Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο άναψε το «πράσινο φως» σε ένα σημαντικό νομοθετικό πακέτο που στοχεύει στη μείωση της σπατάλης τροφίμων και κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι νέοι κανόνες, που εγκρίθηκαν με ευρεία πλειοψηφία (την Τρίτη 9 Σεπτεμβρίου στο Στρασβούργο) αποτελούν τμήμα της ευρύτερης στρατηγικής για την κυκλική οικονομία και εντάσσονται στις πολιτικές της Πράσινης Συμφωνίας.
Δεσμευτικοί στόχοι για τα τρόφιμα
Η αναθεωρημένη οδηγία προβλέπει ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να επιτύχουν συγκεκριμένους στόχους έως το τέλος του 2030:
- μείωση κατά 10% των αποβλήτων που προέρχονται από την επεξεργασία και τη μεταποίηση τροφίμων,
- μείωση κατά 30% ανά κάτοικο στα απόβλητα που παράγονται από το λιανικό εμπόριο, τα εστιατόρια, τις υπηρεσίες τροφοδοσίας και τα νοικοκυριά.
Οι στόχοι θα υπολογιστούν σε σύγκριση με τον μέσο όρο αποβλήτων της περιόδου 2021-2023. Με άλλα λόγια, η πρόοδος των κρατών μελών θα μετρηθεί με βάση πραγματικά δεδομένα, ώστε να αποφευχθούν ασάφειες και να υπάρξει διαφάνεια.
Ένα ακόμη κρίσιμο στοιχείο που προώθησε το Κοινοβούλιο είναι η υποχρέωση των κρατών να διευκολύνουν τη δωρεά απούλητων τροφίμων που παραμένουν ασφαλή για κατανάλωση. Έτσι, προϊόντα που μέχρι σήμερα θα κατέληγαν στα σκουπίδια, θα μπορούν να αξιοποιούνται από κοινωνικές δομές ή οργανισμούς που στηρίζουν ευάλωτες ομάδες.
Ευθύνες και υποχρεώσεις για τους παραγωγούς υφασμάτων
Η νέα οδηγία επεκτείνεται και στον τομέα των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, ο οποίος θεωρείται ιδιαίτερα προβληματικός λόγω της μεγάλης παραγωγής αποβλήτων και του φαινομένου της «γρήγορης μόδας». Σύμφωνα με τους κανόνες, οι παραγωγοί που διαθέτουν προϊόντα στην ΕΕ θα υποχρεωθούν να καλύψουν το κόστος συλλογής, διαλογής και ανακύκλωσης μέσω συστημάτων διευρυμένης ευθύνης παραγωγού (ΔΕΠ).
Τα κράτη μέλη θα πρέπει να δημιουργήσουν τα συστήματα αυτά μέσα σε 30 μήνες από την έναρξη ισχύος της οδηγίας, ενώ για τις πολύ μικρές επιχειρήσεις προβλέπεται μια ετήσια παράταση. Οι υποχρεώσεις θα ισχύουν ανεξάρτητα από το αν οι παραγωγοί δραστηριοποιούνται εντός ή εκτός ΕΕ, καθώς και για όσους πωλούν μέσω ηλεκτρονικών πλατφορμών.
Τα προϊόντα που καλύπτονται περιλαμβάνουν ρούχα, αξεσουάρ, υποδήματα, κουβέρτες, κλινοσκεπάσματα και κουρτίνες. Επιπλέον, τα κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να εφαρμόσουν το ίδιο πλαίσιο και στα στρώματα, προκειμένου να αντιμετωπιστεί ένα ακόμη σημαντικό ρεύμα αποβλήτων. Παράλληλα, η νομοθεσία δίνει τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να λάβουν μέτρα ώστε οι πρακτικές γρήγορης μόδας να επιβαρύνονται με υψηλότερες εισφορές, ενθαρρύνοντας έτσι πιο βιώσιμα μοντέλα παραγωγής.
Το μέγεθος του προβλήματος
Τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποτυπώνουν το μέγεθος της πρόκλησης: κάθε Ευρωπαίος πολίτης παράγει κατά μέσο όρο 132 κιλά αποβλήτων τροφίμων τον χρόνο, ενώ από τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα δημιουργούνται περίπου 12 κιλά αποβλήτων ανά άτομο. Συνολικά, η ΕΕ παράγει 60 εκατομμύρια τόνους τροφικών αποβλήτων και 12,6 εκατομμύρια τόνους υφασμάτινων αποβλήτων ετησίως. Από αυτά, λιγότερο από το 1% των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων ανακυκλώνεται σε νέα προϊόντα.
Οι αριθμοί αυτοί δεν έχουν μόνο περιβαλλοντικό αντίκτυπο, αλλά και κοινωνικό και οικονομικό. Η σπατάλη τροφίμων σημαίνει χαμένες πρώτες ύλες, χαμένο εργατικό δυναμικό και σπατάλη ενέργειας και νερού. Αντίστοιχα, η μαζική παραγωγή και κατανάλωση ρούχων χαμηλού κόστους συντηρεί ένα μοντέλο που πιέζει το περιβάλλον και δημιουργεί κοινωνικές ανισότητες στις χώρες παραγωγής.
Θεσμική διαδικασία και επόμενα βήματα
Η πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ανακοίνωσε την έγκριση της πράξης στη διαδικασία δεύτερης ανάγνωσης, χωρίς ενστάσεις ή τροπολογίες, καθώς το Συμβούλιο είχε ήδη συμφωνήσει σε κοινή θέση κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.
Η νέα νομοθεσία θα υπογραφεί από Κοινοβούλιο και Συμβούλιο και θα δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ. Από την ημερομηνία έναρξης ισχύος της, τα κράτη μέλη θα έχουν 20 μήνες στη διάθεσή τους για να την ενσωματώσουν στο εθνικό τους δίκαιο. Αυτό σημαίνει ότι μέσα στα επόμενα δύο χρόνια οι χώρες θα πρέπει να έχουν δημιουργήσει το κατάλληλο νομικό και διοικητικό πλαίσιο ώστε οι νέοι στόχοι να γίνουν πραγματικότητα.
Ένα βήμα προς την κυκλική οικονομία
Η στροφή προς τη μείωση της σπατάλης και την ενίσχυση της ανακύκλωσης συνδέεται άμεσα με τον στόχο της ΕΕ για την κυκλική οικονομία, δηλαδή την παραγωγή και κατανάλωση με μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα και με καλύτερη αξιοποίηση των πόρων.
Οι νέοι κανόνες δεν αναμένεται μόνο να μειώσουν τα απορρίμματα, αλλά και να ενισχύσουν την καινοτομία σε τομείς όπως η ανακύκλωση υφασμάτων ή η δημιουργία νέων αλυσίδων αξίας για τα τρόφιμα. Ταυτόχρονα, αναμένεται να έχουν θετική κοινωνική διάσταση, καθώς η διευκόλυνση στη δωρεά τροφίμων μπορεί να συμβάλει στην καταπολέμηση της επισιτιστικής ανασφάλειας σε πολλές περιοχές της Ευρώπης.
Σωκράτης Μουτίδης – www.xronos-kozanis.gr
