Το κείμενο αποτελεί την εισήγηση του Ινστιτούτου Δίκαιης Μετάβασης Ελλάδας στo Διαδικτυακό Φόρουμ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και την Πράσινη Επιχειρηματικότητα που διοργάνωσε την Τετάρτη 3 Μαρτίου 2021 ο Όμιλος Ενεργών Νέων Φλώρινας και το Κέντρο Ευρωπαϊκής Πληροφόρησης- Europe Direct Δυτικής Μακεδονίας.
H Δυτική Μακεδονία και ειδικότερα οι περιοχές της Κοζάνης, της Πτολεμαίδας και της Φλώρινας είναι περιοχές που ήδη καλούνται σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα να αλλάξουν το παραγωγικό τους μοντέλο με σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις.
Σε αυτό το τοπίο δημιουργήθηκε το Ινστιτούτο Δίκαιης Μετάβασης Ελλάδας, μια προσπάθεια που ξεκίνησε τους τελευταίους μήνες από επιστήμονες που ζουν και εργάζονται στον τόπο, με στόχο, στα όρια πάντα των δυνατοτήτων μας, να έχουμε ενεργό ρόλο στις διαδικασίες της μετάβασης με την υλοποίηση επιστημονικών δραστηριοτήτων υποστήριξης της προσπάθειας των πληττόμενων περιοχών προς τον αναπτυξιακό μετασχηματισμό κατά την περίοδο της μετάβασης.
Η πορεία προς τον μετασχηματισμό είναι αδύνατο να γίνει χωρίς τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και του επιστημονικού δυναμικού της περιοχής.
Συμβαίνει αυτό μέχρι σήμερα; Όχι όσο πρέπει.
Από τη μία οι αδυναμίες που πολλές φορές δείχνει η τοπική κοινωνία, οι τοπικοί φορείς στην παραγωγή συγκεκριμένων προτάσεων και θέσεων στο σωστό χρόνο και από την άλλη η προσέγγιση από τα πάνω (top-down approach) που επιλέγεται πολλές φορές, δημιουργούν ένα κενό.
Και αυτό έχει ως αποτέλεσμα νέοι άνθρωποι, επιστήμονες της περιοχής, άνθρωποι με σπουδαίες επαγγελματικές εμπειρίες και ικανότητες να νιώθουν πως δεν μπορούν -και κυρίως δεν δικαιούνται- να συμμετέχουν στη διαδικασία αυτή.
Ενεργοποίηση τοπικών δυνάμεων
Η μετάβαση σε ένα νέο εθνικό ενεργειακό μοντέλο, αλλά και η ανάγκη μετασχηματισμού του αναπτυξιακού μοντέλου της Δυτικής Μακεδονίας ήταν γνωστή και αναμενόμενη εδώ και χρόνια. Εντούτοις, η αδράνεια της Πολιτείας, των τοπικών αρχών και φορέων, και της ΔΕΗ μας στέρησε το πλεονέκτημα του έγκαιρου σχεδιασμού και της ομαλής προσαρμογής στη νέα εποχή.
Τώρα έχουμε μπροστά μας ελάχιστο χρόνο, για την ακρίβεια η κλεψύδρα έχει αδειάσει και θα πρέπει να συντονιστούμε άμεσα και να κατανοήσουμε ότι οι εποχές έχουν αλλάξει και αυτά που ήταν αρκετά χθες, δεν μπορούν σήμερα να μας οδηγήσουν στην επόμενη μέρα.
Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της μετάβασης θα παίξει η ενεργοποίηση του ντόπιου ανθρώπινου δυναμικού. Αυτού που είναι κινητήριος δύναμη και πρέπει να αποτελέσει το βασικό μοχλό, αν θέλουμε να προχωρήσουμε στο μέλλον με αξιώσεις.
Η Δυτική Μακεδονία -περισσότερο από κάθε άλλη ίσως- περιφέρεια υποφέρει από την ανεργία, υποφέρει, όμως και από το λεγόμενο brain-drain.
