Η συμφωνία Dubai – COP28 του Δεκέμβρη 2023 δημιουργεί νέα, δεδομένα για τρείς τουλάχιστον λόγους, που αναλύονται στο άρθρο αυτό. Σε αντίθεση με την προηγούμενη πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έβλεπε το φυσικό αέριο ως μεταβατικό καύσιμο, βάζει στο στόχαστρο τα ορυκτά καύσιμα στο σύνολό τους, με τελική απόσυρση το 2050, αλλά έμμεσα με προτεραιότητα απόσυρσης του άνθρακα, αφού αποθαρρύνει την κατασκευή νέων σταθμών.
Δεύτερον, δίνει προβάδισμα στο καθαρό υδρογόνο («πράσινο», που παράγεται από ηλεκτρόλυση νερού και ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ), αλλά αποδέχεται μεταβατικά τη πυρηνική ενέργεια, το υδρογόνο που παράγεται από μεθάνιο («γαλάζιο») και όλες τις τεχνολογίες που μειώνουν τις εκπομπές θερμοκηπίου ή δεσμεύουν το διοξείδιο του άνθρακα ή ακόμη το χρησιμοποιούν ως πρώτη ύλη στη χημική βιομηχανία, όπως ακριβώς προσανατολίζονται και στις ΗΠΑ.
Και τρίτον Ιδρύεται ταμείο στο οποίο οι πλούσιες χώρες που είναι οι μεγαλύτεροι μολυντές συμβάλλουν για την αποζημίωση των αναπτυσσόμενων χωρών.
Με τους κανόνες αυτούς και από τις επενδύσεις βιομηχανιών αιχμής διαφαίνεται ως προτιμότερο μεταβατικό καύσιμο το υδρογόνο, γαλάζιο έστω, με τελική προοπτική το καθαρό υδρογόνο. Στη κατεύθυνση αυτή, η βιομηχανία ενέργειας αναμένει από τις κυβερνήσεις αξιόπιστη ενεργειακή πολιτική, έδαφος για διακρατικές συνεργασίες βιομηχανιών, λειτουργικές αδειοδοτήσεις και επενδυτικά κίνητρα. Οι απαιτούμενες επενδύσεις είναι υπέρογκες, ακόμη και κυβερνήσεις πλουσίων χωρών, με εξαίρεση τη Μέση Ανατολή.
Στις ενεργειακές αξιολογήσεις θεωρείται ότι η Ελλάδα προχώρησε σε μειώσεις της ενέργειας από άνθρακα με ταχύτερους ρυθμούς από ό,τι χρειάζεται παγκοσμίως. Με άλλα λόγια η παθητική απολιγνιτοποίηση δεν συνιστά πρωτοπορία, όταν η τεχνολογία προσφέρει δυνατότητες μετασχηματισμού και αναβάθμισης σε καθαρότερες λύσεις.
Εισαγωγή
Η πρόσφατη συμφωνία Dubai – COP28 κινείται σε τρεις άξονες, τον τριπλασιασμό των ΑΠΕ, τον διπλασιασμό του ετήσιου ρυθμού βελτίωσης της παγκόσμιας ενεργειακής απόδοσης μέχρι το 2030 και την βαθμιαία εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων στο σύνολό τους και μάλιστα με την υιοθέτηση ποσοτικών στόχων για το τελευταίο. «Αναγνωρίζει ότι ο περιορισμός της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1,5 °C χωρίς ή με περιορισμένη έστω υπέρβαση απαιτεί βαθιές, γρήγορες και συνεχείς μειώσεις των παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, κατά 43% έως το 2030 και 60% έως το 2035 σε σχέση με το επίπεδο του 2019, ώστε να φθάσει στο μηδενισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα έως το 2050»· Η επιλογή του έτους 2019 δεν είναι βέβαια τυχαία. Είναι το τελευταίο έτος ομαλής ενεργειακής εξέλιξης πριν από την ενεργειακή κρίση.
