Γράφει ο Παύλος Ταγτεβερενίδης*
Φτάσαμε αισίως στην έναρξη των πανελλαδικών εξετάσεων στις οποίες συμμετέχουν περίπου ογδόντα χιλιάδες μαθητές και μαθήτριες γενικών και επαγγελματικών λυκείων σε όλη τη χώρα. Αναπόσπαστο στοιχείο στην εξεταστική διαδικασία είναι το περιβόητο άγχος! Πριν από τις εξετάσεις: τι θέματα θα μου πέσουν; Εύκολα; Δύσκολα; Θα καταλάβω τις εκφωνήσεις; Θα μου φτάσει το τρίωρο; Κι αν κολλήσει το μυαλό; Και αν δεν τα θυμηθώ όλα; Αλλά και μετά τις εξετάσεις: Κι αν δεν πετύχω τον στόχο μου; Θα πάνε όλοι οι κόποι χαμένοι; Πώς θα αντιδράσουν οι γονείς μου; Τι θα κάνω μετά;
Στην καθαυτή, όμως, εξεταστική διαδικασία -κι εδώ αρχίζουν τα καλά νέα- δεν υπάρχει άγχος! Είσαι εσύ και τα θέματα. Κάθεσαι μόνος στο θρανίο σου, υπάρχει απόλυτη ησυχία μέσα στην τάξη, αυτοσυγκεντρώνεσαι, προσπαθείς να γράψεις όσο καλύτερα μπορείς, παλεύεις μέχρι και το τελευταίο θέμα, μέχρι και το τελευταίο υποερώτημα. Εξάλλου, το λογικό άγχος που δικαιολογημένα νιώθεις είναι ένα σήμα ετοιμότητας, ενεργοποιεί, εξασφαλίζει εγρήγορση, διατηρεί την ισορροπία ανάμεσα σε σένα και στην απαιτητική εξωτερική συνθήκη.
Η πιο «ύπουλη» μορφή άγχους βρίσκεται αλλού και δεν είναι άλλη από τους, συνήθως πολύ πιο αγχωμένους, γονείς: αν η αγωνία που τα παιδιά νιώθουν είναι απόλυτα εύλογη, το άγχος που το οικογενειακό περιβάλλον προκαλεί, είναι ό,τι πιο κατακριτέο. Τολμώ να ισχυριστώ ότι κανένα παιδί δε γεννιέται αγχωμένο. Γίνεται όμως και μάλιστα έντονα και νοσηρά, όταν οι γονείς, που κατά βάση έχουν καλοπροαίρετες διαθέσεις, προσεγγίζουν «το τέρας των εξετάσεων» σαν να μην υπάρχει αύριο· όταν δεν αναγνωρίζουν τις αληθινές δυνατότητες των παιδιών τους· όταν αρνούνται να αφουγκραστούν τα νεανικά τους θέλω· όταν εγείρουν υψηλές απαιτήσεις από αυτά ή -καθόλου σπάνια- όταν μέσα από τα ίδια τους τα παιδιά επιθυμούν να καλύψουν ανεκπλήρωτα προσωπικά όνειρα. Σύμφωνα με έρευνα του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ., δύο στους τρεις εφήβους δήλωσαν ότι η τελική επιλογή σπουδών επηρεάστηκε «πολύ ή πάρα πολύ» από τις γονεϊκές απόψεις, ενώ ένας στους τρεις παραδέχεται ότι θα επέλεγε διαφορετική σχολή χωρίς την οικογενειακή παρέμβαση. Άλλη πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας αποφαίνεται ότι οι φοιτητές που ακολουθούν σπουδές δικής τους επιλογής και όχι των γονέων παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα ακαδημαϊκής ικανοποίησης, αυτοεκτίμησης και συναισθηματικής σταθερότητας.
