθεστηρίων» και των «Θαργηλίων».

   «ΤΑ ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΑ». «Τα Ανθεστήρια» στην αρχαία Αθήνα ετελούντο κατά τον μήνα Ανθεστηριώνα (15 Φεβρουαρίου-15 Μαρτίου, 8^ο  μήνα του αττικού έτους)  προς τιμήν του θεού Διονύσου και  διαρκούσαν τρεις ημέρες. Κάθε ημέρα από τις τρεις αυτές γινόταν ξεχωριστή εορτή. Την πρώτη ημέρα η εορτή εκαλείτο «ΤΑ ΠΙΘΟΙΓΙΑ», την δεύτερη ημέρα  ελέγετο «Οι ΧΟΕΣ»   και την τρίτη ημέρα ελέγετο «Οι ΧΥΤΡΟΙ». Στην γιορτή της πρώτης ημέρας οι πολίτες άνοιγαν τους πίθους, τα πιθάρια, και έπιναν  σε κοινή εστίαση τον νέον οίνον. Έτσι εξημερώνοντο τα ήθη. Στην  γιορτή της δεύτερης ημέρας σε κοινή εστίαση οι πολίτες έπιναν σε διαγωνισμό με άμιλλα τον πρώτο οίνον της σοδειάς. Και στην γιορτή της τρίτης ημέρας σε πήλινες χύτρες ετοποθετούντο ψημένοι καρποί ως θυσία προς τον χθόνιο Ερμή, ψυχοπομπό των νεκρών,  υπέρ των ψυχών των  τεθνεώτων. 

    Στον Τάραντα, στο Museo Nazionale  Archeologico,  ευρίσκεται  κρατήρ, του 410 π.Χ., με αγγειογραφία  ερυθρόμορφου ρυθμού. Σε αυτήν εικονίζεται σκηνή από την γέννηση του θεού  Διονύσου. Είναι το θαύμα της γέννησης του Διονύσου.  Από τον μηρό του θεού Δία  βγαίνει  στο φως ο μικρός θεός Διόνυσος στεφανωμένος. Έκθαμβος  παρακολουθεί από ψηλά ο Πάνας όσα συμβαίνουν. Παρευρίσκονται : αριστερά η θεά Αφροδίτη με τον φτερωτό θεό Έρωτα, δεξιά ο θεός Απόλλων με την Άρτεμι, χαμηλότερα ο θεός Ερμής,  οι Νύμφες και ένας Σάτυρος, ακόλουθος του νεογέννητου Διονύσου. Στον λαιμό του κρατήρος εικονίζεται σκηνή Κενταυρομαχίας.

 Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα ευρίσκονται δύο αρχαιοελληνικές αγγεία-χόες. Το ένα αγγείο είναι του 430 π.Χ. και φέρει αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία τούτη παριστάνεται ο θεός Διόνυσος, μεθυσμένος, περπατάει με δυσκολία στηριζόμενος στον ώμο ενός Σατύρου (ακολούθου του). Προπορεύεται δε μία Μαινάδα (ακόλουθος του Διονύσου). Το άλλο αγγείο είναι του 420 π.Χ. και φέρει κι αυτό αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία αυτή εικονίζεται ένας νεαρός, ο οποίος στο δεξιό του χέρι κρατεί μία λήκυθο (= κανάτα κατά μίαν έννοια), η οποία φαίνεται να είναι πλήρης οίνου α) από τη δυσκολία  του νέου να την σηκώσει με το απλωμένο χέρι του, όπως αυτό παριστάνεται, και β) από την κλίση που έχει η λήκυθος λόγω του βάρους της. Στο αριστερό του χέρι ο νεαρός κρατεί ράβδο η οποία στην προς έδαφος απόληξή της φέρει  τροχό, ρόδα, την οποία φαίνεται να κυλά ο ίδιος. Η γλώσσα του σώματος του εφήβου, έτσι όπως αυτό εικονίζεται, δείχνει πως είναι ο ίδιος μεθυσμένος.

