Η στήριξη από το Ευρωπαικό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης «θα βασίζεται στην κατάρτιση Εδαφικών Σχεδίων Δίκαιης Μετάβασης τα οποία θα καλύπτουν ένα ή περισσότερα επηρεαζόμενα εδάφη που να αντιστοιχούν στις εδαφικές μονάδες επιπέδου 3 της κοινής ονοματολογίας των εδαφικών στατιστικών μονάδων («περιφέρειες επιπέδου NUTS 3»), ή σε τμήματα αυτών και θα προγραμματιστεί στο πλαίσιο μίας ή περισσότερων προτεραιοτήτων, είτε σε προγράμματα που επίσης στηρίζονται από το ΕΤΠΑ, το ΕΚΤ+ ή το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης ή σε ένα ειδικό πρόγραμμα του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης (περίπτωση του Ελληνικού Συμφώνου Εταιρικής Σχέσης 2021-2027)».
Τα Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης θα πρέπει:
- να παρέχουν μια συνοπτική περιγραφή της διαδικασίας μετάβασης έως το 2030, σύμφωνα με τα Εθνικά Σχέδια για την Ενέργεια και το Κλίμα, στη συνέχεια,
- να προσδιορίζουν τα εδάφη στα οποία θα πρέπει να επικεντρώνεται η στήριξη του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης έχοντας υπόψη ότι οι πόροι θα διατίθενται σε «εδάφη που επηρεάζονται περισσότερο με βάση τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις που απορρέουν από τη μετάβαση, ιδίως ως προς τις αναμενόμενες απώλειες θέσεων εργασίας στην παραγωγή και χρήση ορυκτών καυσίμων και τις ανάγκες μετασχηματισμού των παραγωγικών διεργασιών βιομηχανικών εγκαταστάσεων με τη μεγαλύτερη ένταση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου», ακολούθως,
- να προσδιορίζουν για καθένα από τα εδάφη αυτά τις κοινωνικές, τις οικονομικές και τις περιβαλλοντικές προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν καθώς και να παρέχουν λεπτομερή στοιχεία για τις ανάγκες οικονομικής διαφοροποίησης, απόκτησης νέων δεξιοτήτων και περιβαλλοντικής αποκατάστασης, ανάλογα με την περίπτωση, και τέλος,
- να περιγράφουν τις ειδικές δράσεις που θα πρέπει να αναληφθούν για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας, ιδίως όσον αφορά στη μετατροπή ή στο κλείσιμο εγκαταστάσεων που σχετίζονται με την παραγωγή ορυκτών καυσίμων ή με άλλες δραστηριότητες έντασης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που θα πρέπει να λάβουν στήριξη.
Η Επιτροπή θα εγκρίνει τα Εδαφικά Σχέδια και το Πρόγραμμα μόνον όταν η ταυτοποίηση των εδαφών που επηρεάζονται αρνητικά σε μεγαλύτερο βαθμό από τη διαδικασία μετάβασης αιτιολογείται δεόντως σύμφωνα με τα ανωτέρω και συνάδει με το εκάστοτε Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα.
Με σκοπό την καλύτερη δυνατή προετοιμασία των Εδαφικών Σχεδίων Δίκαιης Μετάβασης, η Τεχνική Γραμματεία ΣΔΑΜ, με την υποστήριξη της Ομάδας Συμβούλων, προσέγγισε το περιεχόμενό τους σύμφωνα με τις ανωτέρω κανονιστικές απαιτήσεις αλλά και σύμφωνα με τις προαναφερθείσες συστάσεις για την Ελλάδα. Την παρούσα περίοδο ολοκληρώνεται η επεξεργασία προσχεδίων Εδαφικών Σχεδίων τα οποία θα τεθούν προς συζήτηση στη Συντονιστική Επιτροπή προκειμένου, ακολούθως, να υποβληθούν σε στοχευμένη διαβούλευση – επεξεργασία στο πλαίσιο της εταιρικής σχέσης.
- Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης 2021-2027
Μετά από απόφαση14 της Κυβερνητικής Επιτροπής, η Ελλάδα θα καταρτίσει ένα αυτόνομο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης 2021-2027 στο οποίο θα ενσωματωθούν τα Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης Κοζάνης-Φλώρινας και Δήμου Μεγαλόπολης καθώς και το Εδαφικό Σχέδιο Νήσων Αιγαίου και Κρήτης.
Η αναμενόμενη συνδρομή από την Ε.Ε. όπως αποτυπώνεται στο σχέδιο ΕΣΠΑ 2021-2027, ανέρχεται σε 743.108.456 ευρώ, ως εξής: 281.000.000 από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και 462.108.456 από μόχλευση πόρων ΕΚΤ+ και ΕΤΠΑ με πολλαπλασιαστή 1,64. Περαιτέρω στήριξη θα παρέχεται από το νέο Χρηματοδοτικό Προσωρινό Μέσο Ανάκαμψης, Next Generation EU (NGEU) και ειδικότερα από τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Recovery and Resilience Facility/ RRF) και την πρωτοβουλία REACT-EU. Σύμφωνα με τους αρχικούς υπολογισμούς του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων, το ποσό για την Ελλάδα που θα προέλθει από τους επιπλέον πόρους NGEU για το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης θα κυμαίνεται μεταξύ 430 και 480 εκ ευρώ.
