Οι άγγελοι απωθημένοι στο χώρο του μύθου και της φαντασίας δεν χρησιμεύουν μόνο για χριστουγεννιάτικες διακοσμήσεις των σπιτιών και των καταστημάτων, ούτε για παιδικές διαφημίσεις. Άλλος είναι ο ρόλος τους τόσο στην προσωπική ζωή των ανθρώπων όσο και στην παγκόσμια ιστορία. Γι’ αυτό σήμερα πλησιάζοντας οι μέρες των Χριστουγέννων θεωρώ ότι θα ήταν καλό να γίνει γνωστός ο τρόπος ύπαρξής τους στη θρησκεία, στη φιλοσοφία, στη ζωγραφική και τη λογοτεχνία.
Κατά τον Άγιο Ιωάννη το Δαμασκηνό ’’Άγγελος εστίν ουσία νοερά, αεικίνητος, αυτεξούσιος, ασώματος, Θεώ λειτουργούσα, κατά χάριν εν τη φύσει το αθάνατον ειληφότες.’’
Οι Άγγελοι είναι άυλα πνευματικά και αθάνατα όντα. Δεν έχουν υλικό σώμα, αλλά είναι πνευματικές υπάρξεις γι’ αυτό και δεν είναι ορατοί, όπως και η ψυχή μας.
ΟΙ ΑΓΓΕΛΟΙ ΣΤΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Άγγελοι υπάρχουν σ ’όλες τις θρησκείες καθώς και στα θεολογικά συστήματα. Αγγέλους είχε ο Ζωροαστρισμός, ο Ιουδαϊσμός, ο Χριστιανισμός και ο Ισλαμισμός. Η πρωταρχική λέξη που αναφέρεται στην Παλαιά Γραφή είναι το mal’ akh (μελέκ) και σημαίνει τον ‘’αγγελιοφόρο’’. Τους λέγανε παλιά και Elohim, στο τέλος όμως έμεινε αυτή η ονομασία αποκλειστικά για τον ύπατο Θεό.
Στην Ελληνική μυθολογία η λέξη άγγελος σήμαινε τον αγγελιαφόρο και το βασικό ρόλο έπαιζε ο θεός Ερμής. Εκεί συναντάμε τόσο τους αγαθούς δαίμονες (Νύμφες, Ευμενίδες, Σάτυροι, Σειλινοί, Τρίτωνες) όσο και τους δαίμονες του μίσους, της εκδίκησης, του φόβου και της καταστροφής (Τύψεις, Κήρες, Ερινύες, Σειρήνες, Γοργόνες).
Από αυτήν την αντιπαράθεση ανάμεσα στο Καλό και το Κακό δομούνται οι τρεις βασικές μονοθεϊστικές θρησκείες. Και στις τρεις αυτές θρησκείες η παράδοση είναι κοινή: πρώτος άγγελος του θεού υπήρξε ο Εωσφόρος, ο πανέμορφος άγγελος ο οποίος παράκουσε το θέλημα του Κυρίου και βρέθηκε στην κόλαση ως εκπεπτωκώς Άγγελος. Μια ανάλογη εκδοχή της πτώσης με αυτή των Πρωτόπλαστων.
Η Χριστιανική Δαιμονολογία ξεκινάει από την Ιουδαϊκή ωστόσο πηγαίνει αρκετά πέρα από αυτήν. Ο Σατανάς είναι ο μεγαλύτερος εχθρός του Χριστού, ο οποίος ονομάζεται αλλιώς ‘’έκπτωτος Φωτοδότης ΄’’ ή και ’’Χαναναίος Βελζεβούλ’’. Η έννοια και ο όρος διάβολος προέρχεται από τη λέξη διαβολή = συκοφαντία και είναι μετάφραση της Ιουδαϊκής έννοιας του Σατανά.