   Τέτοια αγγεία, ληκύθους (=κανάτες)  κρατούσαν, χρησιμοποιούσαν οι Αθηναίοι, μικροί και μεγάλοι, κατά την δεύτερη ημέρα των «Ανθεστηρίων», η οποία ονομαζόταν «Χόες», για να γευθούν τα  νέα κρασιά, τα κρασιά της νέας σοδειάς. Κατά την παράδοση, η χρήση των αγγείων-δοχείων (ληκύθων) τούτων  καθιερώθηκε στα χρόνια που ο Ορέστης κατέφυγε στην Αθήνα. Ο Ορέστης είχε τιμωρήσει την μητέρα του Κλυταιμνήστρα και τον εραστή της Αίγιστο, λαμβάνοντας εκδίκηση για την από αυτούς δολοφονία του πατρός του Αγαμέμνονος. Καταφεύγοντας ο Ορέστης στην Αθήνα δικάστηκε από τον Άρειο Πάγο και αθωώθηκε με την ψήφο της θεάς Αθηνάς για τις πράξεις του.

   Στο Δημοτικό Μουσείο στην Ιένα, πόλη της Γερμανίας, ευρίσκεται με αγγειογραφία λευκή λήκυθος  (=φιάλη ελαίου ή μύρου) του 5^ου αιώνος π.Χ.. Στην  αγγειογραφία παριστάνεται σκηνή σχετιζόμενη με την πρώτη ημέρα των Ανθεστηρίων που έχει το όνομα, ως ανεφέρθη ανωτέρω, «Πιθοίγια», ημέρα ανοίγματος των πίθων  του νέου οίνου και της ανόδου των ψυχών  στον επάνω κόσμο. Εικονίζεται λοιπόν ο ψυχοπομπός Ερμής που παρευρίσκεται στην άνοδο των ψυχών, οι οποίες παριστάνονται φτερωτές.

     Στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων ευρίσκεται αρχαιοελληνική κύλιξ, με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία τούτη  εικονίζεται ο θεός Διόνυσος που παίζει το μουσικό όργανο βαρβίτο (= μουσικό όργανο με πολλές χορδές, όμοιο με την λύρα)  και παράλληλα τραγουδάει. Ο θίασος των Σατύρων που συνοδεύει τον Διόνυσο  χορεύει παίζοντας τα κρόταλα. 

    Στην αρχαία ελληνική αποικία Νεάπολη (Νάπολι) της Κάτω Ιταλίας ευρίσκεται  αρχαιοελληνικός κρατήρ, του 400 π.Χ., με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην παράσταση τούτη εικονίζεται στο κέντρο ψηλά  ο θεός Διόνυσος  με την σύζυγό του Αριάδνη επάνω σε θεϊκή κλίνη. Αριστερά ψηλά ο φτερωτός ακόλουθος της Αφροδίτης Ίμερος, που προσφέρει στεφάνι σε μια γυναίκα που κάθεται  δίπλα  στην κλίνη των θεών αυτών. Αριστερά εικονίζεται ηθοποιός, ο οποίος παρίστανε τον Ηρακλή, κρατώντας προσωπείο. Ο θεός Διόνυσος ήτο ο προστάτης της καρποφορίας των αμπέλων, ως εκ τούτου εθεωρείτο και  ευνοϊκός σε κάθε βλάστηση. Γι΄ αυτό ελέγετο και Ανθεύς και καθώς με το ποτό έφερε και την εξημέρωση των ηθών ελέγετο και θεσμοφόρος. Κατά τα «Ανθεστήρια» στην Αθήνα και σε λοιπές ιωνικές πόλεις διοργανώνονταν τραγικοί και κωμικοί αγώνες, με παραστάσεις τραγωδιών και κωμωδιών.

   Στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης των Η.Π.Α. ευρίσκεται  αρχαιοελληνική οινοχόη, του 4^ου αιώνος π.Χ.,  με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Η  αγγειογραφία σχετίζεται με τα «Ανθεστήρια». Δεξιά εικονίζεται  ο θεός Διόνυσος καθισμένος σε κλισμό, στρεφόμενος προς την όρθια γυναικεία, προσωποποίηση της πομπής.  Η  ύπαρξη του θεού Διονύσου  στην παράσταση  και η παρουσία της Πομπής, ως γυναίκας που κρατεί στο χέρι της κλαδί μυρτιάς, προδίδουν πομπή «Ανθεστηρίων». Ο μικρός φτερωτός θεός Έρωτας εικονίζεται αριστερά. Δένει το σανδάλι του. Στην παράσταση παριστάνεται και ένα κάνιστρο, προφανώς «γεμάτο» οίνο για τις ανάγκες της  «τελετουργικής»  πομπής.

    «ΤΑ ΘΑΡΓΗΛΙΑ». «Τα Θαργήλια»  στη αρχαία Αθήνα ήτο εορτή κατά οποία ετιμάτο ο θεός Απόλλων κατά τον μήνα Θαργηλιώνα (15 Μαϊου-15 Ιουνίου, 11^ο μήνα του αττικού έτους). Την πρώτη ημέρα οι πολίτες καθάριζαν την πόλη της Αθήνας. Η καθαριότητα ήτο σημάδι εξαγνισμού της πόλεως Αθήνας.

