Το αμπέλι έχει κατά τους παλαιοντολόγους, προϊστορία πολλών εκατομμυρίων χρόνων, καθώς πριν από την εποχή των μεγάλων παγετώνων υπήρχαν αμπέλια ακόμα και στις σημερινές πολικές περιοχές. Μετά τους παγετώνες, η άμπελος περιορίστηκε σε περιοχές με ευνοϊκότερο κλίμα, όπως στην ευρύτερη περιοχή του νοτίου Καυκάσου, μεταξύ Εύξεινου Πόντου, Κασπίας θάλασσας και Μεσοποταμίας. Οι περιοχές αυτές, όπου γεννήθηκε το είδος Άμπελος η οινοφόρος (Vitis vinifera), που σχεδόν αποκλειστικά καλλιεργείται σήμερα, θεωρούνται οι κοιτίδες της αμπελουργίας και του κρασιού.
Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο θεός Διόνυσος «φανέρωσε» στους ανθρώπους το κρασί μέσω του βασιλιά της Αιτωλίας, Οινέα. Ο Στάφυλος, ένας από τους βοσκούς του Οινέα καθώς έβοσκε τα κοπάδια του, παρατήρησε ότι μια κατσίκα τρώγοντας τους καρπούς κάποιου φυτού γινόταν πιο ζωηρή. Ο Στάφυλος πήρε τότε τον καρπό και τον έδειξε στο βασιλιά Οινέα ο οποίος έστυψε τους καρπούς και απόλαυσε τον χυμό τους. Έτσι, στον καρπό έδωσε το όνομα του βοσκού (Στάφυλος-σταφύλι) και στο χυμό το δικό του (Οινέας-οίνος).
Η τέχνη της αμπελουργίας εικάζεται ότι ξεκίνησε γύρω στο 5000 π.Χ. Η καλλιέργεια της αμπέλου στην αρχαία Ελλάδα ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη, όχι μόνο στην Αθήνα και την Πελοπόννησο, αλλά και στα νησιά, στη Μακεδονία και τη Θράκη. Ωστόσο, τα πρώτα δείγματα αμπελοκαλλιέργειας βρέθηκαν στις Κρηνίδες της Καβάλας, όπου βρέθηκαν σπόροι σταφυλιού, που ανάγονται στα τέλη της προϊστορικής περιόδου. Ως πρώτη αμπελουργική περιοχή στην Ελλάδα θεωρούνται οι Φίλιπποι στην ανατολική Μακεδονία ήδη από την περίοδο 2800-2200 π.Χ.
Οι αρχαίοι Έλληνες έπιναν το κρασί τους με διάφορους τρόπους, αλλά γενικός κανόνας ήταν η ανάμειξη του κρασιού με νερό σε αναλογία συνήθως ένα προς τρία (ένα μέρος οίνου προς τρία μέρη νερού), ενώ η πόση ανέρωτου οίνου θεωρούνταν βαρβαρότητα. Η ονομασία κρασί λοιπόν, που χρησιμοποιείται σήμερα, προέρχεται από τη λέξη κράσις, δηλαδή ανάμειξη.
Η Δυτική Μακεδονία είναι μία από τις πιο γνωστές οινοπαραγωγικές περιοχές της χώρας μας. Η «Διαδροµή του Κρασιού των Λιµνών», που ονομάστηκε έτσι λόγω του υγρού στοιχείου της περιοχής (Αλιάκμονας, λίμνη Πολύφυτου, λίμνη των Πετρών, λίμνη της Καστοριάς, Βεγορίτιδα) είναι μία από τις πιο γνωστές «διαδρομές » κρασιού της βόρειας Ελλάδας. Εδώ παράγονται οι τοπικοί οίνοι ΠΟΠ Αμυνταίου (Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης), ΠΓΕ Κοζάνη (Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη), ΠΓΕ Σιάτιστα, ΠΓΕ Βελβεντό, ΠΓΕ Φλώρινα, ΠΓΕ Γρεβενά, ΠΓΕ Καστοριά.
Στην περιφερειακή ενότητα Κοζάνης το μεγαλύτερο οινικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιοχή της Σιάτιστας και του Βελβεντού. Στη Σιάτιστα, που υπήρξε σημαντική οινοπαραγωγική περιοχή, παράγεται το φημισμένο και βραβευμένο λιαστό κρασί (ηλιαστό, από τη λέξη ήλιος) που είναι ερυθρό ή ερυθρωπό, έντονα αρωματικό και γλυκό. Στη Σιάτιστα επίσης παράγονται λευκά, ροζέ και ερυθρά κρασιά από τις ποικιλίες Μπατίκι, Ξινόμαυρο, Πρικνάδι, Μοσχόμαυρο, Χονδρόμαυρο, Merlot, Cabernet Sauvignon κ.α. Στον Βελβεντό, το ηπειρωτικό κλίμα σε συνδυασμό με τη γειτνίαση με τη λίμνη Πολύφυτου δίνουν αρωματικά λευκά, φρουτώδη ροζέ και βαθυκόκκινα ερυθρά κρασιά. Οι ποικιλίες που καλλιεργούνται είναι: Ροδίτης, Chardonnay, Μπατίκι, Ξινόµαυρο, Μοσχόµαυρο, Merlot, Cabernet Sauvignon κ.α. Τα τελευταία χρόνια επανακαλλιεργείται η τοπική ποικιλία της περιοχής Τσαπουρνάκος.
Στο οροπέδιο του Αμυνταίου με μέσο υψόμετρο στα 600 μ. καλλιεργείται η πασίγνωστη ερυθρή ποικιλία της βόρειας Ελλάδας, το Ξινόμαυρο, από το οποίο παράγεται το μοναδικό ελληνικό ροζέ κρασί Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ Αμυνταίου) αλλά και ένας από τους δύο αφρώδεις της Ελλάδας (ο δεύτερος είναι ο λευκός αφρώδης οίνος ΠΟΠ Ζίτσα). Στην ευρύτερη περιοχή της Φλώρινας καλλιεργούνται επίσης οι ποικιλίες Ροδίτης, Ασύρτικο, Μαλαγουζιά, Syrah, Merlot , Sauvignon Blanc, Chardonnay κ.α.
Στην περιοχή των Γρεβενών το οινικό ενδιαφέρον εντοπίζεται κυρίως στις δημοτικές ενότητες Ζιάκα και Γρεβενών ενώ στην Καστοριά στις δημοτικές ενότητες Βιτσίου και Αγίας Τριάδας του δήμου Καστοριάς. (συνεχίζεται…)
Η Βούλα Αγραφιώτη είναι M.Sc. Γεωπόνος Επιστήμης και Τεχνολογίας τροφίμων Α.Π.Θ., Πιστοποιημένη Εκπαιδευτής ΕΦΕΤ