Ο Πέτρος εις την Δευτέραν Καθολικήν του Επιστολήν (Β’,4) λέει ότι :’’ο Θεός δεν εφείσθη Αγγέλους αμαρτήσαντας, αλλά ρίψας αυτούς εις το Τάρταρον δεδεμένους με αλύσεις σκότους, παρέδωκε δια να φυλάττωνται εις κρίσιν ’’ Σύμφωνα πάντα με την χριστιανική εσχατολογία ο διάβολος με τα όπλα του, τους πειρασμούς και τα αμαρτήματα προσπαθεί να πλανέψει τους ανθρώπους. Ένα από τα αμαρτήματα η λαγνεία, συνδέθηκε με τη γυναίκα γι’ αυτό ο διάβολος εμφανίζεται με γυναικεία μορφή. Στηριζόμενη σ’ αυτήν την επικίνδυνη εσχατολογία η Ιερά εξέταση ενοχοποίησε τη γυναίκα ως όργανο του Διαβόλου και παρέδωκε στην πυρά περισσότερες από 1.000.000 γυναίκες.
Σε αντίθεση με τον Δαίμονα στη Χριστιανική παράδοση μπορούμε να διακρίνουμε εννιά Αγγελικά τάγματα και να τα διαιρέσουμε σε τρεις ιεραρχικές τάξεις :
1) Σεραφείμ – Χερουβείμ – Θρόνοι.
2) Κυριότητες – Δυνάμεις – Εξουσίες.
3) Αρχές – Αρχάγγελοι – Άγγελοι.
Επικεφαλής δε των αγγελικών δυνάμεων είναι οι Αρχάγγελοι Μιχαήλ (ο πολεμιστής άγγελος με τη ρομφαία αλλά και ψυχοπομπός), ο Γαβριήλ (στο Χριστιανισμό είναι ο άγγελος του Ευαγγελισμού, στον Ισλαμισμό είναι ο άγγελος που μεταφέρει στον Προφήτη Μωάμεθ τα λόγια του Θεού), ο Ραφαήλ (συμβολίζει τη θεραπεία, την ομορφιά και την αρμονία του σύμπαντος) και ο Ουριήλ (ο φύλακας του Κάτω Κόσμου).
Τα υπερανθρώπινα αυτά πλάσματα του Θεού, οι Άγγελοι, περιγράφονται με πολλούς τρόπους στη Γραφή: Οι Άγγελοι είναι σοφοί, ξέρουν ό,τι συμβαίνει στη γη (Βασιλίων Β’ ΙΔ 20), Είναι δυνατοί ‘’ισχύι’’ (Ψαλμ.ρβ’21). Συνοδεύουν τον Κύριον στην κρίση και παρίστανται για να εκδοθεί η τρομερή απόφαση. (Ματθ.κε’31). Ο αριθμός των οποίων είναι ακαταμέτρητος. Παρουσιάζεται ο Γιεχωβά στο Σινά, εν τω μέσω μυριάδων Άγγέλων. Κατά τον Ισαΐα ‘’ειστήκεσαν κύκλω αυτού έξ πτέρυγες τω ενί, και έξ πτέρυγες τω ενι εξαπτέρυγοι εις την τάξιν’’ (Ησαΐας στ’2). Οι ασχολίες και οι δουλειές τους είναιπάρα πολλές στους ουρανούς. Ψάλλουν και υμνούν τη Δόξα Του Θεού και εκτελούν πάμπολλα θελήματα (Βασιλ.Γ’,ιθ’5).
Εμφανίζονται στους Γενάρχες και τους Προφήτες του Ισραήλ, εις τον Αβραάμ, τον Λωτ, τον Ιακώβ ’’κατ’όναρ’’. Εις τον βασιλέα Δαβίδ, εις τον Προφήτην Ηλίαν, αλλά και εις την Ρωμαικήν κουστωδία, τη νύχτα της Αναστάσεως του ΧΡΙΣΤΟΎ. Εμφανίζονται στο Ζαχαρία, (ο Μιχαήλ) και του αναγγέλλουν την προσεχή γέννηση του Μεσσία, στην Παρθένα (Γαβριήλ) για να της αναγγείλουν με τον κρίνο τη γέννηση του υιού του θεού, στους φτωχούς ποιμένες τη Νύχτα της Βηθλεέμ, για να στρέψουν τη προσοχή τους στη φάτνη και τέλος αναγγέλλουν τη Θεία Ανάσταση.
ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Άγγελοι της ζωής ή του θανάτου διακονούν βαθιές ανάγκες της ανθρώπινης φαντασίας. Έρχονται αρωγοί, ψυχοπομποί, αγγελιαφόροι, μαντατοφόροι, προφητικοί, προστατευτικοί, φύλακες πιστοί όμως συχνά είναι διφορούμενοι, επίφοβοι, τρομεροί.
Ο Βολταίρος, ο μεγάλος αυτός Γάλλος Διαφωτιστής, στο Φιλοσοφικό Λεξικό του είναι σαφής: ”Οι άνθρωποι φτιάχνουν τους Θεούς τους κατ’ εικόνα και ομοίωσή τους (αν και σήμερα η Χριστιανική Θρησκεία πρεσβεύει το αντίθετο) και πάντοτε αναζητούν μεσολαβητές ανάμεσα σε αυτούς και το θείο. Έτσι δημιουργήθηκαν οι άγγελοι και οι δαίμονες που δεν ήταν τίποτα άλλο παρά κομιστές της θείας βούλησης……’’.
Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη την ύπαρξη των αγγέλων και των δαιμόνων ακριβώς, διότι μέσω αυτών μπορούν να ερμηνεύσουν τα όριά τους. Ο άγγελος Κυρίου είναι αυτός που επίκειται να λυτρώσει τις καθημερινές τραγωδίες, ενώ ο δαίμονας της κολάσεως είναι αυτός που θα αίρει πάνω του τη φρίκη της ανθρώπινης υπόστασης.
Αν προσπαθήσει κανείς να προσεγγίσει ψυχολογικά την ερμηνευτική λειτουργία των ΑΓΓΈΛΩΝ θα διαπιστώσει ότι αυτή κυριαρχεί στα Ευαγγέλια του Χριστιανισμού. Η Παρθένος Μαρία θα σταθεί μπροστά στο πεπρωμένο της, όταν άγγελος Κυρίου θα της απευθύνει Χαιρετισμό (ακριβώς γιατί το βάρος της ενδεχόμενης ύβρεως μεταφέρεται στον άλλο). Αλλά και στην περίπτωση της Ανάστασης του Κυρίου άγγελος αναλαμβάνει να ερμηνεύσει τον άδειο τάφο ‘’γεφυρώνοντας την απόσταση ανάμεσα στο ακατανόητο και στο τετελεσμένο.’’ Η λειτουργία αυτή εξάλλου εκφράζεται και με την έκφραση που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι, ‘’Άγγελος Παραστάτης. Στην ουσία είναι το υπερλογικό στήριγμα της σκέψης μπροστά στα όριά της. Ο δαίμονας από την άλλη μεριά είναι σύμφωνα με τις επικρατούσες θεολογικές θεωρίες ο φορέας της απώλειας. Από φιλοσοφική άποψη παρέχει κι αυτός ένα ψυχολογικό δεκανίκι. Είναι αυτός που θα εξηγήσει τη φρίκη του κόσμου, αποφορτίζοντας τη συνείδηση από την ευθύνη και τον έλεγχο των πράξεων. Δεν είναι τυχαίο, που οι κατά συρροή δολοφόνοι ερμηνεύουν εκ των υστέρων τις πράξεις τους οι ίδιοι ως ’’διαβολικήν καθοδήγησίν’’ προσπαθώντας μ ’αυτόν τον τρόπο να απαλλαγούν από το βάρος των τύψεων.
Γενικότερα ο δαίμονας είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο των θρησκευτικών συστημάτων και γι’ αυτό τον βλέπουμε να εμφανίζεται πολύ περισσότερο καθολικότερα από όσο οι άγγελοι. Σε ορισμένεςμάλιστα παγανιστικές θρησκείες υπάρχουν άγγελοι που συνταιριάζουν μέσα τους το καλό με το κακό και λέγονται άγγελοι – δαίμονες. Στο έργο του ο φιλόσοφος και θεολόγος Τζιορντάνο Μπρούνο υποστήριζε ότι ο Θεός υπάρχει παντού, άρα και στο καλό και στο κακό. Γι’ αυτές τις απόψεις του κάηκε στη Ρώμη από την Ιερά εξέταση, τον Φεβρουάριο του 1600.