   Τα  Θαργήλια ήσαν η γενέθλιος εορτή του θεού Απόλλωνος εν Αθήναις κατά την 7^η ημέρα του μηνός Θαργηλιώνος, ήτοι την 22 Μαϊου  εκάστου έτους, εποχή της ωριμάνσεως των καρπών. Κατά τους γραμματικούς : «Θαργήλια εισί πάντες  οι από γης καρποί». Ένεκα τούτου η 6^η ημέρα του μηνός τούτου (Θαργηλιώνος) ήτο η γενέθλιος ημέρα της θεάς Δήμητρας, ήτοι η 21^η Μαίου, κατά την οποία (ημέρα) προσεφέροντο θυσίαι και εις την Δήμητρα και εις την Χλόην. Χλόη ήταν το επώνυμο, με το οποίο η Δήμητρα  συλλατρευόταν στην Αθήνα  με την Κουροτρόφο Γη. Το ιερό που περιείχε τα αγάλματα αυτών των δύο (Δήμητρας-Χλόης) ήσαν  στην είσοδο της Ακροπόλεως. Η Χλόη ελέγετο και Εύχλοος Δήμητρα (Σχλ. Σοφοκλέους Οιδίποδ. Κολ. Στχ. 1600. – Παυσ. Α, 22, 1). Και οι δύο ημέρες (6^η και 7^η ) ήσαν ημέρες εξαγνίσεως και καθαρισμού. Κατά τις ημέρες αυτές  εις ανάμνησιν του ανθρώπινου φόρου των παιδίων εις Κρήτην από Αθήνα,  εξεπέμπετο εις την Δήλον ιερή τριήρης φέρουσα στον θεό Απόλλωνα τον φόρον των Αθηναίων. Επανηγυρίζοντο δε  τα Θαργήλια  και εις τις αποικίες των Αθηναίων, και εις την υπό των Ιώνων αποικισθείσα Μασσαλία. Βλέπε σελ. 362 Τόμος Α΄ Λεξικό της  Ελληνικής Αρχαιολογίας του Αλεξάνδρου Ραγκαβή.

    Στην Ρώμη, στο Museo Baticani,  ευρίσκεται αρχαιοελληνική υδρία, του 480 π.Χ.-470 π.Χ., με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία τούτη εικονίζεται ο θεός Απόλλων. Ο ίδιος φέρει στην πλάτη του τόξο και φαρέτρα, ταξιδεύει  πάνω από τις θάλασσες για τους Δελφούς, παίζοντας την λύρα του.  Κάθεται επάνω σε τρίποδα από όπου ο Απόλλων εξήγγειλε τους χρησμούς του στους ανθρώπους. Ο Απόλλων εμφανίζεται φτερωτός επάνω στον μαντικό τρίποδά του και οδεύει στο ιερό Μαντείο του, αυτό των Δελφών.

   Στο Μόναχο, στο Staatliche Anticensammluhgen, στην Γερμανία, ευρίσκεται ενεπίγραφος αρχαιοελληνική λευκή λήκυθος, του 440 π.Χ., με αγγειογραφία ερυθρόμορφου ρυθμού.  Στην λευκή τούτη αγγειογραφία  παριστάνεται μία Μούσα, η οποία κάθεται στο όρος Ελικώνα, όπως αναγράφει η επιγραφή. Παίζει  με αφοσίωση την λύρα της. Μία άλλη Μούσα που δεν φαίνεται ολόκληρη την παρατηρεί.  Ανάμεσά τους στέκεται ένα αηδόνι, το αγαπημένο πουλί των Μουσών.  Ο Δίας χαιρόταν και καμάρωνε όταν οι κόρες του, οι Μούσες, με αρχηγό τους τον Θεό της μουσικής Απόλλωνα,  έσερναν το χορό  με μουσική και τραγούδια στον Όλυμπο.  

     Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της νήσου Κω των Δωδεκαννήσων μας ευρίσκεται αρχαιοελληνικό ενεπίγραφο αναθηματικό (=αφιερωτικό) ανάγλυφο, στα τέλη του 5^ου αιώνος π.Χ., ήτοι 430 π.Χ.-400 π.Χ.  Σ΄ αυτό το ανάγλυφο παριστάνονται οι τρεις Χάριτες, που στήνουν χορό στο Όλυμπο. Κρατημένες χέρι-χέρι σέρνουν τα βήματά τους με τους ήχους της κιθάρας του θεού Απόλλωνος και το τραγούδι των Μουσών. Στην συγκεκριμένη παράσταση οι τρεις Χάριτες, αγαθές θεές της γονιμότητος, χορεύουν γύρω από τον βωμό του ιερού τους στον Όλυμπο μαζί με άλλες θεές, με τον Απόλλωνα να παίζει την κιθάρα του. Στην παράσταση εικονίζεται και ένας πιστός που τις παρατηρεί. Από ψηλά στην ίδια παράσταση ξεπροβάλλει  το κεφάλι του  Πάνα, του καλού δαίμονα της φύσης.

    Βλέπε το αναρτημένο στο διαδίκτυο άρθρο μου με τίτλο : «Λαζαρίνες – Ανθεσφόρια – Ανθεστήρια – Παναθήναια – Διονύσια – Λήναια -Χελιδόνια – Εφέσια – Δήλια – Θεογάμια – Θεοφάνια – Θεοξένια – Θαργήλια – Πλυντήρια- Μουνίχια –  Θεσμοφόρια –  Ελευθέρια – Νέμεα – Πύθια – Ολύμπια – Ίσθμια».

   Αφού λοιπόν οι εορτές τούτες : «ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΑ» και «ΘΑΡΓΗΛΙΑ» διετηρήθησαν αναλλοίωτες στην Μασσαλία, και με την πρωταρχική τους μορφή, τότε το ίδιο ακριβώς συνέβαινε και στην Μασσαλία κατά τας εορτάς αυτάς. 

    Η πολιτεία (το πολίτευμα) της Μασσαλίας έγινε αντικείμενο  ιδιαίτερης μελέτης από τον φιλόσοφό μας Αριστοτέλη, που όμως δεν διασώθηκε. Ωστόσο τα «Πολιτικά» του Αριστοτέλη και τα «Γεωγραφικά» του Στράβωνος μας δίνουν στοιχεία για το πολίτευμα της ελληνικής αποικίας της Μασσαλίας. Κατά το παλαιότερο πρώτο πολίτευμα της αρχαίας ελληνικής αποικίας της Μασσαλίας η εξουσία ήταν συγκεντρωμένη στα χέρια των πρώτων αποίκων και των απογόνων τους και είχε χαρακτηριστικά άκρας ολιγαρχίας. 

    Κατά τον Αριστοτέλη η ολιγαρχία αυτή  προοδευτικά έγινε ηπιώτερη και πλησίαζε προς την ιδανική «Πολιτεία» από τότε που επικράτησε η με εκλογές  διεύρυνση της βάσεως του πολιτεύματος κατά  τέτοιο τρόπο ώστε να περιλαμβάνει τους πιο άξιους,  τόσο από αυτούς που είχαν  ήδη πολιτικά δικαιώματα, όσο και από τους υπόλοιπους κατοίκους της πόλεως. 

    Στη Βουλή της ιωνικής Μασσαλίας δεν ηδύνατο να μετέχει ο πολίτης που δεν ήταν Μασσαλιώτης ως προς το γένος τριών γενεών, δηλ. Μασσαλιώτης τριών τουλάχιστον γενεών, ούτε ο πολίτης ο μη έχων τέκνα.

   Ύστερα από την αλλαγή του πολιτεύματος προς την με εκλογές «Πολιτεία» το ουσιαστικό κυρίαρχο σώμα ήταν το Συνέδριο, το οποίο αποτελούσαν 600 ισόβιοι Τιμούχοι, επιλεγμένοι μεταξύ αυτών που είχαν  γνήσια τέκνα και ήσαν πολίτες από τρεις τουλάχιστον γενιές. Όταν δεν συνεδρίαζε η ολομέλεια, δεκαπέντε από αυτούς διακανόνιζαν τις τρέχουσες υποθέσεις. Ακόμη ανώτεροί τους ήσαν τρεις «προκαθήμενοι» και τέλος την  κορυφή  της πολιτικής ιεραρχίας κατείχε ο άρχων της πόλεως. Οι αρχαίοι συγγραφείς επαινούσαν ομόφωνα τον δίκαιο και συνετό χαρακτήρα του πολιτεύματος των Μασσαλιωτών, που εξασφάλισε επί αιώνες την ευνομία και την ευημερία των Ελλήνων της απώτατης Δύσεως υπό την αιγίδα της Εφέσιας Αρτέμιδος, οδηγού, προστάτιδος και συμβόλου της κοινοπολιτείας τους.

