Ψηφιακή πολιτειότητα

Σε μια σειρά περιπτώσεων, το τελευταίο διάστημα, αποδείχθηκε ότι οι πολίτες έχουν δύναμη, χάρη στα εργαλεία της τεχνολογίας της επικοινωνίας. Ο διαδικτυακός κοινωνικός ακτιβισμός δούλεψε και οι ιθύνοντες αναγκάστηκαν να τα «μαζέψουν» υπό το βάρος της κοινωνικής κατακραυγής που συντονίστηκε μέσω του Facebook ή του Twitter. Πιο πρόσφατη περίπτωση αυτή του παιχνιδιού εγκλεισμού Big Brother.
Ο όρος slacktivism χρησιμοποιείται διεθνώς για αυτή ακριβώς την πρακτική υποστήριξης μιας πολιτικής ή κοινωνικής υπόθεσης, μέσω των social media ή των διαδικτυακών αναφορών. Χαρακτηριστικό της είναι ότι απαιτεί μικρή προσπάθεια και δέσμευση. Πρόκειται δηλαδή για πρακτική θεατών που εκδηλώνουν την αλληλεγγύη, τον αποτροπιασμό ή τη συμπαράστασή τους αποκλειστικά μέσω κοινοποιήσεων και εικονιδίων αποδοχής και δεν ενδιαφέρονται να γίνουν μέρος μιας πρότασης για μια πιο ριζική κοινωνική αλλαγή.
Την ίδια ώρα η δύναμη αυτή έχει και άλλη όψη. Αυτή του διαδικτυακού καλέσματος που βγάζει στους δρόμους όσους για παράδειγμα θέλουν να διαδηλώσουν κατά της χρήσης μάσκας στα σχολεία. Καθώς η εξατομίκευση και η όλο και μεγαλύτερη απομάκρυνση από τις σταθερές κοινωνικές ταυτότητες δίνουν στην πληροφορία κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση της καθημερινότητας, αναδύεται ο νεοφυλετισμός, στον οποίο τα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν τις νέες φυλές, στις οποίες κυριαρχούν εκλεκτικές συγγένειες (βλ. αρνητές κορωνοϊού, αντιεμβολιαστικό κίνημα). Τα άλλοτε απομονωμένα και χωρίς καμία γεωγραφική -παρά μόνο ιδεολογική- εγγύτητα αυτά ακροατήρια προσανατολίζονται στο να προωθήσουν τη δική τους ατζέντα, αδιαφορώντας για το αν αυτή έρχεται σε σύγκρουση με τις αξίες και τα συμφέροντα της κοινότητας στην οποία ζουν και δρουν.
Αντί, λοιπόν, να προσεγγίζουμε την δύναμη που δίνουν στους πολίτες τα εργαλεία της επικοινωνίας μονοσήμαντα και να βιαζόμαστε είτε με διθυραμβικά σχόλια να χαιρετίσουμε τα αποτελέσματα του διαδικτυακού ακτιβισμού, είτε από την άλλη να τους ρίξουμε το λίθο του αναθέματος, καλό είναι να κάνουμε ένα βήμα πίσω για να δούμε την μεγαλύτερη εικόνα.
Η μεγάλη εικόνα βασίζεται στην παραδοχή ότι η μαζική επικοινωνία υποχωρεί, την ώρα που οι χρήστες των κοινωνικών μέσων ψάχνουν να συνδεθούν με άλλους με παρόμοιες σκέψεις, συμφέροντα και αντιλήψεις για τον κόσμο. Γίνεται έτσι πολύ εύκολο η ορμή αυτή των πολιτών να δράσουν διαδικτυακά να χειραγωγηθεί και να οδηγηθεί ακόμα και σε αντικοινωνικές συμπεριφορές, καθώς οι διαφαινόμενες κοινές αξίες μπορεί συχνά να υποκρύπτουν απώτερα κίνητρα εντελώς ιδιοτελή.
Επομένως, αν κάτι χρειάζεται να δούμε με προσοχή, δεν είναι η δύναμη των κοινωνικών μέσων per se, αλλά ο τρόπος με τον οποίο θα αναπτυχθεί και θα εμπεδωθεί η ψηφιακή πολιτειότητα (digital citizenship) και οι θεμελιώδεις αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και του σεβασμού στη διαφορετικότητα.