Οι άγγελοι είναι άχρονοι και άυλοι ως εκ τούτου θεολογικά δεν έχουν υπόσταση άρα ψυχισμό. Ωστόσο, τόσο η λαϊκή παράδοση, όσο και η Δυτική τέχνη κυρίως τους έχουν αποδώσει ανθρώπινες αντιδράσεις, πάθη και συναισθηματικό κόσμο.
ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ
Οι άγγελοι στοίχειωσαν την παγκόσμια ζωγραφική και γενικά την τέχνη (ποίηση, λογοτεχνία, κινηματογράφο). Αν αναλογιστούμε τον κατάλογο των ζωγράφων, Δυτικών και Ελλήνων, που επιχείρησαν να καταγράψουν την εικόνα των αγγέλων θα έχουμε μια επιτομή της παγκόσμιας ζωγραφικής.
Από την αρχαιότητα, Μινωικοί, φτερωτοί δαίμονες πάνω σε πήλινα αποτυπώματα σφραγίδων, μεσούσης της 2ης χιλιετίας π.Χ, δανείζουν τα φτερά τους, από Ομήρου και εξής, στη ροδοδάχτυλη Ηώ (Αυγή), που τα μοιράζεται με τη Νίκη, με τον Έρωτα, τον Ύπνο και τον Θάνατο, με τον Βορέα κι άλλουςπροσωποποιημένους ανέμους, με ένα σωρό φτερωτά όντα αλλά κυρίως με τους Αγγέλους.
Στη Βυζαντινή Αγιογραφία ο άγγελος είναι διακοσμητικός παραστάτης, απρόσωπο ουράνιο Σεραφείμ που στολίζει την επίπεδη άσαρκη και κατά συνέπεια άχρονη εικόνα. Αγνοείται η τρίτη διάσταση και στολίζεται θαυμάσια η επιφάνεια και οι θόλοι. Η τέχνη της τοιχογραφίας ξεφεύγει από την υλική πραγματικότητα αποκτά την αρετή της παγκοσμιότητας και αποπνέει τις πανανθρώπινες χριστιανικές αλήθειες. Στον Έλληνα αγιογράφο των τοιχογραφιών του Πρωτάτου του Αγίου Όρους Μανουήλ Πανσέληνο (αρχές 14 ου αι.) οι άγγελοι αποτελούν γήινα παρά ουράνια πρόσωπα.
Η κορυφαία στιγμή της βυζαντινής εικονοποιίας ήρθε όταν ο Ρώσος Αντρέι’ Ρουμπλιόφ αποφάσισε να ζωγραφίσει τους αγγέλους ως όριο ελπίδας του μέσα σε έναν κόσμο φόβου. ’’Η ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ ΤΟΥ’’ (πινακοθήκη Τερτιακόφ Μόσχα) με θέμα την επίσκεψη τριών Αγγέλων στον Προφήτη Αβραάμ και τη γυναίκα του Σάρα. Οι άγγελοι αυτοί συμβολίζουν την ΑΓΊΑ Τριάδα σύμφωνα με το Ορθόδοξο Δόγμα γιατί για πρώτη φορά παρουσιάζονται ίσοι να κάθονται στο τραπέζι. Θεωρείται ένα αριστούργημα που καθορίζει τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην ψυχή και το πνεύμα, το υλικό και το αστάθμητο, την ατέρμονη και αθάνατη διαμονή στον ουρανό.
