Η γήρανση είναι αποτέλεσμα δομικών και λειτουργικών μεταβολών που συσσωρεύονται με την πάροδο του χρόνου στα κύτταρα και στα διάφορα όργανα των ζώντων οργανισμών. Οι μεταβολές αυτές εκδηλώνονται με την εμφάνιση νόσων που έχουν σχέση με τη γήρανση, με τελικό αποτέλεσμα το θάνατο. Φυσιολογικά υπάρχει μια ισορροπία μεταξύ των βλαβών που προκαλούνται στα κύτταρα με την πάροδο του χρόνου και της διαδικασίας αποκατάστασης αυτών. Πλήρης επανόρθωση των βλαβών, παρατηρείται κυρίως σε νεαρά άτομα, και έχει ως αποτέλεσμα την επαναφορά των κυττάρων και των οργάνων στην προηγούμενη φυσιολογική τους κατάσταση. Έλλειψη όμως αυτής της διορθωτικής επεξεργασίας ή ατελής αποκατάσταση των βλαβών οδηγεί σε συσσώρευση «γερασμένων κυττάρων» τα οποία εκτός των άλλων εκκρίνουν και διάφορες ουσίες οι οποίες συμβάλλουν στη δημιουργία μιας φλεγμονώδους κατάστασης, η οποία στη συνέχεια αναστέλλει ακόμα περισσότερο την επανόρθωση των βλαβών που παρατηρούνται με την πάροδο του χρόνου. Η διαδικασία αυτή βλάβης/επανόρθωσης, διαφέρει σημαντικά από άτομο σε άτομο με αποτέλεσμα να υπάρχει διαφορά μεταξύ της χρονολογικής και της πραγματικής ηλικίας από βιολογική άποψη.
Χρονολογική και βιολογική ηλικία
Γι’ αυτό το λόγο, εκτός από τη χρονολογική έχει προταθεί και ο όρος βιολογική ηλικία. Η χρονολογική ηλικία είναι αυτή που έχει σχέση με τα χρόνια που ζει ένα άτομο, σύμφωνα με το ημερολόγιο, ενώ η βιολογική ηλικία εξαρτάται από την επίδραση που έχει ο χρόνος στα κύτταρα, στα διάφορα όργανα, και στα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού. Η βιολογική ηλικία εξαρτάται κατά κύριο λόγο από την ισορροπία που υπάρχει μεταξύ βλάβης και επανόρθωσης στα κύτταρα και τα διάφορα όργανα του ανθρώπου. Είναι δυνατόν π.χ., να υπάρχουν άτομα εκατό ετών υγιή και δραστήρια, ενώ στην άλλη άκρη του φάσματος δυνατόν να υπάρχουν άτομα εξήντα ετών που πάσχουν από πολλά νοσήματα.
Στην επέλευση του γήρατος, δηλαδή στη βιολογική ηλικία, συμβάλλουν πολλοί παράγοντες τόσο γενετικοί και περιβαλλοντολογικοί όσο και άλλοι, όπως είναι το κάπνισμα, η δίαιτα, η κατάχρηση αλκοόλ, η χρήση ναρκωτικών, η άσκηση, η ποιότητα του ύπνου, το άγχος κλπ., δηλαδή ο τρόπος που επιλέγει να ζει ένα άτομο. Η βιολογική ηλικία είναι πιο ακριβής από τη χρονολογική στην πρόβλεψη της εμφάνισης νόσων και του θανάτου. Υπολογίζεται ότι το προσδόκιμο της επιβίωσης σε μια γυναίκα 75 ετών π.χ. στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, κατά μέσον όρο είναι δώδεκα χρόνια. Παρατηρήσεις όμως από το πανεπιστήμιο του San Francisco της Καλιφόρνιας έχουν επισημάνει ότι η επιβίωση αυτών των γυναικών κυμαινόταν από τρία χρόνια (στο κατώτερο 10%) έως είκοσι χρόνια (στο ανώτερο 10%).