Με τη συμφωνία Dubai-COP28 έμειναν ικανοποιημένες οι κύριες πλευρές, πλην των ακτιβιστών, η δραστηριότητα των οποίων εξακολουθεί να έχει αντικείμενο, με την υποσημείωση πως όταν οι ακτιβιστές υπουργοποιούνται αλλάζουν στρατόπεδο. Μεγάλες εταιρίες πετρελαίων μεταξύ των οποίων Shell, BP, ExxonMobil, Total and Saudi Aramco συμφώνησαν στο στόχο μηδενισμού εκπομπών το 2050 και σχεδιάζουν να επενδύσουν στις ΑΠΕ. Ήδη η Σαουδική Αραβία προχωρεί στη κατασκευή μεγάλης μονάδας παραγωγής υδρογόνου με ρεύμα από φωτοβολταϊκά σε έκταση 300 τ. χλμ. Η γερμανική βιομηχανία χαρακτήρισε τη συμφωνία «σημαντικό μήνυμα» για επενδύσεις φιλικές προς το κλίμα, αλλά και για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας έναντι τρίτων. Παράγοντες της ΕΕ δήλωσαν ευχαριστημένοι, ιδιαίτερα διότι χάρις στην επιμονή τους μπήκε στο τραπέζι το θέμα των ΑΠΕ και της βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης. Οι εκπρόσωποι των μικρών νησιωτικών κρατών που πλήττονται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή εισέπραξαν δηλώσεις συμπαράστασης και αποχώρησαν με αυξημένη αμηχανία. Οι ειδικοί, οι απόψεις των οποίων αξίζουν ιδιαίτερη προσοχή, χαιρετίζουν την ομοφωνία στην άποψη ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες προκαλούν την θέρμανση του πλανήτη και την κλιματική μεταβολή, ζητούν περισσότερα και εκφράζουν τις ανησυχίες τους γιατί ο κόσμος δεν έχει μπει ακόμη στη πορεία για την επίτευξη των στόχων της συμφωνίας των Παρισίων του 2015.
Θέσεις Ευρωπαϊκών χωρών
Η κυρία Baerbock, υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, προετοιμαζόμενη ίσως με επιχειρήματα αντιμετώπισης πιθανής κριτικής στη χώρα της, είπε: Νομίζω ότι είναι σημαντικό να δείξουμε ότι δεν μπορούμε να τα κάνουμε όλα με μία κίνηση, των δακτύλων. Θα χρησιμοποιήσουμε είπε το φυσικό αέριο ως καύσιμο γεφύρωσης, αλλά κάθε γέφυρα έχει ένα τέλος. Οποιοσδήποτε γνωρίζει μαθηματικά καταλαβαίνει ότι οι επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα δεν θα είναι επικερδείς μακροπρόθεσμα. Τόνισε επίσης ότι στη διάσκεψη για το κλίμα, η γερμανική και η ευρωπαϊκή αντιπροσωπεία βρέθηκαν συχνά αντιμέτωπες με την κριτική ότι ζητούσαν περισσότερη φιλοδοξία σε διεθνές επίπεδο, ενώ εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούν ορυκτό αέριο ή άνθρακα στο εσωτερικό.
Η επιτυχία της συμφωνίας θα εξαρτηθεί από την πολιτική επενδύσεων των εταιριών πετρελαίου, εφόσον πεισθούν ότι είναι προς το συμφέρον τους να αποδυναμώσουν τις χρονοβόρες και δαπανηρές εργασίες έρευνας και ανάπτυξης νέων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, προκειμένου να στρέψουν τις επενδύσεις τους στις ΑΠΕ. Στο θέμα αυτό η Συμφωνία αφήνει ανοικτό παράθυρο στην μεταβατική εκμετάλλευση φυσικού αερίου, αλλά επίσης και αυτό πρέπει να τονισθεί, και στην παραγωγή γαλάζιου υδρογόνου, καθώς και ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνικούς αντιδραστήρες, με την παράγραφο 27e: «Accelerating zero- and low-emission technologies, including, inter alia, renewables, nuclear, abatement and removal technologies such as carbon capture and utilization and storage, particularly in hard-to-abate sectors, and low-carbon hydrogen production».
