Ο Ηράκλειτος πριν από 2600 χρόνια περίπου είχε επισημάνει ότι αν μπει κάποιος στο ίδιο ποτάμι δυο φορές, το νερό δεν θα είναι το ίδιο. Είχε μάλιστα επισημάνει ότι το μόνο σταθερό πράγμα στο σύμπαν είναι η αέναη αλλαγή. Σε αυτό το άρθρο αναφέρονται συνοπτικά μερικές από τις σημαντικές αλλαγές που έχουν γίνει, στον κόσμο καθώς και στο περιβάλλον, τα τελευταία εκατό χρονιά περίπου, και πως αυτές οι αλλαγές έχουν επηρεάσει αλλά και θα συνεχίζουν να επηρεάζουν τη ζωή μας.
Ο κόσμος τότε, τώρα και μετά
Τα τελευταία εκατό χρόνια περίπου, ο κόσμος έχει ριζικά αλλάξει και αν κάποιος υποτεθεί πως τότε είχε πέσει σε χειμερία νάρκη και ξύπνησε σήμερα, σίγουρα θα νομίζει ότι βρίσκεται σε άλλο πλανήτη. Ενώ τότε αυτοκίνητα σχεδόν δεν υπήρχαν, σήμερα άρχισαν να κυκλοφορούν αυτοκίνητα χωρίς οδηγό και μικρά αεροπλάνα (drones) χωρίς πιλότο. Τότε χρειαζόταν περίπου μισή μέρα να πας από την Κοζάνη στη Θεσσαλονίκη, όσος χρόνος δηλαδή χρειάζεται σήμερα να πας από την Αθήνα στην Αμερική. Ο άνθρωπος έχει πάει στο φεγγάρι και έχει στείλει ελικόπτερο στον Άρη. Ο κόσμος όχι μόνο αλληλοσυνδέεται με τη σύγχρονη τεχνολογία, αλλά και αλληλοεξαρτάται. Αρρώστιες μεταδίδονται από τη μια στην άλλη άκρη της γης μέσα σε λίγες μέρες, ενώ στις αρχές του περασμένου αιώνα είχε χρειαστεί σχεδόν ένας χρόνος για να μεταδοθεί η επιδημία της γρίπης από την Ευρώπη στην Αμερική. Εχθροπραξίες στην Ουκρανία έχουν επηρεάσει την εξαγωγή του ροδάκινου στο Βελβεντό. Έχει αναπτυχτεί τεχνητή νοημοσύνη, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις συναγωνίζεται αυτή του ανθρώπου. Έχουμε τη δυνατότητα να αποθηκεύουμε και να χρησιμοποιούμε ενέργεια από τον ήλιο και τον αέρα και πολλά άλλα. Οι τελευταίες δεκαετίες του εικοστού και κυρίως η πρώτη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα, ήταν η εποχή της μεγάλης τεχνολογικής επανάστασης, των ηλεκτρονικών υπολογιστών, του διαδικτύου, του Apple, του iPhone, του Facebook, τουYou-tube,του τρισδιάστατου εκτυπωτή και πολλά άλλα. Παλιότερα η τεχνολογία άλλαζε μια φορά σε κάθε τρεις ή τέσσερες γενιές, ενώ σήμερα αυτή αλλάζει τρεις με τέσσερες φορές σε κάθε γενιά. Επιπλέον ο άνθρωπος έχει προσδιορίσει τα γονίδια που καθορίζουν τη ζωή του και μάλιστα έχει τη δυνατότητα ακόμα και να αλλάξει τα γονίδιά του, δηλαδή το γενετικό υλικό που κληρονόμησε από τους γονείς του. Ενώ οι τελευταίες δεκαετίες ήταν η εποχή της τεχνολογικής επανάστασης, τώρα μπαίνουμε σε μια νέα εποχή, αυτή της «βιολογικής επανάστασης» αφού είμαστε σε θέση να τροποποιούμε τα γονίδια των ζώντων οργανισμών και του ανθρώπου, να αλλάζουμε δηλαδή το γενετικό μας κώδικα. Έτσι σε αυτούς που μέχρι τώρα έκαναν και θα συνεχίζουν να κάνουν προγράμματα για τους υπολογιστές, θα προστεθούν και επιστήμονες που θα προγραμματίζουν το γενετικό μας κώδικα. Όλα αυτά και οι κλιματολογικές αλλαγές κυριολεκτικά θα αλλάξουν τη ζωή μας ποικιλοτρόπως. Η εξέλιξη αυτή, με εξάρσεις και υφέσεις, χωρίς αμφιβολία θα συνεχιστεί και στο μέλλον και κανείς δεν μπορεί να φανταστεί μέχρι που θα φτάσει.