Ηλικία και κλινικές αποφάσεις
Σχεδόν όλες οι συστάσεις για προληπτικό έλεγχο ή/και θεραπεία, κατά γενικό κανόνα σήμερα βασίζονται στη χρονολογική και όχι στη βιολογική ηλικία, η οποία φυσικά είναι και πιο δύσκολο να προσδιορισθεί. Για προληπτικό έλεγχο καρκίνου του μαστού π.χ. συνιστάται μαστογραφία από την ηλικία των 40 έως την ηλικία των 75 ετών. Επίσης για την πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου συνιστάται κολονοσκόπηση (ή άλλοι έμμεσοι τρόποι) από την ηλικία των 45 έως των 75 ετών. Από την ηλικία των 76 έως την ηλικία 85 ετών, δεν υπάρχει ή και αν υπάρχει όφελος από αυτό τον προληπτικό έλεγχο, θα είναι πάρα πολύ μικρό, γιατί έστω και αν βρεθούν πολύποδες σ ’αυτές τις ηλικίες, η κατά κανόνα βραδεία εξέλιξη αυτών σε καρκίνο, θα έχει ως αποτέλεσμα το άτομο να πεθάνει από άλλη αίτια πριν προλάβει ο καρκίνος του παχέος εντέρου να του αφαιρέσει τη ζωή. Αυτό όμως ισχύει με βάση τη χρονολογική και όχι τη βιολογική ηλικία. Αν το άτομο αυτό με βάση τη βιολογική ηλικία υπολογίζεται ότι θα ζήσει ακόμα είκοσι χρόνια, τότε το όφελος από την κολονοσκόπηση θα είναι σημαντικό. Το ίδιο ισχύει και για προληπτικό έλεγχο για παθήσεις άλλων οργάνων όπως π.χ. καρκίνο του προστάτη, καρκίνο του πνεύμονα κλπ., καθώς και για θεραπευτικά μέτρα (φάρμακα, επεμβάσεις). Αν π.χ. το προσδόκιμο της επιβίωσης ενός ατόμου είναι δυο χρόνια ενώ τα μέτρα που λαμβάνονται αναμένεται να δώσουν αποτελέσματα σε τρία χρόνια, τότε όχι μόνο δεν ωφελούν αλλά δυνατόν και να βλάπτουν.
Πρόληψη και θεραπεία με βάση τη βιολογική ηλικία
Τα τελευταία χρόνια οι οδηγίες άρχισαν σιγά-σιγά να λαμβάνουν υπόψη και το προσδόκιμο της επιβίωσης που έχει άμεση σχέση με τη βιολογική ηλικία. Η βιολογική ηλικία αναφέρεται στο πόσο γερασμένα είναι τα κύτταρα και τα όργανα με βάση φυσιολογικά δεδομένα, και η οποία είναι δυνατόν να προσδιοριστεί κατά προσέγγιση βάση πινάκων, στους οποίους λαμβάνονται υπόψη πολλοί παράγοντες (γενετικοί, τρόπος ζωής, συνύπαρξη άλλων νόσων στο ίδιο άτομο κλπ.).
Όλοι οι άνθρωποι είμαστε τόσο όμοιοι αλλά και τόσο διαφορετικοί ο ένας από τον άλλο. Κατά συνέπεια η αντιμετώπιση δεν είναι δυνατόν να βασίζεται σε οδηγίες που έχουν γίνει για το σύνολο του πληθυσμού, αλλά αυτές πρέπει να είναι εξατομικευμένες. Ο καλός Ιατρός καλείται να λάβει σοβαρά υπόψη τη βιολογική ηλικία κάθε ασθενή για να πάρει τη πιο σωστή απόφαση για κάθε συγκεκριμένο ασθενή, με βάση τη γνώση του, την κλινική του εμπειρία και την κοινή λογική για να μην βλάψει τους ασθενείς του. Ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης, είχε επισημάνει πως «Είναι πολύ πιο σπουδαίο να γνωρίζεις τι είδους ασθενής έχει μια ασθένεια, παρά τι είδους ασθένεια έχει ένας ασθενής».
*Konstantinos Dean Boudoulas MD, Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine, Section Head Interventional Cardiology, Director Cardiac Catheterization Laboratories, The Ohio State University, Columbus Ohio, USA.
Parashos Geleris MD, PhD, Professor of Cardiology (emeritus), Aristotle University of Thessaloniki. Harisios K Boudoulas MD, PhD, PhD Hon. Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine and Pharmacy (emeritus), The Ohio State University, Columbus Ohio, USA. Honorary Professor, Academician (an. mem.)
