Σύμφωνα με σχετική μελέτη (ΕΦΕΤ, 2015) μόνο το 28,8% του πληθυσμού άνω των 25 ετών στην Ελλάδα, έχει ακούσει ή διαβάσει τον όρο trans λιπαρά. Τα trans λιπαρά, είναι ένας τύπος ακόρεστων λιπαρών οξέων. Υπάρχουν trans λιπαρά τα οποία απαντώνται “φυσικά” και τα βρίσκουμε σε μικρή ποσότητα σε τρόφιμα τα οποία προέρχονται από μηρυκαστικά ζώα, όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα ή το κρέας βοοειδών και αιγοπροβάτων και από την άλλη, υπάρχουν και τα “βιομηχανικώς παραγόμενα” trans λιπαρά, η κύρια διατροφική πηγή των οποίων είναι τα μερικώς υδρογονωμένα έλαια. Η μερική υδρογόνωση ελαίων, είναι μία διαδικασία που γίνεται κυρίως για τεχνολογικούς σκοπούς (μεγαλύτερη διάρκεια ζωής των προϊόντων, καλύτερη υφή, επαναλαμβανόμενο τηγάνισμα) αλλά και για τη μείωση του κόστους των προϊόντων.
Πώς επηρεάζουν τα trans λιπαρά την υγεία μας; Τα trans λιπαρά αυξάνουν τα επίπεδα της “κακής” χοληστερόλης (LDL) ενώ μειώνουν τα επίπεδα της “καλής” χοληστερόλης (HDL). Επίσης, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η κατανάλωση υψηλών ποσοστών trans λιπαρών έχει συσχετιστεί και με άλλα προβλήματα υγείας όπως η άνοια και κάποιες μορφές καρκίνου. Τα “φυσικά” trans λιπαρά φαίνεται πως δεν προκαλούν σε μεγάλο βαθμό προβλήματα στην υγεία. Οι μειώσεις στα trans-λιπαρά στοχεύουν τα βιομηχανικά trans-λιπαρά οξέα, επειδή η αναλογία τους στα τρόφιμα μπορεί να τροποποιηθεί, ενώ η αναλογία των trans-λιπαρών οξέων στα λίπη από μηρυκαστικά είναι σχετικά μικρή και σταθερή. Για τους λόγους αυτούς, η εξάλειψη των βιομηχανικώς παραγόμενων trans-λιπαρών έχει αποτελέσει τα τελευταία χρόνια μία από τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και άλλων φορέων.
Τα trans λιπαρά οξέα βρίσκονται κυρίως σε επεξεργασμένα τρόφιμα όπως οι μαργαρίνες, τα στερεά και ημιστερεά φυτικά έλαια, αρτοπαρασκευάσματα και γλυκίσματα (πίτες, κρουασάν, κέικ, ντόνατ, μπισκότα), κατεψυγμένα ή προτηγανισμένα τρόφιμα, παναρισμένα κρεατικά και ψάρια, τρόφιμα κατηγορίας fast food, πατατάκια, γαριδάκια και παρόμοια σνακ.
Πώς μπορούμε να καταλάβουμε ότι ένα τρόφιμο περιέχει trans λιπαρά; Παρά τις επιβεβαιωμένες αρνητικές επιδράσεις των trans λιπαρών στην υγεία, η περιεκτικότητα τους δεν αναγράφεται στον πίνακα διατροφικής δήλωσης των συσκευασμένων τροφίμων, όπως αναγράφονται για παράδειγμα τα κορεσμένα λιπαρά, που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν το μοναδικό ίσως συστατικό των τροφίμων που συνδέεται άμεσα με την αύξηση της χοληστερόλης και την εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων. Γι’αυτό, αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να διαβάζουμε τα συστατικά των τροφίμων και να ελέγχουμε αν περιέχουν «μερικώς υδρογονωμένα λίπη» ή «μερικώς υδρογονωμένα φυτικά έλαια» και μάλιστα όσο πιο ψηλά αναφέρονται αυτά τα συστατικά στην ετικέτα, τόσο μεγαλύτερη είναι η περιεκτικότητα τους στο τρόφιμο.
Ο ευρωπαϊκός κανονισμός 2019/649 προβλέπει ότι στα τρόφιμα η περιεκτικότητα σε trans λιπαρά, εξαιρουμένων των trans λιπαρών που αποτελούν φυσικά συστατικά του ζωικού λίπους, δεν πρέπει να υπερβαίνει το 2% των ολικών λιπαρών του τροφίμου. Η συμμόρφωση των επιχειρήσεων τροφίμων ως προς τα trans-λιπαρά πρέπει να έχει ολοκληρωθεί μέχρι την 1η Απριλίου 2021. Η αλήθεια είναι ότι έχουν γίνει σημαντικά βήματα από τη βιομηχανία τροφίμων ως προς τη μείωση των βιομηχανικώς παραγόμενων trans-λιπαρών, ενώ μετά και τη θέσπιση ορίων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, φαίνεται πως μπορεί να οδηγούμαστε στην εξάλειψή τους από τα τρόφιμα.
Η Βούλα Αγραφιώτη είναι M.Sc. Γεωπόνος Επιστήμης και Τεχνολογίας τροφίμων Α.Π.Θ., Πιστοποιημένη Εκπαιδευτής ΕΦΕΤ