Σύμφωνα με όλους τους ιστορικούς της Τέχνης, η ζωγραφική της Δύσης γεννήθηκε από τα χέρια του ΤΖΙΟΤΟ ΝΤΙ ΜΠΟΝΤΟΝΕ, τον 13ο αι. στη Φλωρεντία. Ήταν ο πρώτος που αποσχίστηκε από τα δόγματα της Βυζαντινής Αγιογραφίας και οι άγγελοι από συμβολικοί παραστάτες έγιναν πλάσματα με σάρκα και συναισθήματα. Τα πρόσωπα του Τζιότο (με τους αγγέλους του να έχουν καθαρά ανθρώπινες αντιδράσεις) είναι παραδομένα στα ανθρώπινα πάθη: δακρύζουν, θρηνούν, σπαράζουν, πονούν, επιθυμούν, φοβούνται, ελπίζουν, πεθαίνουν και έτσι ξεκινάει η ΔΥΤΙΚΉ ΤΈΧΝΗ. Ο Πιέρο ντε λα Φραντζεσκα και ο Φρα Αντζέλικο, ο Φίλιππο Λίπι και ο Σάντρο Μποτιτσέλι, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι και ο Ραφαήλ Σάντσιο, ο Τισιανός και ο Τιντορέτο, ο ΕΛ Γκρέκο και ο Καραβάτζιο, ο Ντιέγκο Βελάσκεθ και ο Ρέμπραντ βαν Ρέιν, ο Πολ Γκογκέν και ο Γκουστάβ Κλιμτ, ο Πάμπλο Πικάσο και ο Σαλβαδόρ Νταλί, ζωγράφισαν με τα μάτια της ψυχής τους τους αγγέλους και τους δαίμονες ως σύμβολα τουφόβου και της ελπίδας.
Ωστόσο ο ζωγράφος που εικονοποίησε τους πιο αρμονικούς αγγέλους της παγκόσμιας ζωγραφικής ήταν ένας βενεδικτίνος μοναχός που μεγαλούργησε το πρώτο μισό του 15ου αι. και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Μοναστήρι του Σαν Μάρκο στη Φλωρεντία. Ο μοναχός αυτός ζωγράφισε με τέτοιοτρόπο τους αγγέλους που έμεινε στην ιστορία με το παρόνομα “ΦΡΑ ΑΝΤΖΈΛΙΚΟ”. Οι άγγελοί του είναι πλάσματα που διαρκώςπροσμένουν τη δόξα της αρμονίας και της ομορφιάς και δημιουργούν την ψευδαίσθηση ενός πραγματωμένου παραδείσου.
Η Νεοελληνική Ζωγραφική εικονοποίησε τους αγγέλους αντλώντας στοιχεία τόσο από την ανεξάντλητη εικονογραφία του Βυζαντίου όσο και από τη θεματογραφία της Δύσης.
Ο Νικόλαος Γύζης, ο Κωνσταντίνος Παρθένης, ο Γιάννης Τσαρούχης και δεκάδες άλλοι ζωγράφισαν μοναδικές αγγελικές μορφές, οι οποίες σηματοδοτούν ολόκληρη την ιστορία της νεότερης Ελληνικής ζωγραφικής που αναμετρά λιγότερο από δύο αιώνες.
Αρχικά παρατηρείται ένας έντονος δισταγμός στην απεικόνιση των αγγέλων, γιατί αν και η Ελληνική ζωγραφική είναι καθαρά δυτική ωστόσο η θρησκευτική παράδοση του νεοσύστατου κράτους είναι άρρηκτα δεμένη με τη βυζαντινή αγιογραφία. Έτσι ολόκληρο τον 19ο αι, ήταν εξαιρετικά δύσκολη η απεικόνιση θρησκευτικών θεμάτων μέχρι που οι πρώτοι ΄΄γηγενείς’’ άγγελοι συναντιούνται στους μετεξπρεσσιονιστικούς πίνακες του σπουδαγμένου στο Μόναχο, Νικολάου Γύζη (τα έργα του βρίσκονται στην Εθνική Πινακοθήκη).
Δεν μιλούμε για δυτική ζωγραφική αλλά ούτε και για Βυζάντιο στην απεικόνιση των αγγέλων από τον Κωνσταντίνο Παρθένη. Ο Παρθένης που μεταμόρφωσε όλες τις φιγούρες της ζωγραφικής του σε αγγέλους αγνόησε το προοπτικό βάθος και κάθε βάρος σάρκας για να εικονοποιήσει έναν αιθέριο κόσμο, όχι ιδεών αλλά αισθήσεων.