Η Γαλλική πλευρά θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα ικανοποιημένη με την αναφορά στην πυρηνική ενέργεια, ίσως και η Γερμανική με την πρόβλεψη υδρογόνου χαμηλού άνθρακα που θα της επιτρέψει επενδύσεις σε κινητήρες εσωτερικής καύσης υδρογόνου, τομέας στον οποίο η γερμανική βιομηχανία φαίνεται πως είναι ανταγωνιστική. Η δυνατότητα αυτή γίνεται σαφής και από την αναφορά στην παράγραφο 28g που προβλέπει την ταχεία εφαρμογή οχημάτων μηδενικής ή χαμηλής εκπομπής (Accelerating the reduction of emissions from road transport on a range of pathways, including through development of infrastructure and rapid deployment of zero-and low-emission vehicles). Φαίνεται ότι έτσι παύει ή αναστέλλεται η διελκυστίνδα Γαλλίας-Γερμανίας στο απίθανο παζάρι στα πλαίσια της ΕΕ για την αναγνώριση ως βιώσιμων, και επομένως ως χρηματοδοτήσιμων, επενδύσεων στους τομείς αυτούς, τους πυρηνικούς αντιδραστήρες νέας γενιάς και του κινητήρες εσωτερικής καύσης. Στο παιχνίδι αυτό κέρδισαν και οι δύο χώρες εκτός έδρας.
Η Νορβηγία θα πρέπει να είναι επίσης ικανοποιημένη από τις εξελίξεις διότι επικροτείται η συνεργασία της με τη Γερμανία. Μετά από το πάθημα της εξάρτησης της γερμανικής βιομηχανίας από τη Ρωσία, η Γερμανία προχωρεί σε αυτό που όφειλε λογικά να είχε κάνει πριν δεκαετίες, στη συνεργασία για αξιοποίηση ενεργειακών πόρων της Νορβηγίας. Η κρατική εταιρία πετρελαίων της Νορβηγίας Equinor και ο ενεργειακός γίγαντας της Γερμανίας RWE συνεργάζονται στην κατασκευή στη Γερμανία σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, αρχικά με φυσικό αέριο, στη συνέχεια με γαλάζιο υδρογόνο παραγόμενο από φυσικό αέριο στη Νορβηγία με αποθήκευση του διοξειδίου του άνθρακα σε εξαντλημένα κοιτάσματα υδρογονανθράκων και τελικά με πράσινο υδρογόνο παραγόμενο με ηλεκτρόλυση νερού με ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ. Προβλέπεται παραγωγή μέχρι το 2038 έως 10 GW γαλάζιου υδρογόνου που θα παράγεται στη Νορβηγία και θα μεταφέρεται στη Γερμανία με αγωγό.
Οι θέσεις ΗΠΑ και Κίνας
Οι θέσεις ΗΠΑ και Κίνας εξετάζονται από κοινού, διότι είναι συγκρίσιμες, αλλά με διαφορές. Οι δηλώσεις ικανοποίησης της Αμερικής ήταν συγκρατημένες, παρόλο που ήταν ο διακριτικός εμπνευστής και μεγάλος κερδισμένος της Συμφωνίας και της πολιτικής που άνοιξε διάπλατα τη πόρτα στη πυρηνική ενέργεια, στο υδρογόνο ανεξαρτήτως χρώματος και σε όλες τις ενεργειακές πηγές μηδενικού ή έστω χαμηλού άνθρακα. Είχε προηγηθεί η συνεννόηση ΗΠΑ-Κίνας και η συμφωνία Dubai – COP28 βοήθησε την Ευρώπη να υπερβεί το στάδιο αποτελμάτωσης σε προβληματισμούς, χάριν της εξασφάλισης ενδοευρωπαϊκών συμβιβασμών.
