«The young physician starts life with twenty drugs for each disease,
and the old physician ends life with one drug for twenty diseases»
Sir Willima Osler 1849-1919, (θεωρείται ο Ιπποκράτης της πιο σύγχρονης εποχής)
Σοβαρά προβλήματα που έχουν σχέση με την υγεία (όπως π. χ. ο κορωνοϊός), συνήθως αποτελούν θέμα καθημερινών και ατελείωτων συζητήσεων μεταξύ των πολιτών, των μέσων μαζικής ενημέρωσης , και όχι μόνο. Με την πολυφαρμακία όμως, ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους, που ουσιαστικά είναι μια πανδημία της εποχής μας, με καταστρεπτικές συνέπειες σε ορισμένες περιπτώσεις, σχεδόν δεν ασχολείται κανένας. Η πολυφαρμακία σε ορισμένες περιπτώσεις δυνατόν να έχει αρνητικές συνέπειες στην υγεία μας. Αυτό συμβαίνει γιατί όλα τα φάρμακα έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες (το όνομα φάρμακο δεν απέχει και πολύ από το φαρμάκι), ενώ συγχρόνως δυνατόν να υπάρχει και αλληλοεπίδραση μεταξύ των διαφόρων φαρμάκων (drug-drug interaction), δηλαδή όταν δυο ή περισσότερα φάρμακα χορηγούνται συγχρόνως, το ένα δυνατόν να επηρεάζει τη δράση του άλλου. Το φαινόμενο να χορηγούνται φάρμακα για να αντιμετωπιστούν ανεπιθύμητες ενέργειες άλλου φαρμάκου δεν είναι και τόσο σπάνιο. Αυτό φυσικά έχει ως συνέπεια να επηρεάζεται η ποιότητα της ζωής του ασθενούς δυσμενώς και σε ορισμένες περιπτώσεις να απειλείται και η ίδια η ζωή του.
Σε μια μελέτη που είχε δημοσιευθεί στο περιοδικό BMC Geriatrics (Sheikh-Taha και συνεργάτες), όπου καρδιοπαθείς ασθενείς 65 ετών και άνω, είχαν νοσηλευθεί σε νοσοκομείο, είχε παρατηρηθεί ότι η συχνότητα πολυφαρμακίας (πέντε ή περισσότερα φάρμακα) ήταν 95%, ενώ το 69% των ασθενών ελάμβανε πάνω από δέκα φάρμακα. Στο 75% αυτών των ασθενών υπήρχε πιθανότητα για αλληλοεπίδραση φαρμάκων καθώς και ανεπιθύμητες ενέργειες από τα φάρμακα. Στο 90% των ασθενών που είχαν παρατηρηθεί ανεπιθύμητες ενέργειες υπήρχε πολυφαρμακία. Η πιθανότητα για αλληλοεπίδραση φαρμάκων είναι 70% αν ο ασθενής λαμβάνει πέντε ή περισσότερα φάρμακα, ενώ η πιθανότητα για ανεπιθύμητες ενέργειες είναι 82% αν α ασθενής λαμβάνει επτά ή περισσότερα φάρμακα. Ηλικιωμένοι καρδιοπαθείς ασθενείς κατά μέσο όρο ελάμβαναν έντεκα φάρμακα.
Φυσικά τα φάρμακα χορηγούνται γιατί ηλικιωμένοι ασθενείς πάσχουν από πολλά νοσήματα συγχρόνως. Καρδιακή ανεπάρκεια, στεφανιαία νόσος, καρκίνος, σακχαρώδης διαβήτης, αρτηριακή υπέρταση, νόσος του Alzheimer, aαναπνευστική ανεπάρκεια, αρθροπάθεια, αναιμία, κατάθλιψη, μεταξύ άλλων, δεν είναι σπάνια να συνυπάρχουν στους ηλικιωμένους. Η πολυνοσηρότητα στους ηλικιωμένους, εκτός των άλλων, οφείλεται και στην πρόοδο της Ιατρικής, χάρις της οποίας οι άνθρωποι ζουν περισσότερα χρόνια, χωρίς όμως να θεραπεύoνται πλήρως, δηλαδή ζουν με την αρρώστια τους. Σε ηλικιωμένα άτομα παρατηρούνται πιο συχνά ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων, γιατί με την πάροδο της ηλικίας ελαττώνεται ο μεταβολισμός και η αποβολή αυτών από τον οργανισμό, με αποτέλεσμα να αυξάνουν τα επίπεδα του φαρμάκου στο αίμα. Επιπλέον, ηλικιωμένα άτομα με πολυφαρμακία, σε ορισμένες περιπτώσεις, αδυνατούν να λάβουν τα φάρμακα ακριβώς όπως τα συνέστησε ο ιατρός και είναι δυνατόν να μπερδεύουν τις δόσεις.