Τέλος, ο ζωγράφος που μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο πέτυχε να επαναδιατυπώσει μια προσωπική θεωρία για το αγγελικό, ήταν ο Γιάννης Τσαρούχης. Ο Τσαρούχης κατέληξε να ζωγραφίσει τα ανθρώπινα σώματα με δυτικό βάρος αλλά με τα χωμάτινα χρώματα των φαγιούμ. Στις αρχές του 1970 ζωγράφισε τους δώδεκα μήνες ως αρσενικούς αγγέλους παίζοντας με τη ματαιότητα εφτά αιώνων δυτικής τέχνης.
Τα αγγελικά γλυπτά του Γιάννη Μόραλη, τα ανθρωπάκια του Γιάννη Γαΐτη, οι αμέριμνοι ποδηλάτες του Αλέκου Φασιανού είναι μόνο τρία παραδείγματα μεταπολεμικών δημιουργών που καταθέτουν ένα σήμα για το πώς αντιλαμβάνονται το άγγελμα και την εκφορά του.
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΑΓΓΕΛΟΙ στη λογοτεχνία υπάρχουν παντού. Για τους ποιητές, ο άγγελος είναι κυρίως μια αλληγορία του αγώνα του ανθρώπου με ό,τι τον υπερβαίνει, είτε αυτό είναι ο Θεός, είτε η Φύση. Μπροστά στην πληρότητά του αγγέλου ο άνθρωπος είναι η προσωποποίηση της ατέλειας και της αδυναμίας. Στη μάχη αυτή με τον άγγελο ο ποιητής αναζητεί τη σύνδεση του υλικού με τον πνευματικό άνθρωπο και την πηγή της θείας έμπνευσης. ‘’Τρεις χρόνους αγγελομαχώ και νικητής εβγήκα’’ γράφει ο Άγγελος Σικελιανός στο ‘’Μήτηρ Θεού’’.
Στην Ελλάδα ο άγγελος έχει εμπνεύσει στο λαό δοξασίες που σχετίζονται με τις κύριες συμβολικές του ιδιότητες. Ο άγγελος ως σύμβολο της ωραιότητας και της αγνότητας εκφράζεται μέσα από ένα πλήθος εκφράσεων: τους ωραίους ανθρώπους τους φιλοτεχνούν οι άγγελοι, τα παιδιά είναι σαν αγγελούδια και όταν πεθαίνουν βαπτισμένα γίνονται άγγελοι. Οι λέξεις αγγελικός, αγγελοκάμωτος, αγγελοστορισμένος, αγγελόμορφος, αγγελικάτος, αγγελοστολισμένος, δηλώνουν την ωραιότητα και την αγνότητα των ανθρώπων που γίνονται αγγελόψυχοι, αγγελεύουν, δηλαδή είναι σαν άγγελοι.
Ο ρομαντικός ποιητής Δ.Βαλαβάνης στο ποίημα ‘’Τ’όνειρό μου’’ γράφει:
Λες κι αγγελούδας ευμορφιά να σ’ έδινε η χλομάδα
μ’ αγγέλου αέρα το κορμί τ’ ολόλαμπρό σου επάτει.
Κάθε άνθρωπος έχει τον φύλακα άγγελό του που μπορεί κανείς να τον δει σκύβοντας στο πηγάδι. Αυτός ο άγγελος παρακαλεί τον άνθρωπο να αγγελίζει δηλαδή να κάνει καλές πράξεις και ελεημοσύνες, τα αγγελίσματα.
Υπέροχους στίχους για τον άγγελο προστάτη έγραψε ο Σικελιανός στο ΄΄Μήτηρ Θεού’’:
Κριτής Μιχαήλ ,Κριτής Γαβριήλ γοργοπετάει μπροστά τους ,
κι ακούω πυκνά, καθώς το θρο της λεύκας τα φτερά του
Τι ο παραστάτης άγγελος ,οπού σιμά τους στέκει
Κρατάει σπαθί κρατάει φωτιά ,κρατάει διπλό πελέκι!