Το περιβάλλον τότε, τώρα και μετά
Η πρόοδος αυτή και κυρίως η μεγάλη ανάπτυξη της βιομηχανίας διεθνώς, είχαν ως αποτέλεσμα να αλλάξουν σημαντικά και οι συνθήκες του περιβάλλοντος. Οι κλιματολογικές αλλαγές οφείλονται κυρίως στην αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, το οποίο παγιδεύει τη θερμότητα και δεν την αφήνει να φύγει από τη γη, με αποτέλεσμα αυτή να θερμαίνεται. Όσο περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα προστίθεται στην ατμόσφαιρα, τόσο περισσότερο η γη θερμαίνεται. Απλοί κανόνες φυσικής και χημείας, τα άλλα είναι λεπτομέρειες για τους ειδικούς. Το διοξείδιο του άνθρακα που υπάρχει στην ατμόσφαιρα, εκτός των άλλων, κατά κύριο λόγο οφείλεται στα καυσαέρια που προέρχονται από το κάψιμο ξύλων, κάρβουνου, πετρελαίου, βενζίνης, φυσικού αερίου και άλλων υλικών. Από την ανάλυση πάγου από το βόρειο πόλο, έχει βρεθεί ότι η πυκνότητα του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα σήμερα είναι μεγαλύτερη σε σύγκριση με αυτή που υπήρχε σε οποιαδήποτε άλλη εποχή τα τελευταία πέντε εκατομμύρια χρόνια. Το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα έχει αυξηθεί κατά 45% περίπου σε σχέση με αυτό που υπήρχε στην προ-βιομηχανική εποχή (1850 περίπου) και αυτή η αύξηση έχει επιταθεί κυρίως μετά το 1950.Αν μάλιστα συνεχίσουμε με τον ίδιο ρυθμό, υπολογίζεται ότι η πυκνότητα του διοξειδίου του άνθρακα θα υπερδιπλασιαστεί σε σχέση με αυτή της προ-βιομηχανικής εποχής στα μέσα αυτού του αιώνα. Οι κλιματολογικές αλλαγές έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ακραίων καιρικών φαινομένων. Περίοδοι ξηρασίας εναλλάσσονται με πλημμύρες και μεγάλες καταιγίδες, κύματα ζέστης εναλλάσσονται με κύματα ψύχους και πολλά άλλα. Αυτά τα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν ως αποτέλεσμα σε αρκετές περιπτώσεις να καταστρέφονται καλλιέργειες γεωργικών προϊόντων, και όχι μόνο, και φυσικά να υποφέρουν οι άνθρωποι. Συνέπεια αυτών των καταστροφών είναι τα διάφορα μεταναστευτικά κύματα που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια κυρίως από την Αφρική και τη νότιο Αμερική. Τα κύματα μεταναστών δεν οφείλονται μόνο στους πολέμους, αλλά και στα ακραία καιρικά φαινόμενα. Οι άνθρωποι φεύγουν από τα μέρη τους όταν η παραγωγή καταστρέφεται για μερικά χρόνια συνεχώς και ψάχνουν να βρουν καλύτερες συνθήκες σε άλλα μέρη για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Σε αυτό έχει συμβάλλει και η σύγχρονη τεχνολογία που δίνει τη δυνατότητα σε όλους να δουν πως ζουν οι άνθρωποι σε όλα τα μέρη του κόσμου. Κανένας δεν μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια τι θα συμβεί με αυτά τα ακραία καιρικά φαινόμενα στο προσεχές μέλλον, φαίνεται όμως πως τα μέτρα που λαμβάνονται σήμερα για την προστασία του περιβάλλοντος,θα δώσουν μεν αποτέλεσμα, αλλά πιθανόν όχι στο άμεσο μέλλον.
Τα πάντα ρει:μπορούμε να προσαρμοστούμε στις αλλαγές;
Ο Αίσωπος (620-560 π.Χ.) στους μύθους του φαίνεται πως είχε συλλάβει την ιδέα ότι σε δύσκολες καταστάσεις επιβιώνουν μόνο όσοι έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται σε αυτές τις αντίξοες συνθήκες. Πολλούς αιώνες αργότερα, ο Δαρβίνος (1809-1882 μ. Χ.) με τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών και της φυσικής επιλογής, με επιστημονικές παρατηρήσεις, είχε καταλήξει στο ίδιο συμπέρασμα. Από καταβολής κόσμου, μόνο οι οργανισμοί που είχαν την ικανότητα να προσαρμοστούν κατάφεραν να επιβιώσουν, οι άλλοι έχουν χαθεί. Με την ταχεία και αέναη εξέλιξη της τεχνολογίας και με τις κλιματολογικές αλλαγές (τα πάντα ρει), οι συνθήκες εργασίας αλλάζουν συνεχώς και νέες προκλήσεις δημιουργούνται. Γι’αυτό το λόγο, και όχι μόνο, πάντα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι και να προσαρμοζόμαστε στις νέες συνθήκες εργασίας που παρουσιάζονται. Αυτή είναι και θα συνεχίσει να είναι η μεγαλύτερη πρόκληση στο χώρο εργασίας όχι μόνο σήμερα αλλά και στο μέλλον.
Harisios K Boudoulas MD, Dr, Dr Hon., Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine and Pharmacy (emeritus), The Ohio State University, Columbus Ohio, USA
Honorary Professor, Academician (an. mem.)
