Στα σύνορα της Ρωσίας με την ΕΕ, υπάρχει μια μικρή περιοχή της Εσθονίας με την ονομασία Ida Viru, που ζει το δικό της γολγοθά. Για περισσότερα από 100 χρόνια η οικονομία των 143χιλιάδων κατοίκων βασιζόταν αποκλειστικά στην εξόρυξη σχιστόλιθου πετρελαίου (oil shale) και τη καύση του για την παραγωγή κυρίως ηλεκτρικής ενέργειας. Την τελευταία εικοσαετία όμως οι συνθήκες οδήγησαν στην μείωση της χρήσης του με αποτέλεσμα χιλιάδες άνθρωποι να χάσουν τις δουλείες του και να εγκαταλείψουν την περιοχή. Ενδεικτικά, στην πόλη Kiviõli, επίκεντρο της εξόρυξης, λίγο πριν την αλλαγή του αιώνα ζούσαν 20.000 άνθρωποι και σήμερα λίγο περισσότεροι από 5.000.
Σήμερα λοιπόν βρίσκονται στη μεγάλη πρόκληση να αντιστρέψουν αυτή την κατάσταση. Μέχρι εδώ είναι βέβαιο πως οι κάτοικοι της Κοζάνης, της Πτολεμαίδας της Φλώρινας και της Μεγαλόπολης έχουν ήδη βρει πολλές ομοιότητες ανάμεσα στο Ida Viru και στη Δυτική Μακεδονία.
Κάπου εδώ όμως σταματούν.
Η τοπική κοινότητα και οι αρχές του Ida Viru αποφάσισαν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια του και να μην περιμένουν απλώς το σβήσιμο της περιοχής τους από το χάρτη.
Στο Kiviõli, για πολλά χρόνια η τέφρα συγκεντρωνόταν σε μεγάλους λόφους. Δύο νεαρά παιδιά από την περιοχή, που έψαχναν να βρουν τρόπους να αλλάξουν την καθημερινότητα τους, στο λόφο αυτό, σύμβολο του περιβαλλοντικού προβλήματος της περιοχής, είδαν το μέλλον. Οραματίστηκαν έναν χώρο για νέους, ένα μεγάλο πάρκο περιπέτειας. Έπεισαν τον τοπικό Δήμο να ζητήσει το χώρο από την κυβέρνηση και τον μετέτρεψαν σε ένα υπερσύγχρονο χώρο, που φιλοξενεί 30-40χιλ. επισκέπτες ετησίως με πίστα για σκι, πίστα για αγώνες ποδηλάτων και μηχανών και μια σειρά δραστηριοτήτων με επίκεντρο οικογένειες, παιδιά και νέους ανθρώπους. Το «σύμβολο» του χθες έγινε φάρος για το μέλλον.
Λίγα χιλιόμετρα μακριά το Μουσείο Εξόρυξης είναι εκεί για να θυμίζει την περήφανη κληρονομιά των κατοίκων της περιοχής. Ένα μουσείο που σέβεται την ιστορία των ανθρώπων που για δεκαετίες «ευθύνονταν» για την παραγωγή του ρεύματος της χώρας και σήμερα επισκέπτονται χιλιάδες επισκέπτες ετησίως.
Την ίδια στιγμή που οι επισκέπτες της περιοχής βλέπουν το παρελθόν της περιοχής, οι τοπικές αρχές και φορείς βρίσκονται σε αναζήτηση επενδύσεων. Σε χρόνο dt υλοποιήθηκαν πολλά μικρά βιομηχανικά πάρκα και οι επενδύσεις ξεκίνησαν.
Σε αυτό βοήθησε σίγουρα και η γεωγραφική θέση της περιοχής και πιθανότατα η πολιτική βούληση να στηριχθεί η περιοχή λόγω της γειτνίασης της με τη Ρωσία.
Το εμβληματικό νέο project της περιοχής δεν είναι άλλο από την επένδυση άνω των 100εκ. ευρώ της καναδικής εταιρείας NEO για δημιουργία μαγνητών για ηλεκτρικά οχήματα. Η Κίνα παράγει σήμερα το 95% των μαγνητών της ΕΕ και αυτό δεν μπορεί να είναι βιώσιμο, συνεπώς η ευκαιρία ήταν εκεί. Οι άνθρωποι της ΝΕΟ επέλεξαν κατά δήλωση τους το Ida Viru εξαιτίας της ύπαρξης προσωπικού με βιομηχανικό υπόβαθρο, την ισχυρή στήριξη των τοπικών αρχών και τη διαθεσιμότητα ενέργειας. Το τρίπτυχο της επιτυχίας που θα πρέπει να μας προβληματίσει…
Ταυτόχρονα όμως οι εταιρείες παραγωγής ρεύματος από πετρέλαιο σχιστολίθου δεν έμειναν με σταυρωμένα χέρια αποδεχόμενες την «ήττα τους». Βλέποντας τη μείωση της συμμετοχή του πετρελαίου στο ενεργειακό μίγμα αποφάσισαν να επενδύσουν στην παραγωγής ενέργειας από πλαστικό και σκουπίδια και στην παραγωγή πρώτων υλών για άλλες βιομηχανίες.