Εκκινώντας από το θέμα του άγχους σχετικά με τις πανελλαδικές εξετάσεις θα μπορούσαμε να απαριθμήσουμε μύθους και να απασφαλίσουμε αλήθειες που δεν έχουν τελειωμό: «Καθορίζουν όλη σου τη ζωή», λες και αγνοούμε το πόσο εύκολα πλέον μεταβάλλεις την ακαδημαϊκή σου πορεία ή και ολόκληρη την επαγγελματική σου υπόσταση· «είναι οι σημαντικότερες εξετάσεις στη ζωή σου», παραλείποντας όμως τον τόσο κρίσιμο χρονικό προσδιορισμό «έως τώρα», καθώς το μέλλον παραφυλάει απείρως κρισιμότερες δοκιμασίες· «είναι απίστευτα δύσκολες και προκαλούν άγχος», σαν να είναι η ζωή στρωμένη με ροδοπέταλα, γεμάτη δικαιοσύνη και ίσες ευκαιρίες· «αν περάσεις εκεί που θέλεις, έχεις εξασφαλίσει τη ζωή σου», αγνοώντας είτε συνειδητά είτε όχι πόσα παιδιά «επιτυχόντα» στις εξετάσεις αδιαφόρησαν για τη σχολή τους ή αποφοίτησαν κακήν κακώς χωρίς να ασχοληθούν ουσιαστικά ή αντιθέτως πόσα παιδιά «αποτυχόντα» στράφηκαν σε επιλογές πολύ πιο αποτελεσματικές τόσο επαγγελματικά όσο και ψυχοσυναισθηματικά.
Δεν έχουν καμία αξία οι πανελλαδικές εξετάσεις; Οπωσδήποτε το αποτέλεσμά τους διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της ζωής των παιδιών. Καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το άμεσο μέλλον τους. Έχει πρακτικές συνέπειες για τη ζωή τους και συγχρόνως, επηρεάζει, έστω και προσωρινά, τον βαθμό αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησής τους. Είναι ένα πρώτο στοίχημα στη ζωή που ανοίγεται μπροστά τους. Έχει τεθεί ένας σαφής στόχος και έχει, συνήθως, καταβληθεί μια μεγάλη έως τεράστια προσπάθεια να εκπληρωθεί. Ενδεχομένως, τα παιδιά έχουν αγγίξει τα σωματικά και πνευματικά όριά τους επιδιώκοντας να κατακτήσουν τον πολυπόθητο στόχο.
Μέχρι εδώ όμως! Σε μια εποχή που τα πάντα σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μεταβάλλονται με ταχύτατους ρυθμούς, το όποιο αποτέλεσμα των πανελλαδικών εξετάσεων δε διαθέτει πια τόσο κρίσιμη σημασία. Οι εναλλακτικές που στις μέρες μας παρέχονται είναι πλουσιοπάροχες και όχι σπάνια πολύ πιο πειστικές ή αποτελεσματικές. Η πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ή στην πρόσκτηση και καλλιέργεια των επιθυμητών δεξιοτήτων μπορεί πλέον να εξασφαλιστεί με πλείστους άλλους τρόπους. Αλλά ακόμη και από τη σκοπιά της περιβόητης «επαγγελματικής αποκατάστασης» η ηχηρή απάντηση έρχεται από τον παγκόσμιο υπερεθνικό οργανισμό του Ο.Ο.Σ.Α., ο οποίος έχει αποφανθεί ότι το εξήντα τοις εκατό των παιδιών ηλικίας δώδεκα έως δεκαοκτώ ετών θα ασχοληθεί με επάγγελμα που ακόμα δεν υφίσταται ή δε γνωρίζουμε το ακριβές αντικείμενό του!
Οι πανελλαδικές εξετάσεις είναι μια πρώτη σημαντική μάχη, αλλά όχι ολόκληρος ο «πόλεμος». Είναι σαν την πρώτη αγωνιστική ημέρα σε μαραθώνιο πρωταθλήματος, που όχι μόνο έχει μόλις αρχίσει, αλλά στην πραγματικότητα δεν τελειώνει ποτέ. Δεν αποδεικνύουν διά παντός αν τα παιδιά είναι έξυπνα ή όχι, δεν ορίζουν αν έχουν ικανότητες ή όχι, δεν καθορίζουν αν έχουν χτίσει υγιή προσωπικότητα. Ούτε, φυσικά, η ευτυχία στη ζωή και η πρόοδός τους εξαρτώνται από την επίδοση σε τέσσερα πανελλαδικώς εξεταζόμενα μαθήματα!
Ευχόμαστε, επομένως, από καρδιάς καλή τύχη σε όλους τους υποψήφιους μαθητές και μαθήτριες έχοντας, όμως, στο μυαλό το πόσο (δεν) αξίζουν οι πανελλαδικές εξετάσεις!
* Παύλος Ταγτεβερενίδης, Διευθυντής Μουσικού Σχολείου Πτολεμαΐδας