Με πολιτική κινήτρων υπέρ του υδρογόνου οι ΗΠΑ προσελκύουν επενδύσεις στη καθαρή ενέργεια, σε σημείο που ανησύχησαν την Ευρώπη. Ένα παράδειγμα ενδεικτικό της προτίμησης των επενδυτών προς τις ΗΠΑ, αλλά και της ενεργειακής μετεξέλιξης, είναι η Mitsubishi. Σε πρώτη φάση η Mitsubishi Power εστίασε στην καύση μείγματος φυσικού αερίου-υδρογόνου με τροποποίηση σύγχρονων εγκαταστάσεων συνδυασμένου κύκλου που βρίσκονται σε λειτουργία και επέτυχε να ανεβάσει την αναλογία υδρογόνου στο 30%, οπότε οι εκπομπές CO2 μειώθηκαν κατά 10% με περιορισμένες τροποποιήσεις. Η πλήρης απαλλαγή από το διοξείδιο του άνθρακα με καύση καθαρού υδρογόνου απαιτεί νέα τεχνολογία, η οποία εκτιμάται ότι θα εφαρμοσθεί σε εμπορική κλίμακα μετά από μια δεκαετία περίπου (Mitsubishi Power, 2021:11).
Για την ανάπτυξη της νέας τεχνολογίας εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ, όπου συνεργάζεται με άλλες εξειδικευμένες εταιρίες σε επιδοτούμενο πρόγραμμα με στόχο την ανάπτυξη τουρμπίνας συνδυασμένου κύκλου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με την καύση υδρογόνου που θα παράγεται από ηλεκτρόλυση με ρεύμα από ΑΠΕ. Το μείγμα τροφοδοσίας θα είναι αρχικά 30% υδρογόνο και 70% φυσικό αέριο και τελικά υδρογόνο 100%. Τα πλεονεκτήματα των ΗΠΑ στην προώθηση σύνθετων προγραμμάτων ανάπτυξης τεχνολογίας είναι το πεδίο της απαραίτητης συνεργασίας με εξειδικευμένες εταιρίες, η πολιτική κινήτρων, οι ευνοϊκοί όροι αδειοδότησης και χρηματοδότησης και η μεγάλη αγορά για την εμπορική εφαρμογή.
Η Κίνα και οι ΗΠΑ συνεργάσθηκαν για την επιτυχία της Συνόδου COP28, με τη συνάντηση των επικεφαλής των αντιπροσωπιών των δύο χωρών δύο εβδομάδες πριν από τη Σύνοδο και δημοσιοποίησαν δήλωση στις 14/11/23 για την ενίσχυση της συνεργασίας τους στη κλιματική κρίση. Η συνεργασία αυτή έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, όχι μόνον γιατί είναι οι δυο μεγαλύτεροι μολυντές, αλλά και για τις θέσεις που υποστήριξαν, μεταξύ των οποίων ο στόχος των G20 για τριπλασιασμό της παγκόσμιας ισχύος ΑΠΕ μέχρι το 2030 και η πρόθεση επιτάχυνσης της υποκατάστασης άνθρακα, πετρελαίου και αερίου για τη μείωση των εκπομπών, χωρίς αναφορά όμως σε διακοπή κατασκευής νέων μονάδων καύσης άνθρακα.
Δήλωσαν επίσης ότι θα αναπτύξουν δράσεις για τη μείωση εκπομπών μεθανίου. Υπενθυμίζεται ότι οι ΗΠΑ έχουν ήδη δεσμευθεί μαζί με άλλες 150 χώρες για την περικοπή των εκπομπών μεθανίου κατά 30% μέχρι το 2030 και ότι πρόσφατα ανακοινώθηκε το αναμενόμενο από καιρό σχέδιο μεθανίου, χωρίς όμως να εξειδικεύεται σε συγκεκριμένο πρόγραμμα. Για την ακρίβεια τη συμφωνία των 150 χωρών έχει συνυπογράψει το 2021 και η Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά χωρίς ουσιαστικά μέτρα μέχρι τώρα.