Η έγκριση των Εδαφικών Σχεδίων και του Επιχειρησιακού Προγράμματος θα επιτρέψει τη στήριξη όχι μόνο από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, αλλά και από τους άλλους δυο πυλώνες του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης (Invest EU, δανειακές διευκολύνσεις Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων). Σημειώνεται ότι σύμφωνα με το –υπό υιοθέτηση- κανονιστικό πλαίσιο της Ε.Ε. για την περίοδο 2021-2027, οι πυλώνες αυτοί του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης μπορεί να έχουν ευρύτερο γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής από ό,τι το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και να στηρίζουν όχι μόνο τις επενδύσεις στα εδάφη υπό μετάβαση, αλλά και εκτός των εν λόγω εδαφών, υπό την προϋπόθεση ότι οι επενδύσεις αυτές θα είναι καίριας σημασίας για τη μετάβαση των εν λόγω εδαφών στην κλιματική ουδετερότητα.
Για την κάλυψη τυχόν χρηματοδοτικού κενού, εκτός από τους πυλώνες αυτούς, θα αξιοποιηθούν οι δυνατότητες του Ταμείου Ανάκαμψης καθώς και του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης. Στο πλαίσιο αυτό, βρίσκονται σε εξέλιξη συζητήσεις με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων για την κατάρτιση Μνημονίου Κατανόησης και Συνεργασίας αναφορικά με την παροχή δανειακής διευκόλυνσης στους παρακάτω τομείς: ενέργεια και μεταφορές, τηλεθέρμανση, πράσινη κινητικότητα, έξυπνη διαχείριση απορριμμάτων, μέτρα και δράσεις καθαρής ενέργειας και βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας στον κτιριακό τομέα, στήριξη της μετάβασης στην κυκλική οικονομία αποκαταστάσεις εδαφών, κοινωνικές υποδομές.
Σημειώνεται ότι σύμφωνα με την τροπολογία που ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 17 Σεπτεμβρίου 2020, η κατανομή των χρηματοδοτικών μέσων του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης θα πρέπει να εστιάζεται στις πλέον θιγόμενες περιοχές και να αποτυπώνει την ικανότητα των κρατών-μελών να χρηματοδοτήσουν τις απαραίτητες επενδύσεις, ώστε να ανταπεξέλθουν στη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα, με ιδιαίτερη προσοχή στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές, τις εξόχως απόκεντρες περιοχές, τις ορεινές, νησιωτικές, αραιοκατοικημένες, αγροτικές, απομακρυσμένες και γεωγραφικά μειονεκτούσες περιοχές των οποίων ο μικρός πληθυσμός καθιστά πιο δύσκολη την εφαρμογή της μετάβασης της ενέργειας προς την κλιματική ουδετερότητα, και λαμβάνοντας υπόψη την αρχική θέση κάθε κράτου-μέλους.
Ειδικότερα, το Άρθρο 3 της πρότασης Κανονισμού για τη θέσπιση του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης αναφέρει ότι τα νησιά και οι απομονωμένες περιοχές δύναται να λάβουν, το κάθε ένα από τα δύο, 1% του συνόλου των κονδυλίων που προορίζονται για τη χώρα από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης.
Ως εκ τούτου, γίνεται αντιληπτό ότι η χρηματοδότηση των νήσων από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης αναμένεται να είναι περιορισμένη συγκριτικά με τις περιοχές της Δ. Μακεδονίας και Μεγαλόπολης, αναγνωρίζοντας παράλληλα και την έντονη νησιωτικότητα της Ελλάδας. Συνεπώς, η ολοκλήρωση της πράσινης μετάβασης για τις νήσους απαιτεί σημαντική μόχλευση μέσω της αξιοποίησης συμπληρωματικών κονδυλίων από τα λοιπά εθνικά και ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα.
Στο πλαίσιο αυτό, το εδαφικό σχέδιο των νήσων θα μπορούσε να προδιαγράφει πρωτοβουλίες που αφορούν τόσο στην παραγωγή, όσο και στην κατανάλωση ενέργειας, ενδεικτικά για θέρμανση και ψύξη για οικιακούς και εμπορικούς καταναλωτές, αλλά και για το δημόσιο τομέα, στην κατανάλωση ενέργειας από τη βιομηχανία, στις μεταφορές εντός των νησιών και στις μεταφορές από και προς τα νησιά. Προς αυτή την κατεύθυνση, ενδεικτικές δράσεις αφορούν στην ανάπτυξη υβριδικών συστημάτων παραγωγής και αποθήκευσης ενέργειας και περαιτέρω διασύνδεσης των νησιωτικών περιοχών με το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας της ηπειρωτικής χώρας, η οποία επιπλέον θα επιτρέψει την ισορροπημένη αξιοποίηση του σημαντικού δυναμικού των ΑΠΕ σε αυτές τις περιοχές. Για την ενίσχυση της διείσδυσης των ΑΠΕ θα πρέπει να αξιοποιούνται καινοτόμες τεχνολογίες προκειμένου οι σχετικές επενδύσεις να καθίστανται βιώσιμες. Πέραν της παραγωγής ενέργειας, επιπλέον παρεμβάσεις θα μπορούσαν να αφορούν σε υποδομές ηλεκτροκίνησης και ενίσχυσης του δικτύου ποδηλατοδρόμων, σε παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας σε κτήρια, σε δράσεις κυκλικής οικονομίας, κτλ.
Τέλος, σημειώνεται ότι η στρατηγική του νέου Επιχειρησιακού Προγράμματος θα λειτουργήσει συμπληρωματικά με τα προγράμματα του Συμφώνου Εταιρικής Σχέσης για το ΕΣΠΑ 2021-2027 και τους λοιπούς εθνικούς αναπτυξιακούς μηχανισμούς.