Άγγελοι παραστάτες είναι και οι ’’Άγγελοι μ’ έντεκα σπαθιά‘’ του Οδυσσέα Ελύτη αλλά και ο Γιάννης Ρίτσος στην ‘’Εαρινή Συμφωνία’’ γράφοντας για το πατρικό του σπίτι, τον άγγελο προστάτη φέρνει ’’με ένα βήμα ελαφρό, σαν από ακτινοβόλο πόδι αγγέλου’’.
Στην ελληνική παράδοση σημαντική θέση κατέχει ο άγγελος που προφητεύει:
‘’Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απ’ αρχαγγέλου στόμα’’ (Θρήνος για την άλωση)
Η συνηθέστερη παρουσία του αγγέλου στους Έλληνες συγγραφείς είναι αυτή του ψυχοπομπού. Γι’ αυτόν τον άγγελο γράφει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στο διήγημα ‘’Μια ψυχή’’ αλλά και ο Διονύσιος Σολωμός στον ‘’Λάμπρο’’.
‘Αγγελοι παραστάτες, προφητικοί, ψυχοπομποί σύμβολα της αποκάλυψης αφθονούν στους περισσότερους και νεότερους πεζογράφους από τον Γεώργιο Τερτσέτη και τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη μέχρι τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη. Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης, ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Παντελής Πρεβελάκης, ο Στρατής Μυριβήλης και ο Ηλίας Βενέζης στα έργα τους έχουν αγγέλους να πρωταγωνιστούν.
Στην εκκλησιαστική εικονογραφία και στη λογοτεχνία ο άγγελος εμφανίζεται με φτερά λευκοντυμένος. ‘Ομως για τους μοντέρνους ο άγγελος αλλάζει μορφή κυρίως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι φτερούγες του είναι μαζεμένες και ο ίδιος μοιάζει αποπροσανατολισμένος μακριά από τον κήπο της Εδέμ. Αυτός ο νέος άγγελος της αποξένωσης θα γίνει νέο σύμβολο της αγγελολογίας των μοντέρνων, πιστών, αγνωστικιστών ή άθεων αδιακρίτως.
Κορυφαίο είναι το θέμα του αγγέλου της αποξένωσης και της φθοράς στον Γιώργο Σεφέρη και στο Γιώργο Χειμωνά.
Η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου (καθηγήτρια Νεοελληνικής φιλολογίας Α.Π.Θ) γράφει:
«Σήμερα στις αρχές ενός νέου αιώνα η αλλαγή συνεχίζεται. Οι άγγελοι των σύγχρονων ποιητών είναι τραγικά και συνάμα ειρωνικά σύμβολα αυτοσαρκασμού. Το θέμα του ποιητή – ξεπεσμένου αγγέλου εμφανίζεται σε μια νέα διάσταση. Ο εξεγερμένος ποιητής απαρνιέται τα φτερά του για να βυθιστεί στο σκοτάδι της ιστορίας σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να την ξαναορισει ριζικά….»
Βιβλιογραφια
- Φραγκίσκη Αμπατζοπουλου ‘’Οι άγγελοι των ποιητών’’
- Δημοσιεύσεις Άρη Προκοπίου
- Η Αγία Τριάδα του RUBLEV
- ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΑΓΓΕΛΟΙ – Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ (Από την ιστοσελίδα της ΧΦΕ)
- ‘’Η ΓΙΟΡΤΉ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ’’ Αρχιμανδρίτης Καλλίνικος Μαυρολέων
- Ο ΧΑΜΕΝΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΤΟΥ ΜΙΛΤΩΝΟΣ (ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ)
Την εργασία μου αυτή την παρουσίασα στο Λαογραφικό Μουσείο Κοζάνης, όταν ήμουν Δ/τρια του 1ου Λυκείου. Η παρουσίαση διανθίζονταν από προβολές έργων τέχνης, από απαγγελίες ποιημάτων και μουσικη με τραγούδια έχοντας ως θέμα πάντα τους αγγέλους. Στην όλη παρουσίαση βοήθησαν οι συνάδελφοι: Παναγιώτης Μπετσάκος, Θεοδώρα Γκουρτζούμη, Τζημόπουλος Ευάγγελος και Ματιάκη Ελπίδα. Συμμετείχαν και μαθητές του 1ου Λυκείου.