Όσον αφορά την υποκατάσταση των ορυκτών καυσίμων με ΑΠΕ στην παραγωγή ενέργειας, η Κινεζική αντιπροσωπία δήλωσε ότι επιθυμεί την επίτευξη συμφωνίας και πρότεινε διατύπωση χωρίς ρητές δεσμεύσεις: «(We) massively promote renewable energy deployment and use it to gradually and orderly substitute oil, gas and coal power generation, so that we can reduce greenhouse gas emissions”. Εξήγησαν επίσης τα τεχνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν με τις ΑΠΕ, που απαιτούν μεγάλης κλίμακας αποθήκευση ενέργειας, έξυπνα δίκτυα και εικονικούς σταθμούς.
Εικόνα 1. Εξέλιξη της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Κίνα σε TWh κατά την περίοδο1985-2022, με διαφοροποίηση κατά ενεργειακή πηγή. Πηγή: Statistical Review of World Energy 2023.
Η ασφυκτική εξάρτηση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Κίνας από τον άνθρακα είναι προφανής από την Εικόνα 1. Παρά την εντυπωσιακή τους διείσδυση από το 2005, οι ΑΠΕ δεν αρκούν ούτε καν για την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης και αυτό είναι γενικότερο πρόβλημα που έχει υποτιμηθεί. Η κατανάλωση άνθρακα εξακολουθεί να είναι σε ανοδική πορεία και αναμένεται να φθάσει στο μέγιστο σε λίγα χρόνια στη τρέχουσα δεκαετία. Παρόλο που η συμμετοχή του άνθρακα στο ενεργειακό μείγμα μειώθηκε από 77% πριν σαράντα χρόνια σε 56%, η κατανάλωση την ίδια περίοδο αυξήθηκε κατά 650%. Άλλο μαρτύριο του Σίσυφου! Η εξόρυξη άνθρακα το 2022 στη Κίνα έφθασε τα 5,61 δισεκατομμύρια τόνους και επιπλέον χρειάστηκαν εισαγωγές 293 εκατομμυρίων τόνων από Ινδονησία, Ρωσία και Αυστραλία. Η κρίση με τις υπερβολικές τιμές φυσικού αερίου, η ανάκαμψη της οικονομίας μετά την επιδημία και η ξηρασία 2022-23 με μείωση της συμβολής υδροηλεκτρικών έδωσε νέα ώθηση στον άνθρακα με την κατασκευή νέων σταθμών άνθρακα. Η επιλογή αυτή αντανακλά το μέγα πλεονέκτημα του άνθρακα, πέρα από το χαμηλότερο πραγματικό κόστος καυσίμου, είναι ασφαλής πηγή, ανεπηρέαστη από καιρικές διακυμάνσεις και διεθνείς ενεργειακές κρίσεις. Επιπλέον οι νέοι σταθμοί έχουν υψηλότερη απόδοση και καθαρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Ο ρόλος του άνθρακα σε παγκόσμια κλίμακα
Ασύλληπτα τα μεγέθη κατανάλωσης άνθρακα στην Κίνα, όταν συζητάμε στην Ελλάδα αν θα συνεχιστεί η λειτουργία της Πτολεμαΐδας 5 για μερικά χρόνια μετά το 2028 με κατανάλωση πέντε εκατομμύρια τόνους το χρόνο. Είναι τουλάχιστον ρομαντικοί όσοι πίστεψαν στην άμεση διακοπή των ορυκτών καυσίμων στη Σύνοδο COP28. Και δεν είναι μόνο η Κίνα που κάνει φιλότιμες προσπάθειες για να φθάσει σε μηδενισμό εκπομπών το 2060, ή λίγο νωρίτερα όπως ακούγεται τώρα από αισιόδοξες εκτιμήσεις. Η Ινδία υπολογίζει να φθάσει στο μηδενισμό εκπομπών το 2070. Αλλά πέρα από την Κίνα και την Ινδία τι γίνεται με τον υπόλοιπο κόσμο; Η κατάσταση είναι απογοητευτική, όπως φαίνεται στην Εικόνα 2.
Εικόνα 2. Η παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας από το έτος 2000, ανάλογα με την ενεργειακή πηγή. Προέλευση: Energy Institute.