Σύμμαχος τους το τοπικό Πανεπιστήμιο, απόλυτα συνδεδεμένο με τις επιχειρήσεις της περιοχής και την εκπαίδευση νέων μηχανολόγων μηχανικών σε νέα αντικείμενα με τη χρήση νέων τεχνολογιών.
Οι πρωτοβουλίες για την αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου της περιοχής δεν σταματούν εκεί. Η επανακατάρτιση των ανθρώπων που έχασαν τη δουλειά τους γίνεται πλέον με εξατομικευμένα προγράμματα ανάλογα με τις ατομικές τους ανάγκες και τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Παράλληλα ο τοπικός οργανισμός απασχόλησης επιχορηγεί για ένα διάστημα τους απολυμένους, που θα ξαναβρούν εργασία στην περιοχή (και δεν θα κάνουν χρήση άλλων επιδομάτων) με ένα ποσό περίπου 1000 ευρώ αναγνωρίζοντας πως οι νέες δουλειές τους δεν θα μπορούν να πληρώσουν το ίδιο με τις παλιές στην εξόρυξη και μη θέλοντας το επίδομα ανεργίας να είναι αντικίνητρο στην εύρεση νέας εργασίας.
Και αν όλα δεν είναι αρκετά για να πειστούμε πως η περιοχή του Ida Viru παίρνει πολύ σοβαρά το ζήτημα της μετάβασης, το Kood σίγουρα μπορεί να μας πείσει.
Το Kood είναι ένα σύγχρονο ας πούμε Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης με αντικείμενο τον προγραμματισμό . Οι ιδρυτές του, ανάμεσα τους και ο Μάρκους Βίλιγκ, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Bolt Technology, αποφάσισαν πως η Εσθονία έχει μεγάλη ανάγκη από προγραμματιστές. Και πιο καλύτερο μέρος να κάνουν το «σχολείο» τους από το Ida Viru, μια περιοχή με τη μεγαλύτερη ανάγκη να συγκρατήσει νέους αλλά και να προσελκύσει.
Το Kood δεν είναι σχολείο Επαγγελματική Κατάρτισης με την τυπική έννοια του όρου. Δεν έχει τάξεις, δεν έχει καθηγητές (στο χώρο) και είναι απολύτως δωρεάν για τους μαθητές, που ακολουθούν με το δικό τους ρυθμό το πρόγραμμα ενώ διαθέτει εγκαταστάσεις φιλοξενίας. Και αν αναρωτηθείτε 
ποιος πληρώνει, η απάντηση είναι οι εργοδότες που θα προσλάβουν τους απόφοιτους με ένα ποσό περίπου στις 4000 ευρώ. Αν πάλι δεν βρουν δουλειά στο αντικείμενο τότε η εκπαίδευση που είχαν θα είναι δωρεάν, αλλά μέχρι σήμερα η απορρόφηση είναι σχεδόν απόλυτη.
Το πως η περιοχή του Ida Viru αντιμετωπίζει τη μετάβαση είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω ως μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας που αποτελούνταν από το Ινστιτούτο Δίκαιης Μετάβασης Ελλάδας (Κωνσταντίνος Καραμάρκος, Σύμβουλος Στρατηγικής, Γιάννης Κωσταρέλλας, Υπεύθυνος Επικοινωνίας), την ΠΕΔ Δυτικής Μακεδονίας (Χρήστος Τριγώνης, Αντιδήμαρχος Γρεβενών) και το Εθνικό Κέντρο Έρευνας Και Τεχνολογίας (Διονύσιος Γιαννακόπουλος Ερευνητής- Αντιπρόεδρος Περιφερειακού Συμβουλίου Έρευνας και Καινοτομίας της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας), στο πλαίσιο του προγράμματος exchangeEU.
Η μετάβαση είναι μια διαδικασία που συμβαίνει ταυτόχρονα σε πολλές γωνιές της Ευρώπης. Απαιτεί όραμα για το μέλλον, πρωτοβουλία κινήσεων από τοπική κοινωνία και φορείς αλλά και την επίτευξη «μικρών» νικών. Αν δεν μπορούμε μόνοι μας ας δούμε τι κάνουν οι άλλοι…Αν συνεχίσουμε να βλέπουμε τα καράβια να περνούν η μετάβαση θα γίνει αλλά σίγουρα δεν θα είναι δίκαιη.
O Γιάννης Κωσταρέλλας είναι συνιδρυτής του Ινστιτούτου Δίκαιης Μετάβασης Ελλάδας