Γιατί τα «δυνατά» μυαλά μας φεύγουν; Πως θα τα κρατήσουμε εδώ σε αυτό τον τόπο που τα έχει τόση ανάγκη; Πως θα αναμετρηθούμε με το μέλλον και τις προκλήσεις του;
Το μέλλον θα βρεθεί μπροστά μας πριν καλά-καλά το καταλάβουμε και είναι σημαντικό να είμαστε έτοιμοι και να εξοπλιστούμε εγκαίρως με τις δεξιότητες αυτές που θα μας βοηθήσουν να πλοηγηθούμε σε όλα αυτά που έρχονται.
Έως τώρα έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε με πολύ συγκεκριμένο τρόπο για τα όσα έρχονται και το κάτι παραπάνω φαίνεται πολύ δύσκολο, αλλά απ’ αυτό ορίζεται αυτό που αποκαλείται «αλφαβητισμός για το μέλλον» (futures literacy), ο τρόπος δηλαδή του να λειτουργείς με φαντασία και δημιουργικότητα και να ετοιμαστείς, να ετοιμαστούμε ως κοινωνία, για επιθυμητά και πιθανά σενάρια.
Η ταχύτητα με την οποία έρχονται οι εξελίξεις και ο αναδυόμενος ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης μας κάνει αν αντιληφθούμε ότι δεν υπάρχει μόνο μία εκδοχή για το μέλλον, αλλά πολλές και διαφορετικές που μπορούμε να τις επηρεάσουμε. Υπάρχουν δύο τρόποι, ο ένας αφορά τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και ο δεύτερος την αλλαγή στον τρόπο που λειτουργούμε καθημερινά.
Η πορεία προς την απολιγνιτοποίηση έφερε μπροστά μας ακόμα πιο νωρίς αυτά τα ζητήματα και απαιτείται τώρα η επιτάχυνση των διαδικασιών τόσο για να σκεφτούμε πιο μακριά, όσο για να αλλάξουμε την καθημερινότητά μας.
Κεντρική σημασία σε όλο αυτό θα έχει το να εμπλακεί συστηματικά, από τη βάση και σε όλα τα στάδια της λήψης αποφάσεων η κοινωνία των πολιτών και ιδιαιτέρως οι νέοι άνθρωποι, οι νέοι επιστήμονες. Αν δεν γίνει αυτό και οι τοπικές κοινωνίες μείνουν παρατηρητές σε αυτή τη διαδικασία, θα έχουμε αποτύχει συνολικά.
Επομένως, προτεραιότητα έχει αυτή τη στιγμή το ντόπιο ανθρώπινο επιστημονικό δυναμικό που θα καλλιεργήσει τις δεξιότητες αυτές που θα του επιτρέψουν να διεκδικήσει το μέλλον και φυσικά να επιλέξει τη Δυτική Μακεδονία ως τόπο που θα ζήσει και θα εργαστεί, προκειμένου σε λίγα χρόνια από τώρα να μην γίνουμε «κρανίου τόπος».
Λέμε ότι η αλλαγή δεν είναι πάντα πρόοδος, αλλά για την πρόοδο η αλλαγή είναι αναγκαία συνθήκη. Σε αυτό ακριβώς το σταυροδρόμι βρισκόμαστε τώρα που πρέπει να αλλάξουμε την κουλτούρα μας και τη ζωή μας συθέμελα.
Πανεπιστήμιο, επιστημονικές συλλογικότητες, μεμονωμένα άτομα θα πρέπει να κληθούν να καταθέσουν τις απόψεις και τις προτάσεις τους και να σκεφτούν «έξω από το κουτί» για έναν κόσμο που αλλάζει, αξιοποιώντας συμμετοχικές προσεγγίσεις και καινούργια εργαλεία.
Πράσινη επιχειρηματικότητα και καινοτομία
Όσο απλός και λογικός ακούγεται ως όρος, άλλο τόσο δύσκολο είναι στην επιχειρηματική πράξη να επιχειρείς πράσινα.