Τα υδροηλεκτρικά είναι πρακτικά στάσιμα, ως εάν έφθασαν στα όριά τους και οι ΑΠΕ σε παγκόσμια κλίμακα μόλις έφθασαν στο επίπεδο των υδροηλεκτρικών, μετά από μεγάλες επενδύσεις των πλουσιότερων χωρών. Ο άνθρακας παραμένει σταθερά πάνω από 25% και το φυσικό αέριο φιλοδοξεί να ξεπεράσει τον άνθρακα, εξ ου και η συστηματική πολεμική, αλλά το πετρέλαιο παραμένει αδιαφιλονίκητο, παρά την τάση ελάττωσης κυρίως χάρις στη αύξηση απόδοσης των κινητήρων εσωτερικής καύσης.
Και μας υπόσχονται μηδενικές εκπομπές το 2050! Ναι θα καταφέρουν λίγες χώρες να αναπτύξουν την κατάλληλη τεχνολογία, γιατί περί κούρσας τεχνολογίας πρόκειται, αλλά πότε και με ποιες επενδύσεις θα γενικευθεί η καθαρή τεχνολογία στον πλανήτη; Και αυτό που λέμε δίκαιη μετάβαση, στη πράξη θα μεγαλώσει το χάσμα πλούσιων και πτωχών. Υποτίθεται θεωρητικά ότι οι πλούσιες και βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες θα είναι οι πρώτες που θα εγκαταλείψουν τον άνθρακα. Ας δούμε όμως τι σχεδιάζουν κατ’ ιδίαν. Στη διασκεψη G7 2023 στην Ιαπωνία το Ηνωμένο Βασίλειο και ο Καναδάς υποστήριξαν πρόταση για διακοπή χρήσης του άνθρακα το 2030 στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στις χώρες G7. Την πρόταση αποδέχθηκε ασμένως και η Γαλλία, αλλά αντέδρασαν οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο ανακοινωθέν έγινε αποδεκτό ότι θα προχωρήσουν κατά προτεραιότητα και έγκαιρα σε συγκεκριμένα βήματα για την διακοπή του άνθρακα, αλλά δεν προσδιόρισαν τερματική ημερομηνία. Στον τύπο αναφέρθηκε ότι τέτοια τερματική ημερομηνία (2030) δεν είναι ακόμη ώριμη στην ΕΕ, δεδομένου ότι συνεχίζονται συζητήσεις με χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και η Πολωνία σχεδιάζει να σταματήσει τη χρήση του άνθρακα το 2049. Στο τέλος της διάσκεψης κορυφής ο υπουργός περιβάλλοντος του Καναδά δήλωσε ότι η διακοπή χρήσης του άνθρακα στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το 2030 ποτέ δεν ήταν τόσο επείγουσα.
Φαίνεται περίεργο ίσως, αλλά η Ιαπωνία πολύ απέχει από το μηδενισμό του άνθρακα το 2030 και σχεδιάζει σημαντική διατήρηση του άνθρακα στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το 2030, όπως δείχνει η Εικόνα 3. Από 76% ορυκτά καύσιμα το 2019, επιδιώκει να τα περιορίσει σε 41% το 2030 με 19% συμμετοχή του άνθρακα. Εντύπωση κάνει επίσης ότι οι ΑΠΕ ήταν 18% το 2019 και σχεδιάζεται αύξηση σε 36-38% το 2030, τι στιγμή που εμείς περάσαμε ήδη το 40%.
Εικόνα 3. Το ενεργειακό μείγμα Ιαπωνίας.