     Στην Φλωρεντία, Museo Archeologico, της Ιταλίας ευρίσκεται αρχαιοελληνικός κρατήρ, του 570 π.Χ., με αγγειογραφία μελανόμορφου ρυθμού. Στην αγγειογραφία εικονίζεται η θεά Άρτεμις, φτερωτή, και κρατάει στο δεξιό χέρι της έναν ζωντανό πάνθηρα από το λαιμό του και με το αριστερό χέρι της ένα ελάφι και πάλι από το  λαιμό της. 

   Κατόπιν όλων των ανωτέρω αποδεικνύεται ότι τα ελληνικά γράμματα, οι επιστήμες και οι τέχνες  κατά τον δεύτερο (β΄) ελληνικό αποικισμό, από τον 8^ο αιώνα π.Χ.  και επέκεινα, ανεπτύχθησαν ιδιαίτερα και στη μακρινή προς Γαλλία (Κελτική) και Ιβηρία (Ισπανία) Δυτική Ευρώπη, όπως ανεπτύχθησαν και στις ελληνικές αποικιακές πόλεις της Μεγάλης Ελλάδος (Κάτω Ιταλίας – Σικελίας), και στις υπόλοιπες ελληνικές αποικίες σε όλα τα παράλια της Μεσογείου, από την βόρεια Αφρική μέχρι τον Εύξεινο Πόντο και την Αζοφική  και Αδριατική θάλασσα

    Κάτι προς συμπλήρωση του αμέσως προηγούμενου άρθρου μου με τίτλο : «Μέγας Αλέξανδρος και Διογένης» : Στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης στις Η.Π.Α. ευρίσκεται αρχαιοελληνικό ελεφαντοστέϊνο αγαλμάτιο του Έλληνα Ποντίου Ίωνα Διογένη που εγεννήθη στην Σινώπη του Πόντου κατά την αρχαιότητα. Ήτο φιλόσοφος και καυτηρίαζε τα μη ορθώς κείμενα εν τη Πολιτεία και Κοινωνία της εποχής του.

     Ευχαριστώ α) ειδικώς τους συγγραφείς των βιβλίων, τα οποία αναφέρω κατωτέρω, για το υλικό, το οποίο εξ αυτών (βιβλίων) ήντλησα για το παρόν κείμενο και β) γενικώς τους συγγραφείς των βιβλίων, τα οποία χρησιμοποιώ, όταν  συντάσσω κείμενα  με αναφορά σε  βιβλιογραφία.

       Βιβλιογραφία : 

1. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Κλασσικός Ελληνισμός (2), Τόμος Γ2.

2. Ιστορία  του Ελληνικού Έθνους, Αρχαϊκός  Ελληνισμός, Τόμος  Β΄.  

3. Ιστορία των Αρχαίων Χρόνων ως το 30 π.Χ. των κ.κ. Λάμπρου Τσακτσίρα- Μιχαήλ Τιβερίου.

4. Ιστορία των Αρχαίων Χρόνων ως το 30 π.Χ. των κ.κ. Λάμπρου Τσακτσίρα – Μιχάλη Τιβερίου, Έκδοση ΙΔ, Αθήνα 1995.

5. Αρχαία  Ιστορία  των κ.κ. Θεοδώρου Κατσουλάκου, Γεωργίας Κοκκορού – Αλευρά, Βασιλείου Σκουλάτου.

6. Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης,  Ιωάννου Σταματάκου Α-Ω, Αθήναι 1972. 

7. Η θρησκεία στην Αρχαία Ελλάδα   Νικολάου Παπαχατζή, Εκδοτική Αθηνών,1996

8.  Ελληνική Μυθολογία Τόμος   2ος  Οι Θεοί , Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα  1986.

9.  Ελληνική Μυθολογία Τόμος  3ος  Οι Θεοί , Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα  1986

10. Ελληνική Μυθολογία Τόμος 4^ος   Οι Θεοί , Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα  1986

11. Λεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας του Αλεξάνδρου Ραγκαβή, Τόμος Α΄, Αθήνα 1888.

12. Λεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας του Αλεξάνδρου Ραγκαβή, Τόμος Β΄, Αθήνα 1891.

13. Λεξικό  Ελληνικής Γλώσσας  Τεγόπουλου -Φυτράκη

 *Ευστάθιος Λαμπριανίδης, ερευνητής  – μελετητής – αναλυτής