Στην πολυνοσηρότητα, εκτός από την αλληλοεπίδραση φαρμάκων, υπάρχει και αλληλοεπίδραση μεταξύ των νόσων. Φυσιολογικά υπάρχει αλληλοεπίδραση μεταξύ των διαφόρων οργάνων, η οποία συμβάλει στην ομοιόσταση του οργανισμού. Σε παθολογικές όμως καταστάσεις, αυτή η αλληλοεπίδραση, δυνατόν να είναι δυσμενής γιατί όταν ένα όργανο νοσεί επηρεάζει δυσμενώς τη λειτουργία και άλλων οργάνων.
Φυσικά γεννάται το ερώτημα πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε καλύτερα αυτό το πρόβλημα. Εδώ πρέπει να έχουμε υπόψη ότι σε πολύπλοκα θέματα δεν υπάρχουν απλές και εύκολες λύσεις και ότι «το τέλειο δυνατόν να είναι εχθρός του καλού». Σ ’αυτές τις περιπτώσεις δεν ψάχνουμε να βρούμε το ιδανικό, αλλά το εφικτό. Κατά τη χορήγηση των φαρμάκων, σφάλμα δυνατόν να συμβεί σε τρία διαφορετικά επίπεδα. Αυτό μπορεί να γίνει από τον ιατρό που συνταγογραφεί, από το φαρμακοποιό που δίνει το φάρμακο και από τον ασθενή που το λαμβάνει. Ο ιατρός είναι δυνατόν να δώσει λάθος φάρμακο ή λάθος δόση φαρμάκου, ιδιαίτερα αν δεν ελέγξει λεπτομερώς όλα τα φάρμακα που λαμβάνει ο ασθενής όταν συνταγογραφεί. Σ ’αυτή την περίπτωση, είναι δυνατόν να δώσει φάρμακο που ήδη λαμβάνει ο ασθενής με διαφορετικό όνομα (σχεδόν όλα τα φάρμακα κυκλοφορούν με διαφορετικά ονόματα) ή να δώσει φάρμακο που επηρεάζει τη δράση άλλων φαρμάκων που ήδη λαμβάνει ο ασθενής (αλληλοεπίδραση φαρμάκων). Γι’ αυτό το λόγο, όταν επισκεπτόμαστε τον ιατρό, είναι απαραίτητο να θέτουμε υπόψη του όλα τα φάρμακα που λαμβάνουμε. Στον ιατρό επίσης πρέπει να θέτουμε υπόψη φάρμακα που θεωρούμε «αθώα», π.χ. βιταμίνες, αναλγητικά, αντιφλεγμονώδη, μεταξύ άλλων, καθώς και φάρμακα που δεν λαμβάνουμε σε καθημερινή βάση. Το ίδιο ισχύει και όταν πάμε στο φαρμακοποιό για να μας δώσει φάρμακο χωρίς συνταγή ιατρού, γεγονός όχι ασυνήθιστο στην Ελλάδα.
Αρκετές φορές, δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί πλήρης αντιμετώπιση όλων των νοσημάτων. που έχει ο ασθενής. Σήμερα οι κατευθυντήριες οδηγίες συνήθως απευθύνονται σε ασθενή που έχει μια νόσο και όχι σε ασθενείς με πολυνοσηρότητα. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις απαιτείται γνώση των παθοφυσιολογικών μηχανισμών των νόσων, καθώς και γνώση της δράσης και της αλληλοεπίδρασης των διαφόρων φαρμάκων. Μόνο με αυτό τον τρόπο, ο έμπειρος ιατρός με κοινή λογική θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τον ασθενή με πολυνοσηρότητα. Φυσικά ο ασθενής πρέπει να αντιμετωπίζεται ως σύνολο και όχι ως μια μεμονωμένη νόσο και η θεραπεία πάντα πρέπει να εξατομικεύεται. Ο ιατρός πρέπει να επιδιώκει το εφικτό και όχι το ιδανικό (σε ασθενείς με πολύπλοκα προβλήματα συνήθως δεν υπάρχει ιδανική λύση)και να ενημερώνει τον ασθενή για τα προβλήματα που έχει και πως θα τα αντιμετωπίσει. Δεν πρέπει να ξεχνά πως ορισμένες φορές στην προσπάθειά του να κάνει καλό ,δυνατόν να βλάψει. Εδώ ισχύει απόλυτα και περισσότερο από κάθε άλλη περίπτωση το «ωφελέειν ή μη βλάπτειν » που είχε επισημάνει ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης πριν δυόμισι χιλιάδες χρόνια περίπου, δηλαδή, αν δεν μπορείς να ωφελήσεις τουλάχιστο μη βλάπτεις.
*Konstantinos Dean Boudoulas MD, Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine, Section Head Interventional Cardiology, Director Cardiac Catheterization Laboratories, The Ohio State University, Columbus Ohio, USA. Harisios K. Boudoulas MD, PhD, PhD Hon. Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine and Pharmacy (emeritus), The Ohio State University, Columbus Ohio USA, Honorary Professor, Academician (an. mem.)