Η συμφωνία Dubai – COP28 επιτρέπει τη διατήρηση του άνθρακα και πέρα από το 2030, με τη χαλαρή διατύπωση «Accelerating efforts towards the phase-down of unabated coal power» χωρίς χρονική αναφορά. Επομένως, τα σχέδια της Ιαπωνίας είναι μέσα στα επιτρεπτά όρια της συμφωνίας. Η Γερμανία που έχει νομοθετήσει την κατάργηση του άνθρακα στην ενέργεια μέχρι το 2038 επίσης διευκολύνεται. Στις ΗΠΑ η μείωση του άνθρακα στην ενέργεια αναμένεται σε μεγάλο βαθμό από τις δυνάμεις της αγοράς. Η μείωση του κόστους φυσικού αερίου ανάγκασε πολλές μονάδες άνθρακα να κλείσουν. Παράλληλα, προχώρησε η διείσδυση των ΑΠΕ χάρις στο συνδυασμό τεχνολογικής μείωσης κόστους και πολιτικής κινήτρων. Ως αποτέλεσμα, οι εκπομπές άνθρακα μειώθηκαν κατά 33% από το 2005 μέχρι το 2018. Θεωρήθηκε ορθά ότι χωρίς πρόσθετα κίνητρα, οι δυνάμεις της αγοράς είναι ανεπαρκείς για προχωρημένες μειώσεις εκπομπών. Στη κατεύθυνση αυτή συμβάλλει πλέον η νομοθετική θέσπιση το 2022 κινήτρων για την ενίσχυση καθαρών τεχνολογιών (“Inflation Reduction Act of 2022”) και η προώθηση της έρευνας.
Κεντρικό ερώτημα παραμένει αν τα επιτρεπόμενα όρια ορυκτών καυσίμων με τη συμφωνία Dubai 2023 είναι συμβατά με το στόχο διατήρησης της αύξησης της θερμοκρασίας μέχρι 1,5 °C. Όσον αφορά ειδικότερα τη συμμετοχή του άνθρακα στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ένα πρώτο σενάριο που είχε προταθεί ήταν η κατάργηση του άνθρακα από τις προηγμένες χώρες μέχρι το 2030 και από τις υπόλοιπες μέχρι το 2040. Στην Εικόνα 4 φαίνεται ότι τον στόχο αυτό έχει ήδη πετύχει το Ηνωμένο Βασίλειο. Το σενάριο πλησιάζουν λίγες ακόμη χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα και μάλιστα σημειώνεται ότι η Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο πέτυχαν τις μειώσεις της ενέργειας από άνθρακα με ταχύτερους ρυθμούς από ό,τι χρειάζεται παγκοσμίως.
Εικόνα 4. Σενάριο μείωσης του άνθρακα στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, το οποίο επέτυχε το Ηνωμένο Βασίλειο.
Επίλογος
Η προσέγγιση κοινού πλαισίου αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμια κλίμακα και η συμφωνία βαθμιαίας μείωσης των ορυκτών καυσίμων αποτελούν θετική εξέλιξη, έστω και αν δεν προβλέπονται εγγυήσεις εφαρμογής. Η συμφωνία βάζει στόχους, τους ίδιους για ανεπτυγμένες και υπό ανάπτυξη χώρες, χωρίς να προβλέπονται μηχανισμοί παρακολούθησης και απογραφής της υλοποίησης, πράγμα που υποβιβάζει τους στόχους σε υπόθεση καλής θέλησης.
Η έναρξη επίσης λειτουργίας του Ταμείου Απωλειών και Ζημιών (Loss and Damage Fund) και η ανακοίνωση περίπου 700 εκατομμυρίων δολαρίων σε πρώιμες δεσμεύσεις τις πρώτες ημέρες του COP28 ήταν ένα σαφές βήμα προόδου, αφού το ζήτημα είχε αποτελματωθεί σε διαπραγματεύσεις για δεκαετίες. Φυσικά, αυτές οι δεσμεύσεις είναι απλώς μια σταγόνα στον ωκεανό σε σύγκριση με τα 580 δισεκατομμύρια δολάρια σε ζημίες που σχετίζονται με το κλίμα που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν οι ευάλωτες χώρες μέχρι το 2030.