Στην περιφέρεια μας με πολύ χαμηλό βαθμό πράσινης καινοτομίας, αλλά και εφαρμογής σε προϊόντα και υπηρεσίες, με βάση το λιγνιτικό μοντέλο των προηγούμενων ετών, αλλά και την συζήτηση που έχει ανοίξει με το ΣΔΑΜ, η πλειοψηφία των κατοίκων φαίνεται να θεωρεί ως πράσινη επιχειρηματικότητα, μόνο τις δράσεις ΑΠΕ και κυρίως αυτές των φωτοβολταϊκών και των ανεμογεννητριών, ίσως και κάποιες άλλες μορφές, όπως η μπαταρίες ενέργειας ή το υδρογόνο που συζητιούνται στο επίπεδο προγραμματισμού που βρισκόμαστε. Αυτές μάλιστα οι επενδύσεις θεωρούνται ως μεγάλης έντασης και αφορούν σε μη αποδοτικές ως προς την απασχόληση ανθρώπινου δυναμικού.
Έχει τονιστεί από κάποιες πλευρές, το επισημαίνουμε και ως Ινστιτούτο Δίκαιης Μετάβασης Ελλάδας:
Είναι σαφέστατα λάθος η μεγάλη κουβέντα να αφορά στην ενεργειακή και μόνο κατεύθυνση και να μένει ως μακρινό συγγενής της, ο όποιος άλλος τομέας με μοναδική εξαίρεση την μεταποίηση των τοπικών τροφίμων, στη λογική της ποιοτικής αγροδιατροφής.
Οι δύο αυτοί πυλώνες πρέπει να υποστηρίζονται σαφέστατα από δω και πέρα στοχευμένα και με ειδικά κίνητρα, ως αιχμή της Μετάβασης και ως μοντέλο που προσομοιώνει στα χαρακτηριστικά και στην βιομηχανική – επαγγελματική κουλτούρα της περιοχής.
Μονοκαλλιέργεια σε ΑΠΕ σε συντριπτικά ποσοστά έναντι λοιπών τομέων ή κλάδων, ενώ δείχνει ως εξειδίκευση, ενδεχομένως και έξυπνη, δεν μπορεί να στηρίξει το βασικό στόχο της συγκράτησης του πληθυσμού για παραμονή με στοιχειώδη ποιότητα ζωής.
Άποψη μας είναι πως σε πολλά σημεία των επίσημων κειμένων καλλιεργείται προσδοκία για επενδύσεις στον τουρισμό και άλλες υπηρεσίες του τριτογενή, που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.
Ολοκληρώνω επαναλαμβάνοντας πως ακόμη και μακροχρόνια έμπειροι επιστήμονες της περιοχής, από το δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, δεν συμμετέχουν για να συμβάλλουν σε μια σειρά μελετών, εμπειρογνωμοσυνών και εκθέσεων της περιόδου στρατηγικού σχεδιασμού και έχουν περιοριστεί στο ρόλο των stakeholders που καλούνται να συμπληρώνουν ερωτηματολόγια και πεδία σε διαμορφωμένα κείμενα που βλέπουν την ΠΔΜ, από πάνω και εκ του μακρόθεν και όχι από μέσα και εκ του σύνεγγυς…
Ας το αλλάξουμε στην πράξη!
*Ο Γιάννης Κωσταρέλλας είναι επαγγελματίας στον τομέα της επικοινωνίας με background στα οικονομικά και μεταπτυχιακές σπουδές στα πληροφοριακά συστήματα (Msc Information Systems, University of Brighton).
** Το Ινστιτούτο Δίκαιης Μετάβασης Ελλάδας – ΙΔΜΕλ (Just Transition Institute Greece – JTIG) είναι μία μη κερδοσκοπική αστική εταιρία με κύριο στόχο την υλοποίηση επιστημονικών δραστηριοτήτων υποστήριξης της προσπάθειας των πληττόμενων περιοχών προς τον αναπτυξιακό μετασχηματισμό κατά την περίοδο της μεταλιγνιτικής μετάβασης. Ιδρύθηκε το 2020 στην Κοζάνη από πρόσωπα που ζουν και δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας. Τα τακτικά και μη μέλη του Ινστιτούτου μαζί με τα επίτιμα μέλη του επιθυμούν να συμμετέχουν ενεργά στην διαμόρφωση της κοινωνικής, περιβαλλοντικής και οικονομικής προοπτικής των περιοχών που πλήττονται, για ένα βιώσιμο μέλλον την περίοδο της μεταλιγνιτικής μετάβασης και μετά από αυτή.
