Η σχέση του απόδημου Κοζανίτη στη Βιέννη Θεοφάνη Πάμπα με το ελληνικό τμήμα του ιστορικού νεκροταφείου του St. Marx ξεκινά από τη δεκαετία του 1980. Το νεκροταφείο του Sankt Marx, τόπος ταφής του Μότσαρτ και τόσων άλλων επιφανών όπως ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1783 και έκλεισε το 1874 (όταν ιδρύθηκε το κεντρικό νεκροταφείο της Βιέννης). Στο ελληνικό του όμως τμήμα, το οποίο ήταν ιδιόκτητο, οι ενταφιασμοί συνεχίστηκαν μέχρι και το 1886. Συνολικά, στα 102 χρόνια της λειτουργίας του, ενταφιάστηκαν σε αυτό περίπου 2.350 ορθόδοξοι Έλληνες (καθώς και ομόδοξοι), μέλη κυρίως των δύο ελληνικών κοινοτήτων της Βιέννης.
Δεν θα ξεχάσω την πρώτη φορά που αντάμωσα τον Φάνη Πάμπα στη Βιέννη το 2007, που τα νύχια του ήταν γεμάτα από χώματα. Έτρεξε να με υποδεχτεί, μη θέλοντας όμως να χάσει στιγμή από την καθημερινή του έρευνα, και μου ζήτησε συγγνώμη για την εμφάνισή του, καθώς με τα ίδια του τα χέρια απομάκρυνε κισσούς και χώματα από τις επιτύμβιες επιγραφές, προσπαθώντας να ανακαλύψει τα ονόματα των Ελλήνων που έδρασαν στην πρωτεύουσα της αψβουργικής μοναρχίας, ακμαίο εμπορικό, τραπεζικό και πνευματικό κέντρο και σημαντικός πόλος έλξης για τους Κοζανίτες και εν γένει Δυτικομακεδόνες του οθωμανοκρατούμενου ελληνικού χώρου, κυρίως από τον 17ο αιώνα και μετά.
Έκτοτε ακολούθησαν 15 έτη και προηγήθηκαν τουλάχιστον άλλα τόσα, κατά τα οποία ο Θεοφάνης Πάμπας πλούτησε από χιλιάδες «φίλους», τους οποίους γνώρισε κατά το ξεχορτάριασμα της τελευταίας τους κατοικίας· και «συνομίλησε» μαζί τους· και τους ανέσυρε από την αφάνεια. Ακούραστος εργάτης της έρευνας, έψαξε για το παρελθόν τους, αναζητώντας και καταγράφοντας τα ίχνη τους στα πλούσια αρχεία της Βιέννης. Και τώρα ήρθε η ώρα για να κάνει για τους χιλιάδες αυτούς ανθρώπους το καλύτερο «μνημόσυνο». Πόση αγάπη μπορεί να χωράει μέσα σ’ αυτόν τον άνθρωπο είναι απίστευτο.
Με ανυποχώρητη λοιπόν στάση και προσήλωση στο στόχο και το ηθικό του καθήκον, ήρθε η ώρα για να μας καταθέσει το πόνημά του σε έναν ογκωδέστατο τόμο, που συμπεριλαμβάνει τα ταφικά μνημεία του ελληνικού τμήματος του νεκροταφείου St. Marx, λίγο πριν ολοκληρωθεί η καταστροφή τους από τη βαθμιαία διάβρωση, λόγω των επιθετικών περιβαλλοντικών επιρροών αλλά και της ελλειπής αποκατάστασης και συντήρησής τους.
Το ελληνικό νεκροταφείο του St. Marx, μνημείο από την εποχή της ακμής του παροικιακού ελληνισμού, που έδρασε πλουτίζοντας οικονομικά αλλά και πνευματικά, καταστώντας τη Βιέννη ως την αξιολογότερη πνευματική εστία του τότε ελληνισμού, είναι καταδικασμένο στο μέλλον να ρημάξει και να παραδοθεί οριστικά στην ιστορική λήθη. Και αποτελεί ευτύχημα για την ιστορία μας που ο Θεοφάνης Πάμπας άρχισε πριν πολλά χρόνια να φωτογραφίζει συστηματικά τα επιτύμβια μνημεία του ελληνικού τμήματος του νεκροταφείου του St. Marx, διατηρώντας έτσι φωτογραφικά κι αυτά που έχουν ήδη καταρρεύσει.
Αφήνω για το τέλος το πόσο συγκλονισμένος έμεινα από το χαρακτήρα αυτού του ανθρώπου, καθώς έψαχνα την υπογραφή του στο εισαγωγικό του σημείωμα. «Κάπου θα υπάρχει, κάπου θα συνεχίζεται το κείμενο», είπα από μέσα μου. Μάταιη όμως η αναζήτηση. Και κάπου εκεί κατάλαβα το μεγαλείο του Θεοφάνη Πάμπα, που δεν αντιμετωπίζει με θαυμασμό καμία από τις επίγειες απολαύσεις, όπως αυτή της αυτοπροβολής, στις οποίες παρασύρονται συχνά, ακόμη και οι άνθρωποι του πνεύματος. Όλα έχουν ένα τέλος κι αυτό το μάθημα προσωπικά το έλαβα, φίλε μου Φάνη.
Θερμά συγχαρητήρια στην Περιφέρεια Ηπείρου και στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, που χρηματοδότησαν από τα Περιφερειακά τους Ταμεία Ανάπτυξης τη συγκεκριμένη έκδοση και που κυρίως συνεργάστηκαν για κάτι τόσο αξιόλογο. Οφείλεται να συνεχιστεί για να δούμε ολοκληρωμένη την τριλογία του κυρίου Θεοφάνη Πάμπα. Για την άμεση ανάγκη περαιτέρω εθνικών δράσεων εκτός των ορίων της ελληνικής επικράτειας, πρέπει να γίνει λόγος, καθώς το ελληνικό κράτος στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου οφείλει να μεριμνά για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών που συνδέονται ιστορικά με την Ελλάδα, οπουδήποτε και αν βρίσκονται. Το ελληνικό νεκροταφείο του St. Marx αποτελεί ένα πρώτης τάξεως πεδίο προβολής της παρουσίας του Ελληνισμού στην καρδιά της Ευρώπης και δεν πρέπει να αφεθεί στην τύχη του.