Εξάλλου, ο τριπλασιασμός ισχύος των ΑΠΕ και ο διπλασιασμός του ετήσιου ρυθμού βελτίωσης της απόδοσης προϋποθέτουν τεράστιες επενδύσεις που μόνον οι οικονομικά ισχυρές χώρες μπορούν να υλοποιήσουν. Επίσης, δεν διασφαλίζεται ότι οι προβλεπόμενοι περιορισμοί στις εκπομπές από ορυκτά καύσιμα επιτυγχάνουν τους στόχους της Συμφωνίας των Παρισίων.
Είναι θετικό ότι υπάρχει σαφές μήνυμα προς τις εταιρίες πετρελαίου ότι η στροφή προς τις ΑΠΕ είναι οριστική και πρώτης προτεραιότητας και επομένως ότι από ένα χρονικό σημείο και πέραν οι επενδύσεις στα ορυκτά καύσιμα θα είναι επισφαλείς, λόγω μειωμένης ζήτησης.
Οι προβλεπόμενοι ρυθμοί μείωσης των εκπομπών επιτρέπουν τη διατήρηση του άνθρακα στην παραγωγή ενέργειας και μετά το 2030, αρκεί να προέρχεται από υπάρχοντες σταθμούς και όχι από νέους, όπως συμβαίνει στη Κίνα. Το τελευταίο όμως είναι κατανοητό από την πλευρά της Κίνας, στο βαθμό που παλαιοί σταθμοί αντικαθίστανται από σύγχρονους. Τα πλεονεκτήματα της νέας γενιάς σταθμών άνθρακα μπορούμε να αποτιμήσουμε στην Ελλάδα με την μονάδα Πτολεμαΐδα 5, αλλά δεν τα έχουμε εκτιμήσει αρκετά. Πάντως, το τέλος του άνθρακα φαίνεται πως πλησιάζει, περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Οι ΑΠΕ είναι μονόδρομος. Όμως, οι προβληματισμοί και οι τρέχουσες εκτιμήσεις γίνονται με βάση την υφιστάμενη τεχνολογία, αλλά οι έρευνες που βρίσκονται σε εξέλιξη επιφυλάσσουν ενδεχομένως εκπλήξεις που μπορεί ακόμη και να παρατείνουν τη χρήση του άνθρακα, είτε με δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα, είτε με αξιοποίησή του ως πρώτη ύλη της χημικής βιομηχανίας.
Εικόνα 5. Η συμμετοχή του του άνθρακα στην ενέργεια σε επιλεγμένες χώρες με ταχεία μείωση, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Πηγή: World Resources Institute.
Η Ελλάδα είναι ανάμεσα στις λίγες χώρες με την ταχύτερη μείωση του άνθρακα, όπως φαίνεται στην Εικόνα 5. Δεν θα πρέπει όμως να αγνοηθεί το σχόλιο περιβαλλοντικού φορέα ότι «Η Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο πέτυχαν τις ταχύτερες μειώσεις της ενέργειας από άνθρακα — κινούμενοι με ταχύτερους ρυθμούς από ό,τι χρειάζεται παγκοσμίως — ακολουθούμενες από τη Δανία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, το Ισραήλ, τη Ρουμανία, τη Γερμανία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Χιλή». Η Δανία ήταν η τρίτη ταχύτερη χώρα και είναι αξιοσημείωτη ως η μόνη χώρα όπου η μείωση της ενέργειας από άνθρακα αντικαταστάθηκε από πηγές ενέργειας 100% μηδενικού άνθρακα. Με άλλα λόγια η παθητική απολιγνιτοποίηση δεν είναι πρωτοπορία, όταν η τεχνολογία προσφέρει δυνατότητες μετασχηματισμού και αναβάθμισης σε καθαρότερες λύσεις.
Ο Ευστάθιος Χιώτης είναι Δρ. Μεταλλειολόγος Μηχανικός ΕΜΠ, Μηχανικός Πετρελαίων Imperial College, πρώην διευθυντής στη Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίων και στο Ινστιτούτο Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους.
https://independent.academia.edu/Chiotis
https://www.researchgate.net/profile/Eustathios_Chiotis
https://energypress.gr/search-content?keys=%CE%A7%CE%B9%CF%8E%CF%84%CE%B7%CF%82
